Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 48, 1 December 1899 — HE MOOLELO WALOHIA NO KA MEA HUNA POHIHIHI EKOLU [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KA MEA HUNA POHIHIHI EKOLU

Ke Kanaka uhai holoholona opio, owai ia? Ka Wahiue opulepule, i aha ina? 0 Hurama ko'u ioon, Owai ia? He Sanei k<iai Kakauia e Sy'iaima Cobb, Jr. ke kahi ona K-maka Kaknu Mool'Ao Kaulana hm o ke ao aei: a i unuMia mai kiā e HOOULUM■* Hlh.ll iE y mai ht olelo B?ritania mai « i &0 Olelo H'iwnii, no ke Kilohana Pookela no ka Lahni līiKiiii. MOKUNA 111. MALOKO O KA HALEPAAHAO. Ma ka Mokuna i hala ae nei, i ike ai kakon i ka hoea ana o Hurama i kahi pupupu hale o Morigana, a Ike pu hoi kakou i kana man mea o ka hana ana malaila. Ma ia wa hookahi nohoi e nana ana kakou i ke kanaka opio maloko o ka halepaahao. Mahope iho o ka haule ana aku o ua kanaka opio la maiuna o kona wahi moe, aia hoi ua hoao iho la ia e hiamoe, eia nae aohe wahi mea a loaa iki iaia o ia mea maikai. Ua hoomau aku la no ia i kona hakoko ana no ia haawina, a hiki wale i kona ike ana iho ua ano hoa-ii mai la na eheu hoonoenoe a ka makahiamoe maluna ona, aka, oīai no nae ia e ala ana, aia hoi. lohe ae la ia i kekahi haluiu, a ia wa i ala hou ae ai īa, a ke mau la no kona lohe ana i ua mea halulu nei. Ike iho la nohoi ia, aia keia halulu mawaho mai o ka paia o kona rumi i hoopaaia ai, a ma ka huii hoi e piii ana 1 ka puka aniani o ua keena nei ona. Aole hoi i liuliu pau ae la ko ia nei lohe ana aku i ke kani ame ke koele hon ana mai o ua mea ha*ulu nei. 0 ka ia nei nae mea i hoomaopopo ai no ke ano o ua mea la ana i lohe aku ai, he alapii no ia i hoopiliia mai mawaho o ka hale, a no ia mea ua lilo nei alapii i mea ano nui loa nana e noonoo ai. Aole i liuliu mahope iho oka pau ana o ka ia nei lohe ana aku i ua haiulu la, aia hoi. ike aku la keia i ka malu ana mai o kekahi aka ma ka puka aniani, a i kona nana pono ana aku hoi ike aku la ia'he poo no kekahi kanaka. Aole hiki pono iaia nei ke ike pono aku i na helehelena o ke kanaka nona ke poo ana e ike aku nei, aka, hoomau aku la no nae keia i ka nana ana aku ma kahi ana e ike aku ana i ua poo nei e ku mai ana a hoohuoi waie iho no ia i ka hana nui a nei kanaka o ka heea ana mai ma ia wahi. Aole i liuiiu, aia hoi, lohe aku la keia i ke kamumumu ana mai o kekahi mea, a ma ke ano o ke koele ana e lohe aku ana, ua hiki laia ke hoomaopopo iho, he koele ia no kekahi panku hao e kaikaiia mai ana eua kanaka la. He mau sekona wale no mahope iho. ike aku la keia i ka hookomoia ana mai o ua pauku hao la mawaena o na haa»i knkulu pale ia ae ai ma ka puka aniani o kahi keena pouli ana e noho ana he pio, a ikē aku la keia i ka ue ia ana ae o ua mau wahi hao nei a hemo ae la mailoko ae o ko lakou wahi i hoopaaia ai. I ka hemo ana ae o ua mau wahi hao nei, ua emi hou aku la ua kanaka nei mai kahi aku ana i ku mai ai, a i ka aala ana o kekahi wa pokole lohe aku ia ia i kekahi mau leo hawanawana iiiiii mawaho aku o ua keena nei oia nei, a ma kahi nohoi malalo pono-ae o ka puka aniani a ke kanaka i wehewehe mai ai i na hao. Mahope iho, ike aku Ia keia i ka wena ana mai o kekahi malamalama, a hoomaopopo iho la keia he ipukukui ke paa ia mai ana e ka mea e pii hou mai ana mawaho mai. I ka hoea ana mai o ke poo o ua kanaka Ia ma ka puka aniani, a oiai hoi ka malamalam? o kahi ipukukui

helepo uuku ana e paa ana ma kekahi lima, ike aku lā keia i ka helehelena o ua kanaka la. He kanaka ia i ulu paa pu ia kona mau papalina ame ka auwae i ka umiumi, a he ano luina moku kona mau helehelena apau ma ka ia nei hoomaopopo aku. Ike aku la keia i ke kiola ana mai o ua kanaka la i ka piko o kekahi kaula ma ka puka aniani a komo mai la maloko o ka rumi. Alaila, komo mai la ua kanaka nei maloko mai o ka puka aniani, a hookuu kuu mai la iaia iho ma o ka paa ana Ia i ke kaula ana i hookomo mua mai ai. Aole i liuliu ua ku iho la kona mau kapuai wawae ilalo. Ike aku la keia i ka huli ana ae o ua kanaka la ma o a maanei o loko o ka rumi, ame ka hoolonolono ana ae o kona mau pepeiao, a me he mea la i kona hoomaopopo ana ua meha pu o loko o ka halepaahao, la wa oia i huli mai ai a kamailio mai la i ke kanaka opio: "He ano kamehai loa paha keia o ke komo ana mai o kekahi kanaka iloko nei o ka halepaahao, elike me kau i ike mai la ia'u, aka, elike nohoi me ke kamahao loa o ano o kou hoopaaia ana mai iloko nei pela auanei e ku ai hoaloha e hana. ai nou; a oiai o ka haka hoopahaohao na hana a kou mau na a'u i hana mai nei, he hana ia i haawiia mai ia'u e kou hoaloha, nolaila, he mea makehewa ia'u ke kamailio loihi wale ana aku ia oe." Ia wa hoi ninau aku la ke kanaka opio iaia: "Heaha la kou makemake ia'u?" "Auwe," wahi a ke kanaka luina moku i hooho ae ai, me ka ninau ana aku

nohoi i ke kanaka opio, "Aole ka e hiki ia oe ke hoomaopopo mai i ke ano o ka'u huakai i komo mai la iloko nei?" "Aole e hiki ia'u ke ike i ke ano o ka nana a kekahi kanaka malihini elike me oe ke fcno, a o ka mea wale no e maopopo ai ia'u ka hana aia kanaka i makemake ai me a'u, oia no kona hoike kino ana mai ia'u i ua hana la ke ku mal oia imua o'u, elike nohoi me oe e ku mai nel imua o'u." "Aole anei e hiki ia oe ke hoom&o--popo iho-i ke ano o ka'u hana i hoea mai la iloko nei o keia ■wahi, a ku aku la hoi imua ou." "Pehea hoi au e ike ai i ke ano o kau hana, ke ole oe e hoike mai ia'u ia mea?" "Aole ka e hiki ia oe ke hoomaopopo iho i ke ano nui o ka'u hana mamuli hoi o na mea a kou mau maka i ike ae nei ia'u e hana ana a komo mai la au iloko nei. E manao anei oe, e hooluhi wale au ia'u iho i keia po ma ka hoike ana i ka wehewehe i na hao i hoopaaia ai oe, ina aole he hana i manaoia ai no kou pono kai makemakela e hookoia ī keia po? Manao anei oe i komo wale mai la no au iloko nei, a i ko'u 'noi ana aku ma kahi a'u i hele mai eei e hoi aku au me ka nele? "Alaila, e olelo mai ana oe ia'u, i komo mai nei oe iloko nei o keia wahi no ka hoopakele ana ae ia'u mailoko aku 0 keia halepaahao?" "Oia maoli iho la ke ano o ka'u huakai i hoea mai la imua ou a ua poiolel loa oe i koho mai la i keia wa.'' Ua pane mai la ua kanaka nei i keia mau huaolelo me ke kuoo ame ke ku maoli no i ka oiaio, e hiki ole al ke komo iho he wahi hoohuoi a kanalua hoi iloko o ka naau o ke kanaka i loaa i ka popilikia e like me ke kanaka opio e noho nei iloko o keia wahi paa. Aka, o ua kanaka opio nei nae, aole no ia i pulale loa i ke kulana Lana hoohoihoi a nei kanaka malihini i pane aku ai imua ona. "O ka'u wahi mea e noonoo nei i keia wa, oia keia inahea nei la i ike ai au ia oe? He kanaka malihini loa oe ia'u." "Pau pu kaua a i elua iloko oia haawina hookahi. He maUhini au ia oe, a he malihini nohoi oe ia'u, aka, o kou kulana malihini nae ia i hooikaika m;ii nei e komo mai iloko nei i mea hoi e pomaikai a e palekana ai oe e luiu Uoa malihini." "Alaiia, heaha la ka mea nana e iiooiaio niai ma kou aoao i ka eiaio o kau mau olelo i kamaiiio mai la i.i'u?" "Kai nohoi o ko'u komo kiuo ana mai la no iioko nei ame ka manao aoi e hoopakele ia oe, mamuli o kou hahai ana mai ia'u ma ke ala hele a'u e huli hoi aku ai mailoko aku nei o Lei.i wahi?" "Malia paha, e kapa ana oe i ka lele ana ae o i'a ola e palaiia ana iioko o ke pa-palai, he pakele ia nona, a haule nou aku nae oia iloko o ka poino i 01 aku, oia hoi, kona haule ana ilōko o ke «hī. O keia paha kau ano hoopakeie i hele mai nei e haawi mai ia'u?" "O kau hoohalike i hoike mai la ia oe, oia hoi, ke hoohala oe i keia wa pono a'u e haawi aku nei ia oe, alaila, e hiki koke mai ana no ka wa, e leie ae ai oe elike me ka i"a iloko o ke papaiai, a hairle iloko o ke ahi, oia hoi, iaweia ana aku mailoko aku nei j keia keena, oia hoi ke pa-paiai au e aoho nei i keia wa, a kau ia aku oe liuna o ka amana ii-kanaka, a oia ke -ihi au e haule aku ai." Ua liio keia mau huaolelo a ke kanaka malihini i pane aku ai imua o ke Kanaka opio i mea nona e ano ai, aka, ua pane mai la no nae ia: "Ua maopopo loa ia'u, aole loa e kau mai ana ka hopena au i hoike mai la.ia'u, oiai ua hiki loa ia'u ke hooiaio 1 ko'u hewa ole ana no ke karaima i hoopaa waie ia ai au. Ua hiki loa ia'u ke hooiaio ia mea."

"Ua maopopo loa ia'u, aole ou*wahi hewa iki no ke karaima i hoopaaia ai oe maloko nei o keia halepaahao. Ua ike au ia mea; aka, he mea okoa loa ka hiki ana ia oe ke hooiaio i kou hewa ole ana. O keia ka apana hana nui a pohihihi loa au e hana ai. Manao au ke hoopau manawa wale nei kaua ma ko kaua kamailio a hoopaapaa ana raa na mea waiwai ole. 0 kau e olelo aku nei ia oe, oia keia e hahai mai oe ia'u a o ka pau no ia o na pilikia apau mai a oe aku." "Heaha ko'u mea e hahai aku ai ai oe? Aoie au i ike ia oe." "Auwe; aole ka oe i ia Hurama?" I nei wa i mohaila mai ai ka manao maikai iloko o ua kanaka opio nei. mamuli hoi o kona lohe ana mai i ka inoa o kona hoaloha. Ua pane mai la ia: "Ua kamaaina loa au i ke kanaka nona ka inoa au i hopuka-mai la, he haloha oiaio ola no'u." "E hai aku au ia oe, na ua hoaloha la ou i hoouna mai nei ia'u ma keia huakai no ka hoopakele ana ia oe." "Aka, nokeaha la i hele kino ole mai nei nohoi ia?" "E hoomanao v oe, he nui na hana ana e hana nei i keia wa i mea e pono ai oe. I keia wa ala oia ma kekahi hana i pono loa e hana kino ia e ia, a nolaila, i hoouna mai nei oia ia'u ma keia hana." "Heaha kona mea i hoouna ole mai nei i wahi palapala ma kou lima : mea hoi e hiki ai ia'u ke hoomaopopo nana io oe 1 hoouna mai nei ia nei?"

"Ua manao kela o ko'u hiki kino ana mai nei ia nei ma kona inoa, ame ko'u hoike ana aku hoi ia oe i ke ano maoli o ka hana a'u i hoea mai nei, ua lawa ia i mau mea hoike £ku i ka oiaio o na mea apau, e hiki ole ai hoi ia oe ke kanalua." I keia wa i komo mai ai ka manao anoninoni iloko o ua kanaka opio la, o ka hoolohe i ka olelo a ke kanaka malihini, a o ka hoole aku, oia na mea e paio ana iloko ona. "E. e nana mai oe," wahi a ua kanaka opio nei i pane mai ai i ua kanaka nei," makemake au e ninau aku ia oe, pehea ka loihi o kou kamaaina ana me Hurama?" "No na makahiki lehulehu loa ko'u kamaaina ana iaia. He hoaioha oiaio oia no'u." "Alaila, ua maopopo no anei ia oe ke ano o keia kanaka? Ua ike no anei oe i kona wahi i hele mai ai, a nohea la hoi ia?" Ua olino ae la ka hauoli ma ua maka 0 ua kanaka malihini nei ame ia haawina iloko ona, aia hoi, pane aku la ia imua o ke kanaka opio: "Ina aole o Hurama i hai mai ia oe 1 kona walii i hele mal ai aole nohol au e hiki e hai aku ia oe. Malia he kumu kana o kona hoike ole ana mai ia oe 1 na mea e hoopauia ai kou mau pohihihi e like me kau e hoike mai la ia'u i keia wa; nolaila, e kala mai oe i ko'u hoike ole ana aku i na haina o kau mau ninau." Ua lilo keia pane a ke kanaka malihini i pane aku ai imua o ke kanaka opio i mea e mohala maikai loa ae al kona noonoo, aka, aia no nae kekahl wahi moali uuku o ke pahaohao ke puainawele la iloko o kona noonoo, a mahope pane aku la ia: "E haawi aku ana au ia oe i kau mau hoomaikai ana no kou hoike ana mai i kou manao maikai a makee hoi no ko'u palekana nei; aka, aole nae hiki ia'u ke hele pu aku me oe, nokamea, o ko'u haalele malu ana iho ia loko nei 0 keia halepaahao, he mea ia e hooi loa ia aku ai ka oiaio o ko'u hewa. Ua maopopo no ia'u, e hiki ana no ia'u ke hooiaio no ko'u hewa ole, nolalla, e noho no au, aole au e hele aku mo oe." "Aole anei ou aloha i kou makuahine?" I keia lohe ana o ua kanaka opio nei 1 ka huaolelo makuahine aole i kana mai kona pioo. Ia wa i hu mai al kona aloha no ua wahi luaui makuahine nei ana i haalele aku ai, a ia wa I haloi koke ae ai na waimaka ma kona mau maka, hooho ae la ia: "Ae, he mea eiaio, he aloha au i ko'u wahi makuahine; aka, heaha la kona pilikia?" "Ke uwe kanikau nei oia nou, a ke ake loa nei oia e ike ia oe a ina makemake oe e hoonoliaia kona puuwai no kona kumakena ana nou alaila, o kahi kupono loa keia au e noho ai. Lohe aku la oe." "Ae; M wahi a ua kanaka opio nei i pane ae ai. "No kuu makuahine, e hana no au i na mea apau e hooluoluia ai oia—ae—nona wale no e ae aku ai au ia oe, e haal?!? iho au ia leko o 'k?ia halepaahao. Nclails. e hele m? oe. E hele aku oe mamua, a mahope aku nei hoi au. Ua ike no au e hiki ana no i na nnkai ke houhpo uiu'a etao etao aoinno kai ke hopn hou mai ia'u a hoopan hou hoi au iloko nei o ka halepaahao, aka. he mea ole no nae ia ia'u." "Mai noho oe a hopohopo no na makai, nokamea, na Hurama auanei e makaala aku ia mea a ma ona la hoi oe e pakele ai." "Pehea la e hiki ai iaia ke akeakea aku i na makai mai ko lakou hopa hou ana mai ia'u?" "Aole no i maopopo ia'u ia mea; aole no oia i hai mai ia'u i ke ano o kana mea e hana aku ai ma īa maheh pili i kou palekana, a he kanalua ole nae au i ka hai ana aku ia oe, e hiki ana no iaia ke hooko aku i ka mea a kona naau e hooholo ai. Aka, no keia w»; la, e hahai mai oe ia'u, aohe o kaua manawa i koe e hookaulua hou īho ai iloko nei. Ina kaua." Mamua hoi o ko laua nei haaleie ana iho ia loko o ke keena yaihaD ua ninau aku la ke kanaka opio i kona hoa: "E mamua hoi o ko kaua hele ana aku, makemake au e hai mai oe ia'u i kou inoa, oiai ua Hlo oe i hoaloha no u i keia wa." "Aohe ia he mea hewa. 0 ko'u inoa oia no o Diki Nolana." I kela wa i hoomaka aku ai ua kanaka la e pinana ma ka paia o ke keena paahao ma ka paa ana i ke kaula ana i hooholo ai i kona komo ana mai A i kona hoea ana aku i ka puka anij ani, ia wa hoi pii aku la ke kanaka | opio mahope. Aia no nae ia wa ):a oni |a ke haale la ka manao anonlr.oDl ano e loa iloko ona no ka hana a keia kanaka, a manao wale iho la no ia he hana apuhi a heopunipuni wale no keia e hanaia mai nei maluna ona. I ko ia nei hoea ana aku i .ka puka aniani kiei aku la keia iwaho, aia hoi, ike aku la keia i kona hoa e ku mai ana ilalo. Alaila, iho aku la keia a hoea ilalo ma kahi a kona hoa e ku ana, a mahope iho o ka lawe ana aku o ua kanaka nei i ua alapii la a waiho aku la ma kekahi wahi mamao mai kahi a laua i ku ai, aia hoi, hoi hou mai la ia a ma kahi a ia nei e ku ana, a ia wa i hele aku ai laua. Aole hoi i liuliu ka laua | hele ana ak\i halawai aku la laua me I kekahi kanaka hou e ku a e kali mai ana o ka hoi aku o Diki Nolana. A ia | wa i pane aku ai o Diki i keia kanaka: i "Ua pono. Aohe pilikia i koe." l Hele aku la lakou a hoea aku i keka- | hi pa, a aia hoi ma keia pa e ku mai i ana kekahi alapii, a ma keia alapii i

pii aku ai lakou a haule aku la ma kela aoao oua pa nei. Ia wa ike aku la ke kanaka epio i ka muliwai, aole no ia i mamao loa mai keia wahi a lakou e hele aku ana. Ma ia wa e hoomalamalama ana hoi ka. mahina, elike no hoi me ka mea i ikeia ma ka mokuna * hala ae nei. A na keia malamalama hoi o ka mahina i waiho waffe mai i na mea he nui imua o ka ike ana aku a na maka o ke kanaka opio. I ko lakou nei hoea ana aku hoi ma kahi a ua wahi waapa nei e lana ana, ua lalau iho la o Diki Nolana i ke kaula i hoopaaia ai ua wahi waapa la. liuna o keia wahi waapa i kau aku i ke knaka opio, me Diki Nolana ame ka lua o ke kanaka i ikeia ae nei, a hoomaka aku la ua mau kanaka nei e hoe mai ka pili aoao aku o ka muliwai. Ke ike iho la hoi ke kanaka opio i ka mea pahaohao ioa i kona noouoo, oia hoi, ma kahi o ka huli ana ae o ka ihu o ua waapa la no uka o ka muliwal, aia ua waapa la ke iho la no kai, a i keia wa i pane aku ai oia i ua mau kanaka la: "Ea, eia kakou ke holo nel I kai o ka muliwai, o ka pono e huli kakou iuka." "Aole pono ia'u ke hookokoke hou aku ia oe i ke kulanakauhale, oiai o ka waiwai elike me oe ke ano, he waiwai ia i ae maikai ole ia mai e ka oihana dute awa," wahi a Diki Nolana i pane mai ai, me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamaiiio ana, "Aole o'u makemake e lilo hou aku oe mailoko aku o ko'u lima, nokamea, me ka hana nul launa ole i loaa mal nei oe ia'u." Ua nana aku la hoi ke kan&ka opio i ua kanaka nei me ka piha haohao ioa o kona noonoo. Ike aku la la he nanaina uahoa ke hoike mai ana maluna o na helehelena o ua kanaka la; a o ke ano hoi o kona leo i pane mai ai iaia, he āno ka-ka-na no ia. Aka, aole no nae ua kanaka opio nei i kanalua *ho no ke ano o ke kanaka ana i lawe ai ī hoaloha nona. "Manao anei olua makai aku nei o ke kulanakauhale e pae ae ai kakou; alaila, ma ka iihi makai ae o ke kulanakauhale e hele ae ai kakou a hoi aku au no loko o ka ululaau?" "No keia wa, aohe au mea e ae e noonoo ai, koe wale -no kou ike ana Iho, ua palekana oe i keia wa, a e hauoli oe no ia mea," wahi a Nolana i pane mai ai. Oiai hoi ka malamalama o ka mahina e kiola pau ana maluna o lakou apau, a pela hoi maluna iho o ka ili honua a ua malamaiama la i pa iho ai. ke ike aku la ke kanaka opio i na helehelena o nel niau kanaka. Oiai nae ia e lena o nei mau kanaka< Oiai nae la e hakilo pono loa ana, i ko laua mau ano, aole i loaa iki iaia he mau h.ohiona e hiki ai iaia ke kanalua iho no ka laua hana e hana nei iaia, nolaila, noho pu iho la ia me ke kamailio hou ole ana ia iaua. A hala ae la nae kekahi wa loihi o ka lakou nei holo ana, ke ike ae la keia i ka maalo awiwi aku o ke kulanakauhale i hope, nela hoi me na wahi makai mai o ua kulanakauhale la, a hala ae la he mau wahi hou 4 hope, ko ike la.keia I ka auku ino ae o k o kahi waapa, me he mea la e kokoke ioa aku ana lakou i ka nuku o ka muliwai, akahi no a komo mai iloko ona ka manoio loa ana, ua paa oia iloko o kekhi hana apuhi eleele loa. (Aole i pau.)