Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 50, 15 December 1899 — Page 3

Page PDF (1.36 MB)

This text was transcribed by:  Lynn Nakagawa
This work is dedicated to:  With love for my father, Stanley E. Nakagawa.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, DEKEMABA 15, 1899.

 

KE KAUOHA AINA AUPUNI A MAKINILE.

 

Ka Manao Hoakaka Piha a ka Loia Kuhina o Amerika Huipuia,

 

[@ first & last column typed as it appeared to make it easier to insert at the @’s, for those who know a lot more about the language :)]

 

         Department of Justice, Washington,

D. C. Novemaba 21, 1899.

         I ka Peresidena -- Aloha nei Mamuli

o kekahi kanoha Mana Hooko o ka la

@ Sepatemaba, 1899, ua kauoha aku

@ O na hana apau i lawelaweia,

@ waiho nei paha i keia wa no ke kuai

oia aku, a no ka hoolilo ana aku paha

@ na Aina Aupuni o ko Hawaii Pae Aina e hookiia: a ina hoi na hanaia kekahi mau kuai ana, a o na aelike paha no ke kuai ana i ua mau Aina Aupuni la mahope mai o ka wai i aponoia ai ka Olelo Hoonolo Hoohui Aupuni, e hoikeia aku ka lohe i ka poe i kuaimai, ua lilo ia mau mea i mau mea olea paa ole hoi, a o kela ame keia kumu kuai i ukuia ae i na luna aupuni kuloko no na mau kuai la a aelike paha e hoihoi hou ia aku no ia mau dala.

         Ua hoopukaia keia kauoha mamuli

o kekahi manao alakai i haawiia aku

@ ia oe e a’u ma ka la 9 o Sepatemaba,

1899, ka manao hoi i noonooia ai ka

@ o ke Aupuni kuloko o Hawaii ma ke kuai a hoolilo ana aku i na Aina Aupuni maloko o ko Hawaii Pae Aina, a i hoikeia aku ai hoi ka manao hope, oia hoi, mamuli o ke aponoia ana o ka Olelo, Hooholo Hoohui Aupuni ua lilo kela mau Aina i waiwai no Amerika Haipuia, a, aia wale no mamuli o ke kapawai e kauia ana e ka Ahaolelo Nui e hiki ai ia mau Aina ke kuai a ke hoo lilo ia aku.

         Ua loaa mai la hoi ia’u mai a oe mai he palapala, me kekahi mau pepa e ae me ia mea pu mai hoi, mai a Hon Alfred S. Hartwell mai, ka Agena Kuikawa o ka Repubalika o Hawaii ma Wasinetona nei, e noi mai ana ma ka aoao o Peresidena Dole, e hapai hou ia ka noonooia ana o kau kauoha Mana Hooko i hopukaia ai ma ka la 11 o Sepatemaba, 1899. Ua kauoha mai hoi oe ia’u e nana i keia mau mea, a ma kou aoao hoi, e hoolohe i keia mau ninau ame na manao hoakaka a na Elele o ke Aupuni Kuloko o Hawaii, a e hoike aku hoi au i ko’u manao alakai no ia mau mea.

         He lehulehu na kumu i kueia mai ai ke ku ana o kau kauoha o ka la -- o Sepatemaba, 1899 i ke kanawai ame ke ku ana nohoi i ka pono, i hapaiia mai ma ka aoao o ke aupuni o Peresidena Dole. E hoike aku au i na mau kumu la me ka noonoo pu ana nohoi ma ka lalani kailike i waihoia mai ai lakou.

         O ka mua, na oleloia mai, o na olelo o loko o ka Olelo Hooholo Hoohui Aupuni, ke huipuia hoi me ko ka Ahaolelo Nui kau ole ana i kanawai kuikawa a hoea mai i keia wa, no ka hooponopono ana ame ka hoolilo ana aku i na Aina Aupuni o Hawaii, he hoike ia no ho pa Aupuni Elua manao ana oiai e kaliia ana ka ka Ahaolelo Nui (Congress) kau ana i kanawai pili i keia humuhana, e hoomau aku no ke Aupuni o Hawaii e ku nei i keia wa i ka hoohana ana i kona mau kanawai e ku a e paa nei i keia wa no na Aina Aupuni. Ua kukuluia keia kumu kue mahluna o na olelo o loko o ka Olelo Hooholo Hoohui Aupuni e hoike ana penei, “o na kanawai Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i hooholo ole ia no ka hooko ana aku i na kuikahi i hoopauia ae la, a i kue ole hoi i keia Olelo Hooholo Hui, a i kue ole hoi i ke Kumukanawai o Amerika Huipuia, aole hoi i kekahi kuikahi o Amerika Huipuia e paa nei i keia wa, e mau aku no ia a hik @ka wa a ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipaia a hooholo ai ma kekahi ano e ae.”

         Ua hoakakaia aku no heia kumu kue maloko o ko’u manao alakai o Sepatemaba 9, 1899, a ke hoike hou aku nei au i kekahi hapa o ua manao la:

         “He mea pono ke nana aku i na olelo o ka olelo hooholo ame na loina alakai kanawai maopopo e hooponopono ani i ka hoomalu ana ia mea he teritori i haawiia mai a i panaiia mai e kekahi Aupuni i kahi Aupuni, i mea e loaa ai he manao hope maopopo lea, oia hoi, mamuli o ke aponoia ana o ka Olelo Hooholo Hui Panai Aina, ua lilo na Aina Aupuni o Ko Hawaii Pae Aina i Waiwai no Amerika Huipuia, a o ka mea wale no e hiki ai ke hooliloia aku ia mau Aina ma ia hope mai, aia no ia mamuli o na Kanawai Kuikawa e kauia ana e ka Ahaolelo Nui. A penei na olelo hoakaka mua o ka Olelo Hooholo Hui:

         “Oiai, na hoike mai ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii i kona ae ana, elike me ke ano i hoakakaia e kona kumukanawai, e haawi mai ma ke ano kaokoa ia Amerika Huipuia i na mana apau o kela ame keia ano maluna o na Pae Aina o Hawaii ame ko lakou mau kalana aina, a e panai a e hoolilo mai nohoi ia Amerika Huipuia i ke kuleana alodio kaokoa (the absulute @) ame ka noho ona ana maluna o na ku-moku, na lako kaua, ame na waiwai Aupuni e ae apau o kela ame keia aina Aupuni a mau aina lei-alii hoi, na hale Aupuni, na awa pae, na awa ano i onaia e ke Aupuni o Ko Hawaii Pae Aina, a pela pu hoi me na pono ame na kuleana apau i pili ia lakou.”

         A o ka olelo hooholo mahope iho o keia mau olelo hoakaka mua (preamble) oia keia:

         “Ua aponoia aku ia haawi ana mai, a na hooiaia hoi, a me keia ua hoohuiia mai ua mau Pae Aina la o Hawaii ame ko lakou bau kalana aina i lihi (part) no ka aina o Amerika Huipuia, a ua kaa lakou malalo o kona mana, a o na waiwai ame na pono ame na kuleana apau i hoikeia ae nei mamua, ua pili loa aku (vested) ia Amerika Huipuia.”

         Ke hoike nei keia mau olelo i ka haawiia ana mai ame ka hooliloia ana mai o ke kuleana alodio kaokoa ame ka noho ona maluna o na waiwai Aupuni hoi na aina Aupuni, a mau aina leialiaa paha, ame na waiwai aupuni e ae apau o kela ame keia ano i kuleana ai ke Aupuni o Ko Hawaii Pae Aina.

         Eia hou kekahi mea i hoakakaia ma ka olelo hooholo hoohui:

         “O na kanawai o Amerika Huipuia e ku nei i keia wa e pili ana i na aina aupuni, aole no ia e pili aku i ua mau aina la ma ko Hawaii Pae Aina, aka, na ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia e kau i na kanawai pili pololei (special laws) no ka hooponopono ame ka mahelehele ana ia lakou. Eia nae, o na mea apau e loaa ana mailoko mai o na loaa o ia mau aina, koe nae na aina i lawelaweia a i nohoia e na oihana kivila, koa a aumoku kaua paha o Amerika Huipuia, a i hookaawaleia paha no ka pomaikai o na hana Aupuni kuloko, e hoolilo kaokoaia no ka pomaikai o na kanaka o ko Hawaii Pae Aina, no na hana hoonaauao ame na hana aupune e e.”

         O ka manao o keia Pauku, oia ka hoihoi ana i na Aina Aupuni ma Hawaii, malalo o ka malama kahu waiwai kuikawa ia ana, me ke kaupale ana hoi i na loaa mailoko mai o ua mau aina la no ka pomaikai o na kanaka o ko Hwaii Pae Aina, no na hana hoonaauao, a i ole ia, no na hana Aupuni e ae. E kaupale wale ana no keia mau olelo i ke ano o ka hoohanaia ana aku o na loaa mailoko mai o ua mau aina, aka, aole nae keia mau olelo kaupale i ka hoohanaia ana o ua mau loaa aupuni la, i mau a’e aku i na olelo mua aku o keia pauku, oia hoi ua olelo e haawi ana i ka Mana kaokoa i ka Ahaolelo Nui no ke kau ana (provide) i mau mea pili i ka hooponopono ana ame ka hoolilo ana i keia mau aina aupuni. O ka manao maoli o na olelo i hoikeia ae la, oia ka haawiia ana i ka Ahaolelo Nui, ma o kekahi kanawai maopopo la i kauia, i ka mana kaokoa e kau i kanawai no ke ano e hoohanaia aku ai na Aina Aupuni o Hawaii. Me he mea la no, oia moali no ka manao nui o ka olelo hooholo, ina no aohe i hookomoia keia mau olelo. Aka, ua hookomo maopopo maoli ia keia mau huaolelo, nolaila, aohe he mea kanalua o ka manao maoli no o ka olelo hooholo oia ka hoonele ana i ke Aupuni kuloko o ko Hawaii Pae Aina, i na mana apau no ka hoolilo ana aku i keia mau aina, ma na ano a pau, ke ole ma o ka mana maoli la o na kanawai i kauia e ka Ahaolelo Nui. O ka manao e pili ana no ke kau ole ana o ka Ahaolelo Nui, iloko o keia wa i hala ae nei a hoea mai nei i keia wa, i kanawai no ka hooponopono ana i ua mau aina la, aole ia he kumu e hoihoi hou ia aku ai i ke Aupuni Hawaii, ka mana mua i loaa ai iaia no ka hoolilo ana aku i ua mau aina la. Ua pau kela mana ma ka wa i hookoia ai ka panai aina ana. Ma ia wa i lilo ai na aina i waiwai no Amerika Huipuia, a aia wale no ka hiki ana e hoolilo aku i keia poe aina mamuli o na kanawai e kauia ana e ka Ahaolelo Nui.”

         Ua kuhikuhi aku hoi au maloko o ko’u manao hoakaka i na olelo o ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia, ma ka hihia a Harcourt vs. Gailliard, 12 Wheaton, 523, ma ke ano, e hoike ana ia me ka maopopo i ka manao alakai kanawai laulaha e hooponopono ana i keia kumuhana.

         aole o’u wahi manao iki, ua hoomaopopo ole ka Wahaolelo o ke Aupuni Hawaii i keia mea maopopo loa, oia hoi, ma ka wa i mana ai ka olelo hooholo hoohui aupuni, ua pau iho la ke ku ana o ka Repubalika Hawaii, ma ke ano he Mana Aupuni Nui a kaawale hoi. Ke ku wale nei no ia, ma ke ano he Aupuni hooponopono i kana mau kanawai kuloko iho elike me ka manao maopopo i ikeia ma ia ano olelo, a no na hana maopopo hoi kekahi i hoakakaia maloko o ka olelo hooholo a, o ke kuai ame ka hoolilo ana aku i na aina aupuni, aole ia iloko o keia mahele hope.

         Ma kekahi hihia i ulu mia ai ka ninau no kekahi haawi aina i hanaia e Sepania, mahope iho o ka la i kakauinoaia ai ke kuikahi haawi a panai aina, a mamua ae hoi o ke aponoia ana (ratification) o ua kuikahi la, ua hoopuka ae la ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia mahope iho o kona hoakaka ana i ka manao oiaio maoli o na aelike kuikahi, ame ka la e mana ai lakou, ame ka mana o ke Aupuni mana i haawi mai i na aina, maluna o na Aina Aupuni, oiai hoi e kaliia ana ke aponoia ana a ka Ahaolelo Nui, i kamanao e hoakaka ana i ke ano o ka mamala olelo “municipal legislation” (hooponopono kanawai kuloko), ua pili wale no ia i na kanawai no na hana kuloko o ka aina, ame na hana a na kanaka i kahi me kahi, a hoike ae la hoi ka Aha Kiekie, o ka hoohanaia ana o ka mana Aupuni Poo a kaokoa e ke Aupuni nana i haawi mai i ka Pinai Aina aua, ua pau iho la ia, mahope iho o ke kakauinoaia ana o ke kuikahi, “koe wale no na hana kuloko maoli, koe wale no hoi no na haawi aina ana.” (Davis vs. the Police Jury of Concordia, 9 Howard, 280 289.)

         O ke ano olelo hookahi nohoi ia, i hoohanaia ai, ma ka hoike ana i na kulana kanawai maloko o ka aina i lilo mai ma ka ikaika o na mea kaua. Ua olelo mau ia hoi, no na aina o keia ano, ua mau no ka mana o na kanawai e hooponopono a e hoomalu ana i na kanaka, ma ka lakkou mau hana i kahi ame kahi, me ke ku ana nae o ia mau kanawai malalo o ka makemake o ka aoao lanakila; aka, o ka mana o ke Poo Aupuni mua, ma ke kau ana i mau kanawai hou, lawelawe mana maoli ana elike me kona ano mamua, a haawi a hoopuka paha i mau pono a i mau kuleana, a hono hoi i mau palapala hoolilo no na waiwai aupuni, ua pau.

         He mea maopopo mamuli o ka olelo hooholo hoohui aupuni, ua hoolilo mai ke Aupuni o Hawaii e ku nei i keia wa i kona kuleana noho ona ana maluna o na Aina Aupuni o Hawaii. A na like nohoi ia me ka olelo ana, ua hoolilo mai la ia i kona kuleana ma ia mau aina, oiai, ua pau kona ku ana ma ke ano he Aupuni Poo. O kona mau waiwai Aupuni apau, e komo pu ana na Aina, ua lilo mai la ia Amerika Huipuia, a mumuli wale no auanei o ka mana, a o ke kauoha ana hoi a Amerika Huipuia e hiki ai ke hooliloia kela mau aina. Ina he wahi mana kekahi i loaa i na luna Aupuni e lawelawe la ma ke Aupuni o Hawaii e haawi aku i na kuleana aina i ka poe kuai mai ame kekahi poe e ae i kuleana maikai maoli ma ua mau aina la, i lilo mai ai ia Amerika Huipuia, ma o ka olelo hooholo la alaila, mamuli ia o kekahi mana hookohu hope ma ke ano agena no Amerika Huipuia, a, he mea pono hoi ke hoikeia ia mea maloko o ka olelo hooholo, aka, ma ka imi ana nae i mana oia ano maloko o na olelo o ua olelo hooholo la, aohe loa he mea oia ano, ke nana ia kona ano ame kona manao maoli. O ka olelo hoonohonoho hope ma keia hapa o keia manao, oia keia, o kela ama keia pono, kuleana, pomaikai, a waiwai i loaa i ka Repubalika o hawaii iloko o na Aina Aupuni ma ka manawa i mana ai ka olelo mai la, ma o ia olelo hooholo la, ia Amerika Huipuia, a mai ia wa mai i nele ai na luna aupuni o ka Repubalika Hawaii i ka mana e hiki ai ke hoolilo aku i ka mana i loaa ma ke kanawai a ma ke kanikela ia Amerika Huipuia, mamuli o kekahi palapala a aelike e ae paha.

         Elua. Ua oleloia mai hoi, he mea pono ke hoololi hou ia ke Kauoha Mana Hooko o Sepatemaba 11, 1899, i ole ai ia e pili aku i na kuai, a i na aelike hoi no ke kuai ana i na Aina Aupuni i hanaia, mawaena o ka la i aponoia ai ka olelo hooholo hui ame ka la 12 o Augate, 1898, oia hoi ka la, i lawelaweia ai na hana (ceremonies) ma Honolulu, e hoike ana i ko Amerika Huipuia lawe aupuiu maoli ana mai i ko Hawaii Pae Aina. Heaha la ke ano o keia mau hana (ceremonies) aole au i haiia mai, koe wale no ka hukiia ana o ka hae Hawaii i lalo, ame ka uuia ana ae o ka hae Amerika iluna, imua ponoi hoi o ka luna aupuni mua o Amerika Huipuia ma Hawaii ame na luna aupuni o ko Repubalika o Hawaii.

         Penei ka olelo a ko kakou Aha Kiekie no ka mea e pili ana i keia ano hana o loko o na kanawai lahui:

         “O na kuikahi apau, no ka panai aina ana, a me na hana e ae hoi, ua paa no ia maluna o na aoao hana aelike, mai ka la mai i kakauinoaia ai lakou, ke ole hoi e hoakakaia ma kekahi ano e ae. O ke aponoia ana (ratification)  o ia mau mea, ua pili no ia i ka wa i kakauinoaia. Vattel. B. 4. C. 2, Sec. 22; Mart Summary, B. 8. C. 7 Sec. 5.

         “He oiaio nae, ma ke kuikahi no ka hoohui aina ana, e mau ana no ke ku ana o kona ano lahui, no na hana kalepa apau; aka, o ka mana poo Aupuni maoli, ma ke ano o kona hoohana ia ana, aole ia e lilo aku i ka lahui i hooliloia aku ai ka aina, a hiki i ka wa e haawi maoli ia aku ai ia. Aka, he mea oiaio nohoi, o ka hoohanaia ana o ua mana poo Aupuni la e ke Aupuni nana i haawi aku i ua aina la, ua pau iho la nohoi ia, koe wale no ma na hooponopono kanawai kuloko ana, me he mea la nae, no ka haawi ana i na aina. A oia kumu alakai hookahi nohoi ma keia mau ano elua: nokamea, mahope iho hoi o ka hanaia ana o ke kuikahi, aole i komo malaila ka huipu ana o ka mana hiki e paa i ka aina ame ke kuleana ma ua aina la, i mea e loaa ai ka noho ona ana ame ka lawelawe piha ana aku, (plenum deminium et utile). I mea e loaa ai ia pono, alaila, he mea pono ke ku ke kuleana maoli ma ka waiwai (jus in rem) a oia hoi, ka mea i kapaia ma ke kanawai o ka Manao o Enelani, ka pono o ka paa ana i kekahi waiwai, (juris et seisinae conjunc@) O keia kanawai laulaha pili i ka waiwai, ua pili aku no ia i ke kuleana ma ka aina i haawi pili Aupuni ia, elike nohoi me kona pili ana i na kuleana e@ae, a ua lokahi like na manao o ka poe kakau kanawai lahui apau ma keia loina alakai kanwai. Puffendorf par Barbeyraf, lib. 4 e. 9. sec. 8. note 2.” (Davis vs. The Police Jury of Concordia, 9 Harvard, 289.)

         O ka manao maoli o keia loina kanawai, elike me ia i hoikeia mai ai e na Aha Kanawai, oia hoi, ina e aeia ana ka mana hoohui aina mai e hana aku i na haawi aina ana ame na aelike na no na aina, pela hoi me na pono ame na pomaikai mawaena o ka la i kakauinoaia ai ke kuikahi ame ka la o ke aponoia ana o ua kuikahi la, e hooneleia auanei kekahi aoao hana aelike i ka pomaikai o kekahi hapa waiwai nui loa o loko o ka waiwai paa i aelikeia ai e ia e loaa mai ana. O ka rula maoli hoi, oia keia, mamua ae o ke kakauinoaia ana o ke kuikahi, aole hoi mahope iho o ka hoomakaia ana o ka aelike no ka haawi a panai aina ana, e hiki ai ke haawiia na aina: a ina mahope iho o ka panaiia ana mai o ka aina, alaila, aia wale no ka pono a aponoia e ka mana Aupuni i haawiia aku ai ua aina la. He mea maopopo loa hoi ina e hiki ana i kekahi Mana Aupuni ke hoohana i ke kuleana  o ka hoolilo ana aku i ka Aina Aupuni mahope iho o ke kakauinoaia ana o ke kuikahi, a mamua ae hoi o kona aponoia ana, e hiki ana auaanei iaia ke hoololi nui maoli ae i na launa ana o na kanaka o loko o ka aina i panaiia mai i kahi ame kahi, a kukulu hoi i kulana hooponopono kaokoa loa mai ke kulana i hoomaopopoia ma ka wa i hooholoia’i ka aelike. “Aole i aeia ma na kanawai o na lahui ka hoomauia ana o ka Mana Nui (Supreme Power) iloko o ke Aupuni e haawi ana i ka Aina (territory) maluna o ua aina la, mahope iho o ke kakauinoaia ana o ke kuikahi, a ua loaa paha kekahi mana nui e ae no ka hoohana ana aku maluna o ua wahi la i haawiia ai koe wale no ka mana kupono no ka malama ana i ka maluhia o ka lehulehu ame na hana kalepa, ame ka malama ana hoi i ka aina i hoohuiia mai ma kona kulana waiwai io i kinohi, a hiki i ka wa e haawi maoli ia mai ai ia mea.” (Davis vs. Police Jury of Concordia, supra.)

         Aole hoi o’u manao, mamuli o ke ano e o ka hana panai aina i lawelaweia ma ka mea e pili ana ia Hawaii, he mea ia e ano e ae ai ka rula hoakaka kanawai, mai ka rula mai e hoohanaia ana ma ka hoakaka ana, ina mamuli o ke kuikahi maoli ke ano o ka hanaia ana o ka panai aina. O na kumu alakai i kupono i kekahi, ua kupono no ia ina no he kuihkahi kai hanaia. O ka olelo o ka  olelo hooholo, aia na ma ka wa ano (present tense). E hoike ana hoi, penei.” “Ua aponoia aku ia haawi ana mai, a ua hooiaia hoi, a ma keia na hohuiia mai ua mau Pae Aina la o Hawaii ame ko lakou mau kalana aina i lihi (part) no ka aina o Amerika Huipuia, a ua kaa lakou malalo o kona mana, a o na waiwai ame na pono ame na kuleana apau i hoikeia ae nei mamua, ua pili loa aku (vested) ia Amerika Huipuia.”

         E ukali aku ana keia olelo hooholo i kekahi mau olelo hoakaka e hoike maopopo ana no ka ae ana mai o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii elike me ka mea i hoikeia maloko o kona Kukukanawai, e haawi kaokoa mai me ke koe koena ole hoi la Amerika Huipuia i na kuleana apau o ka noho Mana Aupuni Poo ana, a pela aku. Ina hoi e liko na hana (ceremonies) i hanaia ai ma ka la 12 o Augate, 1898, i mau mea hoike no ka oiaio o ke aponoia ana o ka aelike mawaena o na Aupuni elua, a ina hoi e manaoia ua komo pu ke Aupuni o Hawaii iloko oia mau hana, alaila, he mea kanalua ole hoi, ua lilo ka laua mau hana ana i mea no ka olelo hooholo e mana ai ma ka i aponoia ai ua olelo hooholo la, a nolaila, e mana ana hoi ua olelo hooholo la elike me na olelo maloko ona, ma ua la ala i aonoia ai ia, aole hoi ma ka la mahope mai o ka lawelaweia ana o ke la mau hana (ceremonies, Aug. 12, 1898). Aole hoie he mea i oleloia maloko o ka olelo hooholo no ka mea e pili ana ia mea o ka haawi maoli ia ana mai o ka aina, a i ole, o kekahi mau hana hoohiwahiwa e ae paha e paa ai ka hooliloia ana mai ma ke ano kaokoa loa ke kuleana ma ka aina ia Amerika Huipuia. Ke ku nei ka olelo hooholo, ua holo loa ka hoohui aupuni mamuli o ke aponoia ana o ua olelo hooholo la, ma oia mea la hoi i hoikeia ai ko Amerika Huipuia ae ana i ka mea a ka Repubalika o Hawaii i haawi mai ai.

         Nolaila, ke alakai aku nei au ia oe ma ko’u manao, ma ka mea e pili ana i na Aina Aupuni, ua mana ka olelo hooholo ma kona la ia aponaoia ai, oia hoi, ka la 7 o Iulai, 1898.

         Ekolu. Ua kihikuhi mai ka Agena Kuikawa o ke Aupuni o Hawaii i kekahi palapala mawaena o Mr. Sewall, ka Agena Kuikawa o Amerika Huipuia nei ma Honolulu ame ke Keena Kuhina ma Wasinetona, ma ke ano he mea ia e apono ana i ka hoohanaia ana o ka mana kuai aina e ke Aupuni o Hawaii mahope mai o ka hui ana. Ma ke noi hoi a ke Aupuni Hawaii, ua wahihoia mai la keia ninai mahope ae nei i ke Keena Kuhina ma ka la 6 o Augate, 1898.

         “Aole anei o Peresidena Dole e hoomau aku i ke kakauinoa ana i na Palapala Sila ame na Palapala Kuai ma na hana maa mau e pili ana i na Aina Aupuni malalo o na kanawai aina o Hawaii?” A ua paneia aku hoi ia ninau e Mr. Sewall, elike me ka olelo i loaa aku iaia, elike me keia:

         “Ua hoakakaia maloko o ka Olelo Hooholo, aole e pili aku na Kanawai Aina o Amerika Huipuia i na Aina Aupuni ma Hawaii, a e mau nohoi ka mana o ka hooponopono kanawai kuloko  ana o Hawaii.”

         Ua manao na Luna Aupuni o Hawaii, o keia pane ua like ia me ke kukala ana o ke Keena Kuhina i ka manao ua loaa ia lakou (na luna aupuni Hawaii) e hana i na haawi aina aupuni me ke kaukai ole ia ana o kekahi kanawai e keuia ana e ka Ahaolelo Nui.

         E ikeia auanei, o keia pane i ka ninau a ke Aupuni Hawaii, oia no ka hoike hou ana aku i na olelo maopopo o loko o ka olelo hooholo. He mea pohihihi loa ka olelo ana ae, ua manao ka Agena Kuikawa o ke Keena Kuhina ma o keia pane ia, he haina ia ma ka aoao hooia aku i ka ninau, aka nae, he mea maopopo no e kohoia ana ka manao ma ia ano. Aka, o keia ninau, he ninau ia e hooulu mai ana i kekahi mana olohaka -- oia hoi ka mana e hoolilo aku i na aina o Amerika Huipuia, me ka ae ole ana o ka Ahaolelo Nui, elike me ke Kumukanawai. Aole keia he ninau pili i ka manao maikai (good faith) o na luna Aupuni Hawaii, oiai, aohe kanalua ia o ko lakou manao maikai. O ka manao kuhihewa i ulu mai no ke ano o ka pane i hoounaia aku e Mr. Sewall, aole ia he mea e mana ai ka hoohanaia ana o kekahi mana i kauoha kanawai ole ia no ke kuai ana aku i na aina, a loaa hoi i ka mea i lilo aku ai ua mau aina la i nele ai ke Aupuni Hawaii i ka mana no ka hoolilo ana aku, ke noonoo pono ia ke kanawai.

         Eha. Ua hoike ia mai hoi, he lehulehu loa na aina aupuni i hanaia e ke aupuni Hawaii no ka hooko ana i kana mau aelike pnoi iho e pili ana i ua mau aina la, a i hanaia hoi mamua aku o ka la 12 o Augate, 1898. Ua maopopo ia’u keia mau kuai i paa malalo o na aelike hoopaa, a i ole ia, o na nonoi i waihoia mai e ka poe kuai aina mamua aku o ka olelo hooholo hoohui aupuni, a e loaa ana hoi i ka mea kuai aina, a o ka mea noi paha he palapala sila no ua aina la.

         O ka’u i olelo ae nei no ka lilo ana mai o ka mana o ke Aupuni Hawaii no ka hana ana i na kuai aina ame na hoolilo aina ana hoi mahope mai o ka haawiia ana mai o ua mau aina la, ua pili no ia i keia ano kuai ana. O ka mea pohihihi, oia ka hoomaopopo ole ia ana ua pau iho la ka mana kuai a hoolilo aina aku i loaa ai i ke aupuni Hawaii, ma kona ano Mana Aupuni Poo, a ua lilo hoi kona mau mana apau o kela ame keia ano ia Amerika Huipuia. Pela no ma na mea e pili ana i na aina malalo o na aelike kuai, a malalo paha o ka aelike hoolimalima, elike la me na aina i pili ole ia e kekahi kuleana i paa malalo o ke kanawai kaulike. He mea kanalua ole no nae, na hiki no ke hilinaiia mai ke Aupuni o Amerika Huipuia nei, ma ke ano e hana ana no ia i ka mea pono no ka poe apau i loaa na koi pololei elike me keia ke ano. He mea kanalua ole hoi, e kau ana no ka Ahaolelo Nui he kanawai no ka haawi ana ame ka hoopaa ana i na kuleana o keia ano. O ka ninau wale no no ka’u olelo hooholo, he mana anei kekahi oia ano iloko o ke Aupuni Hawaii, aole o’u manao he mana kekahi oia ano.

         Elima. Ua poloai hou ia mai hoi ka noonoo ia ana o ke Kauoha mana Hooko, e noonooia nei, oia hoi ke kaaoha e hoihoi hou ia na dala i ukuia aku i na luna aupuni kuloko no na aina i kuaiia aku mahope mai o ke aponoia ana o ka olelo hooholo hoohuoi aupuni i ka poe i kuai mai ai i na aina, a aole hoi he kanawai e hoomana ana, a e ae ana hoi i ka hoohanaia ana o ke dala iloko o ka Waihona Dala Hawaii no ia hana. Ina he olalo keia, alaila, e hiki ole ana ke hookoia kela hapa o ke kauoha Mana Hooko. Aole no au i manao e hanaia ana keia hookaa dala ana ma ke ano kue i ke kanawai kuloko ame no hooponopono kuloko ana o Hawaii, a i ole la, e loaa hoi ke dala no ia hana, ma ke ano ku ole i ka pono, aka, mamuli wale no o ke keehina hana kanawai e loaa ai ke dala a hoohana ia aku hoi keia hana.

         Me ka mahalo loa,

         Kakauinoaia,

         JOHN W. GRIGGS,

         Loia Kuhina.

 

E 102

 

G. DIETZ.

He Mea Hana W@ Akamai a piha

Noeau Loa.

Al@i Nuuanu, Helu 417

 

         Aia ma ke Alanui Nuuanu, mauka iho o ka Halekuai Pipi “Central Meat Market.”

 

KAKELA ME KUKE

(Kaupalunaia.)

 

Poe Kalepa ma ke Komisina,

 

A HE

 

Poe Lawelawe Kopaa.

 

AGENA.

 

 

HOOLAHA KUMAU.

Ka Hui Alahao Me Aina O Oahu

Mai a Mahope Aku o Iune 13, 1899

Manawa Holo

 

@

 

A.M. A.M. P.M. P.M. P.M.

 

 

Honolulu 7:10  9:15  3:@

Manana.... 8:07 9:48  3:@

Wili o Ewa.... 8:37 10:08 4:08 @

Waaianae 9:27 10:@ 1:@

Waialua....    12:00 @

 

@

 

A.M. A.M. P.M. P.M. P.M.

 

Waialua.... ...6:12 .... 2:39 ....

Waianae.... .... 7:12 10:09 3:35  ....

Wili o Ewa.... 5:50  7:47 10:39 4:32 12:@

Manana.... 6:25 8:07 11:@4  4:52  1:10

Honolulu. 6:50  8:40  12:15  3:26 1:45

 

G. P. Denison

Luna. F. C. Smith

Luna Kual Palanala Holo.

 

Metropolitan Meat Co

(Hui Kuai Pipi Metropolitan.)

 

G. J. WALLER, (Waia) - Luna Nui

108 Alanui Moi.

 

Poe Kuai a Hoolako i na Moku

ME

Na Io Pipi, Hipa a pela’ku.

 

E loaa mau ana na Manu ame na Kamano i hoohu’ihu’ila iloko o ka Hau.

 

         Makepono ke Kuai I na Po Pipi @ nei.

 

TELEPONA HELU  - @

2736-ts

 

Ola Nawaliwali

MAMULI O KE

KOKO INO.

 

         E heluhelu iho i ka mea i haha@

ka Ayer Laau Sarasaparila no ka Re@

A.   P. Wilds, he misionari kamaaina l@

maloko o ke kulanakauhale o Nu loka

a hoahanau aohoi o Luna@

Wilds i make he loa@ kauiana

         No na makahiki @ he luahi

au na ka ma’i pa palahu ame na m@

aai e ae, i puka noioko mai oke koke

ino. Ono ole mai la ka’u ai, a nawali-

wali mai ko’u nui kino apau. Mamuli

e ko’u ike an i ke ola ana o kekahi

poe e ae no ko lakou inu ana i ka

Laau Sarasaparila a Ayer, na hoomaka

iho la au e inu i na laau la. A @

 

ONO AE LA KA’U AI

mai ko’u inu mua loa ana mai no i ma

laau ia: alaila, hoamaka mai la ku

maikai o ko’u ola. He haneri pa-kena

ta ka oi o ko’u ikaika ae i kela wa, e

ua loa mai keia mai ka LAAU SARA-

SAPARILA MAI A AYER, ka laau @

a’u e hoike aku nei me ka o@

ke pookela loa o na laau hoom@

koko i ikeia.”

         No na ma’i apau i loaa noloko @

o ke koko ino e lawe i

 

Ka ayer Laau

         Sarsapaailla

 

KA AYER HUAALE Ka laau Heeia no ka@ Awaawahia e ka @

 

Ke pookela o na laau no ka malama ana, ka hooulu ana me ka hoenani ana i ka lauoho, oia ka

 

Ayer Laau Hooulu Lauoho.

         Aole e kepia ke poo, oia na ma’i @

@, aole hoi he@ ka lauoho. @

maleohaha mai ka lauoho. hina@

uawe a ano hina mai, alaila, na k@

laau e ho’iho’i heu ae e kona a@

a hooulu lupalupa ae la i ka l@

Ma na wahi apau, o keia Laau H@

Lauoho a Ayer ke Pookele, a ua @

ia i punahele a i hoapili no na l@

ame na lo onimana.

 

Ayer’s Hair Vigor

I homakauhaula e

DR. H. C. AYER, Lowell, Mass., U.S.A.

 

Na Medala Gula mei ua Moikeike Nui o ka A@

 

Hollister Drug co. Lt.

Na Agena ma ka Puonina Hawaii.