Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 50, 15 December 1899 — Page 6

Page PDF (1.38 MB)

This text was transcribed by:  Lanette Mahelona
This work is dedicated to:  Torres-Viernes Ohana

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA MANA KOKOO

 

OLELO HOOLAHA I NA KALAI@@@ KAA.

            Ma o ka mana la i kaa mai iala ma o ka Pauku @@ o ke Kanawai @@ o na Kanawai o @@@ @@@ keia ke hoolaha aku nei au, ua hoopauia kahi Hookio Kaa Helu i oia hoi kela kahi ma ka aoao makai o ke Alanui Hotele, ma kela aoao mai o ka puma e komo aku ai i ka Hotele Hawaii.

            A o kekahi hoi o ka Rula 24 o na Rula Hooponopono i hoopania ai ma ka la 27 o Sepatemaba aku nei, ma keia ke hoala hou ia mai nei ia Rula a hoolaliia nohoi, a e heluhelu penei:

            “Rula 24, ina e ikeia ana kekahi kaa i laikiniia e ku ana ma kekahi wahi okoa ae, aole ia he wahi i laikiniia, e ku no ke kalaiwa i ka hopnia e kekahi makai, aia wale no a paa ua kakaiwa la i ka hana i hoolimalimaia ai oia. Aole nae i jue na olelo o keia Rula i na olelo o na Rula 9, 10 ame 11.

                                                                        ALEX YOUNG

                                                                        Kuhina Kalaiaina

            Keena Kalaiaina. Dekemaba 6, 1899.

                                                2784 – 3t

 

HOOLAHA I NA HUI I HOOHUILA.

 

            I kulike ai me ka Puiku 2024 o ke Kanawai Kivila, ma keai ke hoolahaia aku nei na Hui apau i Hoohuiia e hana i hoike piha a polilei hoi no ke kulana o ka lakou mau hana no ka makahiki e pau ana i Dekemaba 31, 1899, a e waihoia mai hoi ia hoike ma ke Keena Kalaiaina ma ka la @@o Ianuari, mamua ae paha, 1900.

            E haawiia aku no na pepa pa’i hakahaka no keia hana ma ke noi ana mai i ke Keena Kalaiaina nei.

            Ma ka wa e hooko ole ai kekahi Hui hoike maloko o ka wa i hoikeia, alaila, i Hoohuiia i ka waiho ana mai i ka na ke Kuhina Kalaiaina ponoi iho ananei, a i ole, na hookahi a oi aku paha Komosina e hookohuiia aku ana e la, e kanaka aku e lawela, mai na Buke ame na pepa o ka Hui i Hoohuiia a e ninaninau aku hoi i kona poe luna malalo e ka hoohiki no @@@ mau @@@.

                                                                                    ALEXANDER YOUNG

                                                                                    Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Nowemba 11, 18@@.

                                                            @@@@

 

            Iauia e na Ku Pelekane ma Aferiea.

 

            Ua kamaaina loa ia o Kapena C. G. Dennison ma Aferika apau, ma ke ano he alihikaua oia no na koa i paa pio ai keia kipi kaulana, oia a Galishe. Maloko o ka palapala o ka la 4 o Novemaba, 1897, mai Vryburg mai, Bechuanaland, ua kakau mai la oia: “Mamua o ko’u hale ana aku ma ka huakai kaua i hala ku nei, ua kauai iho la au i lako laau o ka LAAU OLA A KAMALENA no ke Nahu, Kolera ame ka HI, a o ko’u laau ia e inu ai ma ka wa e loaa ai au i kekahi pilikia ma ka opu, a ua haawi aku nohoi au i @a laau la i ko’u poe kanaka, a ua ikiea ke ola ma na ma’i apua i inuia ai @a laau lal.” E kualia ana e na poe kuai laau apau. O BENSON SMITH & CO., Kaupalenaia, na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

OLELO HOALOHALOHA NO LIZZIE BINGHAM

 

            Ia Mr. ame Mrs. Rev. Hiram Binghan ame Mrs. L. Coan.

            Mamuli o ka pahola hikiwawe ana mai o ka lono kaumaha e pili ana i ko ke Akua oluolu ana e kahea mai ia Miss Lizzie Bingham, e waiho iho i na ehaeha o nei, a e komo kau iloko o ka aina o ka maha.

            Ua kau iho maluna o oukou ke kaumaha luuluu, ka ehaeha, ka paumako, ame ka walohia nona, no ka mea, ua ko iho la ka mea i hai e ia mai “He mahu ko kakou ola i pu’a ae a nalo iho.”

            Nolaila, e hooholoia – 1. O makou o na hoa a ka Aha kahunapule i halawai ma Kaumakapili, Novemaba 27, 1899, ma o ko makou komite la, ke komo pu aku nei e kaana pu me  oukou i na ukana ehaeha a ke kaumaha me ka minamina no ka mea i hala.

            2. O ka makou pule e hoomaha mai ke Akua e ko kakoii mau kaumaha, a e holoi ae i na waimaka mai ko kakou mau maka ae.

            3. A no e na mea i hoehaehaia, e hoolana i ka manao kaumaha, a “E leha aku no maka i ka Mauna, a mailaila mai ke kokua e hiki mai ai.”

NA KOMITE.

E.S. TIMOTEO

J. M. EZERA,

J. WAIAMAU.

 

KA MAALAHI O KA IKE.

            He wahi mea maalahi wale no ia mea he ike. O na hana hoola hoopunipuni wale no ka mea hookae he mea pauaka wale. O ka oihana hoola mai o ka wa i hala, e lawelaawe wale ana no lakou ma  na mea ku i ka moakaka, oia hoi na laau lapaau mailoko mai o na mea ulu mailoko mai o ka honua. O ka laau lapaau Sagwa, he laau ia i owiliia ai na mea moakaka loa. He laau ia  noloko mai o na mea ulu. He laau hoi ia i hanaia me ka ike oiai ua houluluia malaila na mea ulu apau, na aa laau, na ili laau ame na pilali laau. He laau hoomaemae koko maikai loa ia i ikeai i keia wa, a e hooikaika ana nohoi ia i ke koko. He 90 hapa-haneri pakeneta o na maii, e hoomaka mua ana me ke koko ino, a he kanaiwa pa keneta hoi o na ma’i e hoola hikiwaiweia ana mamuli o ka inu pono ana i ka Laau Lapaau Sagawa. E kaiehu ana keia laau i na mea ino apau mai loko aku o ke koko, a haawi hoi i kino hou i ke kanaka me ona koko hou. Aohe lua e loaa ai ka Laau Ilikini Kikapu Sagawe. O Hobron Drug Co, na Agena no na Laau Ilikini Kikapu (Kiekapoo).

@@@i kona @@@ makuakane, a @@@ aku @@ nohoi @@. “E Papa, mai @@@ oe no’u. ua maopopo ia’u eia @@@ ikolo o ka pilikia aku o ke Akua no ko kaua puuhoua, a i kona lokomaikai auanei e pakele ai kaua mailoko mai o na poino apua.”

MOKUNA III

MANUUNUU UA MEA HE PILIKIA.

            “E Ianaiia,” wahi a ka Haku Care i pane mai ai ka kana kaikamahine. “Eia keia palapala mai a Winidihama mai. Ke hoike mai nei ia e hoea mai ana ia i Enelani nei iloko o eono mahina mai keia la aku, a eia oia ke kauoha mai nei ia’u e makaukau au i kana mau dala apau ma kona wa e hiki mai ai ia nei, oiai, wahi ana e olelo mai nei, ua ike, oia i kahi e loaa ai he ola maikai no kana mau dala.

            E kuu keiki, manao anei oe, he pono ia’u ke kakau aku iaia, me ka hai ana aku hoi iaia, ua poho kana mau dala apau? Pehe la ka pono a’u e hana ai?”

            Kuiou iho la kona poohina ilalo, oiai hoi na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina. Ua ike hoi o Ianatia aohe ana mea e hiki ai ke hoomama aku i kona makuakane. Ua ike ia ko laua pilikia. Aole i kana mai ka pilikia. Mahope, aea mai la kona poo o ua elemakule nei, a nana mai la ia i kana kaikamahine, me k auwe ana nohoi, a pane maila:

            “E kuu lei aloha, aohe hiki ia’u ke ola a halawai au we kou kaikunane, he alo a he alo, he maka hoi a he maka.”

            O ke aloha iloko o Ianatia no kona luaui makuakane, aole i kuua mai ka nui oia mea ame ka mahuahua loa ana oia haawina.  Ina he mea hiki iaia ke hana i mea e hoopauia ai ke akumaha o kona luaui makuakane, elike me kana e uwe mai ana imua ona, alaila, e hana ana no oia ia mea: aka, ua ike oia, aole hiki iaia ke hana i kahi mea e pau ai ka pilikia o kona luaui makuakane.

            Ke ku la oia ma ka aoao o kona luanui me ka houpo i hookaumahaia, ame na waimaka e hiolo ana ma kona papalina a nana iho la oia i ua luaui hanohano a kilakila nei ona, e noho ana me @@ wahi kanaka ano ole la. Oiai kona makuakane e p@@ ae ana i kona poo m@ kona mau lima aia hoi kakou iho ia ia a p@@@ iho la i kona @@ @@ olelo ana:

            “E Papa e Papa @ hoomana i @@@ @@ a e hoomaha aku i ko kana mau kaumaha apau i ke Akua.     i ke ahiahi o ka la i hoomaopopoia ai oia ka wa e hoea mai ai ke keiki makaaimana ona miliona, nona ka inoa o Mr. Heremano Kulurose. Mamua ae o ka hoe ana mai o na kanaka opio nei, aia hoi, ka makuakane ame ke kaikamahine ke noho la ma ke keena palapala. Ke nana la ke kaikamahine i kona makuakane e lalau ana i na pepa apau e pili ana i ka moraki o Kurumabe Hale ame na aina apau i pili i ua hale la. Ke ike aku la ia, i ka haalulu launa ole o na lima o ua luanui makuakane nei ona, oiai oia e paa ae ana i ua poe pepa ia, a, i kela ame keia wa, e huli mai ana ia a nana ami la hoi iaia, me na waimaka no e hiolo ana ma kona mau papalina. A mahope, pane mai la ia:

            E kuu lei aloha, o ko kaua pono ame ko kaua palekana, aia no ia iloko o kau poholima. I aloha mai oe ia’u pakele kaua; aka, i aloha ole mai oe i kou luaui makuakane  nei, poino kaua, aohe mea’nana kaua e hoopakele ae.”

            Alaila, hoomaha iki iho la ia a liuliu iki pane mai la:

            “Ke ole au e kuhihewa, he kanaka opio puuwai oluolu no kela, e Ianatia; a me he mea la e komo ana no iloko ona ka manao aloha e hana mai oia i kahi hana oluolu a lokomaikai no’u nei. E kuu keiki, aole o’u makemake iki e lilo aku keia hale iloko o na lima o ke kanaka makaainana. Ma ia wa hookahi no nae, aia kekahi mea ke hoolana la iloko ona, e hoea mai ana no he wa e loaa ai he maha. Aka, pehea nae ke ano e hoea mai ai ia mea, a o ka wa hea la hoi ia, oia na mea i hiki ole iaia ke hoomaopopo.

            Hookahi paha hora mamua ae o ka wa i manaoia ai, oia ka wa e hoea mai ai o Mr. Kulurose, ka makaainana ona miliona ame Mr. Grantley ka loio o ka Haku Care, ua hoomakaukau iho la o Ianatia i na mea ai e pono ai ka hookipa ana mai i na malihini e oea mai ana ika hale e haalele mai ana iaia ame kona luanui makuakane. O ka wa e paina ai, oia no ka hora 7 oia ahiahi.

            I ka makaukau ana o na mea apau, ua haule iho la oia i keia mau kiliwehi pa, a komo iho la oia i  kona mauaahu nani, elike la no me kana i komo ai ma ka po hulahula mamua iho o ka La Karisimaka. Ua hana oia i keia hana, aole no ka hoowehiwehi ana iaia iho i mea hoohihia aku i na hoohihi ana mai a ke kanaka makaainana ona miliona iaia, oiai, aohe ona wahi lihi hoihoi iki iaia, a ma kana helu ana hoi, owai la ia kanaka lopa imua o na; aka, ua hana iho la oia i keia mau kiliwehi ana i mea e hoohauoliia ai ka noonoo o kona luaui mai ai iaia, he mea pono iaia ke hookipa mai ia Mr. Kulurose, makaainana me ka hanohana ame ka maikai hoi.

            He mea oiaio, i ka paa pono ana o kona paikini hoohiehie oia ahiahi, ua lamalama mai ia ka nani ame ka ui ma kona mau aoao apau. Aia kona mau hiohiona apau ke pua aai mai la ke ka ui; aia kona oiwi kino, ke hoike mai la i ka nani, a ke alawa ae hoi ma kona mau aoao apau, e kihene ana ka hiehie ame ka paihiihi iaia. Ua ui maoli no na lele opio nei o Kurumabe Hale.

            E kuu makamaka heluhelu, e hoomanao iho oe he @@@opio o Ianatia i maemae kona puuwai apau. He uhane kona i ike ole ia mea he hoohie, aole hoi i ke aloha a ka ipo. O kona aloha apau, kona mau noonoo apau, aia no ia maluna o kona luani makuakane, a o kana mea aloha hookahi wale no ia.

KE ALII AME KA MAKAAINANA.

            Mahope iho o ka pau ana o ke komo kapa ana a ua alii nei o Kurumabe Hale, ua iho mai la ia a halawai iho la me kona luaui makuakane e noho hopepe ana maloko o ka rumi hookipa, me na helehelena nananakea.

            Oiai laua e noho ana aia hoi, lohe ae la laua i ka owe ana mai o nahuila o kekahi kaa ame ke pohapoha ana hoi o na kapuai o ka lio. Hoomanao ae la o Ianatia, o ke kaa ia o Mr. Kuluroke, ka ona miliona – ka makaainana – a o ke kanaka hoi nana e paa ana i ka i noa maikai o kona luaui makuakane ame ka home o kona mau kupuna alii. Ma kahi o ke pihoihoi i olapalapa ae iloko ona ma na sekona mamua iho, aia hoi, ua  kakoo ae la oia iaia iho me ka noonoo hoomaopopo no kana mau hana apau e hana aku ai imua o ke kanaka makaainana me ka hoohaahaa ole ia ana hoi o kona kulana alii.

            I keia wa i huli mai ai kona makuakane a pane mai la iaia:

            “E kuu lei, e hoomanao oe, aia ko kaua pono ia oe i keia wa. I nui ke aho, e kuu keiki.”

            “E Papa.” Wahi a kana kaikamahine i pane iho ai. “E hooikaika ae oe ia oe. E lana no kou manao , e kuu makua.”

            Ma ia wa no i komo mai ai iloko o ka rumi hookipa, he elua mau keonimana, hookahi he kanaka aoo, a hookahi he kanaka opio. Ike aku la o lanatia, o ke kanaka aoo, oia no ka loio o kona makuakane, a hoaloha nohoi nona.  Hoomaopopo iho la nohoi ia, o ke kanaka opio, oia no o Mr. Kulu rose.

            I kela wa keehi aku la oia i  hookahi keehina wawae imua, a haawi aku la i kona lima akau o ke aloha i ka hoaloha kahiko o kona makuakane, oia hoi, o Loio Grantley; alaila, huii ae la ia a kuuou aku la  me ka hiehie nui ia Heremano Kulurose, aole hoi oia i haawi aku i kona lima aia, elike me kana i hana aku ai i ka loia. Ua ike iho la nohoi a ma @@ opio nei a aole nohoi i @@@ ia me komo helehelewa. O lamaiia hoi ia wa, ma manao loa iho la ia, he hana hoohaahaa loa i kona kulana alii ke haawi aku i kona lima i ke kanaka makaainana.

            O Mr. Kulurose nae, he kanaka opio ui  no ia, a he kulana hiehie a maikai  kona. He mau maka kona e hoike mai ana i ka oluolu ame ke maikai o kona mau ano apau. He loihi pilalahi maikai kona kino, he lahalaha maikai hoi kona umauma ame kona mau  kipoohiwai. He oolea nae ke ano o kona oiwi kino ke nana aku, kupono no ke kulana koa a Naita hoi o ka wa kahiko. He keiki oia i hoouluia e kona luaui makuakane iloko o ka hana i mea e loaa ai kana ia, kana ia ame kona aahu. O keia kanaka kulana makaainana, i nele i ke koko alii mai ka po mai, ke noho alii ana maluna o ka huina miliona dala: a o ka lede opio hoi i haawi ole aku ai i kona lima he koko alii mai  ka po mai, ke noho alii ana maluna o ka ole ame ka nele. Aka –

“He alii no nae au,

He moopuna au na Umi.”

            He kulana o ke ano kuokoa ke hoike mai ana ma kona mau maka. He nunui mohaha maikai kona mau maka, a he piha i ka oluolu ame ka lokomaikai na hoike ana a ia mau onohi. He kuoo nae kona mau ano ia wa; aka, ma ka wa nae e mahiehie mai ai na mino aka ana ma kona mau papalina, e ikeaia no ka uhane lokomaikai a piha waipahe e hooheno ana ma kona mau onohi maka. He hiohiona kona e kono ia ai ka naau o kekahi wahine e haawi aku i na paulele ame na hilinai ana maluna ona.

            Ua nana aku la hoi o Ianatia i ua kanaka opio nei, me kona kulana alii apau e wehiwehi ana maluna ona, a ia wa i halawai aku ai kona mau onohi maka piha haaheo me na onohi maka waipahe a oluolu o ke kanaka makaainana.

            He mea oiaio, ua oni kapalili ae la ka hoohihi makemake iloko o ka houpo o ua kanaka opio nei no ka Ui alii o Kurumabe Hale. Ua puma koke mailoko mai ona ka uhane o ke aloha, a lele poai puni ae la ma ke poo o ka Ui nana oia i  hoowahawaha aku. Aia kana mau hoohihi ana ke lalama hele la maluna o ua Ui hookae makaainana nei aka o ke puanuanu ame ke ano hoowahwaha, na mea hoike ana e ike aku ana ma ka aoao o ka Lede Opio.

            Mahope iho haawi ae la o Haku Care i kona aloha i kona loio, oia o Mr Grantley, a mahope i ke kanaka opio. Aole i liuliu mahope mai, kani mai la ke bele a-i, a ia wa i hele aku ai lakou no ka papaaina. Ua hooko pono loa hoi o Ianatia i ke kauoha a kona makuakane e hana oia i na hana oluolu imua o Mr. Kulurose. Ma kela ame keia wa a Mr. Kulurose e makailio mai ai iaia, e hoike ae ana ia he mau mino aka ana ma kona mau papalina, aka, he puamanu nae. Ke ike la hoi o Mr. Kulurose i keia, mea, a hoomaopopo iho la ia, ua mamao loa mai iaia aku ka Lede Opio o Kurumabe Hale.

            I ka pau ana o ka lakou apina ana, ua ku ae la lakou mai ka papaaina ae, aia hoi, ma ia wa, ua hele iho la o Kulurose a haawe i ke anuanu. Me he mea la, ma kana hoomaopopo iho, he aina hau anu kalii a kona mau kapuai e hehi ana, no kona hoomaopopo ana iho, aole i loaa he wahi lihi hoihoi ia ona e ka Ui o Kurumabe Hale.

            Ua hele aku la hoi ka Haku Care ame kona loio, a paani pepa hahau iho la. A ma ia wa hoi, nonoi ae la ua Haku mei ia Mr. Kulurose, ina makemake oia e paani pepa “mu” (Pelekane) alaiia, e loaa no iaia he hoa paonioni oolea ma o Ianatia la.

            Me ka hauoli, eleu aku la ua makaainana ona miliona nei i ka paoa “mu Pelekane.” A ia wa hoi oia i olelo iho ai iloko ona, o ka wa ia e hoao hou ai oia e hookamaaina me ua Ui ahiu nei o Kurumabe Hale, ma ka hookaau olelo pu ana me ia, oiai hoi, e nee palanaho ana na pohaku “Konane” e laua. I ka makaukau ana  hoi o na mea apu, na hoomakaukau iho la laua e paani. Aia o Kulurose me ka wela ikiiki o kona noonoon no ka Lede Ianatia, aka, ke noho mai la mae ua Lede Opio nei, me ke puanuanu launa ole o kona mau ano apau.

            Hoomaopopo iho la hoi ia, me he mea la i kela wa, ana e noho ana, ma kekahi aoao o ka papa konane, a pela hoi me Ianatia, ma kekahi aoao mai o ka papa konane, ua like laua, me na kanaka elua, e ku ana kekahi ma ka poai-wa-ena iloko o ka ikiiki wela a ka la, a, o kekahi kanaka hoi ma ka poai anu akau, mawaena o na mauna hau e ku a e nee ana ma ia poai, a o ka moana Pakipika Akau hoi mawaena o laua.

            He elima paha minute o ko laua hoonee ana i na iliili konane a laua, ia wa i puoho ae ai ka noonoo iloko o Mr. Kulurose e hookamailio aku oia i ka Lede Opio, a nolaila hoomaka aku la ia:

            “E Ianatia, ek manao nei au, ua kala piha mai no paha oe i ka’u mau hana kamalii apau o ko’u mau la opiopio, ma ko’u wa e hele mau mai ana ia nei nei?”

            Me ka nanaina haaheo, a puauuanu nohoi, pane aku la o Ianatia:

            “He hana lokomaikai ole no ia a’u e hana ai, ina e hoomanao ana au i ua kinaunau o kekahi keiki, no ke kanaka makua o keia wa. Ua kala aku n o au ia mau mea apau.”

            No keia pane a Ianatia, ua  hamau iho la o Kulurose no kekahi wa pokole, a mahope pane hou mai la ia:

            "Alaila, ua manao loa no paha @@ ua ku maoli no ka'u mau hana i ka mahaoi, @@?"

            "E kala mai oe ia'u," wahi a lanatia i pane aku ai ia Kulurose. "O kau nee keia, aole o ka'u. mahaoi. Aole  - aole au i manao o kou ano ia ma ia wa."

            Ke ike la o Kulurose, na hoike maopopo mai ka Lede Opio i kona hoowahawaha maopopo iaia: aka. aole nae ia i hooneleia i na manaolana no ka hoao hou ana:

            "Pehea la kou noonoo no ia mau hana a'u?"

            "Lilo oe i ka olelo, e make ana ko Kini ia'u.  E makaala oe o make ananei ia'u."

            Wahi a Ianatia i pane aku ai me ka oia mau ana o kona kuoo ame ke kulana haaheo nohoi.

            "Ina he kanaka naauao au, alaila o ka hana pono lao a'u e hana ai, oia ka noho mlie ana: aka, ke ike nei nae au i ko'u ano i keia wa, aole pele. Ina nohoi e nana ike mai ana ia ia'u, ina no e nana mai ia me na maka huhu, aohe no ia he hewa."

            Ia wa no oia i ike iho ai, au "puaa ia" kana "kini" i ka "moiwahine" a Ianatia; a ia wa ua Lede Opio nei i pane aku ai:

            "Aloha oe," (Good evening).

            O kona ku ae la no ia iluna a haalele iho la ia Mr Kulurose. Ua hoi aku la ia iloko o kona rumi me ka maikai o kona noonoo no kana mau mea apau i hana ai ma ia ahiahi. He oiaio, ua hana aku no oia i na hana maikai apau imua o ka malihini kipa a kona Iuaui makuakane. Aka. o ka makaainana ona miliona nae, ua pepe loa ia i ka wai o Niulii.

 

(Aole i pau)

 

E OLA ANA KEKAHI POE E AE I KA LAAU HOOLA EHA A KAMALENA, NO KEAHA HOI KOU MEA E OLA MEA AI?

            Ua hamo iho nei kuu wahine i ka Laau Hoola Eha a Kamelena, me ka ikeia o na hopena maikai ma o kekahi eha 'la i loaa iaia ma ke kipoohiwi, a i hoehaeha mau hoi iaia no eiwa makahiki. Ua hoaoia e maua na ano laau lapaau apau o na ano apau, a pela nohoi me na kauka he lehulehu, aole nohoi me na kauka he lehulehu, aole nae loaa mai he wahi oluolu. I kekahi la, ike iho la mau he olelo haalaha no keia laau, a manao iho la maua e hoao a ua hoao io iho la hoi maua me ka holo lea loa. Hookahi wale no ana omole o ka hana ana, a au aneane loa kona kipoohiwi e ola - ADOLPH L. MILLET, Manchester, N. H. E. kuaiia BENSON SMITH & CO. Kaupalenaia, na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

            Ma ka Poakolu nei i haawi manawalea ae ai na kauka Iapana o loko nei o ke kulanakauhale i ka lakou mau  kokua i ka Papa Ola, ma na e makemakeia ai ka lakou niau kokua ana.

 

            E malamaia ana he anaina haipule hoomanao maloko o ka halepule pohaku o ke kula Kamehameha, ma ke hora 9 me 30 minute o ke kakahiaka Poalua o keia pule ae; a he paina hoomanao hoi ma ka hale kula kaikamahine ma ka hora 1:30 oia la. He hoomanao keia no ke la hanau o ke Alii wahine Pauahi.

 

Hawaii Iloko o ka Aaholelo Nui

 

            Ma ke ku ana mai nei o ka mokuahi lawe koa Amerika "Sherman" ma ke ahiahi Poakolu nei i loaa mai ai ia makou ka hoike a Peresidena Makiu@@ imua o ka Ahaolelo (Congress) no ka mea e pili ana ia Hawaii nei, a ola ka makou e hoike aku nei i ko ano nui o ia mau olelo a ua Peresidena la imua o ka Hale Ahaolelo, ma keia wahi o ka makou pepa o keia la.

            "Ua ikeia kekahi mea hoohihia: @@ Aha Kuhina, mamuli o ke kulana kamehai i loaa i keia wa i ko Hawaii Pae Aina, malalo o ka olelo hooholo hui no ka hoohui aupuni i aponoia ai ma ka la 7 o Iulai, 1898. Oiai nae mamuli o ua olelo hooholo ia, ua hoopau loa ia ke kulae i aupuni kuokoa o ka Repubalika o Hawaii, kinai loa ia kona kulana noho aupuni pookela ana a lilo kona mau waiwai ame na aina ia Amerika Huipuia nei, aka nae, aole i hoolawaia aku he kulana hooponopono Aupuni lawa pono malalo hoi o ko kakou ano hooponopono aupuni ana. Oiai nae e mau ana no ka paa ana o na Kanawai hooponopono kuloko o ka Pae Aina, i kau ole ia ai no ka hooko ana i na kuikahi, a i kue ole hoi i kaolelohooholo hui, a kue ole hoi i ke kumukanawai o Amerika Huipuia, a i kekahi paha o kona mau kuikahi, eia nae, ua pili wale no keia maa kanawai i ua nohona ame na hana kuloko o ka Pae Aina, a, aole hoi i pili i na hana ano nui e ae o ka nohona lahui, Elike me keia, ua hooneleia ka Repubalika Hawaii i na kuleana apau iloko o na aina Aupuni maloko o ka Pae Aina, a, aole wale nohoi i hiki ole iaia ke kuai aku i ua mau aina la i ka poe makemake hookuonoono maluna o ka aina, aka, na hele maoli i i ka mana e haawi aku i kuleana pono a oiaio uo na aina i nohoia malalo o na aelike hoolimalima, a mau kumu e ae nohi e hoopaa ana i ka pono no ka lilo loa aku o ka aina i ka mea i lilo aku ai ia, mamuli o ka hooko ponoia ana o ka aelike, elike me ka hoakaka ana a ke kanawai a mamuli paha o na olelo o loko o ka aelike i hauaia ai me ia. Ua hoea pu mai nohoi na ninau ame na pohihihi no ka mea e pili ana i ka ohiia ana o na auhau nona o na moku e hoea mai ana mai ua awa mai o Hawaii, o ka mea hoi kekahi e pili ana i ke kulana o Buke, ko lakou komo ana aku ilaila, ame ko lakou puma ana mai laila mai, pili hoi kekahi i na palapala sila ame na hoopaa kakou kope ana no ka hoopaa kakauinoaia ana hoi o na moki malalo o na kanawai moku, ka pono hoi e malamaia ona mau koaa haluea ana elike me ua olelo o na kanawai Hawaii, no ke koaa ana i  na luna aupuni lehulehu, a pela pa hoi me na mea e ae he lehulehu loa no ka poao o ka Pae Aina ame ke Aupuni “Makua” @@(Federal Government).

            Mamuli o ka olelo hooholo @@ Aupuni ua hoomanaia ka Peresidena e hookahu i elima @@ Komisina uo ka waiho ana mai iloko o ka Ahaolelo i kanawai no ka Pae Aina, elike me ka lakou e ike ana he pono. Ua hooko@@ ia aku keia komisina, a mahope iho o ko lakou huli akahele ana ma na kanawai ame ke ano o ke aupuni e lawelaweia ana malaila, na hoomakaukau iho la lakou i Bila Kanawai e hoonoho na i kulana aupuni, malalo o ka i noa “Ke Teritori o Hawaii.” O ka hoike a ke Komisina, ame ka Bila Kanawai a lakou i hoonakaukau ai, ua hoouiiaia aku e a’u i ka Ahalolelo ma Dekemaba 6, 1898, aka, ke ka’ulua nei nae ua Bila kanawai la no ka hana  hope loa a ka Ahaolelo e hana ai.

            Ua kupono loa e loaa i na kanaka o keia Pae Aina na pono ame na pomaikai o ka kakou kau ana i kanawai no lakou; aka, me ka loaa ole ana he kanawai Ahaolelo Nui (set of Congress) e hoonoho ana i na Aha Hookolokolo Federala ma na Mokupuni, a i kulana lawelawe aha hookolokolo hoi e hiki ai ke hoohanaia na hoopii hoohalahala, na hoopii kuhikuhi hewa ame na keehina hana hookolokolo e ae; i mea hoi e loaa ai na pono kivila, ua nele lakou i keia pono e loaa ai ia lakou na olelo hooholo hope a na Aha Hookolokolo o Amerika Huipuia nei. Nolaila he mea ano nui loa nohoi, e hooholo koke ia ona kanawai, elike me ka hiki, e hoonoho ana i keia mau Mokupuni i Mahele hookolokolo, me ka hoakaka ana i ka hoonohoia ana o kekahi lunakanawai ame na luna Aupuni kupono e ae, a pela pu hoi me ka hoakaka ana i ke ano o ka lawelaweia ana o na hana ma na hoopii hoohalahala ana ma na hihia, a e hoakaka pono loa ia hoi me ka moakaka ke ano o na hana ana a ke Aupuni o keia kalana aina hou i ioaa mai, i kulike ai me ke Kumukanawai Federala.

 

            Aole he mea i hoahaoia ai e ka poe i kamaaina loa me na haawina maikai i koaa i ka LAAU HOOLA KUNU A KAMALENA, ke ike iho lakou, iea na kanaka ma kela ame keia wahi ke hookani nei i ka lakou mau mahalo ana no ko lakou inu ana i keia Laau Lapaau maikai loa, a ma ka hai ana hoi i ka pomaikai i loaa ia lakou mai keia laau mai, no ke anu inoino loa i lao i keia laau, no ka ma’i numonia i aneane e komo mai iloko o ke kino, a i hoolaia hoi, ame ka nui o na keiki liilii i hoopakeleia e keia laau mai na ma’i ho mai a kunu kalea hoi. He laau waiwai nu keia, a maikai nohoi. E kuaila ana e na poe kuai laau apau. O BENSON SMITH & CO. Kaupalenaia, na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

            Ma ka Poalua nei i hookaawale ae ai ka aha Kuka o ke Aupuni he $25,000 no na lilo kinai a kaohi ma’i “bubonika.”

 

            Mak ka auina la Poaiua nei , i kauia ae ai he hae pepa melemele ma kani hana o na mikini uwila o loko o ko makou nei hale pai, e kekahi wahi eueu o makou; a ma ka Poakolu nei, paa ana ko kahi o ko makou mau keiki ulele mikini i ke kanawai hoomalu mai “bubonika; a i ole, e loaa he palapala ae mai ka Papa Kiai bubonika mai, konini ana ua wahi taata nei i ka mikini uwila.

 

HOOLAHA KUMAU.

 

Kaa Baisikala

Kalivalana

 

@@@

@@@

@@@

@@@

@@@

 

            O keia ka @@@@@ aku ana na kumukaa.@@@@@@ kahiki ae.@@

 

Honolulu Bike Co.,

 

Dr. @@. Mita@uka

            Keena Oihana, @@@@@ Pahu Leta 842; Telepona @@@ noho @@@ Alanui Nuuanu, @@@@ 12 a.m. ame hora 7 @@@@ Sabati, 2 a 6 p.m. @

 

Dr. I. Nori

 

            Keena Oihona @@@ Alanui anu, Pahu Leta @@@ Telepona Hale Nobo @@@ alanui N. Halemai, 530 @@@ hora@@ 12 a.m. @@@@ 8 p.m. @@@ 6 p.m.

 

ACHI & JOHNSON

LOIO              LOIO              LOIO

Kenna Hana, Helu @@@@ aoao@@@

Alanui Moi

 

W. R. KAKELA

@@@@@@@@@@@@@@

@@ LUNA @@@@ @@@

 

LYLE A. DICKEY

Loio a @@ Kokua ma ke Kunawai.

Notori no @@@

@@@@@@@@@@

@@@@@

@

@

 

Papa! Papa!  Aia ma Kahu e

 

LEWERS & COOKE

(L@@@ MA)

 

@@ ke Kahua Kema o na Aia Papu me Moi

 

E LOAA NO NA

 

PAPA NOUAIKI

 

O kela a me keia ana

 

Ka Pani Puma             _

Ka Puma Aniani          _

Ka Olepalepo              _

Ka Poa                                    _

_                      Na O’a

_                      Na Papa Hoie

_                      Na Papa Ku

_                      Na Papa Moe

 

 

Na Pili Hale

O na Ano apau.

           

A me na

 

Wai Hoohinuhinu Na

@@@@@@@

 

Ka Palaki ona Ana he Nei Wale.

 

Ke haiia aku nei oukou e na @@@ e (the paragraph hard to read to heavy ink)

Uku Haahaa Loa

(same with this one ink to heavy to read)