Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 50, 15 December 1899 — KA MAI LELE BUBONIKA! KA WELI O ASIA EIA I HAWAII PAIO KE AUPUNI ME UA KUPUEU NEI Hookaawaleia he $25000 no na Lilo o keia Hakoko. HOEA NA KOA AUPUNI MA KE KAHUA POINO. Ka Halawai a ka Papa Ola me na Kauka o Honolulu Ke Ano o keia Mai' Weliweli Kela ame keia Lono [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA MAI LELE BUBONIKA! KA WELI O ASIA EIA I HAWAII PAIO KE AUPUNI ME UA KUPUEU NEI Hookaawaleia he $25000 no na Lilo o keia Hakoko. HOEA NA KOA AUPUNI MA KE KAHUA POINO. Ka Halawai a ka Papa Ola me na Kauka o Honolulu Ke Ano o keia Mai' Weliweli Kela ame keia Lono

Ma ka Poalua noi, Dokemaba 12, i J rr*»piooia ap ai na poo o loko nei o ke j '.nlauAkauhalp i ka pahola an.i ae o ka •no weliwoli, ua puka ao ka ma'i luku j \>ia i kapaia he "Ahulau Bubonika." j ) nui na manao koho wak* i laulaha ; ! r.o ke ano i hoe-a mai ai keia ma'i loko nei o ke kulanakauhale. Manao kekahi i>oe. »a hoea mai ia ia nei, mainuli o kona laweia ana mai ia nei e na .•omoku mai Asia mai. Manao hoi keV.ihf pne, nn hekau mai ia I uka nei o ,a aina mamuli o ka lele ana mai o } "kahi mau iole mai luna mai o ka mo- j i i loohia ia e na ma'i la, oiai ia e i 1 ana ma ke awa ae nei. O ka kekahi | " hoi, uo kokolo hele mai na anoano i ma'i la, maloko o na ukana a na i tk • ame na lapana, mai Kina a mai •pana mai hoi. i vi«: he mea la, o ka manao hope i . ■•,kf>ia ae la. oia ka manao i hoomaooia ke kumu inaōpopo io o ka - a ana mai o ua ma'i la ia nei. i,i oieloia hoi, ua ike mua ia keia i! ii ma k? la 10 o Novemaba aku nei, n<-anr hookalii mahina a ol i kaa hope • • nei. a o Dr. Herhert ka mea mua •a nana i ike. Eia nae, he wahi ma'i '.ihilahi wale no ia i ikeia ai, a mamuli} o kekahi kumu luipono, ua kaohiia . a hoolaulahaia ana o ia mea malo- ! o nei o ke kulanakauhāle. j O ka auwaha mua >oa nana i hookahe ; .• i ka lono weliweli e hooia ana, eia ! ia ma'i Ahulau Asia nei iloko nei o ke ailanak'auhaie, oia ka mak? hikiwawe | ana o kekahi Pake maloko o ka hale- ; aiai o Wing Wo Tai, ma Alanui Nuu- i ,nu. makai iho o ka hale inu rama, ma kihi o Waikiki,»aoao makai o na ;anui Nuuanu ame Moi. Ma ka wa e .vaiho ana ua Pake la i ka ma'i, ua ..\uoha aku ia ke Kanka Pake nana ia lawelawe lapaau ana ia Dr. Herbert e ~*le mai ia e nana. T ka iko ana o Dr. Horbort i ua Pake ma'i nei, ua hoopuka koko ae ia. ua loaa kela Pake i ka ma'i Ahulau Bubonika. I ka nanaia iia o na mea i laweia mai no loko mai . kona kino mahope iho o kona make I na. o na Kauka Hopemana, Carmich.l ame I>ay, ua ike maopopo iho la, ua na oia 1 ka ma'i aihHau bubonika. 0 ka inoa o keia Pake, oia o You honK, he 22 ka nui o kona mau makaki. Make oia ma Jca hora 5 o ke ahl:.i ['oalua nei. A ua puhiia lioi kona i ke ahi ma "Maullola Ailana,' ke aliua hoomalu ma'i. A ua paa hoi ka ikkuai o Wing Wo Tai i ka hooma- > ka heiu elua hoi o na ma'i i ikeia, k.> aianui Maunakea no la, e kokoana i ke alanui Pauahi. A ua paa \ahi i ka hoomalnia. ! i ikeia mahope mai, he ekolu poe ' i hou; a o ko lakou mau waW apau •aa aku ai e waiho ana i ka ma'i, & ' tke ai hoi, ua paa i ka hoomaluia; ;a iioea aku ia ka nui i ka elima. Hei t i'ake, a hookahi Gilibati. '» na inoa o keia poe hope he eha, 1 koia: Ching Wy How, he 45 paha i nui o kona mau makahiki. Aia ko•i wahi noho mahope aku o ka hale ••na moe o Ahi (Pake) helu 89 alanui ' ' ilii. Make-oia ma-ka hora 9 o ka

po Poakahi. Puhiia kona kino i ke ahi hoomaemae aupuni ma ka po Poalua ne.i 0 ka helu ekolu, oia o Yuk Hoy (Pake), he 40 paha ka nui o kona mau makahiki. Noho ma ka helu 413 alanui Nuuanu. Make hort 11:30 po Poakahi. Puhiia i ke ahi ma ka po Poalua nei. Tam Kwoek Yee (Pake. he -14 ka nui 0 kona mau makahiki. Noho ma alanui Maunakea. Make ma ka po Poalua nei. O ka mea hope, oia ke Gilibati, nona ka inoa o Nakauai/a. he 27 ona mau makahiki. Noho ma alanui Moiwahine. kokoke i alanui Mililani, mahope aku o ka Hale Keaka Opara. Make hora 2 o ka auwina la Poalua nei. HALAWAI KA PAPA OLA. Ma ke awakea ponoi o ka Poalua nei 1 halawai ai ka Papa Ola, maloko o Aliioiani Hale, no ka noonop ana i ka hana pono e hana ai, no ke kinai ana i ka ma'i. oiai kona hoomaka mua ana mai. 0 Loio Kuhina Cooper, a Peresidena nohoi o ka Papa Ola, ka lunahoomalu ma ka noho. Ua akoakoā ae ma ia wa na hoa o ka Papa ame na kauka koikoi o Honolulu nei. Malaila pu aku nohoi 0 Peresidena Dole ame Konela Jones o ka Regimana Koa Ekahi o Hawaii. Mahope iho o ka noonoo ana o na noa o ka Papa ma keia halawai, ua hooholoia e lawelawe koke ka Papa Ola 1 na hana e kinai ia ai ka laulaha akea loa ana ae o ka ma'i ma 6 a maanei o ke kulanakauhale. Ua hooholo pu ia hoi, e hoounaia ona poe luna nana ilo-. ko o kela ame keia hale iloko o ka apana i paa i ka hoomalli ia. NA lOLE NA HOIKE NO KEIA MA'I. Ua hoakaka ae o Dr, Herbert imua 0 ka Papa, i kona manao no ke kunhi 1 hoea mai ai keia ma'i ma Honoiulu nei: "He lehulehu no na kumu i manaoia ai, oia na auwaha 1 hoea mai ai keia ma'i ia nei. Oiai nae, aole i ikeia keia ma'i ma kahi hoomaiu ma'i, nolaila, aia paha kahi i hoopunana ai keia ma'i iloi ko o na auwaha lawe mea ino, iloko j paha o ka a-i, a i ole ia, ua hoea mai keia ma'i i uka nei o ka aina ma o na iole la i pae mai i uka nei mai luna mai o na moku. 0 ka eliiā. ana iho nei paha o na auwaha eli kekahi kumu o ka ulu ana mai o keia ma'i. , "Ua ikeia ka nui o ka make o na iole ma alanui Moi, ma kekahi halekuai Pake, e kokoke ana i ka Makeke Metropolitan, a ua ikeaia nohoi kekahi make i hoohuoiia maloko o ia halekuai. Ua ikeia nohoi ka make ano e ana o na iole he nui me ka maopopo ole o ke kuma, a puhee aku na iole mai kahi i ikeia ai nei make ano e ana oia ano holoholona." Ua hooholoia hoi. e lawelawe koke ia kahi puhi hoomaemae. Ua hoike i mai o Peresidena Cooper e hoopuka ana !oia i kauoha aupuni e kahea ana i na | poe kokua kuikawa, ma ke ano luna I n'ana hale, a pela hoi me na kokua a na Kauka. KA AHA KUKA O KE AUPUNI. Ma ka h«ra 3 o ka auwina la. ua akoakoa ae .la. ka Aha Kuka o ke Au-

puni mamuli o k- k.th- :> ::n:i ?_ ka Porosi<lena. Ma iu. halawiii ana, ua akoakoa ae na hoa o ka Ah.-: Kunina: Aiex. Voung. H. E. Cooper. T. F. Lansing amo E. A. Motr-Sm:ih. Na Hoa Kuka: .lohn Kna. A. V. Goar, A G. M. Robertson. P. C. Jones, Mar>: Robinson, C. FJolte, M. A. Gonsalvc-s, Paul 7senberg, J. A. Kennedy, John Not?„ J. L. Kau-*' lukou ame "W. C. Aehi. I ka noho ana o keia Abr.. a inahopo j iho o ke kūkakuka an?. o rsa ,ioa no ka | mea o pili ana i ko Ahuhm. ua hooho- • loia e hookaawaleia mailoko mai o ka j waihona (lala o ke Aupuni, he $25,000 i no na lilo o ke kia?.i ana i ka "Mai \ Ahulau Bubonika." Iloko o keia akoako?, i hoike mai ai ka Loio Kuhina Cooper, ma o ka ni- ' nau la a P. C. Jones n j ka mea e prtl ' ana i ka make ana o ekolu kanaka Ha- j waii maoli o luna o ka mokaahi Ka-; laudina, aole ia poe i make iio keia ma'i 1 ahulau. ; NA WAHI 0 KE KULANAKAUHALE i NEI I PAA I KA HOOMALUIA. O ka apana o loko nei o ke kulana- j kauhale i paa malalo o ka hoomaluia j ana e ka mana o ka Papa Ola, o ka lai-1 n a e hoomaka ana ma ka. aoao mauka ! 0 alanui Moiwahine, kahi hoi e okiia j ana e ke alanui Nuuanu, n holo mai ia 1 wahi mai, ma ke alanui Nuuanu, (aoao Waikiki paha—L. H.) a hoea i alanui Kukui, alaila huli ae a holo aku i lalo, a hoea i alanui Muliwai (oia hoi ke kahawai o Makaaho—L. H.) alaila, holo 1 kai a hoea i alanui Moiwahine, (e pii mai la makai mai o Kapuukolo—L. H.) a hoea i alanui Marin, a l hou i ke aianui Nuuanu. Ua maheleheleia keia holookoa j

iloko o na mahele he 10, a. ua hoonohoia hoi i hookahi Luna Nana ma kela ame keia mahele. j Mahele I—O'kela wahi apau maloko j iho o na.alanui Berilania, MaUnakea, | Pauahi ame Muliwai. Malalo o Dr. J. j S. B. Pratt Mahele 2—o kela wahi apaū maloko ; mai o na alanui Pauahi, Maunakea, Hotele ame Muliwai; Malalo o Geo. R. Carter. : Mahele 4—o kela wahi apau maloko : mai o na alanui Moi, Kekaulike, Moi- , wahine ame Mnliwaii. Malalo o D. L. J Conkling. Mahele s—O kela wa'ai apau maloko | mai o na alanui Maunakea, Kekaulike, Moiwahine ame Moi. Malaio o A. F. Gilfiilan. Mahele 6—o kela wahi apau maloko mai o na alanui Hotele, Maunakea, Moi ; ame Kekaulike. Malalo oJ. R. Galt. Mahele B—o kela wahi apau maloko . mai o na alanui Hotele, Kamika, Pau- i ahi ame Maunakea. Malalo o Geo. C. | Porter. ; Mahele9—O kela wahi apau maloko o na aianui Beritania, Kamika. Pauahi | ame sfaunakea.- Malalo o Geo. O. Por- I ter. : Mahele 10—0 kela wahi apau maloko j mai o na alanui Beritania. Nuuanu, j Pauahi ame Kamika. Malalo o Dr. M. • E. Grossman. I .Mahele 11 —0 kela wahi apau malo- j

kamika. >.alalo o 11. C. Austin. Mahele 1"i—O kela wahi*apau maloko mai o na alanui Kukui. Nunann, }3oritania am<> Muliwai. Malalo o A. W. Cartor. KE ANO O KKIA MA'I 0 kahi i laha laula ai o koia ma'i. aia no ia ma na aina o Asia. A ma ko makou helu o ka la 4 o ka mahina aku noi o Augate (1599) i hoopuka aku ai j makou ma ko makou aoao 4 i kokahi mau moa o )ili ana i keia mn'i. Ano | ka pomaikaf hoi o ko makou poe helu- | helu i koia wa, ke hoonuka hou aku nei t makou i ua manao la: a e pono o heluholuia me ka noonoo ame ke akahele: 1 a oleloia, o ka hoomaka ana mai o koia ma i. oia no ka loaa ana i na ma'i fi\a. alaila puka mai na anoano puu- | pim ma'i i kapaia he bubona ma na i'o ; paahaoa palupalu ua lakou e hookaaj wale i na wai o loko o ke kino. Ua : puni kē leino i keia mau anoano i kejkahi wa. A i kekahi manawa, e puka , mai ana no keia mau anoano bubona jme ka loaa mua ole i ka fiva. O kekaj hi ano o ka'-loaa ana, oia no ke kau- | maha nipoa o ke kino no ekolu ipaha la, alaila. hoomaka mai la ka eha I ma na lala apau o ko kino. ke anu. ka opili, ame ke poniuniu, a i ka ha o ka la. puka mai ka bubona ma na poaeao, ka a inalalo o ka auwae, maloo ke alolo, paa pu na niho i ka mea keokeo. Ina o ola ka mea ma'i a ehiku la. o ka wa no ia e hu ai keia mau puupuu O ka Mai Ahulau Bubonika, a Ma'i Ahulau Eleele hoi, he mai .no ia no lo- ; k') o ka ohana mai fiva i %ki ke lelo ! mai ke kanaka mai aku a i ke kanaka

mai ke kanaka ma'i aku a i ke kanaka hahai, a i kekahi wa e na mai-hehe hua ohia, a i kapaia hoi i kekahi wa he mai hehe maka ole. "He elua mau j ano nui o keia ma'i: (1) Ka Ma'i [ Ahulau iahilahi, a oia hoi ka ma'i i ! ikeia ai na ouli hoike mua o ka ma'i : e ukaliia ana e ka fiva mama. 0 ka ' (2) hoi, oia ka Ma'i Ahulau oolea, a he i ikaika na hoike ana a ka ma'i ma keia kulana. Ma ke ano lahilahi a mama o ' ka ma'i, e ikeia ana ka pehu ana ae o Ina opuupuu a anoano hookahe hou o ' loko o ke kino, o ka oi nae, o na kapakapa, i kapaia i kekahi wa, o na j hena. ame ka poaeae. I leekahi wa hol, ma ka a-i. ame kekahi mau wahi • e ae. a e kua-maihehe maoli ana keia mau puupuu i kekahi wa. Ehoea mai ana no.ka fiva maluna o ke kino. 0 ; ka ikaika o ka pii ana o ka flva, aole no he ikaika loa. He kakaikahi na wa e ikeia ai ka ikaika o ka flva. Ua hoea ! no nae i na de§ere he 104 i kekahi wa. | o ka manawa e hookapuhi ai keia mai ; iloko o ke kanaka mai ka umi a ka iwakalua la. I kekahi wa nohoi, he lewalu pule. Ma ka hapanui o ka maI nawa, aole no e ike nui ia ana ka pili- : kia o ke ola a e hiki ana no i kekanaka j ke hele i o a ia nei elike me ka mea mau. He kakaikahi loa nohoi ka loo- ; hia ana i ka make, a, aole nohoi he I kulana lele o ka ma'i i keia wa. j . NA OULI OKĀ MA'I IKAIKA.

Ona ouli mua iki'ia ana. oia m> ka ko mai o Pauahi. Nuuanu. lloiolo anv lia niai o ka ili. mo ke anu. a hui mai na lima ame na wawae, a o luuilulu ana nohoi ke kino. Ano e mai ka noonoo o ka mea i ma'i. E hou wale ana no oia ma o a maanei, me ka lele ana o ka hauli maka'n n hopohopo iloko ona? a ho ano paakiki a pohihihi kona pano mai i na haina no na moa o ninauia aku ana iaia. E loaa ana ia i ka ona ame ke poniuniu, oliko mo ko knaku ona rama o hikaka ana. He naluiu ikaika ko ioaa ana ma kona poo, o ono ikaika ana ia i ka wai. a he ha aum ii ikaika ma ka houpo. l'laula na maka, a ano hailepo nohoi. Pe'hu ko aJolo. maloo a nakaka. 1L kekahi wa, he oleolo. ahe keokeo nohoi i kekahi wa. I kekahi wa e loaa e ana ka mea mai i ka malulo holookoa ana o kona noouoo aiwiu, mainua o ka hoomaka ana mai o ka fiva. Ma kekahi mau mai hoi o keia ano, e hoea o mai ana kn luai ana i ka wai awahia mai loko ak»i o ka opu, mo he awahia la 110 ko au awaawa. O ka fiva hoi e komo mai ana iloko o ke kanaka, e hala ana paha na hora he iwakalua-kumamaha, a he kanakolu nohoi hora a oi aku i kekahi wa. O ka ikaika o ka pii ana o ka fiva, o hiki ana i kekahi wa i ka 10-1 (U*gere, a hoea nohoi i ka 107. Ma ka hapa nui nae o na ma'i ikaika loa a ku ' nohoi i ka mako, aolo no e ikoia ana ka fiva, a i ole, ho \\ahi fiva uuku loa ko ikeia ana. Ma ka hapa nui o ka mao.awa. he paa ka lepo: i kokahi wa, he hi; a mawaho ae hoi o k"ia mau ' ouli, ho mau ouli o ae no kokahi i pili no i ke kulana ma'i ahulau. ina o iko- ! ia lie ha-hai. a he mau pohu o ao hoi. alaila. ho mau mai kulana pilikia oi l ia. 0 na ma'i i nele i keia mau hoailona, he mau ma'i make ka hapa nui o ia ano. Ma ke 45 a5O hapa-haneri ona mai o keia ano e ikeia ana no na puu ha-hai, ma na kapakapa o ka puukole; a iioko hoi o 35 hapa-haneri o na mai o keia ano hookahi no, e ikeia ai na pehu ma na poaeae. I na wa he nui, e ikeia ana no keia mau peliu ma ka a-i, a ma na wahi aae nohoi oke kino. E hoea e mai no keia mau pehu maluna o ka mea ma'i, mamua o ka hoea ana mai o ka fiva; a i kekahi wa hoi, e hoea like mai ana ka pehu me ka fiva; a i kekahi mau manawa hoi, mahope iho o ka ho- . ea ana mai o ka fiva. E ikeia ana ' kekahi eha welenia loa, me he mea la e hou ia ana e kekahi pahi, ma kekahi wahi oke kino. Ua manaoia oke kahe , ana o ka palahehe mailoko mai o keia mau pehu mai, he mea ia e loaa ai ka o?»olu i ka mea ma'i. O na pehu maihehe kuapuhi i oleloia ai i kekahi wi, a he mai hehe hua-ollia hoi i kekahi wa. e ikēia ana no ma ka 2 a 3 hapahaneri o na mai o keia ano. 0 ka ikeia ana o na opikapika, a kikiko, a pohaka ulaula paha maluna o ka ili o ka mea ma'i, he hoailona pilikia ia. oka ikeia ana ona qull 1 hoikeia ae nei, o ka oi loa aku nae, o ka ouli muama ka wa e poi ana ka ma'i flva i na kanaka he nui ma ka wā hookahi, ua lawa ia no ka hoike maopopo ana mai no ka loaa io ana i ua ma'i la. 0 ka loihi hoi o ka wa e paahan» ai keia kulana ma'i ahulāu iloko o kc kanaka, mai ka manawa mai no ia o kekahi mau hora kakaikahl a hoea i ka hookahl mahina. 0 ka ekolu hapa-li-ma o na ma'i i ikeia, e māke ana i ke kohi o ka la o ke kau ana iho okama'i. He elimahapa-ono hoi o na in'al, o make ana ma ka lima o ka la o ka hookau ana iho oka māi. oka hapanui oka poe e puka ana inawaho o ka lima o ka la, e ola ana ia poe. Ma na ma'i pllikia 010 hoi o ke ola, oia na mai me na pehu a mai-hehe e hu ana, a e kāhe ana hoi, ka palaholie, e nee ana ia ano ma'i mai ka elua a hoea i ka ekolu pule, a hookahi no mahina i kekahl wa. O ke ano o ka lepo o ka aina, aole ia he mea nui. .

Ma ke kakahiaka Poakolu nei 1 kohoia ai o Hon. Cecil Brown i hqa no ka Papa Kalepa o Honolulu nei.

Kuhihewa kekahi poe ma ka Poalua nei i ka oleloia, ua puka ka mai "BuboNika," e hooheneheneia ana Ia i ka puali koa nika iku mai nei. Ein ka auanei he mai Bubonika io no. Ma ka Poakolu nei i nee uiai ai na lo: io Aehi ame Johnson, amo ka Hui Kual Aina Hawaii. mai i:o Jakou keena tuai ma ka aoao mauka o Alanui Moi, hull 'ma Ewa aku o ke Alanui Nuuanu, a maloko o kekahi keena o ka hale-poha-ku e nohoia nei e na Loio Humphreys ame Dickey, kihi o na alanui Betela ame. Moi.