Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 2, 12 January 1900 — Kekahi mau Olelo Hooholo o ka Aha Kiekie. [ARTICLE]
Kekahi mau Olelo Hooholo o ka Aha Kiekie.
Ma ka hihia a F. J. Testa vs. J. P. Kahahawai, W. WhUe, D. L. ]Ceku, D. K. Kalauokalani aine D. Kalauokalani, ua hoopuka mai ka Aha Kiekie i olelo hooholo ma ka la 9 o Dekemaba aku nei, 1899, a penei ke ano nui o ka olelo hoohok>: 4S O ka oleio hooholo a ke kiure e hoopaa ana i ka huina aie holookoa maluna o eha (4) poe o loko o elima poe i hoopilia no kekahi ale, ma o kekahi aelike la \ hoopaa huiia a hoopaa pakahi ia hoi, a f e hoopaa ana hoi ia olelo hooholo i ka akahi-hapalima o ia huina aie maluna o ka helu elima o ua poe ia i hoopiiia, aoie hiki ke paa. "O ka olelo hoakaka maloko o ka hoopīi, he pcx» hoa-hul na poe i hoopiiia, aole no e hooiaio maoli ia, iua e hiki ana ke hoakakaia mai, ma keka-
ano « ae, m piii Uke ks kolkoi o ka uku ana i ka aie maiana o iakoa apau. O ka rula e olelo ana. aoie e a*ria na ole'o fcoike wa&a i ah-a *• hook>H ae ai u na olelo o kekahl pa'apala i kikania. & 1 oie. ma ka aelike.paha l ku as k«kiiii hai>a ma o k.3 aeīiik*' la. a o kekihi hapa feoi ma ka aiiike- i kakauia .v>4 ta 1 piii i ka hhia : khulehu ai-ka pot? i komo :na ka hana an? i aelike wiiha. a mahope mai nae «a kakau maoii i i iho hi ua oieio hoopaa o ua ae!ske waha la, a kakauiuoaia iho !a e kekahi poe waie no o ioko o kehi poe i ae!;ke waha ai i kinohL" Ma ka hihia hoi a Lineoin McCandless vs«. Solomon Mahelona. Waianae Company ame Kaiama, ua hoopuka ka Aha i ka oielo hooholo mu ka ia 9 o Oekemaha, 1599. a i>enei ke ano nui: "O ka laweia ana o ke dala no ka uku ana i ka auhau o ka aina. mai ka ona oiaio mai o kahi hapaiua i maheie ole ia. e na ona o kekahi hapalua ; koe o ka aina i mahele ole ia, ka poe hoi e noho ana maluL* o ka aina, me kekahi mea hoike lahilahi e ae, ua lawa ia no ka olelo hoohoio a ke jure. aole i iilo keia noho a paa ana i ka aina i noho kue i ka pono o ka mea hoopii. ma ko koi hookuleana aina (quiet title>." Mla ka hihia pili i ka Waiwai o Kumakala, ua hoopuka mai ka Aha Kiekie, ma ka la 9 o Dekemaha, 1599, i ka olelo hooholo, penei: "0 ka olelo aelike waha a na loio no ka hoonenee hou ana aku i ka manawa e waiho ai i ka lioolaha hoopii hou imua o ka Aha, a e aelike ana hoi, e kapae i ka waiho ia ana o ka hoolaha oia ano elike me ke Kanawai, ua hoopaaia iho la ia ma ke kakau, a waihoia mai la, a aeia hoi e ka Aha. Ua hooholoia, ua lawa ke keehina liaua hoopii hou, a o na mea i kauohaia e ke Kanawai malalo o na kumu maopopo i pili i keia hihia, ua hiki no ( kv kapaeia ao e ua loio." Hoopuka mai ka Aha ma ka la 13 o Dekemaba, 1899, i ka olelo hooholo ma ka hihia a John Buckley ame J. J. Snllivan vs. M* D. Monsarrat. "O ka olelo hooliolo oki mare a!vineulo matromoni (hoopau ana i ka mare inamuli o ke kumu i hoikeia mai) ua hoonele loa aku ia i ke kuleana elowa (kuleana hapakolu) o ka wahine." 0 ka olelo hooholo a ka Aha ma ka hihia a John D. Paris vs. *John Greig. Lunahooponopono no ka Manawa no ka Waiwai o Antonio Fernandees, i make, i hoopuka ai ma ka la 19 o Dekemaha, 1899, penei no ia: "Ua hiki no ke hooholoia e hookoia ka aelike no lee kuai ame ka hoolilo ana i kekahi aina hanai holoholona. oiai nae, he mau leuleana hoolimalima wale no kai koe ma ua waiwai la, a pela pu hoi me na waiwai lewa e ae. "Oiai hoi, e hiki no ke hoopukaia ka olelo hooholo no kekahi hapa wale uo 0 ka olelo aelike i hiki hoi ke maheleheleia, ma o ke ano la o na huaolelo maloko ona, a i ole, nialalo paha o kekahi mau kulana e ikeia ana, i like ka nui o ua mea la i maheleia elike me ka mea e hiki ana ke hookoia aku, me ka hoemi pu ia ana mai hoi o ke kumukuai (price) o kahi o ka aelike i hiki ole ke hookoia aku, aka, malalo nae o na kulana i pili i keia hihia, ma kahi 1 hiki ole ai ke hooholoia kahi hapa o ka aelike e pili ana no ke kuai ana aku i na pipi ame na lilo maluna o ka aina hanai holoholona, aole e pono e hoopukaia ka olelo hooholo no ka hapa o ka aelike e hoakaka no ke kuai ana i na hoolimalima, olai nae, ua hokakaia no keia hana ma kekahi pauku kaawale e ae, a ma ke kumukuai kaawale nohoi.
"E ukuia na pipi ma ka $10 no ke poo hookahi, e hoomaopopoia ana hoi ka heluna ma. o ka ho-a pu-a ia ana mai e ka mea kuai mai, a e helu pu ia ana hoi e na aoao elua. 0 na pipi, he nui 0 lakou, he poe pipi ahiu a e maau hele ana ma kekahi aina'nui i uhiia ka hapanui e ka ululaau ame ka lanatana. E 1110 ana he ekolu a eono mahlna e pau pono ai no ka hoohuli ana mai ia lakou. Ua hoakakaia hoi, na ka mea kuai aku (vfcndor) e hoohuli mai 1 na pipi, mamuli o kona kamaaina pono I na pipi ame ke ano, a, o kekahi ma o kona pomaikai Ia hoi, ma o ka loaa ana he hoohuli pipi pau pono a lawa pono paha. 0 ka rnla hoi e olelo ! ana, aole ke kaullke e koi ana e hooI koia kekahi mau hana i koiia ai ka Ihooko ana aku i ka nosan maoli, a i ka ike paha, a e uhi ana paha i ktekahi kowa loihi o ka manawa me ke konoia ana o ke kiai makaala mau ana, he panaiki loa korfa wahi piil ana i keia hihia, a i ole, aole no i pili ia nila i nei hihia, ina e ola ana ka mea kuai aku (vendor), nokameo, e hookikina ana kona pomaikai ponol iho iaia e hana aku oia i ka hana hoohnli pipi pau pono, elike me ka mea e hiki ana iaia ke hana, a he mea ole hoi (Immaterial) I ka mea kuai mai (vendee) ina paha ua pau*pono na pipi i ka hoohuliia mai, a pau pono ole paha, oiai e liio ana no iaia na pipi apan maluna o ka aina, aka, e uku wale ana no nae ia no na pipi wale no i hoohuliia mai a i ka heluia. Aoie he nianawa i ae like pu ia, ma ke ano iloko oia wa e ai ka hana hoohull pipi» ua hiki i ka Aha ke kau i manawa kupooo. 0 ka ru!a, aole ke kaullke e koi ana
i meik e ! ka makemak'? o KA aellke, paha ae ke kau ana i k« Kumukua?. a Robo ana pah:* i m»>a linna e kaii ke kumukm\i. ina «a fcoakafc3ta ia haoa maloko o kii aelik*'. aLa tiol> no ka hoomāopopO ana i kt l k«maku:u. malia pabti, ol«? ia i pili J . kßtnakr«ft?. malla paha. aole ia \ p\H I ; kamukuai maopopo uo ke poo. a o "R& [ hot hooinaopopoia aoa ia ma | o ka lioohuli pij>i U*. o hanaia an» i c ka mea kus? akn-ina e oia ana 1 inea kuai aku. I Aka. ma ka nana aaa nae I ke aao o ka hoohnii ana i aa pipi auie aa oK»io o ka aelik«. na ka mea kual aku (ven-. uop> e haaa ia haua. m«? ka hoike ole ) [ ia ana ae ua komo koua Umahoopono- ; j pono waiwai ma ia hana. ua hooholoia : ma keia hihia. o ka manao o ka aeliko. ' o ka lawelaweīa aaa o ka haua hoohuli a ka tm-a kuai aku ivendor> a, ! aoio' hiki i ko kaulik»> ke koi I aku i kona lim.ihtx>iH>aopoao waiwai e hoolawa ito oompieie) aku i ka makeoiake o ka aeiike ma o kona (lunahooiK>nopono) hoohu'ii pouol aaa i na plpi. Ma ka hihia hoi e pUi ana i ka Waiwai o Anione Philiip«. ua hoopuka mai la ka Aha i ka olelo hoohoio. msi ka ]a 20 o Pekeiuaha. IS?9. a penei ko ano:" ' "Ma o ka Palapala Kauoua a A. P. |ua hooiliia iho la ka waiwai ia.M., uo ka iva ola, a mahope aku hoi ia J. A.. ame kekahi i>oe «? ao. Ua hoolilo aku ia hoi ka iunahooponoi>ono waiwai me ka palapala kauoha i hoohui pu ia, i ka waiwai i kekahi loio o M, ka mea hoi nona ke kuleana wa ola, aka, ua hanaia nae keia hana mawalio o ka Aha, ame kekahi kauoha ole hol mai ka Aha aku, a. aole nohoi i hooponoX>ouoia kana hoiko waiwal imua o ka Aha. Make iho ia hoi o M, ka mea nona ke kuieana wa ola. a koi mai la [ ka poe no lakou na kuleana mahope ' raai i ka Waiwai ma o ka lunahoopo- ! nopouo waiwai la, 0 ka ninau i ha- | paiia mai.ola keia: "Ua uku aku anei ka iunahooponopouo waiwai i na dala o ua waiwai la i ka loio o ka mea nona j ke kuleana wa ola, ma o ke kauoha la. I amo ka ike ana anei ame ke apono | aua hoi mahope mai a ka poe uo lakou ke kuleana, ma ka wa i pau aku al ko ! kuleana wa ola. " Hooholoia, ma o ka niea hoike ia, aohe mana maopopo I ikeia no keia hoolilo ana, a, aole nohoi i hooia mai ka mea hoike i ke aponoia ana e ka poe no lakou ke kuleanu mahope mai iloko o ka waiwai, ka hooponoponoia ana mawaena o ka luiphooponopono waiwai ame ka mea kuleana wa ola."