Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 5, 2 February 1900 — KA PUA LILIA O FARANI [ARTICLE]

KA PUA LILIA O FARANI

MOKUNA IV. KA MOOLELO O KA PUA LILIA —KA HOOHIKI PUKOLU A KA NAITA HIJGO. Ma keia mokuna e nana ai kaua, e kuu makamaka, i ka hui kamailio pu ana o ka Naita Opio me Hasikini, ka Elemakule o na Pae Mauna. I ka lohe ana aku o ua Naita Oplo nei ame kona kamaaina oia uka kele i ka wao, maloko o ka hale-lole, ia \va i hookani ae ai ka ElemakiUe Hasikini i kekahi wahi bele ka-la (oilver) a emoole hoi hoea mai la kekahi kauwa, a kukuli mai la imua o kona haku. la wa hoi, haawi aku Ia ua Elemakule nei i na kauoha ma ka panapana ana ae o kona mau manamana-lima, me he olelo ana' la na ka poe kuli i aoia ma ia ano hoolauna manao ana. I ka pau pono ana o na kauoha a ua Hasikini nei i ka loaa mai i ua wahi kauwa nei, o kona manawa ia i ku ae ai iluna, haalele iho la ia loko o ka hale-lole, a nalowale aku la oia ine ka hikiwawe loa. Aole hoi i liuliu iho, hoea liou mai la ua wahl kauwa nei, me ka paa ana mai i kekahi pa gula lawe mea ai. Aia maluna iho o keia pa lawe mea ai. na ono apau o kela ame kela ano. Aole hoi o na mea ai koikoi a kaumaha o ka ai ana aku, aka, o na mea ai mama loa i hanaia me ka maiau. A o ko lakou eliu e puai mai ana, he ala ia e hoala ana i ka ono o ka puu o ka mea e honi aku ana, e hoohialaai oia iaia iho me ua mau mea ai la. Ua ai iho la laua ma ia kakahiaka, a i ka pau ana o ka laua ai ana, ua makaukau iho Ia laua e wehe i na kitita-kamailio ana inawaena o laua iho. "E ka Makua maikai," wahi a ka Naita Hugo i lioōmaka aku ai e kamailio. "Aole hiki iki ia'u ke hoomaopopo, pehea la hoi au i ike ole ai i ka eha. Ke poina ole la nohoi paha oe i ka wa i pa ai au i ka pohaku a hina ai hoi au ilalo ea?" Kunou mai la ke poo o ua elemakule nei. Alaila, kamailio hou aku la no ka Naita Opio:

"Ua maopopo loa ia'u. o ka pa ana o kekahi kanaka i ka pohaku elike me kela i haule mai ai maluna o'u, aole e nele ana kona ike i kekahi eha koikoi a kaumaha loa ma kona kino apau. Aka, no'u nae, he keu ko'u ike ole i ka eha, a ua maiaelae nohoi au mai na nipoa mai apau o kela ame keia ano. Ma ka mana kupaianaha hea lā au i pakele ai?" "E kuu keiki, aoie he mana kamahao ka mea nana oe i hoopakele," wahi a Hasekini i pane mai ai. "Ua pakele oe mamuli o ke oolea ame ka paa loa o kou aahu kila, a na ia mea i hoopakele ae ia oe, mai kou opa pu ia ana iho e ka pohaku. 0 ke kupouli ana o kou noonoo, mamuli no ia o ka ikaika loa o ka momenatuma (momentum) o ka hookui ana iho maluna ou, a hoopaki ikaika loa ia k'a lele ana o ke koko iloko o kou kino. Ma ia ano ua hoomalule pu ia kou mau aa-1010, a lilo iho Ia oe i pio na ka nawaliwali. Ma kou wa i hina iho ai ilalo, ua pau loa ko kakou mau enemi i ka make. 0 na wahi kanaka Tureke hoi iluna o ka pali. na laua i olokaa mai i ka pohaku i hoopilikia ia ai oe, he mau wahi kahaka laua i hoeha mua ia aku e ko'u poe kanaka mamua o kou hoea ana mai. O ka makou hana wale no i hana aku ai, oia ko makou lawe ana mai ia oe mai ia wahi mai a keia wahi, me ka hikiwawe loa. I kou hiki ana mai ia nei, ua weheweheia ae la kou kapakila e kekahi o ko'u poe kanaka, niamuli o ka'u kauoha. A ua nana iho ia au i kou kino me ka hakilo pono ar,a hoi ma na aoao apau, elike me kahi makuakau a ike lapaau i loaa ia'u. Ike iho ia au, aohe ou iwi i ha'i, aka, o kou kino holookoa nae ua lilo ia f mea nawaliwali loai Ua hoomaka mai la ka pehu ma kou mau wawae ame na lima. Ike iho la nohoi au, ina e pohala ae ana oe, alaila, e ike ana oe i ka eha nui e apuapu aau iloko o kou kino, noiaila, hookahi wale no a'u hana pono oiā ka haawi ana iho ia oe i kekhi if:au hoohiamoe. A oia kou laau i hanaiia iho nei malalo o ka'u mau lawelawe lapaau ana. Aole hoi o keia v/ale no, aka, ua hamoia maluna o kou kino kekahi mau laau hamo maikai loa e hoemi ana i ka pehu ame ka hoopau ana'hoi i ka mala e loaa ana iloko o kou kino mamuli o ka pehu ana ae o na io huki a mau mea paahana e ae paha o kou kino. O kekahi lawelawe iapaau i hanaia maluna o kou kino, oia no ka lapaau me ka anai ana i na iima maluna o ke kino o ke kanaka, ame ke kahi ana iho nohoi. O ke ano nae o keia kahi ana o na lima maluna ou, oia ka nee ana o ka lima mailuna mai o kou kino a hoea i na wawae, a kuehu aku la iwaho. O ka mea nana i hana i keia hana maluna o kou kino, oia kekahi o ka ka'u mau kauwa i hilinai loa ai, no kona makaukau ame ke akamai ma ia hana. Ua oleloia, he lehulehu loa na ma'i o loko o ke kino kanaka e auhee ana mai ko lakou mau wahi i hoopunana ai ke pa aku na lima 0 keia kanaka. Ua ike au, e hoolilo ana oia he ekolu hora okoa i ka la hookahi ma keia ano hana waiwai nui maluna o kou kino." "A]aila, i keia kanaka nui ai au no kona hoomanawanui ana ia'u. Pehea la e hiki ai ia'u ke hookaa aku īaia 1 kuiuaie?" "Mai hoonoo oe no ia mea. O ko u hai ana aku iai'a, ua hoomaikai aku oe ii'ia no kana hana i hana ai maluna ou, ua lawa ia no ka uku ana iaia. Aka, e hoomanao na6 oe, o ko'u haawi ana aku i na mahalo ana no kana hana maluna ou, ua lawa loa ia no kona uku. "Ano, e kuu Makua, pehea la ka loihi o ko'u waiho ana ma keia wahi? "O ke ono keia o ka la. .' Aole i kana mai ka pioo o ua Naita Opio nei, a hoike mai la ia i ka pilikia 0 kona noonoo, nō ka lc>ihi loa o na la 1 kaawale af oia mai kona poe koa mai.

Aka, ua hoakaka aku la nae ka Elemakule kamahao i ka waiwai ole o ka manao pioo o ua Naita Opio nei, mamuli o kona hoike ana aku iaia, na ka pilikia i loohia ai maluna o kona kino i kaohi iaia mai kona hui hou ana aku me kona poe koa, a he mea pono hoi iaia ke hauoli ua lilo na la eono o kona noho ana ma ia wahi, i mau la pomaikai nui nona. "Aka, e kuu keiki," walii a ua Elemakule nei i pane mai ai, "mamua o ko kaua kamailio ana no kau huakai 0 ka imi ana mai nei ia'u, makemake au e hoike aku ia oe, he hoaloha oiaio loa au nou, oiai au e ola ana ma keia honuei. 0 kou makemake e hiki no ia ke hookoia aku e a'u, ina ia he mea hiki e a'u ame ko'u poe kanaka, oiai, ke hooia aku nei au ia oe, ina aole oe i hoea mai ma ka wa pono no ka hoopakele ana ae ia'u, ina ua kailiia aku ka mana mai' a'u aku, a nele paha au i ke ola. Ke ole au e kuhihewa, no'u kau huakai o ka hoea ana mai iloko nei o keia pae kuamw.. "Ae," wahi a ka Naita Opio. "Alaila, he manao nui anei kekahi au i makemake ai e hoike mai ia'u?" "Ua makemake au e haawi mai i kau kokua anā ia'u ma kekahi hana ano nui loa i pili i kuu ola ame kuu inoa maikai hoi. Makemake au e loaa ona elele mai a oe mai, no ke komo ana aku iloko o ke kulanakauhale o Nike, a lawe mai ia'u i lioike mai kekahi mea a'u e manao nei, eia oia ke hoopaaia nei he pio maloko o ua kulanakauhale la." "E loaa ana ia oe he elele oia ano mai a'u aku. E hai aku fioi au ia oe, he eha o ka'u poe kauwa i makaukau loa i na wa apau e haawi i ko lakou mau ola, ina e' kauoha ana oe ia lakou e hana pela. O keia poe eha, o lakou no na poe i pakele mai kela hakaka i •hooukaia ai mawaena o lakou ame ka poe Tureke i pau ai i ka lukuia e kou ikaika arne kau makaukau, e kuu hoaloha opio. Aka, e kuu keiki, makemake au e ike i ka moolelo o ka mea au 1 makemake ai e loaa he lono hauoli, ina aia io oia ke paa pio la maloko o ke kulanakauhale o Nike?" "O ka moōlelo a'u e hai aku ai ia oe, ua pili no ia no kekahi wahine. A e hoike aku ana au ia oe i na mea apau e pili ana iaia, ina nae e ae ana oe e hoolohe mai ia'u me ka hoomanawanui." • Ua ae mai la ua Elemakule nei \ keia noi a ka Naita Opio, a ia wa oia i hoomaka aku ai:

"Elike me ka'u i liai aku la ia oe, he moolelo keia no ke!tahi wahine. Mawaena o na wahine opio ui ioa o ko'u aina hanau, o Gereturuda oia ko lakou pookela hookahi, a oia hoi, ke kaikamahine a Kauna Remone o Tulusa. Ua lilo kona ui i mea kaulana ioa ma na pea apau o Farani, a ua mele ia kono inoa e na poe mele o ko makou aina. ma ke ano, oia ka Pua Lilia Nāni o Farani. E ukali ana hoi me keia haawina hiwahiwa i kau iho maluna ona, na haawina waipalie o ka oluolu ame ka maemae o kona uhane. Aka, he haawina hou ae no kekahi i loaa iaia mawaho ae o kona ui ame ka waipahe oiuolu o kona uhane a oia haawina e hai aku au ia oe, aohe ia he mea i loaa i na wahine apau o Farani, aole no paha ma na aina e ae. O ka oniu ana i ka laau ihe, ke kakele ana i ka pahikaua, ka lawelawe ana i ka maka-koi ma ke kahua hakoko, ke oni paa ana maluna o ka hokua o kona lio kaua me ka hiehie nui, oia keia haawina pookela loa i kau iho maluna ona. 0 ke akamai o kekahi Naita makaukau loa ma ka lawelawe ana i keia mau mea kaua, oia ka mea i loaa iaia. Aole o'u kanalua iki,.e lilo ana keia i mea e hoopahaohaoia ai kou noonoo; aka, he moolelo oiaio no nae keia. E hoomanao ee, o keia lede opio a'u i hai aku la ia oe, ua puka mai no ia noloko mai o kekahi mau koko elua i kaulana loa ma ke kahua-kaua. Ma ka aoao o kona a pela nonoi ka aoao o kona makuakane. I kona mau la opiopio wale no, ua makemake loa oia i ke ao ana i ke kaka pahi, ka oo ihe. ka uhau koi kaua, ka pana pua ame ke ano o ka hakaka ana malalo a maluna hoi o ka lio. I kinohi aole i lilo keia mau hana a vxa lede opio nei i mea hoihoi nui ia e kona maliuakane, aka, i ka hala ana o kekahi wa loihi o kona hooikaika mua ana ma ke ao ana i nei mau haawina i kupono wale no e lawelaweia e ke' kane, aia hoi. ua ike iho la kona makuakane i ka pilui akamai maoii o ua kaikamahine nei ana ma ka hoohana ana 1 ua inau inea kaua la, nolaila, ua hookuu aku la oia iaia e hoomau aku i ke ao ana i ka ike ame ke akamai e lilo al oia i koa kaulana no Farani. Elike me ka pii ana ma'i o kona makaukau ma ka lawela\fre ana i na mea kaua, pela no i pii ae ai ka ikaika ame ke oolea o kona mau lala. I ka hoea ana o }tona mau makahiki i ka umikumamaiwa, ua komo iho la ia iloko o kekahi rina hakoko me kekahi o na Naita kaulana loa o Farani. Ma keia hakoko ana, aol,e loa i ike kela Naita he wahine kona hoa paio e hakaka ana ia wa, oiai o kona manao loa ma ia wa, e paio ana oia, no ka make ame ke ola, me Hugo o Veremanadoa. A e hai aku au ia oe, e kuu Makua, ma ka wa i kau ai o Gereturuda maluna o kona lio, a hele aku e paio me ua Naita nei, i liio i eneini no Hugo, he elua wale no mau mea i hoomaopopo i keia haua a ua Pua Lilia nei o Farani. O ua lede la no ame ka Naita Hugo. Ua ae hoi ka Naita o Yeremanadoa e lawe ae o Gereturuda i kona wahi ina keia- hakoko ana, mamuli o ke noi ikaika loa a ua Lede Opio nei. Ae-ma kela la ana i kau ae •ai maluna o kona lio .keokeo, e pulelo ana ma kona papale kila he punohu hulu osetarika aiai loa elike me ka hau. He wahi aui wale no ko kona oiwi kino mai ke kino aku o ka Naita 0 Veremanadoa, eia nae, oiai ia e kau ana maluna o kona lio, aole hiki ke ikeia aku keia paewa ana. Ma kā wa 1 paio ai oia me ka Naita, ua haawi mai la ua Naita la i kona ikaika ame kona makaukau «apau e kiolaia o Geretaruda mai luna aku o kona lio ma ka welau o kana laau ihe, eia nae lilo kona akamai ame kona ikaika i mea paani wale ia no e Gereturuda, oiai, me ka eleu nui ame ka ikaika kupaianaha nohoi, ua kiolaia aku la ua . Naita nei, mailuna aku o kona lio kaua e ka pahuna laau ihe oolea loa a Gereturuda. Hookahi makahiki mahope iho o keia lanakila ana o ua Lede Opio nei maluna o ka 'hoa paio o ka Naita Hugo o Veremanadoa, ua hoea mai la

ia i ka hale-kakela o kuu kaikuaana, a haawi mai ia ia i ka aa paio ana i'au, oia hoi, e paio maua me na laau ihe. Ua ae aku la nohoi au, me kuu ike no nae, ua hoomaopopo no oia i ka mea i hiki ia'u ke hana ma ia mahele o ka oihana Naita. Mawaena o na Naita kaulana loa o Farani, owau kekahi i heluia, a owau nohoi ka mea opiopio loa mawaena o lakou. Ua kau ae la maua maluna o ko maua mau iio, a hoomaka īho la maua e hoouka i ka paio a maua i aelike ai. Ua paa oia i ka aahu kila mai luna a lalo; a pela nohoi au. I kinohi oko maua hoolele ana i na laau ihe a maua, aole au i haawi i ka hapalua o ko'u ikaika ma ia hana ana. a ua lilo ia i mea e pouo, ole ai ko Gereturuda manao no ia hana ana o'u pela, a, ahewa mai la oia ia'u i ko'u hana ana pela. Aka, i ka liuliu iki ana aku o ka maua kakele laau ilie ana, ua ike maoli iho la au he wahine ikaika maoli kela, a e noke ana hoi ia wa ka aha kanaka i ka huro no ke akamai o kuu hoa paio ma ka hoolele ana mai i kana ihe—kona pale ame ka alo ana ae i ka'u mau pahuna ihe apau— ame kona eleu nohoi i ke kau-lio. Iloko hoi o keia wa e puia nei ka lewa i na leo huro, ia wa i oni ae ai ka uwila o ko'u ikaika apau, ame ia ikaika e lehau ana ma ko'u mau lala apau, ia wa i pahu aku ai au i ka'u 3aau ihe a ku aku la o Gereturuda ma kona umauma, a kiolaia aku la ia mailuna aku o kona lio. No keia haule ana 0 ua lede nei ia'u mai luna aku o kona iio, ua lilo iho la au i mea nana. e mahaio loa ai, a 'ua haawi maoli mai nohoi oia i kana inau hoomaikai ana ia'u. Mai ia wa mai, ua hoopalauia iho la maua. 0 ko maua mare wale ia nohoi koe, aia hoi, ua komo iho la kona makuakane iloko o keia huakai kaua hemolele i ka aina o Palestina, nolaila, ua hooholoia iho la, aia ko maua wahi e mareia ai maloko o ke kulanakauhale o lerusalfema, ma ke kahua > ku ai ka Luakini Hoano. "Nolaila, aohe a maua mea e hana ai, o ke kali wale no a hoea makou i lerusaiema. Owau kekahi i komo iloko o keia huakai. Ma kela wa hoi e noho ana o Gereturuda ma ke aloalii o kuu kaikuaana. Ma ka wa hoi i makaukau ai na mea apau no ka hele ana mai, ua hoouna inai la kona makuakane i ke kauoha iaia e hele pu oia me a'u a hoea i ke kulanakauhale o Konekakina. Nolaila, ua kau pu iho la maua maluna o ka moku 1 hookaawaleia no'u, me ko maua moeuhane ole ana hoi e ulia ia ana maua e kekahi poino nui. He mea oiaio, ma keia huakai aumoana a maua, ua ili iho Ia ko maua moku ma ke kapakai o Epirusa. Ua pae maalahi no nae au ame Gereturuda i uka o ka aina. Ua hoonoho hoi au iaia maloko o ka. pupupu hale o kekahi kanaka lawaia, oiai hoi au i hele aku ai e nana i na mea e hiki ana ke hoopakele ia mai luna mai o ka moku. Ma ka po mua loa no okā noho ana o Gereturuda maloko o kahi pupu-pu-'nale lawaia, ua lawe malu ia aku la ia mailoko aku oia hale, a nalowale aku la oia mai a'u aku. Nawai la oia 1 lawe aihue aku mai a'u aku? He ninau ia na'u i ninau mau ai ia'u iho. O ka mea maopopo wale no ia'u, oia keia: He mai enemi kona a peia nohoi au. 0 kela poe enemi o Gereturuda oia no kekahi poe Naita i hoohaulehiaia ai e ia maloko o ka rina hakoko, mamuli o ko lakou ae ana i kana olelo hoohiki oia hoi, o ka Naita e lanakila ana maluna ona ma ke kahua liakaka, o kana kane auanei ia e mare ai. I ko lakou lanakila ole ana maluna o Gereiuruda maloko o ka rina hakaka, ua hoohokaia iho la hoi ko lakou mau kuko ana apau. A mamuli hoi o ko'u lioopalauia ana me ia, ua lilo iho la au i enemi no keia poe Naita. 0 ko'u manao wale no, na keia poe Naita i aihue aku iaia; aka, mamuli o ko'u ike ana, aole 1 loaa ia'u na mea hoike maopopo loa e hooia ana na lakou lo no i hana i keia hana, nolaila, aole au i hana iki i kahi hana e laweia mai ai lakou imua o ka aha hookolokolo o na Naita i mea e ahewaia ai lakou no ka lakou hana eleele. Aole nohoi o'u kanalua iki, ua ike lakou i ko'u manao hoowahawaha kiekie loa ia lakou, a nolaila. ke hakilo nei lakou no'u i na wa apau.

"Mai kela la i nalowale aku ai o Gereturuda mai a'u aku a hoea i ka la i hoouka kaua ai makou i ke kulanakauhale o Nike. oia ka ia a'u i hoomaopopo loa ai ua ike aku au iaia, a oia hoi ka wa e kauo pupuahuluia ana ia e kekahi mau kanaka nunui eha. No ka manawa pokole wale nohoi keia ike ana aku a'u iaia, a nalowale aku la ia mai a'u aku. Ua paa loa ko'u manao i keia la, he pio a he paahao o Gereturuda i keia wa .iloko o ke kulanakauhale o Nike. Nol'aila, e liai aku au ia od, e kuu makua maikai, makemake loa au e ike iaia. Aka, pehea Ia e hiki ai ia'u? Ua ninau iho au i keia ninau ia'u iho aneane hookahi pule i hala ae nei, a me lie mea la, ua lohe au i kekahi leo e pae ana iloko o'u, e i ana, 'lna makemake oe e komo oe iloko o ke kulanakauhale o Nike, a i ole, ina makemake oe e Ipaa ona pane ia oe mai a Geretunula mai, he mea pono ke loaa ia oe ke kokua ana mai a ka Elemakule o na kuahiwi. Oia hookahi no ke kanaka ma keia a6 apau e hiki ke hooko i ka mea a kou naau i makemake ai.' Nolaila Ja, i imi ai ai au ia oe, a e kuka pu hoi kaua i ka pono ame ka pono ole, i ka hiki a me ka hiki ole o keia manao." (Aole i pau.)