Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 5, 2 February 1900 — E Ke Kiai E Hai Mae i ke Ano o ka Manawa [ARTICLE]

E Ke Kiai E Hai Mae i ke Ano o ka Manawa

E Ke KNohana Pookelo o ka Lahui: Aloha oe:—E ae mai ia'u e pane aku no kela mamala olelo e kau ae la. "E Ke Kiai ē Hai Mai i ke Ano o ka Manawa?" Elua manao nui ma keia mamala olelo: 1. O ke Kiai. 2. 0 ka Manawa. 0 ka Emepem ame ka ka Moi maluna o ka nohoalii maluna o kekahi aupuni, he kiai ia no kona lahuikanaka, pela no hoi ka Peresidena, e noho ana maluna o kona lahuikanaka; a pela no hoi ke Kahunapule e kiai ana maluna o kona lahui hoahanau, a pela no ty)i ke Generala. maiuna o kona pualikoa; a pela nohoi ka luna hooponopono nupepa maluna o kona poe lawelawe hana a poe heluhelu hoi, ua kapa pono ia aku lakou he mau Kiai e malama ana i ke kiilana o ka Jakou mau hana no 'ka, pomaikai holomua o ka lehulehu a lakou e noho hoomalu ana. 0 lia mannwa oia ka loihi o ke au manawa a lakou i kiai ai maluna o na hana pakahi a kela ame keia kiai e hana ai, ina paha ho sekona, a he minute, a he hora, a he ia, a he hehedoma, mahina, a makahiki paha, a mau makahiki hoi. Ua maopopo ae la ia kakou keia mau mahele elua, a heaha ka mea i koe a ke Kiai e pane ai? Ae, o ka lahui kanaka apau e noho ana maluna o kekahi aupuni, he mau Kiai no lakou i ka hana a ko lakou Emepera, Moi a Peresidena hoi, a pela no

na koahanau e noho ana ma liekaii Ekalesia, he mau kiai no lakou i ka hana a ko lakou kahunapule. a pela ma na hana apau i hoakakaia ma keia kumumanao. A heaha ka mea i koe akē Kiai e pane mai? Ae. o ke au manawa 0 ka noho ana o ko kakou lahui, he au manawa ia i noho ia e#na mahele nui ekolu. oia hoi ke au o ka noho ana Moi, Peresidena, a me kakou na maka- | ainana, a o ka Moi me ka Peresidena, he mau Ki'ai luua no ka hoiomua o ke aupuni ma ka aoao mua, a o kakou hoi na makaainana he mau kiai 110 ka iiolomua o ke aupuni ma ka aoao elua; nolaila. ua kiai aku a kiai mai n«i aoao elua no ka pono holomua o ke aupuni. Mai a Kameliameha, a ia Liliuokalani, he au manawa ia o ka noho ana aupuni Moi, malalo o ka noho ana kana>vai o ka manao a leanawai i kakauia. 1 ko kakou kiai ana, a nana ana 1 ke au o ka manawa o ka noho ana hooponopono aupuni mai ka hapa uuku o ka malamalama o ka naauao, a i ke awakea loa o ka pane poo o ka hooponopono aupuni malamalama, o ka noho ana aupuni Moi, aole he mau leo kaniuhu o kakou na makaainana no na auhau kaumaha, a me kekahi mau pilileia e ae i kau ia mai maluna o kakou, koe ke au e oleloia ana, ke au kapulu a hoonuililo o ke aupuni, a pela hoi i nee mai ke aweawe oia mau hana ■a ka makahiki 1892, kaniuhu ka lahui no ka Bila Loteri, a me ka hookahuli kumukanawai, a pela i ala mai ai na manao like ole o ka lahui, a hiki i ka liaule ana o kē aupuni Moi ma ka la 17 o lanuan, 1893. Ia manawa i ku ai ke ,au hooponopono mana Peresidena maluna o ko kakou aupuni, malalo o ke aupuni Kuikawa a Repubalika o Hawaii a Teritori no Amenka Huipuia i keia manawa. "E ke kiai e hai mai i ke Ano o ka Manawa?" Ae, e hoike aku ana au. I ke au o ka noho ana o ka manawa 0 ka hooponopono Aupuni Moi, ua makaikai au i ka hapanui o ka Mokupuni o Keawe, ua hele ma kona mau alanui aapele, e pii ana, e iho ana ma na kualapa, e ike ana l ke ino ame ka maikiai o ka aiha, a pela no hoi me ka Mokupuni o Maui, ua hele ia a puni, ma na puu, na kahawai, ame ke aapele, e nana ana i ke ino ame ka maikai o ka aina, a pela no hoi o Lanai, Molokai, Oahu; ua puni pono keia mau aina apau i ka hele makaikai ia e a'u, koe nae na pali o Wailua ame Kalawao, no ke ake no e ike i ka nani ame ke kee o ka aina. E ae mai ia'u e kamailio au i ke alanui pali o Nuuanu ma Oahu. Ma ka makahiki 1889, o ko'n ike hope ana ia i kela alanui pali e holo ana maluna o ka lio, me kekahi o ka'u mau keiki maluna o kekahi kaa huila lua (Brake) no Kaneohe. I ko'u nana ana aku i ua wahi kaa nei, he ku 1 ka hoomakaukau a me ka pono ole, aka, o ka'u mea nui e noonoo ana la manawa, eia la ka i hea na 60,000, a na kau Ahaolelo i hooholo ai no ua ?ilaniil pali nei o Nuuanu, i mea e hooia ai i keia, no ekolu kau Ahaolelo a'u i nwiio, ua hookaawaleia ma ka Eila he $60,000 dala no kela mau kau pakahi, a ina pela, alaila 180,000 dala, aole no nae i hanaia. "E ke Kiai e Hai mai i ke Au o ka Manawa?" Ae, ke paue nei ke Kiai no ke au o ka Mana»ra o ka hooponopono Aupuni Peresi(lesttH iloko o keia mau makahiki ehiku. Ē huli hope hou ana au no ka mokupuni o Hawaii, a hoike aku no ke kulana, hooponopono aupuni Peresidena; aole au i moeuhane mua, aole uo hoi i manaolana iki, e hiki ana ka kaa holo lealea ke holo mai ke aa o Kailua a kela aa hooweliweli o Manuka e hiki aku ai i ke kumupali o Kahuku; aka, he pahee ia na na kaa a hiki-l kilauea, a mai Kilauea a inu i ka wai huihui o Wailuku, a lei pu iho i na lei lehuao Panaewa, a pehea hou aku e ke Kilai?

Mai Kawaihae aku he pakika na na ' kaa a inu i ka wailele o Hiilawe, a | mailaila hou aku a lei hou i na lei leliua o Mokaulele. E lioi hou mai i Maui. E holopahee ana oe ma ke kaa- | pio mai Lahaina aku a inu i ka wai hui o lao, a malaila aku a ka wai haipoo 0 Oopuola, a i keia makahiki ae e niniu ai ka huila a liui me ka makani leailialolm o Kipahulu, a i kela makahiki aku, niniu Molokai, poahi Lanai, a hoohui na kaapio i Ulupalakua, b ka puiii no ia o Maui, a ina e noho ana ke kau Ahaolelo Kuikawa i keia makahika, ,a hookaawaleia he 30,000 dala no ke alanui pali mai Honelua a Makamakaole, alaila, i ka makahiki 1902, e pakika ana na kaa mai Dahaina a Waihu ma ke, alapali komohana. A no e kela alanui pali o na na kiai lehulehu mai Hawaii a Kauai e puana mai i ka haina oia wahi. Ma ka makahiki 1898, o ko'u hiki mua ana ia i ka nani o Kauai, he pahee he pakika na ke kaa mai ka pahapaha o Polihale a hiki i ka limu ka-kanaka o Maunakepa i ke one o Mahamoku. A heaha hou aku ka mea a ke Kiai e pane ai? I Ae, ma na hana auhau o ka hooponopoI no Aupuni Peresidena, ua holopono, a I eia ma ka waihona waiwai o ke aupunl he huina dala miliona no ka pono o ka lehulehu. O na kinaunau a ka nupepa e kamailio nei no ka hana a ka Papa Ola, no ka hehiku ana ae nei he poe ilipuakea wale no ka poe e paahana nei no keia ma'l flva eleele, a haaI lele ia iho na ili ulaula, ua kapakahi [ ae la no paha o keokeo ka moku. Aka, na na kiai mumule ia o ka ua kukalahale o Honolulu e nana, ōiai eia makou 1 Muiiwaa. Aka, o ka pono ke hauaia a haule mai na hoku. A na kela kitii keia kiai e pane nona iho no ke au I manawa o ka noho ana lahui o keia | mau la. Aloha no. I PIINAMU. Maui, lanuahi 19, 1900. Aole he mea i haohaoia ai e ka poe |jfamaaina loa me na haawina maikai I | loaa i ka LAAU HOOLA KUNU A KA- ! MALENA, ke ike iho lakou, eia na kanaka ma kela ame keia walfl ke hookani nei i ka lakou mau mahalo no ko lakou inu ana i keia Laau Lapaau maikai loa, a ma ka hai ana hol i ka pomaikai i loaa ia lakou mai keia laau mai, no ke anu inoino loa i loaa i keia laau, no ka ma'i numonia i aneane e | komo mai iloko o ke kino, a i hoolaia. hoi, ame ka nui o na keiki liilii i hoopakeleia -e keia laau noiai na ma'i ho mai a kunu kālea hoi. He laau waiwai nui keia, a malkal hoi. Ekuaiia ana e na poe kuai laau apau . O Bensop SMITH CO., Kaupalenaia, n» Ag«rm.