Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 6, 9 February 1900 — PAPA-PAU IO PAHA KAKOU LA, HE IOLE KO KAUHALE? [ARTICLE]

PAPA-PAU IO PAHA KAKOU LA, HE IOLE KO KAUHALE?

i Ma na lono i loaa mai ia makou no - ka mea e pili ana ia J. Weir Robert- ) son, kela haole i make ai i ka ma'i ai hulau "Bubonika," ua ikeia kona lai welawe ana me kona mau lima ponoi i i kekalii mau iole he iehulehu loa ma- - loko o ka halekuai mea ai i noho ai d oia (he llnia- liana. a! Aka, o ka make ana o ke kanaka i -' ka mai bubonika, mamuli o ka loaa a ana mai ka iole mai; a i ole, o ka loaa I ana paha o ke kanaka ia ano ma'i mai

ia ano holoholona mai, ua hoomahuakala loa ia ia e kekahi poe kanaka Hawaii. a i ole, e ka hapanui loa no paha o lakou. Elike no me ka manaoio ana o naAanaka Hawaii i ka wa kahiko, he Hiki i ka palau moena ke palulu aku a paa ka poka o ka pu a ka haole e ki mai ana, pela no ka manaoio ana 0 nei liapa o na kanaka Hawaii i keia wa, aole 1110 ka iole i kumu hoolaha mai Bubonika, e loohia ai hoi he pilikia i na kanaka. Aole makou i ike i kekahi kumu hooiaio e pili ana i keia manao hoopohala i loaa i na kanaka Hawaii, no ka loaa ole ana o ka mai ahulau bubonika ma o na iole la, koe wale no ka moolelo o Pikoiakaalala, kela pana iole kaulana loa o Hawaii nei i ka wa kahiko loa. Ma ia moolelo, ua piha loa o Hawaii nei i ka iole, oiai, aia ka iole i kaupoku o ka hale, i ka lohe lau o ka hale, 1 ka puka oka hale, a pela aku. Ake pana keia kanaka i kana pua, ku hookahi iole, a hihia wale mai la na iole e ae ma ka umiumi. O ka hoa paonioni ki iole a pana ioie o Pikoiakaalala; oia ke kaikamahine a Olopana. 0 ka iole a nei kaikamahine e ki ai i kana pua, he ho-a pu-a ia elike me ka ho-a ana i ke kao a o ka hipa paha a komo iloko o kekahi pa, alaila, ki aku la ia. oka Pikoiakaalala hoi, aole pela. He kuhi ae no aia i kaupoku oka hale ka iole, aki no, aku no. No keia moolelo piha ioie o Hawaii nei, a laha eie ai he mai luku bubonika ma ia mau au, i hooiaio loa ai na kanaka Hawaii, aohe bubonika a ka iole. Aole hoi o keia wale no, aiea, ke hoomanao nei makou ma ka makahiki 1862 a 1864 paha i hoolahaia ai ma Honoluiu nei he mau olelo hoolaha no ka uku makana e haawiia ana nō ka iole hookahi e loaa ana i ke kanaka. He nui na iole i loaa ia wa mauka ae nei o Kalihi i kekahi poe a laweia mai la hoi na huelo i Honoluiu nei, a ioaa no na leenikeni a kekahi poe. E hopuia ana na iole ma na upiki ioie, a e na ilio alualu iole nohoi. E hopu lima ana na kanaka ika iole. Aole nae he bubonika. Aka, e lioomanaoia, ua loli ke au o ka aina, a pela pu hoi me na kuiana ame nā kumu e'hoea Aiai ai ka mai mawaena o keia iahui. Mamua i ka wa kahiko, aohe mai iepera o Hawaii nei, aka, he mai kamaaina ia no keia Pae Aina i keia wa. Mamua i ka wa kahiko, aohe uku lele o Hawaii nei, aka, wahi a ka moolelo, mai na aina e niai ia mea, a o Lahaina ka, ka punana i hoolahaia mai ai ia ano hololiolona hoihoi oie ia, a lilo i holohoiona kamaaina no ka aina. Mamua aohe mai pala (syphillis) o Hawaii nei, aka, ma Honolulu nei i laha mua ai ia mai, ke ole makou e kuhihewa, ma ka pa- i hale o leekahi kanaka o Kaeone ka inoa, i iaha mua ae ai ia ma'i, a ke hele nei ia mai ma 'ka inoa, he "kaokao." No waho mai no keia ano mai. j He nui aku na mea hoopoino ola ano hou ioa i ikeia i keia wa ma Hawaii nei, a i ike oleia hoi i kela wa kahiko. Ua huli ka poe, ike i ka iapaau i keia wa ma na aina naauao, elike no' me ka makou i hoakaka mua aku ai, a ua ikeia he kumu hoolaha mai bubopika ka iole. O ka mea maopopo, oia na iole keia wa; aole o na iole o ke au kahiko i ka wa o Pikoiakaalala ma, a hoea mai i ka makahiki 1862 a 1864 paha a hoea mai i ka makahiki 1898.. Me he mea la, eia mai nei na iole kumu ihooiaha bubonika i ka makaihiki 1899 'akoi nei ka wa -no i laulalha imai ai ka. lono no lea la>ha ana o keia ano mi ma lapana a ma Kina. Eia keia kula kala a ko Honolulu nei poe. 0 ka pepehi ioie. He 25 keneba ko 'k ioie Ihookalhl 'ke paa oia; a ina i make ihe 15 kenela. j