Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 8, 23 February 1900 — NA RULA HOOPONOPONO KULANA OLA A KA PAPA OLA NO KA APANA O HONOLULU. [ARTICLE]

NA RULA HOOPONOPONO KULANA OLA A KA PAPA OLA NO KA APANA O HONOLULU.

0 na Ru'a Hooponopono mahope ae n«i e pili akn no, a e mana nohoi ma]oko o ka Apana o Honolulu i hoakakaia penei. E hoomaka ana ma ke kapa-kai, ma ke kihi komohana o Loko Kuwili 2, e kokoke ana i ke kihi hikina o kahi Hoomalu (Detention Camp) o Kapalama. a e holo ana i uka, ma ke Alanui 0 Waipilopilo a i ka laina kahiko o ke Alanui Kaa-ahi o Oahu, alaila, holo ma ke Alanui Kaa-ahi o Oahu a i ka palena o Maunakea, alaila, holo i uka ma ka palena o Mokauea ame ke Alanui o Kalihi, a i ka pahu hoallona a ke ana aina Aupuni ma ke poo makai nei o ke kualapa pali o Mokauea, alaila, ma ke kaha pololei holo a hoea 1 ka pahu hoaiiona a ke ana aina Aupani ma ke poo akau o ke Alanui Wylie, alaila, mawaenakonu ponoi aku o ke Alanui Wylie a ke Alanul Nuuanu, alaila, mai laila aku ma ke kaha pololei, a i ka mana ana o ke Alanui o Manoa, mailaila aku ma ke kaha pololei a hoea I ka huina o ke Alanui o Waialae ame ke Aianui o Kapahulu, alaila, holo i kal ma ke Alanui Kapahulu, a ma ke Alanui (Avenue) aku o Campb«ll a hoea i ke Alanui nui Maunakea (Monsarrat road) a mailaila aku ma ke kaha pololei holo a a'e ma ka oioina o ka puu o "Laeahi" (Diamond Head) a hoea i kahakai, ma kahi~e ae mai ai ke kai i ka wa kai nui, alaila, holo a hoea i kahi i hoomaka ai. NO NA HALE AME NA PA HALE. WAI UA. 1. Ma kahi i eml iho ai malalo o umikumamalima kapuai ke akea o ke ko-wa mawaena o na hale, e hookaheia aku ka wai o na kaupoku o ua poe hale la, ma hai o ua mau wahi la, maloko o na hawai paa loa, a hiki i ka puka ana ma na auwaha wai kupono e puka ana 1 na alanui, a ma na auwaha wai paha, ma na alahele liilii; a ina hoi ua hele ku ana o ka hale a ka lihi o ke alahele liilii (alley) a alanui paha, i like nohoi ke akea me ka mea i hoikeia ae la, alaila, e piii no keia rula i hoikeia ae la. KOWA NO KA EA MAWAENA 0 NA HALE. 2. I umi kapuai ke akea o ke kowa malaelae no ka ea e holo ai, mawaena o na hale apau, koe na hale e huli ana na alo ma ke alanui (street). Aole e kukuluia kekahi hale, koe wale no ka hale e huli ana i ke alanui (street) ma kekahi wahi o loko o elima kapuai mai ke kaha kaupale mai (boundary line). 0 ke ano o ka huaolelo "na hale," maloko o keia pauku, e manaoia, a ua komo hoi malaila na papai hale, na lanai, na rumi hooku'i i hoopiliia aku i Ra hale, na lua-liilii ame na ano hale e ae. KA MALAMALAMA AME KA HOOLUOLU EA ANA ILOKO 0 NA HALE. 3. 0 kela ame keia rumi i manaoia ana e nohoia e ke kanaka, a i hooliloia i wahi e noho ai ke kanaka, e hanaia no me ona puka-aniani, nona ka nui o ka ili, he ewalu kapuai kuea, me ka haliu pono ana hoi i kahi e loaa mai ai ka ea, me ke akeakea ole ia mai waho mai no kela ame keia 100 kapuai kuea o ka papahele o ua keena 'la, a e hiki ana hoi i na poe o loko o ia keena ke hoohana i ua puka aniani la i na wa apau; a e hiki ana hoi ke hoohanaia ka akahi hapalua o ua puka aniani la ke weheia a kupono hoi no ka hookomo ana i ka ea. KE KOWA NO KA EA 0 NA HALE. 4. E loaa l kela ame keia ha.le 1 iwakalua iniha ka averika, ke kowa kiekie, mawaena o na kua o ka hale ame ka lepo, i wahi e holo ai ka ea, a e lehulehu kupono hoi na puka hoomaha ea ma na paia e hoopuni ana i ua wa'ai la, i hiki ai ke loaa ka ea mai waho mai; aka, ma ka wa e loaa olel ai ke kowa ea o keia ano, mamull paha | o ka loaa e ana o ka wai mai lalo a'e, alaila, aole no e hanaia ona kowa ea, aka, e uhau a e pa'i ia ka iliili i wili ia me ka puna o lalo iho. NA PA HALE, NA PA AINA, A PELA AKU. 5. Na Pa Hale, na Pa Aina, na Ala Liilii ame na wahi hamama e ae maloko a mawaena paha o na hale, na wahi i hoohanala ai ka wai no ka holbi ana o kela ame kela ano, e hoililaumania pono ia a e pa'i puna ia hoi, a i ole7e kipapa pohaku ia a hiki ole i ka no iho, a hookaheia aku hoi ka wai iloko o na auwaha wai i paa pono i ke panl, e hui pono ana hol me kekahi paipu lawe mea ino, a lua hookio-wal paha, aole hol e uhlla iho la wahi e kekahi pani laau ljiki ole ke a pani hao hakahaka paha. NA PAPAHELE KULU OLE 0 KA WAI. 0 na hale apau, na mea i kukuluia ae, iia keena, a i ole, o na' apana keena i pili ia lakou, kahi hoi e hooEanaia ana ka wai, a e manaoia ana hoi e hoohanaia aku ka wai ma ke ano • kawau mau ai ka papahele, e hanaia * paa loa ka wai me kekahi auwaha hookuu wal e komo ana iloko o na paipu umoki (trapped leaderB) a maUila e holo aku ai ka wai a hoea i ka

lua wai hookio, a i ole, i ke paipu hoomaemae; a o ka hanaia ana o ua mau papahele la a paa pono ka wai, e hanaia no ma ke ano e aponoia ana e ka Papa Ola. 7. Aole hale e hoohanaia i hale noho, a i wahi paha no ka noho ana o ke , kanaka, ina e ku ana ia maluna o ke- J kahi wahi e lana mau ia ana e ka wai,! i hiki aku kona hohonu i ka umiku- j mamawalu iniha maluna o ka ili o ka! honua; aole nohoi e nohoia, a e hoohanala kekahl hale i kukuluia ma kekahi aina i hoopihaia me ka opala, a i! ole, me na mea hoi l kukalaia e ka Papa Ola he mau mea pelapela a inoino hoi. NO NA LUA LIILII AME NA LUA WAI PELAPELA. 8. Ma keia hope aku aole loa e kukuluia, eliia a hanaia kekahi lua-liilii (privy vault) pahu a holowaa hookio wai (aink) a I ole, lua wai pelapela (cesB pool) paha, ma kahi he kanalima kapuai ke kokoke aku i kekahi kahawai, loko wai, loko i'a, lua wai eli, a lua wai puna hoi, aole hoi ma kahi he elua kapuai e kokoke aku ana i ka palena o kekahi pa hale; aole nohoi e eliia a oi aku mamua o umikumamawalu kapuai, a i ole, e emi mai paha malalo o eono kapuai ka hohonu, a i ole ia, e hanaia hoi ma kahi e hiki pono ole ai ke haola a nininiia paha na mea o loko, a hiki hoi ke holoi a hoomaemaeia. 9. Ma ka wa aka Papa Ola e ike al he pono, e hanaia no a paa loa ka wai, ma na aoao ame ka papaku o lalo o kekahi lua liilii, pahu a holowaa hookio wai, a iua wai pelapela paha, a e hoolakoia hoi me na fsipu hoomaha ea kupono. 10.. Aole e kukuluia iho kekahi haie, a lalani paha maluna iho o ua lua-liilii la, pahu a holowaa hookio wai, a i ole, lua wai pelapela, a hiki i ka wa e nanaia ai e ka agena kupono o ka Papa Ola, a aponoia hoi, ma ke ano, ua hookoia na mea i kauohaia e keia mau rula ame ke ola o ka lehulehu.

11. 0 kela ame keia lua liilii, pahu a holowaa hookio wai, a lua wai pelapela paha, i kukuluia a i hanaia maloko nei 0 Honolulu i liio i mea ino wale (nuisanee) a i mea paha e poino ai ke ola, e hooneeia aku no, e kukulu hou ia, a hoololi hou ia ae ma ke ano i kupono 1 na mea i kauohaia ma keia mau rula, ame ke ola o ka lehulehu, elike me ke kauoha a ka Papa Ola, a o kona agena paha. 12. E kauoha no ka Papa Ola, a o kona poe agena paha e haoia, a e hanaia paha me ka mea hoomaemae ea (dlsirifectant) kekahi lua liilii, pahu a holowaa hookio wai, i lilo i kumu pelapela, a ma ka wa hoi e koiia al no ka pono o ke ola o ka lehulehu, malalo ponoi o na lilo o ka ona, a o ka mea paha e noho ana ma ia pa. 13. Maloko o na la he kanakolu, mahope iho o ka hoohanaia ana o na paipu hoomaemae, e hoopau loa ia ka hoohanaia ana o na lualiilii ame na lua wai pelapela, ma na wahi i moe ia ai e ua mau paipu wai hoomaemae la, a e hooneeia aku na lua liilii apau koe wale no ka ae ia ana mai e ka Papa Ola e hoolilo ia mau mea i mau hale-liilii (water cloeets) i aponoia, a e huipu ana hoi me ke paipu wai hoomaemae. 14. Aole lua liilii, a lua wai pelapela paha e eliia, a e hoohanaia aku hoi maloko o umi kapuai mai kekahi halenoho mai, a hale paha e nohoia ana e ke leanaka, a hale kuke paha, a hale paha e lawelaweia ana ka hana hoomo'a mea ai. 15. Aole hoi e hanaia a lawelaweia aku Jt£kahi lua liilii, a lua wai pelapela paha ma kahi e hiki ole ai, a e akeakea ia mai ai paha ka hoea ana aku o ke kaa lawe mea ino ma ia wahi. 16. Aole e kukuluia kekahi hale liilii, a e hoohanaia aku hoi, ina ua uhi paa loa ae kona kahua i ka lua hookoana malalo ae ona, aka, he mea pono ke ukeu ae iwaho ka lua hookoana ma kekahi aoao o ua hale liilii la, i mea e hiki ai ke nanaia iho, a hiki pu hoi ke haoia a lawela na mea o loko o ua lua hookio la. Aole e aela ka hoopiha ana i ua lua la a hoea mawaho o umikumamawalu iniha a hoea ae 1 ka lihilihl o ua lua 'la, a i ole, i kahl paha e hiki ai ke hu aku mawaho iluna o ka! ili honua. ' 17. Aole he lua wai pelapela, a lua liilii e kukuluia a hoohanaia aku paha ma kekahi wahi, aia wale no a hanaia me ona pale aoao paa aku i ka lepo mawaho mai, a pela hoi i na koana o loko o ka lua, a e hanaia iho hoi i pale paa loa o ka wai maluna iho, me ona wahi pani uuku hiki ke weheia ae, i mea e hiki ai ke nanaia iho o loko, a laweia aku hoi na mea o loko. 18. O na lua wai pelapela, a lua liilii apau, e pono e loaa ona mau palpu hao hoomaha o eha iniha anawaena me na apo kepau i okomoia a paa, e puka ae ana iluna i umikumamalua kapuai, aole emi iho, a ina hoi he wahi ia maloko o iwakalua kapuai o kekahi hale nohoia e ke kanaka alaila, e oili aku no ka welau luna loa o kela ame keia paipu hoomaha maluna aku o ke kaupoku o ka hale kiekie loa, ma kahi he iwakalua kapuai ke kaawale mai ia wahi mai. E kupololei ia mau paipu hoomaha apau, elike me ka hiki ke hanaia. E hanaia na' hale liilii

apau me na papa nohona kupono no ka noho ana iho, me ona mau pani i hoopaaia me na a-mi kupono no ke pam ana iho, a e mau hoi ko lakou paniia ana, oiai e hoohana ole ia ana ka lua. 19. O na paipu e holo ana a hoea i na lua wai pelapela, a o na lua liilii paha, i mau paipu hao no ia, kepau, a i ole, i mau paipu puna lawe wai. O na wahi apau no ka mimi ana e hoohuiia aku no ia me na lua wai pelapela a paipu lawe wai ino paha ma o na paipu umoki ma ka aoao. 20. E hoomaemae pono koke ia na lua wai pelapela i keia wa, a ma keia hope aku i hookahi manawa iloko o kela ame keia eha mahina, a e hoomaemaeia hoi me ka laau hoomaemae i hookahl manawa iloko o ka pule, me ka laau hoomaemae ea hoi e kauohaia ana e ka Papa Ola, a oia mau hoomaemae ana apau malalo no ia o na lilo o ka mea nona ia wahi. 21. O na paipu lawe mea ino hoi apau he mau hao kilo no ia, kepau a paiuu puna hoi. Ina he hao, ahe kepau paha ke paipu, alaila, e pono e kiki ia a paa na hookuina me ke kepau I hooheheeia; a ina hoi he paipu puna, alaila, e hoopaaia ko lakou mau hookuina me ka puna (cement) paa, a he pahee maikai hoi o loko ae o na hookuina apau, o na auwaha hamama apau e pai puna ia me ka hiki ole i ka I wai ke no iho. 22. 0 na lua wai pelapela, a o na lua hale liilli paha I hooki iā. ko lakou hoohanaia ana, e pono no e lawe koke ia | kona mau mea apau o loko iho—ka wai ame na koana paa apau—a e hoomaemae koke ia hoi me ka mea hoomaemae ea, a hoopihaia iho hoi me ka lepo maloo, ke one, ka lehu, a mau mea maikai e ae elike me ia; a e weheia ae hoi ka p>ale laau e hoopuni ana 1 ua lua 'la, I eha kapuai ka hohonu malalo iho o ka ili honua, aole hoi e emi mai. Aole loa hoi e hoopiha ia iho me ka opala o na ano apau, a ia wahi me ka opala o na ano apau, a mau mea pelapela e ae hoi maloko o ua lua hale liilii la, a lua wai pelapela paha. 23. O na hale apau ame na pa-hale i kulike ole, ma na ano apau, me na mea i hoakakaia ma keia mau rula, ma keia ke hoikeiā aku nei he mau mea ino wale ia, a e pilikia ai ke ola o ka lehulehu. NO NA OPALA. 24. E laweia aku no na Opala me ka uku ole, e na kaa o ka Papa Ola, maloko o keia mau palena, oia hoi: Aoao mauka, oia ke Alanui Kula; ma ka hikina, ke Alanui Alapai; ma ke komohana, Alanui Liliha; a makai, ka lihi kai. 25. O ka hā2a a kela ame keia ona hale, mea noho hale, a mea paha i hoolimalima i hale no ka noho ohana ana, maloko o ka apana i loaa ai ka laweia ana o na opala me ka uku ole, e hoolako iaia iho, a e makaukau mau hoi me kekahi ipu, a mau ipu a holowaa opala kupono, i oi oie aku kona ana paa mamua o umikumamawalu kapuai kuhika, a i loaa ona mau poi a pani paa no lakou, i mau mea » hahaoia ai ua opala apau, a e laweia aku hoi ia mau mea ma na wahi a ma na manawa hoi e kauohaia mai ai e ka Papa Ola, i mea hoi e maikai ai ka hana aka poe lawe opala. O na pahu apau i pau ka opala i ka laweia, e ho'loi mau ia, a e hoomaemae pono ia nohoi o loko me ka laau hoomaemae ea. 26. 0 na lepo i kopeia o loko o ka pa, na laalaau i okiia, ame na lepo hale lio, aole e laweia aku e na kaa o ka Papa Ola. 27. O na opala ame na mea i kiola ia, i lilo i mau mea palaho, na ka mea hale a poe noho hale hoi ia e hoiliili i kela ame keia la; a ina aia ia wahi maloko o ka x palena i hoikeia ma ka Pauku 24, e hahaoia no ia mau mea maloko o na pahu a holowaa opala i hoakakaia ma ka Pauku 25; a ina mawaho aku o keia palena, e puhiia ia mau mea i ke ahi, a e laweia aku hoi i kahi e. 28. Aole e hoopihaia na opala maloko o na apana pahale, a mau apana aina e ae paha. 29. Aole hoi e hoahuia na opala ma kekahi wahi, i kauoha ole la ai e ka Papa Ola. Laweia noloko mai o ke Kanawai Karaima; "Pauku 874. O kela ame keia i haki i kekahi rula hooponopono o ka Papa Ola, mahope o kona hoolahaia ana, elike me ka olelo a ka Pauku maluna ae nei, e hoopaiia oia ma ka uku hoopai, aole oi aku I na dala hookahi haneri." C. B. WOOD, Peresidena o ka Papa Ola. [ 2793-41.

KEENA O KA PAPA OLA. Honolulu, Feb. 7, 1900. Pauku 28. o Na Rula Hooponopono Kulana Ola a ka Papa Ola. Ma keia ua hoololiia, a e heluheluia ua Pauku la penei: Pauku 28.—Aole e hoopihaia na opala, na lepo lio oloko o na hale lio, na moka, a i ole ia na apanapana ¥o holoholona, a i ole, na mea ulu palaho o na ano apau e lilo ana hoi i mea palaho a popopo, ma ke ano i mau mea hoopihapiha a hoiliwai paha iloko o ka pahale, a apana alna e ae paha." C. B. WOOD, Pereaiden o ka Papa Ola. 2794—3t. Feb. 16, 23, Mar. 2, 9.