Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 12, 23 March 1900 — KE KINOWAILUA KE KULU AUMO [ARTICLE]

KE KINOWAILUA KE KULU AUMO

Ia wa lalau hou iho la ua wahine Inir nei maloko o kona aahu, a unuhi ae la i kekahi ki gula makalii. Me ia mea wehe aku la ia i kahi pahu uuku ana i lawe mai ai mailoko mai o ka pahu Inia. Aia maloko o keia wahi pahu, e ku ana he ekolu mau wahi omole liilii. 0 ka waiwai maloko o tia mau omole ia ekolu, he aiai ia me ka moakaka ioa. He ekolu hol mau puolo eilika, a he mau laau iehu makalii maloko o keia mau puolo silika liiiii/ Aia pu nohoi maloko o ua wahi pahu la, he ekolu mau omole i hoopihaia iho me kekahi mau hua alai elike me ke aniani ko lakou ano. 0 keia mau omole liilii hope ekolu, oia ka ua wahine Inia nei o ka wehe ana ae, a nana pono loa iho la ia lakou. Ua paa pono loa ko lakou mau umoki. Alaila, haawi mai la oia i ua poe omole nei ia Silivla me ka olelo ana mai: " E kuu hanai, eia iloko o keia mau hua aniani makalii e hookoia ai kou makemake. 0 kekahi keia ona anela e paa ana i ka ipuka o ke ola ame ka make ana o ke kanaka. Ma ka wa e laweia ae ai kekahi o keia mau popo aniani a hookomoia iloko o kekahi kiaha wal, oia kona wa e hehee ai a lilo i wai. Ma ka wa e inuia ae ai kela wal i hehee iho ai kela hua aniani hookahi e loaa koke no ka mea e inu ae ana ia mea i ka make hookaulua ole. Ua hanaia keia mau hua liilii noloko mai o na laau opiuma ikaika loa o loko o ka waonahele Inia. 0 keia omole nae, ua hoailonaia ia me keia mau huapalapala: 'Ma'i o ka Puuwai.' 0 ka mea e ai ana i kekahi o keia mau popo aniani, e loaa ana ia i ka ma'i ma ka puuwai, a iloko o ka wa pokole loa, e make iho ana ia."

"Aole o'u makemake i kena laau," wahi a Silivia i pane aku ai. "Ina e nake koke ana o Bernice me ka hikiwawe loa, alaila, ' e hoohuoi koke ia ana kona make ana, a loaa hoi he kumu e hoalaia ae ai ka noonoo ia ana, ua hanai maoli ia oia 1 ka laau Aole o'u makemake e ulu mai keia hoohuoi ia ana elike me keia ke ano. 0 kekahi nohoi, aole paha keia o ka wa e manaoia ai, o ka wa keia e loaa al iaia kekahi ma'i ma ka puuwai. E imi mai oe i laau hou, a i oi aku hoi ka maikai o kana hana ana i ka make iloko o ka mea e inu ana, a e ai ana paha iaia." Ia wa, waiho iho la o Ragi I kahl omole 1 hoailonaia me na huaolelo "Ma'i o ka Puuwal," a lalau hou iho Ja ia he omole hou, a kamailio mai la: "Eia keia omole. Ua hoailonaia o waho me ka huaolelo 'Fiva.' 0 ka mea e inu ana I ka wai i hookomoia «ho ai kf;kahi hua o loko nei o keia omole, e loaa koke ana oia i ke anu ame ka lia 0 kona ili apau; a mahope e puka mai no ka flva maluna o kona kino holookoa apau. E paa ana keia flva maluna ona no hookahi pule okoa. Ina hoi e haawi Ja iho i ka mea i inu i keia laaii, na laau lapaau maa mau no ke kinai ana i ka fiva, e hooi loa ia aku no na paahana ana a keia laau iJoko o ua kanaka la. Mahope iho oka loohia ana o ka mea ma'i l'ke ano opulepule ame ke olalau, e make iho no oia. 0 keia ano o ka make ana, he make ia e hoohuoi ole ia ana. He make maa mau no ia e ikeia ana mawaena o na poe apau i loaa i ka flva ikaika loa. Aole loa e hiki ana ke hoohuoi ia, he laau make o keia ano, ka mea i loaa mai ai he ma'i flva i ka mea i ai i keia hua, aole nohol e manaoia o kona make ana, mamull ia o ka ai ana i kela laau hoopii flva, a laau make nohoi. He laau maikai loa keia no ka hanai ana aku I ko hoa paio—ae, no ko punalua a hoa paonioni hoi. Eia 1 kela wa, ua ano omilo mal ke ola ana o ua punalua nei au; nolaila, o kona ai ana 1 keia hua aniani, oia ka hoomahuahua ana aku i ka hikiwawe o kona make ana aku. E kapaia ana kona ma'i ana a hoea i ka make ana, he flva nee malie."

Me na hlohiona mohala maikai, aia hoi, pane aku la o Silivia ia Ragl: "0 kena ka'u hua i makemake !oa ai e haawi aku ia Bernice. O kena ka kaua e hoohana aku ai. Aka, e Ragi, lieaha hoi ke ano o na hua o loko o ke kolu o keia mau omole?" Mamua o ka wehe ana ae o Ragi l ke kolu o na omole, oia hoi, ka.omole a Sillvla f ninau aku ai, ala hol, ua hoihoi iho la ia i ka lua o k-a omole ma kona wahi, me ke akahele loa. Ua lawelawe o Ragi i keia hana me ke akahele loa, oiai ua like loa ke ano o keia mau omole apau. Ua like loa nohoi ke ano o na hua llilii iloko o lakou, a ma na ano apau, ua.like loa lakou i kahi ame kahi; nolalla, o ka manae ole ana o kekahl omole ma ka ruml o kekahi omole ae, he mea ia e paleia ae ai kekahi hihia nul ma ka lawelawe ana la lakou. Alaila, lalau iho la o Ragi i ke kolu o ka omole, a wehe ae la, a olelo mai la Ia: "Ua like loa no keia omole me ka lua o na omole a'u i hoikeike āku nei ia oe. Ua hoailonaia mawaho o keia omole keia huaolelo 'Fiva.' Aka, aole nae i like ka hopena e loohia ana ma-

luna o ke kanaka e ai ana i kekahi hua o ]oko o keia omole me ko ka mea e ai ana i ko ka omole helu 2. Ua like ao c!.ua ( ma kekahi mea. E ioaa ana no i ka mea e ai ana i kekahi hua o keia .aau, ka ma'i fiva, a e pau ana kona ola ana mahope iho o kona uluahewa ana ame kona kaa ma'i ana. E pio ana kona hanu ana. Aoie nae e lele loa ana kona hanu mai ia;a aku. E hiki ana i na poe e ike iho ana iaia, ke ole»o, ua make maoli oia; aka, ia oe ame a'u, na mea i ike i ka mea huna Loko o keia laau, aole oia i make. 0 ka'u nae e olelo ae ai, ua like oia me ka mea i make. Ua komo oia iloko o ka maule kulipolipo loa, ka mea hoi a'u e olelo ae ai, ka hoa piii no ia o nei mea he make. E puanuanu ana ke kino, e opaha mai ana na helehelena, a e nananakea mai ana hoi. E mio ana no ka ihu, a pela aku. Ma na ano apau e like ana no ia me ka mea ua make maoli. E kaohiia ana ke ola o ke kanaka no ekolu ia okoa, aiaila, loaa hou iaia ke ola ana, eia nae, aole e ioaa iaia ka ikaika o kona kino a hala hookahi pule okoa mahope aku. Ina hdi e makemakeia ana e hookaulua ia ka hoi hou ana ae o ke oia o ua kanaka ia no eono la, alaila, e hanai hou iho laia.i kekahi hua aniani hou, a loaa no iaia ka hiamoe hou ana no eono Ja. O ka hana ana ma keia helu elua o na hanai ana iaia i keia laau, oia ka hoohehee ana i kekahi hua aniani iloko 0 ke kiaha wai, aiaila me ke puna e ninini iho ai ma kona waha. Aka, aoie nae keia o kau laau i makemake ai no ka hooko ana aku i ka mea i manao nui ia e oe. 0 ka omole helu eiua, oia ka laau i kupono i kou makemake." t "Ua pono keia mau hoakaka au i ho- ; ike mai la ia'u e Ragi, aka, pehea la ' auanei e hiki ai ia'u ke hana aku i keia hana?" wahi a Silivia i ninau aku ai ia Ragi. "Aohe ia he mea pohihihi. He nui loa na wa kupono e loaa ana ia oe no ia hana. Ma ka wa e inu ai ko punalua i kona bola ti a kikoko paha, oia kou wa e kiola iho ai i kekahi hua aniani hookahi iloko o ke bola ti ana e inu aku ai. 0 loko o kona rurai mehameha kahi kupono loa e lawelawe ai oe 1 keia hana, a oia hoi ko olua wa e noho kokoolua ai, o olua wale no. Ma ia wahi o ka hana nau aku ia e imi. 0 ka mea nui wale no, oia ka loaa anA o ka wa pono e hiki ai ia oe ke hookomo i kekahi hua hookahi iloko o kekahi mea e inu ia ana e ia, me ka ike ole ia mai hoi e kekahi mea e ae. E hoomanao oe i ka olelo a ka poe kahiko, ma ka wa e ku ka pilik&, oia ka wa e hoonul ai ka ike." "Ua pono kau alakai, e Ragi," wahi fL Silivia. "Nau ia e hana aku. "E ha- i awi mai oe ia'u i ka hua aniani hoopii pupule o kuu punalua. Ha-ha! Make oe ia'u e nei wahi puhi-tole aea haukae o ke kaha paakai o Sana Kiledea. Ha! Make oe i ka laau kulu-wai liilil a kuu wahi kahu hanai!" I ][ ,keia wa i haawi mai ai o Ragi i' hookahi hua aniani o ka omole helu elua ia Silivia, me ka olelo ana mai: "Eia mai ka hua hookahi au e haawi aku ai i ko punalua. 0 hooulu pupule ka inoa o keia wahi laau. A auhea oe, e kuu hanai, e paa iho oe i keia pahu i hoopaaia ai na mea huna pohihihi o ke ola ame ka make, e kii ae au i lole silika hou uo ka wa-hi ana i kā umoki aniani o kuu omole helu ekolu." I I ka wa i waiho mai ai o Ragi i kahi pahu ma ka paa ana a Silivia, ia wa i hele aku ai oia no kona rumi ponoi iho no ke kii ana i lole silika, elike me kona i hoike mua mai ai la Silivia. I kona hala ana aku, ia wa i noho iho ai 0 Silivia me ka noonoo nui ana no na laau kupaianaha a hookalakupua hoi a kona kahu hanai. Oiai ia e noho ana, ua kupu ae la keia manao iloko ona: "He mea oiaio, he aliiwahine a he moiwahine o Ragi e noho ana maluna o kekahi mau pualika.ua kamahao loa. ; Eia iloko o keia mau omole ame keia mau owili kupaianaha na elele e hooko ana i kona makemake ma na ano apau. Ina lie make, e make loa ana no; ina hoi he make hapa, e loaa ana no ia mea mai a iaia aku. Ina no he ola e loaa ana no ia mea mai iaia aku. Aka, heaha la kela mea e kikeke mai la?" Oia ka wa a Silivia i lohe aku ai i kekahi kikeke. ma ka ipuka o kona rumi. Hoolono hou aku la ia i ke kikeke hou mai a lohe hou aku la no ia i ke koele ana mai, a ia wa i hoomanao ae ai ia, o Bernice ka mea e kikeke mai ana ma ka puka. I kela wa oia 1 ploo ioa ae ai. Nana aku la ia ia Ragi, akahi no ia a hoea aku i ka puka o kona rumi, a, aia hoi o Bei:nice ke kikeke hou mai la no, a o ka helu ekolu iho la ia o kana kikeke ana mai.. Aole hiki iaia ke kali hou iho ma knhi ana e poho ana, no ka hoi mai o Ragi, nolaila, ua ku ae la ia iluna, waiho iho la i ke poho omole laau make a Ragi i haawi mai ai iaia e paa maluna o ke pakaukau poepoe, a ku ae la ia, me ka haohāo o kona noonoo no kela hoea ana mai a Bernice i kona Aka, iaia i noonoo ae ai, aia hoi, hoomanao ae la ia, ua kii mal o Bernice 1 kekahi pepa leo mele ana i ae aktr ai e haawi aku ana oia iaia ma ia la. "E pono au e hele aku e halawai me ia i keia wa," wahi ana i olelo ae ai iaia iho. Aole nohoi e liuliu a hoi ma,i no au." Nolaila, ku ae la ia iluna, a hele aku la a wehe i ka puka o ka rumi moe, a pani hou aku la mahope ona, a komo aku la oia i'oko o ka rumi hookipa a hooluolu, kahi hoi ana i hookipa mai ai ia Bernice. E kuu makamaka heluhelu, ke ike ae la no kaua me ka hoohewahewa ole i ke alahele a Silivia ame kona kahu hanai Inia e makemake nei e lawelawe aku maluna o Bernice, oia hoi.ka hanai laau make ana iaia. Ke ike pu ae la nohoi kaua, ua haalele iho la o Silivia i ka pahu laau make a kona kahu hanai, a ma keia wa hookahi nohji, ua kaawale aku la o Ragi mailoko aku o ka rumi a Silivia i waiho iho ai i ua pahu laau nei. O ka mea hookahi wale no e ku nei iloko o ka rumi, oia o Gilibeta Moneka, elike no me ka kaua i ike mua ai ma kekahi helu i hala hope ae nei. i "E! Nani hoi ko'u pomaikai nui wale," wahi a Gilibeta i pane ae ai. "Eia ka wa pono a'u e hana koke aku ai 1 ka hana e pomaikai ai au. Aohe a'u hana e ae, aka, o ke kii wale aku no 1 e'ua a ekolu paha hua o ka omole helu ekolu, * paa ma kuu lima. Aka, alia I nae—e hana au me ka maka'u ole ame j ka wiwo ole ma keia nee ana a'u. Ke | hala ka'u hana ana ma keia wa, o ko'u poino no ia, aohe wa e loaa hou ai ia'u , ka manaolana no ko'u pomaikai." | I kela wa i haalele iho ai oia i kahi ana e pee ana, a hele mai la ia me ka nihi īpalie loa a.na, a hoea i kahi pa- i kaukau e ku ana, knhi hoi e waiho ana i 0 ka pahu laau make a Ragi. | I kela wa aia no ia ke lohe la i kona kaikuahine e kamailio ana me Bernice, 1 a aole hoi oia i lohe i na kapuai o 1

Ragl e haiulu mai ana. Ia wa lalau iho. la ia i ka omoie helu ekolu. Wehe ae la ia i ka umoki aniani, a lulu iho la elua mau hua aniani iloko o kona iima, alaila, hoihoi hou iho Ia ia i ua omole la ma koea wahi i loaa iho ai iaia. 11 kela wa, ke noke la kona houpo i ke ' kapalulu, ake kikeke la hoi. Ua mao- ' popo iaia, he hana weiiweli loa kana j e hana ana ia wa, a kono ia hoi oia e 1 lawe.awe i keia keehina hana aiwaiwa no kona manao nui loa no ka pomaikai nui e loaa mai ana iaia ma ka wa e hookoia ai kana hana e moe poo nei. Ia wa hoi, waiho iho la ia i kekahi o na hua aniani e paa ana ma kona lima, ma kahi a Silivia i waiho iho ai i ka hua a Ragi i haawi mai ai iaia, oia hoi, ka hua aniani o ka omole laau helu elua, ka hua aniani e loaa ai he make l6a ia Bernice ina e komo ia hua iloko ona. 0 ua hua anlani la hoi, la- I lau iho la ia a hoihoi hou iho la iloko o ka omole helu elua. Alaila, lalau hou iho la la i ka omole' helu ekolu, a I wehe ae la i kona umoki. Lulu hou | iho la.ia i hookahi hua iwaho, a ua like me elua ana mau hua aniani e paa ana ia wa, a hui me kela hua ana i , kuapo iho ai no ka hua aniani e make maoli ai o Bernice ina e ai ana oia ia j mea, ua like me ekolu ka nui o na hua aniani i weheia mai e ia mailako mai 0 ka omole helu elua. la wa, me ka awiwi nui hoi hou aku la ia i kona wa--1 pee mua ai. KINOWOILUA I KE KULU AUMOE Ma kona wa nohoi i kaalo mai ai mahope o ka paku, oia ka wa i komo hou mai ai kona kaikuahine maloko 'o ka rumi. Hele mai la no ia a noho iho I la maluna o ka noho no ana i naha ' mua ai, lalau hou iho la ia i ka pahu laau, a paa ae la ma kona lima. Aole j nohoi i liuliu iho, hoi mai ana o Ragi. ' Me na helehe'ena hauoli, pane aku la 0 Silivia ia Ragi: I "He keu ka hoi ko'u laki! Ia oe i 1 hala aku nei, hoea mai nei knu punalua, a noke mai nei i ke kikeke ma ka puka o ke keena hookipa. Hele aku nei au e ike iaia, a haawi aku nei nohoi au iaia i kana mea i makemake ai, oia kekahi pepa leo me/e maikai loa a'u i h'ai aku ai iaia mamua aku nei. Hoi aku nei nohoi ia, a hoi mal ia-au." Ma ia wa i lalau mai ai o Ragi i ka pahu laau ana, a hooponopono hou iho la 1 na omole ame na umoki, a like ine ko ka wa mna. Alaila. lalau mai la ia 1 ka hua aniani a Gilibeta i waiho ai i waho ma ke ano kuipo no ka hua a Silivia i waiho hoohemahema ai, a hookomo iho la iloko o kekahi wahi omole aniani uuku ana i lawe mai ai mai loko mai o kona rumi, a haawi mai la ia Silivia me ka ana mai: "E hookomo iho oe i keia wahi omole maloko o kou pakeke; a ma ka wa pono mua loa e loaa ana ia oe no ka hoohana ana aku i mee e maka ai kou hoa paio, oia kou wa e hana aku ai me ka hookaulua ole. | (Aole i pau.)