Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 17, 27 April 1900 — Hawila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui. [ARTICLE]

Hawila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui.

E waiho malie kakou ia Makalika me kona mau haiawahine, a e nana ae kakou ia Hawila ia ia i lawe al i ka palapala ia Nikolao, ke kanaka huki pele o Sana Maleko. Hoea aku la ua hiwahiwa nei a kakou ila.Ha. a halawai koke aku Ja no «ia me Nlkolao. Ia manawa?» haawi aku la oia i ka palapala a kona kuakane 1 ua Nikolao la. I kela wa i heluheul iho al oia i ua palapala la, a i ka pau ana, laiau ae la oia i kona papale muouou a kiola ae la i ka lewa, me ka hooho hauoli ana ae hol: "Eia no ka o Lomeliano ke ola nei, Ho! 0 Lomeliano ka mea nana i hoonaueue i na papaku o na pa pohaku o lerusalema. Oia ka hoa kakele kaulike o ka Mol Rikeke o Enelanl, ka mea hoi i oleloia "Ka Puuwai Liona" —a ia wa huii mal la ua Nikolao nei a kamailio mai la ia Hawila me ke kau ana iho o kona lima akau ma ko ia nei kipoohiwi—"A o oe, e ko keonimana opio ke keiki a Lomeliano/ Ae aku la hoi o Hawila, me kona hoike ana aku he ekolu lakou keiki a Lomellano, aka, o kona mau mua nae ua haaiele mai iaia ame ko lakou makuekane. I nei wa i olelo mai ai ua Nikolao nei: "No Moneka Paulino aia oia i Homa 1 kela wa. I nehinei no kona hele ana, nolaila, aole e loaa ia kakou kona kokua ana mai. Nolaila, e hoii oe a hai aku i kuu Haku Naita Lomeliano ka Weli o lerusalema, ka 0lali o na kula Pa-paa la o Palesetina, 1 ka hora 7 me ka hapa ponoi o keia| ahiahi e akoakoa ai makou apau ma-| loko nei o ka pa luakinl me ka makaukau ina mea apau no ka hana i makemake ia i keia po, a ia nei makou e loaa mai ai i'a olua, a maanei kakou e ka-1 aku al no ke >kahua mokomoko. Aneane 15 makahiki aole au i lawelawe hou i na mea kaua, eia nae aole no i haalele loa mai kahi ikaika i ko'u mau lima, e like aku la nohoi me kou luaui."

I keia wa 1 aloha mal ai ua Nikolao la ia Hawila a nalowale aku la oia iloko o ka pa halepuie o Sana Maleko. hauoli loa ia oia, rao ka pane ohohia ana mai: "Ua hiki ia makou he 80 ke anai aku a lilo i mea ole na powa he 200, a oiai he 100 wale no powa o keia aliiahi, alaila, he mea paani lealea wale no lakou na na Naita o na Kahua Kua o lerusalema." Maanei hoomaha iho la ua Lomellano la i kana olelo ana, a liuiiu iki kona noho malie ana, me ko Hawila hoeu€u o'e aku hoi, a ia wa oleio hou mai la ua elemakule Lomeliano la: "E kuu keiki, ua pupuahulu loa aku nei paha kau mau olelo ana, a ua kiekle ino loa hoi; aka, he kapalili ohohia ana ia o ko'u welelau aleio no ka piha loa 1 ka olioli no ko'u ike ana ua ae mai o Nikolao i ka'u kauoha. Aka, e hoomoe kaua ia maheie, a eia ka kaua mea e noonoo ai. O kou aahu kupono e hele ai o ia no kou aahu kila malluna a iaio, a pela no hoi me a'u, a maluna kaua o na lio e iho aku ai a hui me ko kakou poe, a no ka hoonohonoho ana ia kakou, manao au he mea pono ia kaua ke hoonoho i 2 a i 3 paha mau naita ma kela ame keia puka aniani o ke keena huiahula. A i 10 o ka-j kou poe. oia hoi na kanaka ikaika loa 0 kakou e ku ma ka puka nui e kiai paa loa ni aole komo kahi powa iloko. Ina hiki ia kakou ke pale aku i na powa. a hiki ole hoi ia iakou ke komo' lloko o ke keena apau iakou i ke pio A o Hawila hoi, huli ae la oia a kamoe āku la kona mau kapuai no ka. ho| ana i kona home ma na maunaJ Kani pah*| ka hora 2 ia wa, hiki aku la keia i kauhale. a aia no o Lomeliano e noho ana me na helehelena i piha 1 ka' olioli. I anehe aku keia e komo aku iloko o ka hale, ia wa i puka mai al kona makuakane a paa mai la i kona kipoohiwi a olelo mai la: "E kuu keiki e nana aku oe maluna o kela puu"—kuhikuhi aku ia ua Lomeliano la i ka puu i make ai o ke kao i kana pua e paa ana ma kona aoao. Ia wa huli ae la o Hawlla a ninau aku la ia Lomeliano: "E kuu makua, naup anei keia pua i pana -aku nei?' "Ae—na'u kela pua, a i hoao aku nel hoi au i ko'u ikaika lena kaula kakaka, ame ka pololei o ka ike o ko'u maka. A o ka hopena kela o ka'u hana au e ike aku la," i pane mai ai ia. Ia manawa huli hoi aku la laua a komo iloko o ka rumi hoo'.uolu, a malaila o Hawila 1 huai pau aku ai i na mea apau e pili ana 4 kana miaiona i hoouna ia ai. A i ka lohe ana o Lomeliano ua ae mal o Nikolao e houluulu mai oia i na hoa Naita o lakou, a ma ka liora 7 o ia ahiahf, e akoakoa ai lakou ma ka pa halepule o Sana Maleko, ua hoola kakou me ka loaa ole ana mai o kahi kokua mai ko Kiaaina Benekona mai, alaila, ua lilo ka lanakila haaheo ia oe e kuu keiki i keia ahiahi. A 1 9

mea e hiki ai keia mau hoonohonoho ana, e hoao oe e kamaUio aku ia Maka'iika e kaili mai oia a paa iloko o ka poho o kona lima i ke kiai ana i ka maluhia o na hana o keia po, a ina he hiki iaia ke hana pela a haawi mai ia mana ma kou lima, alaila, e holo lea ana n-a mea apau." Ia wa, ua kii aku la o Hawila i na lio kaua no laua. Hoi mai ia, haawi nku Ja i na paiaki hoohinuhinu ana a pau a hoopaa iho la ryc» ka wa i makemake ia, a iaia e hoi aku ana no ka hale( aia hoi poha ana kekahi ieo. A i kona nana ana ae, ike aku la ia i ke Kilo Wahlne Sidia, e holo poloJeJ mai ana mahope mai ona me ka mama nui.

Ku iho la ia a hoea mai la ua Kilo la. A i kona hiki ana mai, ;me ka leo pihoihoi a paupauaho hoi. pane mai Ia oia: "E kuu keiki e Hawila, ano i hele mai nei au imua ou a me ka mea au I aloha ai. Mai ko'u home kuahiwi loa mai nei no au i ka po nei. He hoike 0 ka haawina e kau mai ana maluna ou Nolaila, mamua o ko'u hoike ana aku ia oe, he mea pono ia oe ke hoonui i ka mahuahua o kou hoomanawaaui. I ka po nei au i nana ai i na kahoakalani ma ka hoonohonoho ana a na Anela, aia hoi, ike aku la au ua loli hikiwawe loa, a kahuil ano e na hoonee ia ana o ko olua mau hoku kiai kino. la'u i huli pono al i ke ano, ike iho Ja au e kau mai ana he haawina weliweli maluna ou ame ka mea au i aloha ai. 0 ka haawina e kau mi ana maluna ou, e kuu keiki, he haawina lua ole o ka weliweli, oia hoi, iloko o ka inaina nui o Benekona Mamiona la oe, no kona lohe ana o oe ka mea nana i hoowalewale kana kaikamahine, nolaUa, e hookan olohelohe ia ana oe maluna o ka hokua o kekahi iio ahiu keokeo, me kou kupee ia ana ina kaulahao nui ewalu. A o Makalika hoi, ka anoi hookahi a kou puuwai e hoopaa ia ana oia ma ka halepaahao o Daneliona ma Roma, a he papaa palena hookahi me ka wai kana e ai ai. 0 keia mau mea apau, e hooko ia >ana ma Roma, mahope iho o na hoao hooweliweli ana a ke keiki a ke Kiaaina Nui o Roma ia Makalika. Nolail«a, o ko olua mau hoku i kela wa, ke hoonee ia nei iloko o na haawina kaumaha ame ka ehaeha. Nolaila, ua lohe aku la oe, a e hoonaanao iho hoi me ka hoomanawanui, a ke i'mal nel ka Noeau o na Noeau, "He wa ko na mea apau, He wa o uwe ai, he wa e akaaka ai, He wa e kaumaha ai, he wa e hauoli ai. Eia au ke heel nei e hui me Makalika. Ia mana ku ae la uaKilo Sidia nei, a hoio aku ia no ke kulanakauhale, a o Hawila hoi, ua hoi loa aku la oia no ka hale me ka naau kaumaha no na olelo a Sidia.

Maanei kakou e ua e hoomanao ae ai no ka haiiona Arabia a Makalika i hailona ai ma kona keena, ame kona ike ana i ko laua komo ana me kana aloha iloko o na ehaeha mamua o ko laua mare ana. Me he mea la, i ka nana aku e na makamaka e hooiaio ia ana na manao koho o ua kaikamahine la no ke ano o ka 10 i hoohalike ia me ka X ma ka helu Roma. A ma ke kamailio ana hoi a ke Kilo o ka helu X, he hoailona ia no ka ehaeha. Ano e huli ae kakou a nana ia Sidia me Makalika. Ua loaa aku la o Makalika i ua Sidia nei ma ke kumu wilou, oiai o ko Makalika haalele ana iho no ia i ka rumi a hele aku e hooluolu ma k'a a lte aloha ij kipa ai. Hoike aku ia Ua Sidia nei i na oielo a pau 1 hai ai ia Hawila, imua o MakaJika a i ka pau ana o kana hoike ana, aia hoi haule maule aku la o Makalika ilalo. A ia wa 1 eleu iho ai ua Sidia nei i kana mau lawelawe laau laiiaau kamahao ana, ma ka ninini ana i ka wai o loko o kekahi wahi omole Jenaiena ma na maka o Makalika me ka namunamu ana ae o ua Sidia nei he mau huaoleio pohihihi. Ia wa pohala hou mai la o Makalika, a hoi hou ae Ia ia e like me kona ano| mau, a koe wale no ke aiai pu o kon.'i mau helehelena, a ninau mai la oia ia Sidia: He oiaio anei keia mau mea. 'au I hoike mai nei ia'u, e Sidia? A ua 10-j he anei o ia i keia mau olelo? A hiolo iho la kona mau waimaka me ka piha ehaeha o kona puuwai. Pane aku Ia o Sldia: "He o{ato ke-| la mau mea a'u i hoike aku nei, a ua iohe hoi ka mea au i aloha ai i keia mau olelo, a oia ka mua o olua i lohe i keia hoike ehaeha.' "E Sidia, aole anei e hiki ta oe ke kapae ae i keia mau haawina weliweii? A e hikl anei ia oe ke hoike mai i ke wahine nana au e kumakaia?" I ninau mai ai o Makaiika la Sidia. "No ka ninau mua, aole Uikl ia Sidia ke hoano e ae 1 na mea i iiilaia a paa e ka makemake o na Anela—a no ka lua o kau ninau elua, 'oia kekahi o kau mau pua i mamina ioa ai iloko o kau kihapai pua." Wahi a ua sidia nei i pane aku ai. Ia wa no lele koke mai la ka lianle I iloko ona no kana kauwa aloha loa oia hoi o Rosa, a pane inai la oia imua o Sidia: j "E Sidia maikai. No'u iho ua ike no oe he pio au na ka mea a'u i aloha ai, I ua haawi an i kuu klno iaia a nona wale no au e lia nei i na la apau. Aole o'u makau ikl i ka paa ana i ka halepāahao no ko'u aloha ana iaia, oiai he oiwi oia i kupono ia e hooipoia e kekahi wahine, a e hliahila ole ai- no-

hoi au ke aloha aku iaia. Al r ha no paha! Aka, o ke kau ana he haawina oi o ka manaonao maluna ona no'n nei, o ia ka mea nana e hoomokumokuahua i ko'u naau, oiai, e ike hou ana paha au iaia ma keia ola ana, a i ole,

ma kela ao aku paha. O ka ipo a'u i aloha ai e kaili ia aku ana ia mai a'u aku nei, a o ka mea a'u i kau nui ai i makua no'u ma keia mua aku, eia ka e lawe ia aku ana ia mai a'u aku nei." Maanei i palulu ae ai o Makalika i kona mau maka a hookuu iho la 1 n.i hoopulu elo ana a kona mau waimaka i kona mau papalina, a puana ae La. "E kala lilo no au i ike ai i keia mau haawina." Kulou iho 1 ua MakaHka nei a liuliu, alaila, aea ae la kona poo, me kona holoi ana ae i kona waimaka, me he mea la "E kaka ka waimaka elo ka laau Hoohaihai i na uka o Lihue 0 lalo e: O lalo la. Ia wa ninau mai la oia ia Sidia: "He mea oiaio, aole hiki ia'u ke manaoio ole i kau mau hoike ana. A hookahi a'u mea i makemake ai e ninau aku ia oe, a oia keia. E kau mai ana anei maluna o'u ame kuu makuakane he poino i keia ahiahi?" 1 kela wā huki ae la ua Sidia nei mai loko, ae o kona poli he pahu huina-ha. Aia ma ka aoao maluna o ua pahu huti ke kuhi ana i kekalii o ua mau kaha ano e la. Ia manawa wili ae la ua Sidia nei ma kekahi aoao o ua pahu la me kekahi ki a hiki i ka paa ana e like no hoi me ke ki ana o ka uwati. Alaila, ninau aku la ua Sidia la ia Makalika. "Mawaena o keia mau kaha "au e ike nei ma ka papalina o kuu pahu o na mea Huna Pohihihi, auhea kau kalia i makemake ai?' Ia wa nana iho la o Makalika maluna o ua pahu la, a koho iho la oia he hoailona kohu kapuai haolio, a o ia kaha aia ma ka aoao akau o ka pahu. I kela wa i lalau iho ai ua Sidia nei i ka pahu a wili hou ae la ma kekahi aoao a paa, a kii iho la a ka manamana ma ka papalina o ka pahu, hoonee ae la a ke kaha hoailona kapuai liao lio a Makalika i koho ai.

Ia manawa, lohe aku la o Makalika me ka piha makau a haalulu, i ka nakeke ana mai o na mea kaua iloko o ua wahi pahu la; a lohe aku la nohoi oia i ke o ana ae o na pahikaua he lehulehu, me ke kani pohapoha ana o na koi kaua, me he mea la he mau kanaka he mau haneri e hakaka ana. Maiiope iho, oiai no keia mau mea kaua e haualaoa ana, ua puai raai la he mau leo hae inaina o na kanaka, loheia aku la na leo uwe kapalili o na wahine ,me ka hooho ana ae. "He powa e! He Powa !! "A maliope nalohia ae la.keia mau hiohiona p.ihaohao apau o ka Pahu Kamahao a Sidia, alaila, hwkani mai Ja ua wahi pahu kamahao nei he mele ku i ka hauoli, a mahope iho, lohe ia aku la kekahi leo e kamailio mai ana:

"E ka Ui Makalika, Ka nani hoomahie o Rokenekaf; Ke kupaa i ku a hina: Ua pakele oe no kou kupaa ana, Mamuli o kau mea i alolia ai, Oia auanei ka pulumi, Nana e hoomaemae aku; Na ino o keia po." Me keia leo o ua wahi pahu pahaohao nei, ia wa lalau aku la o Sidia i ka pahu a hoihol ae la i kona po]i, me ka'olelo ana aku ia Makalika: "Ua hoikeia aku la imua ou na mea apau me ka pohihihi ole, oia hoi he hoouka kaua e hiki mai ana, he poe powa ka poe nana e halihali mai ia kaua ana, aka, mai hopohopo oe no ka poino, oiai, ua hoike mai nei na Anelaf ua pakele oe mamuli o kou kupaa ana mahope o ka mea au i aloha ai. Eia au ke hoi nei, a na ke au o ka manawa e hoohui hou ia kaua."

A nalowalre aku la ua Sidia nei, a o Makalika hoi liuli hoi aku la no kona ruml me kona naau i iuuiuu ia eke kaumaha ame ka walohia. No kona hoo-1 manao ana, e kau mai ana he haawina ehaeha maiuna o Hawila kana mea i aloha ai. Hoea aku oia i kona rumi a haule aku la oia maluna o kona wa-1 hi moe, a hookaliloliio aku la oia iaia | iho e apo ia mai e na lima o Hiku i ka nahele." Maanei e na makamaka e huli ae ai kakou a nana aku ia Hawila ame kona I luaui me Lomeliano. oiai iaua e liuliu ana no ka laua mau mea paahana, oia hoi ko laua mau-aahu kaua ame ka laua wau mea e kaua aku ai. Oiai laua e hoomakaukau ana, ia wa pane mai la o Lomeliano: "E kuu keiki, ua ike no oe i holo no ka waapa i ka hoe, i piha hauoli no ka lio i ka nui o ka mauu; nolaila, e noonoo kaua i keia wa. Oiai o keia hana ano nui a koikoi na'u ia hana, e kuu keiki. No ko'u make aloha nohoi ia oe, ka hua hookahi o ko*ti puhaka e noho nei i ko' alo, nolaila au i kauoha aku nei i ko'u poe naita e hele ai makou i ka aina Hemolele, e ae mai lakou e kokua mai ia'u i keia ahiahi me kuu haawi ana aku nei i ka uku mua no lakou pakahi he 500 piastra. (he daia Italia keia he aneane 5 silina ka waiwai io o ka piastra hookahi, ma ka helu Dala Pelekane, a he $1.20 ia ma ka kakou heIu). Nolaila, i ko kaua iho ana e lawe pu aku oe i 40,000 dala Italia a e uku aku oe ia lakou pakahi he 500 dala Italia. O keia mau daia apau aia iloko o ko'u pahuume ua hoakoakoa no au a paa iloko o ke eke hookahl, ma na bila wale no nae o Italia nel, ma ka haneri dala piastra no ka bi!a hookahi. No ko'u manao oia ka mea mama ia kaua ke paa aku."

"Ua pono ia e kuu makua, a ke haawi aku nei au i ko'u mahalo kiekie lua ole 110 ka nui o kou aloha ia'u, kau kelki nei. He mea oiaio, ina paha i nana maka io mai ia'u, ma-ua kou puuwai ia'u, ina la paha owau hookahi ke mauna i ko'u ola no ka palekana o ka u mea i aloha ai, a e pakele io ana paua, aole paha; aka, o ka mea maopopo, aole oia e pakele i ka'u hooikaika ana, a owau hoi kahi e hoi aku iioko o ka opu puanua.au d ka lionua." Pela laua i noke ai i ke kamaiiio me ka paahana ana nohoi, a hiki i ke kani ana o ka hora 5, i wa ua makaukau pono loa e la ka laua mau mea kaua, a ua hele hoi a noho ke aka iioko o ko laua mau aahu kila. O ko Lomeiiano aahu, he kapa kila omaomao, a o ko Hawila hoi he kapa eleele. I kela wa, hoomaha ae la lana a huli hoi aku la laua no ko laua rumi paina, oiai ke kokoke mai nei ka manawa no ke kaua. Ke kaua hoi nana i hoonaueue ae i ka halai lana malie o ka maluhia e moe ana iloko o Hokene--kai ia mau la. Ia wa hele aku Ia o Hawila hoomakaukau mai la i na mea ai i maa mau ia laua, a kii aku la hoi o Lomeliano i na omole waina. 0 ko iaua ai iho 1 a no ia, me ka inu ana i na kiaha waina a hiki i ka piha anao na lua o ka inaina. Hoomha iho la laua no aneane e hapalua hora ka loihi; alaila, kii aku la o'Hawila i na lio kaua o laua a lawe a mai la. Hoouka aku la i na noho, a hana aku la hol a paa na pono hookele o ua mau lio la. E like me ke omaomao o ko Lomeliano aahu, pela nohoi lee omaomao o na mea apau maluna o kona lio, a pela nohoi ko Hawila. Hele aku la laua a komo aku la lloko o ka rumi o Lombeliano, a loaa ke eke 0 na bila dala he 50,000 no ka uku ana 1 ko laua mau lima hana. A i keia wa ua hiki ae la i ka hapalua hora 6, a o ko laua manawa no ia i hoomakaukau iho ai e komo I ko laua mau aahu. Kokua aku la o Hawila i koua makuakane i ke komo ana i kona aaru, a hiki i ka paa pono ana ona mea apau, a kau iho la ka papale kila hulu omaomao maluna o poo a i ka nana aku i ua elemakule Lomeliano la, aole i kana mai ka hihiu, me lie mea la, o keia la ana i aahu hou ae ai 1 kona aahu kaua punahele, aia no ja l kona mau la opiopio. Ia 'wa komo ae la o Hawila i kona

aaliu me ke kokua ana mai o kona makuakane, a ia wa i lalau aku ai laua i ka laua mau koi kaua ame na pahi, a me ko laua mau pale-kaua nunui. Hele aku ia laua a waho, a kau aku la o Lomeliano maluna o kona lio, a o HawiJa boi, huli hou ae la ia i hope a hoopaa i na puka o ko laua hale a kii aku la i kana mau ilio kiai haie he &ha ko lakou nui a hookuu ae la. Ia wa kau ae la o Hawila maluna o kona Ho me kona mau pono a'pau. A i ka nana aku ia laua, aole mea e hoohalahala ai, ke kilohi aku ma ko laua mau aoao a pau, ua maloeloe pono na kulana, ua hele haaheo na oiwi o ua mau Naita la o ka uka iu ano o na wao laau. I keia wa hoohuli mai la o Lomeliano i kona lio a kupono imua o Hawila a kamailio mai la oia: "I keia ahiahi, 1 0 ko'u inoa au e hea mai ai ia'u, e kahea mai oe o ka Naita Omaomao, a o kou inoa hoi a'u e kahea aku ai, ka Naita Eieele. Ano e nee kaua no ka halepule o Sana Maleko. | la wa I hao ae ai ua mau Naita nei i na kui kepa o Haleauau ma na aoao o ko laua mau lio, a kala moe iike aku ia no ke kulanakauhale. j I ka nana aku ia Lomeliano, he kanaka oia i bapetizoia me na haawina hou o ka ikaika ma ke kino, no ka mea, aohe wahi ano e ae o kona kulana hololio mai ko kana keiki mai, a like me ka hiehie maikai o ko Hawila kulana e holo ana maluna o kona lio, I pela no ko Lomeliano. J Kani ka hora 7 ponoi, hiki aku ia o Lomeliano ma i ka pa halepule o Sana Maleko, a ua akoakoa ae na hoa Naita kahiko o Lomeliano he 80 ko lakou nui. Ua nui na lulu lima ana, aka, aohe manawa no na hookaau olelo ana. 1 kela wa kamailio aku la o Lomelia-! no: | "B o'u mau hoa make o na ipuka hemolele o lerusaiema, ke hoolauna aku nei au ia imua o oukou i ka'u keiki ■nei ia Hawila, aka, o kona inoa nae i keia po a oukou e kahea ai, ka Naita Eleele. Oia nei ka mea nana ka hana 0 keia po a'u i kauoha aku nei ia oukou. A hoike aku la oia no ka mea e piii ana mawaena o Hawlla ame Makalika, ame ka liiki ana mai o keia poino. Ua haawi mai la ua poe Naita la i ka hoapono ana. A ia manawa hoi kamalllo aku la o Hawila: 'E na hoaioha maikai, o ko'u iuaui, ke haawi aku nei au i ko'u mahaio kie- j kie no ko oukou lokahi iike ana e kokua mai ia'u ma keia hana ano nui piil 1 ko oukou mau ola. Ano e maliu iki mai oukou. Akahi. haawi aku ana au i ko oukou mau uku- pakahi no keia hana ma ka 500 piasctra na ka mea heokahi o oukou." Ia wa haawi aku la oia i ke eke dala o 40,000 piastra ma ka Mma o Nikola, a nana i hoihoi aku ma ka iima o ka puuku o ka Eka!esia. Ke kokoke ae la e kani ka hora 8, he 15 mlnute l koe bikl pono ae, ka wa no ia o ua poe Naita nei i maki aku al no ke kahua o ka hana, malafo o ke alakai ana a ka Naita Eieele. i Hele aku la lakou a hiki ma ka pa o Mamiona Kakela, o ka wa no ia i kani ae ai o ka hora ewalu. 0 ko Hawila komo aku la no ia iloko o ka pa hele | aku la a hiki ma kela aoao mai o ka I hale Kakela, ike iho la ia ua hookuu

iho o Makalika i ka piko o ka lopi si- i lika mamuli o ka huki ana o ke koikoi o kekahi pine omau daimana o na kane, ia wa lalau aku la keia i ka piko 0 ka lopi silika a wehe ae la i ke pina omau a hukihuki iho la i ke kaula, ia wa no i oili mai ai ke poo o Makalika , a kiei ana ilalo i ka ianei wahi e ku ana, a ninau iho la: "0 oe mai la ia e ke aloha?" j "Ae," wahi a Hawila. * i | Ia manawa hele aku la o Hawiia a hiki i ke kumulkau wilou a hoopaa iho la i ka piko o ka lopi i kana ipu ahai olelo. i 'l'Eia au ika po lea o Makalika" ! Ka lua ole o na oniu poahi i O ka Makalika ka wili paa loa ! 0 ka'u ke kaohi malie, [ Pau ae la keia." ! 1 kela manawa kamailio aku la o ' Hawila ia Makalika: "E kuu Makali- | ka, aloha oe ea!' Ia wa nohoi panai mai la ua Makalika uei: "Aloha oe eka mea a'u i alo- ( i ha ai -' » I | Aka, ena makamaka, he mea make- ( hewa ka hooloihi manawa wale paha 1 no kakou ka uhai aholo ana ma na huaolelo a pau a Makalika ma i hooholo ae ai ma ke telepona lopi eilika. A eia ka pono, e hoopokole iki mai ka--1 kou, ma ka hoike ana aku o ka mea ! linuhi moolelo i na mea ano nui i liooholo ia mawaena o ua mau ipo hooma-. hie la/ i 1 He aneane 15 minute paha ka loihi o ka manawa i kukai olelo ae ai mawa,ena o Makalika ame Hawila, a hooki aku la o Hawila. Ua ae mai hoi o Makalika e hele aku oia a e n6i aku nana e koho i ka Uamuku kiai a hoo- ' malu i na hana o ia po, a o ka inoa a Makalika e hoike aku al imua o kona makuakane ke ninau mai oia no kana Ilamuku i makemake ai e koho oia ka ; Naita Eleele. A ina e ae mai ana kona makuakane i keia mea, alaila, e "kukala ia keia ae ana imua o na kanaka i akoakoa mai ia po. Ua hoole o Hawila i ke kono a Makalika no ka papa ahaaina. I O keia ae la na mea ano nui a wai-, wai i hooholo ia mawaena o laua, a o ka nui aku o na hooheno ana a laua ua waiho aku ka mea kakau, ke hae loa mai nei na makamaka e ake no a ike. i ka {)o hula o Makalkia. , | I Mahope iho ona kamakamailio ana ' a ua mau ipo hoomahie nei, ua huli hoi

ae la ka kakou Naila Eleele a hui pu me kona mau hoa naita, a hookahi ka lakou huikau like ana iioko o ka nui 0 na kanaka. | A oiai nae keia e ku ana ma ka puka ! pa, aia hoi, ike aku la ia i ka puulu o 1 na kanaka opio i halawai mua loa ai me ia I ke ahiahi o ka Poakahi, oia hoi kela poe keiki himeni me na gita. Ia wa hele aku la ia a hui me ua poe la, a wehe ae la keia i ke poi o kona papale kila ,a aloha aku la keia ia lakou. I ka ike ana mai o ua poe la, he Naita ka ko lakou hoaloha, ua kau ke ano eehia maluna o lakou apau. O ko ia nei pai aku la no ia i ua mau hoaloha la oia nei, e kuu pau aku lakou 1 ka lakou mau mea kani ame na kani like ole o ko lakou mau kileo. ! E like me ka ia nei kauoha pela lakou nei i hooko aku ai, a he mea uiaio, ua oi ae ka maikai o na paapaahana a ua poe la i ko ka wa mua loa l halawai ai me Hawila. Aia no ia wa he mau mea kanl, he mau himeni iloko o ka rumi hookipa, a e ike ia aku ana na kane me na wahine e hoohehelo ae ana oiai nae aole ia o ka wa no ia hana. A kani ae la <ka hora 8:30 minute, ia wa ua lohe ia aku la ka leo o ka pu puhi mai ke keena aina mai, e kalahea mai ana, "ua mkaukau na mea apau, a e hele mal ka poe i poioai ia aku ne ka ahaaina i hoolu'a ia ai na mea i kupaiuia.' ; Ia wa eu ae la na mea apau, na kane me na wahine, a nee aku la no ke keena paina.- O ko Makalika hoa kuilima pu i nei ahiahi o ka hele ana aku i ka papa ahaaina, oia o Kolomela, kela Naila opio mai Roma mai. O kei* keiki opio oia ke keikl a ke Kiaaina o Genoa, a ua oleloia, o ka helu ekahi keia o ka ike ma nei mea he hulahula ma na ano apau, mai kab ula oniniu poahi, a ka hulahula hahau pahu a na kapuai wawae. A nolaila, e na makamaka i nei po hoi kakou e ike ai i kona akamai hula a like me leo Hawila akamai ma na mea kani a hina ke kupaa "oia mau" o Makalika iaia, a haalele ae o o Makalika i kana ipo mua, ālaila, he akamai io, a e olelo ae kakou o Kolomela ka oi ke kelki o Genoa, ke hele la. "A pupu Kaula i Koianana Hei aku la i ka upena kuu a ka Lawakua, Komo mai la oe i ka hului i ke anaj puni a Kolomela." [ A* hiki na mea apau ma ka papaaina ua noho kela ame keia ma kona noho iho, na lede ma ka aoao hookahi a o na kane ma kahi aoao. A aia hoi o Makalika mwaenakonu o ka papaaina, a ma kela huli mai o ka papaaina e kupono ana iaia o ka Naita opio Kolomela o Genoa, a ma ka hema iho hol o ua Kolomela la ka luaui o Makaiika. | Ia wa ua haule iho la na mea apau a hoonuu iho la i na ono i hoomakaukau ia me ka mikioi e na kuke hana mea ai o Mamiona Kakela. Oiai na mea apau e ai ana, e hoonuu ana, a e ihu ana hoi i na apu waina momona, j aia wle no o Koiomela ke haimalule ia imua o Makalika, me ka hoopuka ana mai hoi i na huaolelo ano naauao, e ike iho o Makalika, he kanaka naauao ka keia; aka, o ko Makalika mau hiona ua mau no ke kuoo. a ala no ka iei daimana a kana ipo i haawi mai ai ke

anapa Ia ma kona umanma aial.nani. He aneane hookahl hora okoa o ka ai ana, a haalele iho la na mea apau a hoi aku la no fca ruml hookipa no kfl hooluolu ana, a hiki mai i ka wa kulahula. \ I kela wa i hookuu ia ae ai k* ī>apa ' ah&aina, ua hele aku la o Makalika a hui me kona makuakane, kai hele hoi | "a pulu i ka wai a ka Naulu, ke kapa- ] kahi la Mannia o Keokoi ka moku," oia hoi, ua ano kahiohi» ua Benekona la i na oolopu waina ana i monl ai me ka mahiehie. A i ka nana aku i ! kona ano, ua hele a laiwale (eleu) ua i piha hauoli. i Hele aku la ua Benekona Mamionn I nei me kana kaikamahine, a komo Uo~ j ko o kekahi rumi, a malaila noho iho !ia lauo. Ia wa kamailio koke aku lfl o Makalika: "E kuu makua aloha, ano e hoolono mai oe i ka ieo o kau kaikamahine, a e maliu mai hoi oe e kuu makua," a ! maanei i hoomaha iho ai o Makalika, I a kali aku la o ka pane mai o kon« • makuakane. ! ""E hoike mai oe i kou manao e kuu lei hiwahiwa, o kau e noi mal ai ia'u i kou makua, ua loaa aku ia ia oe, e kuu Makalika/' wahi a Benekona, pane aku la hoi o Makalika: "Eia ka'u noi .ia oe e kuu makua, na'u e koho i ka Ilamu}tu hoomalu o keia po," "Ho, ho, ho' Kai no paha o kuu waiwai apau kau 1 noi mai nei, ela ka he wahi mea ano ole. E hana aku oe, e kuu lei e like me kou makemake, oiai, o oe no ka Hakuwahine o ko kaua hale ka anela kiai o ko'u mau la palupalu,'' wahi a ua Benekona nei. Ia wa eleu aku ia o Makalika a loaa ke kauwa helu ekahi o loko o ke kakela a haawi aku la i ke kauoha, e hele aku ia e kukala aku imua o na kanaka, o ka Naita Eleelo o ia ka liamuku hoomalu ia.po, a e hooioheia kana mau hooponopono ana; a ua loaa iaia ka miana nui ma ka irialama ana I ka maluhia o ia po. Elike me kehi kauoha, pela i hooko aku ai ua kauwa la. Ua hele aku la ia, a kukala aku la imua o na kanaka: i "E lohe! B loho na mea apau, ma ke kauoha a ka Hakuwahine Makalika, ke kaikamahine hookahi a ke alii Kiaaina Benekona Mamiona, ke kukala ia aku i nel ma kona inoa, ua hookohu pono ia ka Naita Hleele i Uamuku nui ao keia po, no ka malama ana i ka maluliia

o na hana, a e hoolohe na mea apau i kana kauoha, a ua loaa aku ka mana n\ii iaia e kau i ka hoopal ana i makej make ai e kau aku maluna o ka mea ' kue i kana kauoha." I f ka lohe ana o na kanaka i keīa olelo kukalo. ua huro ae la lakou a puana ae ia o ka Naila Eleele ka Uamuku 1 a pela wale aku. I ko Hawila lohe a- ' na hoi ia leo kukala, oiai oia e' ku ana me kona mau hoaloha hookanl kika, ia wa oia i po'i koke iho ai i ke po'i o kona papale kila, a hele mai la. oia a ma ka puka pa, ia wa hapal ae la ia i kana kol kaua iluna a wili akau ae la, ia wa i laina mai ai kona mau Naita he S0 , a i 81 hoi i kona luaui, a maki mai la me ka hiehie nui iwaena o na I leo huro o na kanaka e puai ana i ka ' lewa, a hoonaue ae la i na papa ea ' maluna ae. | Ua 1110 kefa mau huro ana i mea e hoopuiwa aku i ke anaina o loko o ka rumi, hookipa, a puhee nui mai la mo na puka aniani e nana al i ka mea a na kanaka e uwauwa ana, ua lke mai la lakou me ka hiaai a hauoJi\nni he puuiu o na Naita kulana hiehie, a o ka oi iwaena o lakou apau o la ka Naila e aahu ana i ke kapakila eleele, a o kona kokoolua, he Naita me ke kapakila omaoma». | Ua puka mal la na Naita malihini o Roma a nana mai la i na Naita. o Ha- | wila, me ka piha pahaohao, a mawaena o lakou I holo ae ai na wa a me aa olelo ana, aole keia mau Naiia (oia hoi na Naita a Flawiia) he poe Naita no ia au hou e nee ana, aka, he maa Naita kahiko lakou, a he poe I lehia maoli ma Ia hana. O na Naita Kea Ulaula o lerusalema ko lakou mau hoa like. Ua hoopuka ia ae la nohoi he olelo mawaeno o kahi poe o lakou, 1 ke au o na kaua ma Pa2esetlna, no ke kulanakauhale o Rokenekai kekahl mau Naita kaulana loa, & o ka ol nae iwaena o lakou he Natta i kapaia o Lomeliano kona inqa, a ua oleloia oia ka Weii o lerusalema." Aka, ua make k&hiko loa ia Naita, pela ka lono ia. 0 keia na nune kamailio ana mawaena o ua poe malihini la mai Roma mai, a mamull o ka lakou hoohuoi olelo ana, ua like loa me ka kakou i | ike ae nei i na olelo a Nikolao, ke kaj naka hookani pele o Sana Maleko. I Aka, pahee pakika ioa paha kakou : iiaila, noiaila, e huli ae no kakou a ' nana aku i Hawila ma. Hele aku la lakou a kokoke e hikl aku i ke keena hooklpa, ia wa ku iho la lakou, a hele mai ia o Hawila a hoonee pa kolu aku la i na Naita no ke kiai ana ma kela ame kela puka aniani o ke keena hookipa, a ua pau aku la he 36 Naita. j 0 kahl mau Naita he 10 ua hoeuna o Hawila ma ke ano he poe makai kiu , mawaena o na kanaka. He 5 Naita : ua hoouna ia e Hawila iloko o ka ululaau e pili ana I ka mala pua a Makalika, me ka haawi ia aku o na kauoha ia lakou, i ko lakou wa e Ike koke ai i kahi hiona o ka poino e kau mai ana, aiaila, e haawi koke mai i ka lohe ma ' ke puhi pokole ana mai 1 ka o-le; I I A o Hawila hoi me kona makuakane ame na Naita 29 ua nee aku Ia iakou a ma ka puka nul o ka ruml hookipa.

kn laioa. iho la me ka lakou mau ko) kaxi& ma ko lakou mau lima. I kela wa. p«ka mai la kekahi kauwa a olelo mai la, me ke ano pioo."

*'Ua makemake ke Alii Klaaina Benokona e ike i ke alakai nui o na Nalta o keia po, oia hoi ka Naita Eleele, a ua kiuoha pu ia mai nei no hoi au, e noi *k* i ka oluoiu o ua Mea Hanona--00 hi, e wehe oia i kona papale kila a komo aku oia e ike ia Benekona ke Kiaaina, ame kana kaikamahine." Eta makamaka heluhelu, maanei hoi e kaohi iki mai ai kakou i na hoopahe« loa ana a kakou, a e hoike aku ka mea.unuhi mooleo, o keia mau hana, na Makalika no ia i ne hooheno 1 kona makuakane, no kona ake no e īke aku i na hiona © Hawila. Noiai la, e nana ae kakou ia Hawiia me kona makuakane. Kamailio mai la o Lomeliano: "E komo oe me ka wehe ana i kou papale * ike oe i ke Kiaaina ame ke aioha, ku no hoi mai, a i au'a loa ia mai oe. alaila, « kai aku oe, he hoohiki paa kau o kau pahifcaua, he hana nui kū.u o keia po, aia a hookoia, alaila, ua ia ka leo o na'iii." Weie mai la o Lomellano i ka papale o kana keiki a hemo, a paa ae la nohoi 9i Hawila nei ma kona Hma hema. a la wa oia i komo aka ai, me ka; •ikali ana mahope o ke kauwa nana oia| ī kii mei. A i u<a Hawila nei e hele ana me ka nani nui o kona mau helehelena e waiho molaelae ana imua o. ka. malamalama huiia o na ihoiho kui-; kui he mau tausaiii oloko o ka rumi hookipa, "ua hele a pua-ehu ka ma!cna i ka uka o Kaliu i ua Hawlla nel." j O ka mahalo ka na kano, o ka hoohai mao i eo ka na wahine, huki aku a iniki mai, !ou aku a lou mai. E, nani io. ko he'e ala a haimainle na pua o ke

knla. A oiai ua Hawila ha i liele aku ai a kokole ma kahi e noho mai ana o Benekona me Makalika ame na maiihini ma'. Roma mai, ia wa i ike ia aku al ka hoholo ana ae o ka ula weo ohelohelo ma kcraa mau papalina, a me he mau opuu pna roselani la e pupua ana malaila, a me he mea la e kalokalo mai ana va Makalika nel i kana ipo: H b& hoa hoinaunau o keia Moolelo ua ike kakou i ka pnal ame ka hoholo ana ae o ka ula weo ohelohelo ma ko Hakalika mau papallna, ame he mea 'a e kalokalo mai ana ua Makallk& a«i ia Hawila, ma ka loloku ana Lho o kona houpo e oni kpalili pihoihoi ana, me na huaoleo i ano like me ka mea haku mele: "Kiekie ka nani i kuu mata-Ua hiki ao. a kllohi iho oe hoohle—Ua hiki no, Hoonoenoe na maka o ka opua—Ua kikl no l ka hene waiolu a ka liko—Ua hiki ■o."

0 Hawila nohoi kekahi i komohia pu iloko o ia haawina hookahi me Makalika, ua hele nohoi oia a "maemae ke kai i ka pua o ka hala." Hele aku la ua Hawila nei a 4 paha eapiai ka mamao mai kahi mai e noho am ke Kiaina Benekona me Makalika, uee na malihini mai Roma mai ia wa kn iho la oia, a haawi aku la i kona aloha ia Benekona a la Mak.ilika na panai mai nohoi laua i ko laua mau aloha iaia nei, o ka oi aku no nae ua mann nunu nei. | 1 kela wa i ninau mai ai ua Benekona aei: "E ke kanaka opio, owai kou iaoa?" Pane aku Ia o Hawila: "E ke alii, » ka Naita Eleele ko'a inoa." j 'Ae, ae—oia, ua hai mai no ka hoi ka'a kaikamahine nei 1 kou inoa. Aka, wie anei ou makemake e noho pu mai me makou no ka hulahula, oiai ua kok >ke loa mai ka manawa no ia hana,", *abl a Benekona. j "K ke Alii, e kala mai oe iā'u, oiai; : m hoohiki ka'u i hoohiki ai maluna o • aa pahikaua no kekahi hana ano nui : keia po, aia a hooko ia kela hoohiki j •i]<ii]a, ua hiki no ia'u ke ae i na poloai •inoiu ana a ke AHi Kiaaina, ma kela' h >pe aku, ma na po lealea o keia ano," «'ihi a Hawiia i pane aku ai ia Bene«■)na. ' ■'l-a pono oe, o ka hoohiki a ka naio ka pahikaua, he hoohiki i'-A ia, a he hoohiki naue ole, a ma >"'o ano he naita no hoi au ke hoo- ; kuu aku nei au ia oe, e Sir Naita T !!fele." j la.-wa kunou hou aku la ola imua o • nekona, ame kana aloha, a haawi nai la nohoi laua i ko laua mau aioha • ;a ke ku ana ae iluna, a kunou mai la ■nua o ia nei. j Pekl hope aku la ua Hawila nei a ala paha elua kapuai, alaila, huli ae i oia a hele aku la a puka iwaho, a ■ aku la ma kona makuakane, oiai ■ lana mau naita e kn ana ma ko la- • >'i mau kulana me ka makaukau. | : ka hiki ana o ka manawa i ka hora V !a wa i hoomaka a! ka hula. Ua • i ae ia na kane me na wahine a ku < ma ko lakou mau wahi, a o keia >"v> hnla, he ano l>ula ano paniolo, i • • 'io ia he "Fandango" eia nae, aole no īoa. I7a kanl ae la na mea kani »> mele i kupono la ano hula, a ia i haa like ae al aa mea apau, a -*»?alao ka "huapala" i ka akau, oial - <i "alua" e huhuki ana no ka hema, >nin ana a e wili aa na io ponoi. | 'a hoomauia keia ano hula no 15 j :tanute a eu.hope hoomaha iho la. I; kulaaa hula, aole i komo mai o ama Kolomela, ke keikl o

Ua hai koke ia mai la ka lohe i na' mea apau o loko o ka rumi hula. "01 keia manawa aku no ka Naila. Opio Ko-' iomela ame Makalika, he hulahula A-J !ebiona ka laua.' Ia wa i puka mai ai o Makalika iloko 0 kona aahu liulahula Alehiona, oia hol he lole wawae Eilikia pili no īaia,! me ka pale punonolu ma kona puhaka ! a hiki i ka u-ha, me kekahi lipine sili-; ka ulaula i apo ia ma kona puhaka, a 1 ka nana aku i ka wahine ua "hele a j ku ka puali." Ia manawa nohoi puka mai aua o Kolomela iloko o kona aahu hula Ale-{ biona a ku pu iho la oia me ka Makalika. Ua lilo keia manawa iwa nui o! ka hauoll mawaena o ke anaina, ua' puke ae la na nune ninau ana mawae-} na o lakou. "Nawai la auanei ka a na moho hulahula Alehiona?"

Ia wa kauoha ia aku la ka poe hookani piia e hookani mai i mele hula Alehiona. Aia hoi kani ae la na mea kani me ka leo mele kupono no ia ano hula. Ia wa i lele koke ae ai o Kolomela mawaena o ka papahele a hoomaka iho la i kana mau hehihehi wav»ae ana, e ue hai ana io a ia nei ,e kapalili ana me he mau laau hahau pahu la, a oiai ola e kuupau ana i kona ike hulahula, ia wa i ike ia aku ai ka Ul Makalika e kiola mai ana he hainaka ailika a waiho ana ilalo o ka papahele, ike ia aku la hoi kekahi o kana mau kauwa wahine, e hele mai ana a 'noomohala apono ae la i ua hainaka silika la a hiki i ka waiho like ana o na kihi a pau eha.

la wa hele mai 1a ua Makalika nei a hiki ma kahi o ka hainaka eilika, ia wa huli ae la ia a puni ka rumi me ka haawi ana i kona aloha i ke anaina, iloko o na mino aka ana a kona mau papalina. Ku iho la ia kakali o ka loaa o ka manawa o ka leo mele. oiai aia no o Kolomela ke noke ia, nana aku kulu ke oe i ke kanaka.

I A1 ka loaa ana oka manawa i ua ' Makalika nei, ua hoemaka ae la oia e hooniniu i kona kino a poai puni ae la a puni ka hainaka, no eha manawa a ua Makalika nei i hana ai pela me ka mikioi ame ke akamai nui, ua piha koke ae la ka rumi hula i na leo huro mahalo no ua Manu Nunu Ahiu la o Rokenekai. i Ai ka mao ana ae oia mau leo huro, ua hoani aku la ua Ui la o Mamiona Kakela i ka poe hookani pila e awiwi 1 loa ka hookani ana. A elike me ke kauoha pela i hooko mai ai ka poe ho- : okani pila, a ike ia aku ua Makalika la, e lele mai ana maluna o ka hainaka eilika, a ia wa i kuupau iho ai ua Ui la i kona akamai lua ole, ke hele i la kona mau wawae a ike pono ole ia 1 aku i ka ua mea o ka mama, a o ka i raea oi aku o ka alu ole o ka hainaka silika, a oiai ua Makalika nel e hula ' ana maluna o ka hainaka siiika ua haI alele hoūua mai la o Kolomela i ke "kahua ulu maika" (hulahula) a huli j mal la ola a nana mai ia Makalika me ke pahaohao nui o kona noonoo, me

|kiuauiiuu UUi W IVWUM. ' he mea la e olelo iho ana iloko ona. "He keu ka hoi, kuhi ana au o wau ka ol o ka ike ma nei mea he hulahula eia ka hoi ka oi loa." He 10 minute paha ko Makalika hula ana maluna o ka haina silika, a hookuu ae la ia i kana hana noiau; a he mea oiaio, ua haule malalo o kona mau kapuai wawae ke akamai hula o ke keiki o Genoa. Ia Makalika i hookuu ae ai i kana hula ana, ua puai hou ae la na ieo huro o ke anaina, a ua haawi mai hoi ua Ui la o Mamiona Kakela, i kona aloha ma ka muki aloha ana mai me kona lima i hoopili ia ae i kona mau lehelehe a wehe mai. I kona huli hoi ana aku, hai ia mai la ka lohe, Iko ke anaina a pau: "0 ka hula mua loa ia a ka Hakuwahine Makalika ia po a o ka hope loa hoi ia; aka, e hoomau ia aku no na lealea ana o ia po." ( Aole i pau.)