Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 18, 5 May 1900 — HALAWAI MAKAAINANA NUI!! Na Repubalika no ke Kahua Mokomoko [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HALAWAI MAKAAINANA NUI!!

Na Repubalika no ke Kahua Mokomoko

Ma ka po Poakolu nei, Mei2, i mala-; maia al ka halawai makaainana nui a ka aoao Repubalika o Honolu u nei, a! 0 ko Hawaii Pe Aina nei no paha apau,' maloko o ka hale paikau o ke Aupuni j mauka ae o ka pa o ka Hale Oihan.i Ho- : oko o ke Aupuni. He lehulehu loa na kanaka i akoakoa ae ma!aila, a, me he ' mea la aole paha i emi iho ki nui o ka pee i hoea ae ma keia halawai malalo 3 Jia heokahi tausani, a i ole ia, ua oi iku no paha maluna o kei huina. JJa koho lokahiia o Kikila Baraunu 1 Lunahoomalu no ua halawai la, a o

Clarence Crabbe hoi i kakauolelo. Me he mea la ane paha o ko Mr. Balaunu kulana maoli īloko o keia halawai, he kulana Peresidena no ia. Nana hoi i waiho mai i na inoa o Paulo Numana, Samuela Paka, T. B. Murray, W. C. Aehi, S. M. Ballou, J. H. Boyd, J. L. Kauiukou, A. V. Gear, A. N. Kepoikai, F. J. Berry, Lunakanawai Silliman, W. H. Rice, ame P. C. Jones i poe Hope Peresldena, a ua aponoia me ka lokahi, a iloko hoi o na hauwalaau hauoli o na mea apau. Mahope iho o ka paa ana o keia papa Peresidena, ua ku mai ke kakauolelo a heluhelu mai i kekahi palapala i lo- ! aa mai a P. C. Jone3 mai e hoomaopopo ' ana i ke kumu o kona hoololi ana i kona kulana kalaiaina mal ke kulana De- | mokarata mal a ke kulana Repubalika. ' Pau keia palapala, heluhelu hou mai | no ke kakauoielo he palapala hon no a mai a Paulo Numana mai hoi ia. E | hoike ana keia palapala 1 kona ae ana e lilo i hoa hanohano noloko o ka Papa PereTidena i waeia ai ma ia po, a ua minamlna hoi oia no kona hiki kino ole ana ae ma ia halawai, aka, aia | no nao kona uhane me na hana oia ha-

: iawal. 0 ke kumu nui o kona hlki ole 1 ana ae ma ia halawai ana, oia ka na- ' waliwali ma ke ola kino, aka, ina e i loaa ana iaia ka' oluolu, a.'aiīa, e hoea j kino no oia ma ke kahua hana e la- : welaweia ai na hana a ka ahahui. Pau ' keia palapala, ua heluhelu hou mai no ! ke kakauolelo he palapala hou no, a ! mai a Lunakanawai Siliman mai hoi ia, e hoike ana i kona kaumaha no koj na kaawale ana aku i kahi e, a e haawi ana hoi i kona mahalo no kona ho- ; okohuia ar.a ku i ho no ka Papa Pere--1 sidena o ka Ahahui. Ua kakauia keia

palapala ma ka la 1 o Mei a o ka Paulo Numana aku hoi ma ka la 2 o Mei. | Ma ka wa i pau ai ka heluheluia ana o keia mau palapala, ia wa i ku mai ai o T. McOants Siewart, ka loio paele o Honolulu nei a hoohuoi mai la no ke ano kamehai o na kaona ano nui o loko o na palapala hope elua a ke kakauolelo i heluhelu mai ai. Me he mea la ma kana hoomaopopo ana ma kekaj hi mau huaole'o o loko o kekahi palapala, ua pau mua no kela lole wawae | i ka heleheleia e kekahi kela humuhui mu lole, a he omau wale iho no ko na J pihl, a hao ae na aweawe kaawe. Ua i hoohuoi ae oia i kekahi nlnau elike me keia ke ano, pehea la i ike ai ka mea nana ka palapala nana l kak.au ma ka j la 1 aku nei, oia kekahi e lilo ana i hoa i no k Papa Peresidena o koia Ahahui, oiai hoi, eia ka noho ana o k.i halawai ! i ka po o ka la 2 o Mei nei? A ia wa 1 kani mai ai he kupinai. a loheia aku al I ka wawalo ana ae o ka leo, "E kala ] kahiko l oklokiia ai kela lole wawae. a | o na pihi pokake hao noloko raai o ka j hale amara." Hu a« la ka aka a ko | Ulakoheo poe kelki. Ua hoala ao la no-

hoi ua walii "uku-lii" neeau nei he nliiau hou 1 t:a ninau pololei aku la oia i ka Lunahoomalu "Ea, aia nialnko o kekahi palapala i waihoia mai nei imua ou, ua ike ia ka huiolelo Sir, owai ki mea i manaola ma keia huao.'elo. a ia wai hoi i kakauia mai ai ia pa apala?" Ua pane mai la ka Lunahoomaiu: "Ua kakauia mai keio. palapaia i n& hoa apau o ka aoao Republika ame Kikila Braunu i hoakoakoa pu ia.'' la wa i ikeia aku ai kekahi poe e noke ana i ka aka haaloulou me ka hou ana aku o na mauamanalima i kahl ame kahi, a he he-he wale no ia o na aka. Mahope iho ua kahea mai ka Lunahoomalu a Peresidena Nui hoi i poe haiolelo no ia manawa, a ua lilo mua ii Mr. Sewall ka wehe mua ana i na kuuna oleio oia po. I kona hoomaha ana aku, ua kaheaia ae la o Loio A. 3. Humphreyi3 e ku mai e haiolelo, eia nae ua palemo oia me ka ike ole ia, a me he mea la nae ua hawanawana malu ihai oia ia A. G. M. Robikana, 01l ke ku mua aku e hoonioni i ak ipu makani a Laamaomao. A pau ka keia

Loio haiolelo ana, ua hooho okoa ae la ke anaina e haiolelo mai o Mr. T. McCant3 Siewart, kahi "Iki u!u hiwa nana e kaa kahua loa." Me ka mahiehie maikai o na helehelena o kahl kanaka. ua hoomaka mai ia oia i ka hai» olelo ana, a ua nui kona mahaloia e ke anaina. Ua paipaiia, huroia a behl~ hehiia kana mau olelo.

I ka pau ana o Mr. Stewart, ua kaheaia no he ioio, a oia o Mr. A Davis. Kulu nohoi ke-oe 'i kahi kanaka. Pauia, kahea ia o Mr. W. C. Aehl. I kinohi ua haiolelo mua mai oia ma ka olelo hanau no o ka aina, a mahop* lh<V ua haioielo mai oia ma ka Ole'.o Beritania. Mahope aku ona, o Lunakanawai Kepoikai o Maui. Ma ka O'elo Beritania no oia i haiolelo mai ai. Nut no ka mahalo i ko Maui keiki. Paa kana kahea ia o Mr. Samuei Paka. Ua mahalo loa oia i kona konoia ana l hoa no ka Pap Peresidena oia po haiawal». aka, ua hoonaukiukl loei ia oia no kona hookikinaia ana e haiolelo ma ta manawa, olai aole oia he kanaka i maa

ma ia han. Ua hoohlki pau Pale a pau M.xr o oia e ku ana oia ma ka aoao Repuba:ika a e hana ana oi i na hana a\m e hiki na iaia ke hana i mei e holemui ai na hana a ka aoao Repubalika. I ka pau ana o kana haiole o ana, u ikeia aku la o Mr. E. C. Winston e haawi ae aea i kekahi owili pepa, a manao wa'e ia aku la no he Olelo Hooholola eo ua halawai la. 0 ke ano nui o keia olelo hooholo, e hoihoi ana i ka mana o ka heoponopono ana i ka hana hoo'ala koho ba!ota ma'oko o kekahi komite iwakaluakumamakalii lala, a o Kikila Baiaunu ka lunahooma'.u 0 ua Komite la. | Ua ku ae hoi o J. H. Fisher a nonol e aponoia ka olelo hoeholo. Ua hoihoi ! ole hoi o Mr. Lorrin Andrews, kekahi j hoa loio o ka Papa Loio o Hawaii nei 1 kekahi mau o'.elo o ioko o keia O'.eio Hoohoio, a nolaila, ua iiio i mea kamailioLa ua olelo hoohoio la. I kela wa d hoomaka ai he mau kalai ole!-o ana maj waena o kekahi mau hoa o loko o ka hale, o ka ol aku no nae o na loio. Mawaena o kela aluka okaikai o na paio olelo ana, ua ku mai o loio Stewart a hoike maopopo mai i kona manao, ua ol loa aku kona makemaKe e hooponoponoia keia hana e na k-anaka koho balota o kaaina mamua o ke apoipoiia ana o nei hana a iloko o na lima o kekahi poe kakaikahi wale no. 0 ka olelo i hu ai ka aka a na mea apau, ua

wahi "hiwa paa" nel i kamallio ai, ola kona olelo ana, "Ina eia iloko nei kekahi nika nui kahi i liee ai, aiaila, « kauohuluhuluia mai oīa i waho nei," oi ai no nae he "paele" oia e kamai'.i j ana A ua <ala mai hoi keia mau hoeueu olei ]o ana mamuli o ka loheia aea o Lor- . in Ardrew e olelo ana ma kana haioI no ka mea e pili ana i kekiai makiina'ama alal keokeo nana e hojmalama'.ama <ina i keia hona; a me ho mea la uip ili loa ia mau ole'o i ke kanaka e noke ar-a i ka i na. I hana e pono ai ke ku ana o ka olelo heoholo oia hoi, o Mr. Stewirt. j Mahope iho ua nonoi mai la oMr Stewart e aeia kana paeai no ka oIe!o hcoho!o mua e lilo oia ka ole'o e paa ai ka halawai, a ua kokuaii ke!ia noi e K. R. G. Walaee. A eia ilha ) ke ano nui o ua Olelo Hooholo la i waii hoia mai ai e Mr. Stewart. I HOOHOLOIA, ena Kepuhalika oki Mokupuni o maloko o ka halawal niakaainana i akoakoa ma Honolulu, ma keia la 2 o Mel, 1900, penei, oia hōi keia: 1. oka Aoao Repubalika oke Terītori o Hawaii e kukuluia no ia i keia , a e malamaia hoi ona Aha Elele Nui no ke Teritori no keia hana. 2. E hoopukaia hoi ona kahea i na poe kupa apau i kypono no ke koho balota ana, a i makemake hoi e h\na pu me ka Aoao Repubalika e halawai ma ka Poaono, la 19 o Mei nei, ma ka hora 4 p. m., maloko o kela ame ke!a mahele koho balota, elike me ia e ku nel i keia wa maloko o kela ame keia Apana Koho Ba!ota Lunamakaainana, a koho i Elele e hele ai 1 Jta Aha Elele Apana, i hookahi hol Elele no kela ame keia kanakolu balota e kohoia ana maloko o ua mahele koho balota la; oiai eae, e hiki ana i ke!a ame kela mahele ke koho i hookahi E'e e, a e hamama hoi na wahi koho ma ia !a a hiki i k«a hora 6 p. m. I 3. ona E!e!e hoi i koho'.a ma ia ano e ake-akoa lakou maloko o na Aha Elele Apana ma ka Poakolu, la 23 o eMi, 1900, ma ka hora 10 a. m., a e koho hoi lakou i na Ele!e no ka Aha E:e'e Nui o ke Teritori, i eko!u hei poe E ele no!oko mai o keia ame keia Apana Koho Lunamakiainana. E akeakea ana hoi ia mau Aha E!ele la ma ke ano penei: Ma ka Apana Ekahi, raa!oko o ka Ha- | 9 Hookolokolo ma Hilo; ma ka Apana elua, maloko o k-a Hale Hookolokolo aia aWimoa; ma ka Apana Eko'.u maoko o ka Ho e Hookolokolo o Waiīuku; ma ka Apana eha, maloko o ka Ha;e Hookolokolo ma Honolulu; ma ka Apana Elima maloko o ka H-ale Hookolokolo ma Nawiliwili. 4. E akeakoa hoi na Elele i kohola ma ia ano ma kekahi Ha.awai Nui e akoakoa ana ma Hono.ulu, ma ka la 30 o Mei, 1900, ma ka hora 10 a. m., no ke kukulu ana i ka Aoao Repubaiika o ke Teritori o Hawaii; e koho i *vomUe Teritori; e koho hoi i hookahi Elele Aupuni me ona Elele pani ku.kar wa no ka hele ana i ka Aha E.e.e Lahui a ka aoao Repubdiika, e ma.amaia ana ma Piiedepia ma ka la ia o lune, 1900 a e hana hoi i na hana apau i iKeia he pono. 6. Ui Kohoia hoi kekahi komite i hoomana pono ia e ke;a ha.awai nana e hooko aku i na oleu) o keia O.eio Hooho.o, oai hoi, ka Peresidena o keia halawai ame eiua mau hoa no kea ame keia mau Apana o Honolulu nel, oia hoi: Waikiki, ke Awawa o Manoa, Punahou, Pawaa, Makiki, Kewa.o, ke Awawa o Nuuanu mauka o ke aianui Kauka; ke Awawa o Manu makai o ke Aianui Kula a hoea i ke alanui Kauka; ke Awawa o Nuuanu makai o ke A.anui Kma a hoea i kai, makai o na ihona mai o ka puu o Puow-aiaa, ma Ewa o ke Alanui Alapai a hoea i ke kai; alanui Aiapai, Waikiki, a hoea i Aianui Piikoi; mauka o Alanui Pukoī, mauka o Alanui Moi, Aanui Piikoi Waikiki a i Alanui Punahou. Palama, ke Awawa o Kaiihi, Kaiihiwaena, Kaii-hi-kai, ame Moana.ua; a o ka waihola aria ae o na na hoa e komo ana iioko o keia Komite, e hanaia no la e na hoa i noho kino mai iioko nei o koia ha.awai, a i noho hoi maloko o ua miu Apana la; aka, ina aohe poe oia aeo maloko o keia halawai, al«r.i, ua hiki no ke waihoia ae na inoa Imua o ka halawai e kekahi kanaka i hoea mai ma keia halawai ina nae hoi e ioaa ana he poe knaka kupono miako ola mau Apana no ia hana ,a i hoea ole mai hoi i.oko nei o keia ha.awai. Mahoie iho o ka ho o pono loa ana o keia O.elo Hooho.o, ia wa i kohoia aJ na iala o ke KomiLe lio3k elike me ka manio o ka Olelo Hoohoio, a eia iho na hoa o ua Komile ia: Waikiki —J. H. Boyd, J. A. McCandlesi; Awawi o Manoa, H. E. Cooper, H. S. Towasend; Puhahou, Ciarence White, W. R. Farrlngton; Pawaa, J. N. V r riphf, Penree Manion: M»kiki, J. A. Gi:man, Percy Pond; Kewalo, J. B. Acher.on, Hon. Sami. Parker; A.anui Nuuanu mauka o A anui Kauka, George R. Caner, M. P. Robinson; Alanui Nuuanu mauka o Alanui Ku'.-a a hoea i •Alanui Kauka, A. S. Humphreys, P. C. Jones; Alanui Nuuana makai o Alanui Kula a hoea i ke kai, Clarence Crabbe, J. L. Kaulukou; makai o na ihonapali o Puowaina, Ewa o Alanui A'.apai, A. V. Gear, A. G. M. Robikana; Alanui Alapai, Waikiki a heea i, Aianui Piikoi, . mauka o A anui Hoi, Col. J. H. Soper, ( F. S. Dodge; Palama, W. C. Aehi, E. C. Winston; Kapa!aīSta, Hoopaneeie; Awwa o Kalihi, K. R. G. Waliaee, J. L. HoU; Kalihi-w?ena, T. McC&nte Sitewart, Wiiliam Mutch; Ka.ihi-kal, Lu- : rakanawai Wilikoki, Allan Herbert; Mmn-alua, Hoopaneeie. O keia ae la na mea ano nui e pili ana i kela halawai makaainan* 1 maiamala ai e ka aoao Repubailka. Wahi o ka hoikeia mai ia makon mai ko makou kiu mai, eia kekahi mau Boys and Girls ke ma'ama nei he kinipopo hoolaulea poo puaa, mauka aku rei o kakeu, a ke malamaia nel hoi ia m?u 'eilea me k% maluhia ame ka rui o hauoli. Hoomau aku » kahnkahu i e poo puaa, alaila ai 1010 e Kanplakiko mai. a hala loa aku la no !na Boys ame na Girls. One Btrike!

MOKU KAULAHAO HOOMALU BUBONIKA A KA PAPAOLA|