Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 18, 5 May 1900 — Hawila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui. [ARTICLE]

Hawaila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui.

R iia makamaka, ua ike ae nel kakou i ka hu'a ana a Kolomela, ke keiki o Genoa ame kona haule Ino ana ia Makalika. Nolaila, ua aku la ia kolikoi a ko kakou mau houpo, a e nuli ne kakeu a nana aku ia Hawila ir.o kona mau Naita. I ka hiki ana aku o ka mānawa i ka hora 11, la wa 1 lohe ia sku al ka 100 0 kekahi pu puhi e kani mai an-. mji waena mai o ka ahakanaka, oiai no hoi oioko o ka rumi hookipa e haluku ana na hana hulahula. la manawa 1 hoomanao ae ai o Hawila ma he hoailona keia no na enemi, a o ko Hawi'.a wa no ia i kauoha aku ai i kona mau Naita e hoona'.o ae ia lakou iho mala.o o ka hale Kakela, olal oia kahi pouliuli. Aole i liuliu komo mai la ma ki v u * ka pa nui, he puulu kanaka loloa, i hoaahuia me na aahu ioloa elee.e, me na pale uhimaka omaomao ma ke la-j kou rn.au maka. Hele mai la lakou a ku mai la ma ka- j hi mamao iki aku ia Hawila me Lomeliano, a ia wa i hele loa mai ai kekahi kanaka maiwaena mai o lakou, a me he mea la oia o ko lakou aiakai paha ia, a hiki mai la oia imua o Hawila, ia wa kamailio mai la oia.* "Aole anei makoa e ae ia e komo aku i'.oko o keia aha hula?" "Owai kou inea?" i ninau aku ai o Hawiia. "He mea makehewa no'u ka hai ana aku i ko'u inoa ia oe, oiai aole o ee ko'u haku?" wahi a ke kanaka maiihini hiohiona hookaiakupua. "Ina pe!a, alaila, e hoi aku oe i hope, ao oe ame kou poe e puka loa aku ma ka puka pa au i komohewa mai nei me ua, poe puuwai eleele la ou e ku niai ia," i pane aku ai o Hawila me ka leo oolea. "Aole loa au e kuemi i hookahi ini.'ia ihope o kahi a'u e ku nei, ma ke kauoha a na kanaka e like me kau ke ano;" i kela wa i hemo koke ae ai ka pahi•kaua a ua ka.naka ma.ihini la a olelo hou mai la, "E hoomanao oe, Owau Ka lima akau o ka Weli o na Pae Mauna, ko'u haku Alii ka mea nana au i kauoha mai nei e kii mai au i kona makemake iioko nei o keia hale, a ke hai— Mamua o ka pau pono ana o na huaolelo a ua kanaka la 1 ka hoopuka pono ia, ua kapoo pu aku la ka maka koi a ka Naita Omaomao ma kona poo, a haule make aku Ia oia maiuna o ka HI honua. Ia wa i lele makawlu mai ai na kanaka i koe aku maluna o Lomeliano ame Hawila, me ka lakou mau pahikaua e owaka ana, a ia wa i kauoha ae ai o Hawila i kona mau Naita e mai ia lakou. 0 na Naita keia o Hawila e kuku ana ma ka puka aniini no Jakou ka nui i hikl aku i ke 36, ama na Naila e ae, ua holokiki mai la iakou a hoopuni ae la i na powa.

A ia wa i noke ia ai ua poe pow<i nei i ka lukuia e na Naita elemakule o larusalen?a, a hiki i ko lakou haawi p.o ana mai. He 40 o lakou i make loa, 20 i hoehaia, a he 40 i haawipio m.ii.

Giai nae i ka hoomaka ana o ke kaua kuloko i kinohi, ua puia ae la ka i na leo hooko ona kanaka. "He powa He powa!"

A na keia mau leo i hoopiolok? ae i ke anaina hula, a pioo ae la lakou, a ia lakou i puliee mai ai iwaho, aia hoi ka haunaele imua ponoi o kahi a iakou e oili mai ai, me ko lakou ike ana mai nae ua hoopuni ia na powa e na Naita o ka Naita Eleeie, a ua paiekana hoi lakou, nolaila, kuemi hou aku ia lako ī iioko no ka rumi hooklpa me na nianaolana maikai. Iloko paha o hapaha hora waie no i hooukaia ai ke kau mawaena o Hawila ma me na powa, a hiki i ke pio aaa o ua poe la. Aohe mea poino ma ko Hawiia ma aoao, oiai ua paa waie no lakou a pau J ke kapakila. I ka paa pio ana o na powa he 40 i koe iho, ia wa i puka mai ai na Naita Malihini o Roma me ko iakou iako pono i na mea kaua, nana aku ia ~ia "Ohuohu Halemano i ka iau lehua, Kanu no na pua i Kukaniloko." Aka, ia iakou i puka mai ai me ka manao o iakou kahi e komo pu mai ma na hakoko ana o Ja po, aia hoi e ku aku ana ka Naita Eieele ame kona luaui makuakane, a o kona mau Naita hoi e ku laina ana lakou. Ninau mai la kekahi o ua mau Nalta !a o Roma ia Hawila: "Ke oie au e kuhihewa, o oe ka liamuku Hoomalu o keia po. Nolaila i kou hanohano au e nhiau aku nei, pe•hea na mea apau? A e kono ia mai anei ko makou mau kokua ana? "E ka malihini maikāir, a Naita hoi, ua 10-kuie na powa, a ua haawi pio mai nei lakou, a ua maiuhia na mea apau, o ko oukou mau kokua ana, aolo he hana hou aku e poloai ia aku ai e haawi mai," wahi a Hawila. Ia manawa, kunou mai la ua pee Na!ta lo» a huro a e la lakou me na 3eo nui, me ka hooholo ana. "Ua pio na powa i ka Naita Eleele ka liamuk.i a ka Hakuwahine Makalika i koho ni— Huro! 0 ka Nalta Eleele ka oi—Huro.

Ia manawa huli hoi aku la ua poe Naita la, me ka naaa hauoli, m£ ko lakou hlmeni ana ae ī kahi himeni a ka jice Roma kahiko, a paa like ee ia i ;ca lakou mau pahikaua, a he.e hookaliakaha ae la lakou iioko o ka rumi hu.3, me ka paikau ana, a me ka iiimeni ana. Oiai lakou e hookahakaha ana mā ka aiehie, aia hoi komo mai ana o Makalika me na he e'aelena i heie a hailioa, i piha hoi i ke kaamaha. la maiiawa i hooki koke ae ai ka pos paikau i k'a lakou mau hana. Hsle a;-ii .a v,a Makalika nei me kona mau lima e kakoo ana i kona puhaka, me kona aiau lauoho e luhe ana, a pui.i aku la oia I .ka a-i o kona. makuakaee, me ku uwe ana. Ua hoopihaia ke anaina i ka w.\iolira, i ka ike aila aku ia Maka.ika e uwe ana me ke kaumaha nui ma ka ai o kona uaui, a he mea oiaio, ua komo pu aku la na mea apau īloko o ka uwe ana oie ia, no ka mea, ua ike ī'io iakou ia wa i ke kumu o ko Makalika piha ana a haawina o ke kaumain, o ia ko lakou puke e mahuneh'ine ana mai na li.na mai o na powa ma ia po. A ina paha aole i leaa na iima kokua, ina ua pau loa lakou i ka luku īa a Āoe ahai'.ono ole. No kekahi hapa hora okoa i hoa'.ii li na hiona o ka walohia maluna o na aiea apau, ia la i ku mai ai o M ikalika: "E na makamaka maikai i akoaieo.i mai nei i keia po. E hoomanao oukou. he po keia e owili :a aku ai ko kakou aiau ola makamae a paa iloko o na o»vi,i koloka eleele o ka make, aka, i oie ka loaa ana mai ia kakou o kekaai llaia kokua manawalea, aia hoi ua hoopakele ia ae la lakou a pau. Nolaila, io'u iho nei e kauoha ia aku ko kakou .'uukalahala ame kona mau NaUa e komo mai, a e haawi aku ko'u luaui nei i makana pakahi ia lakou. No ko .akou maw hana hiwahiwa a nani i hana ai i keia po." Ua kokua ae la na mea apau i keia mau olelo a Makalika, a ua hoouna ia aku la ka e.ele e kii i k Naita Eleele e komo mai iloko me kona poe Naita. Manawa ole ua komo aku ia o Hawi!a me 70 Niita ame kona luaui no hoi, i ua hoonoho aku la o Hawila he 10 Naita e kiai 1 na powa. Ua nui ka mahaio o na mea apau i iia Nai L a o Hawila, aka, okaoi no nae :> "na puu haele lua o Kalahikiola me Pili," oia no hoi ka Naita Eleele me ka Naiia Omaomao. He.e aku la lakou a he 6 paha kapuai ke kaawale mai kahj mai e noho ana ke Kiaalna Benekona me Makalika, a me na malihini mai Roma mai, ia wa īakou i laina pololei ae ai me ka eleu nui, a me ka palanehe iua ole, kaikai ae la i ka iakou mau koi kaua iluna, ma ke ano aloha 1 ke Kiaaina me kaaa kaikamahine, a oniu ae la me ke akamai a pili ana ua mau koi la a iakou iloko o ka poli o ko lakou mau lima akau. Ia wa i ku mai ai ke Klaalna Benekona me kana kaikamahine me Makalika, a pela nohoi me ke anaina holookoa o ka ruml hookipa iluna. Hele mai la o Benekona, a haawi mai la i kona aloha i ka Naita Eleele, a pela pu hoi me Makalika. Kamailio mai la ua Benekona nei imua o Hawila.

"E ka Naila Eleele, ka Naita Opio nona na he'.ehelena maemae a'u 1 ike iho nei i kahi manawa o keia po. Ke haawi aku nei au i ko'u mahalo kiekie no kau mau haua i keia po, mu kou hoopio ana i na hana puuwai eleeie a kahi poe manao ino, i olelo ia ia he poe i;owa. Ua hoopake'.e mai oe ia'u, ame ka'u kaikamahine līei, ka hua hookahi 3 ko'u puhaka, ka mea a'u i oleio ai o ko'u Anela Kiai ia 110 ko'u mau la e'.emaku'e. Ao!e o maua wale no kau i hoopake!e mai ai, aka, o ka'u mau malihini hanohano mai Roma mai kekahi i hoopakeleia e kou lima lokomaikai, a pe!-a pu hoi me keia anaina holookoa. Ano, ke ku rei au me ka haawe ana i ka aie koikoi maluna o ko'u hokua nou ame kou pee, nolaila, ke kauoha nei au ia oe ame kou poe Naiti nei e akoikoa mai i ka la apopo hora 10, a e loaa aku na hookaa ara o ko'u aie ia oukou pakahi apau. Aka, mamua o ko'u hookuu ana aku ia eukeu, e ae mai oe e ka Naila E'.eele ko makou puu kalahala, e iioomalu iki kou mau Naita iloko nei a e hele aku kou hanohano me a'u no ka nana ana i kau hana o keia po."

Ua ae aku la o Hawila, a ua kauoha aku la ola i kona mau Naita e hoi aku maluna o ka noho e hooluolu al. B like me ka Hawila kauoha, pela i hoolohe mai ai kona mau Naita, a ua hele aku la lakou a noho iho la maluna 0 na noho. A puka aku la hoi o Hawila me Lomellano iwaho, me ka ukall la e ke Alii Kiaaina Benekona ame kana kaikamahine Makalika, ame na malihinl mai Roma mai. Ia lakou i hiki aku ai iwaho a hele aku la ma ke kahua I uiupa ia ai na powa e Hawila, aia hoi ike aku la na mea apau e waiho a lala kukui mai ana na powa he nui, a oia ka poe i aili pau i ka hanu, a o kahi poe hoi, e nunulu ana me ka ehaeha, a aia he 40 poe powa e ku mai ana he inau pio. Ia manawa alakai mal la o Hawila 1 ke Kiaaina a ma kahi e waiho oni ole ana ke kanaka ana i manao ai, oia ke alakai o na powa ia po. A olelo aku la o Hawila i ke Kiaaina: "E ke Alii maikai, o keia kanaka au e ike nei, oia ke kanaka makamua loa i oili mai waena mai o ka lehulehu o kela poe kanaka, ka poe a kakou e oleio ae ai he poe powa a limakoko a puwai eleele hoi. Hele mai la keia kana-

kaa halawai me a'u a nonoi mai Ia ia'u ina paha e hiki ia lakou ke komo i.oko o ka rumi hu.a. Ua liuliu iki ka maua kamakamailio ana, a o ka mea ano nui iiookahi a'u i 10-he aku ai iaia e hoopuka mai ana , eia keia i kii mai nei au ī kahi mea i makemake ia e ko'u iiaku .loko nei o keia ha.e; a o ko'u haku, oia ka Weli o na Mauaa. Noiaila, ua minao au o ke >aiakai keia o keia poe, a aia iloko o ka po i o nei kinaka kakA.hi mea e ike .ea ai kakou i ka mole mio.i o ka hiki ana mai o ksia pos i.io ozaokeko.'

I Heia wa ua huli iho la o Hawi'.a iloko o na lo'.e aahu o ke lanaka i manaeia ai he alake.i, auie i emo loaa iho la iaia he palapa.a, a heike mai ia eia imua o ke Kiaaina, me ka olelo ana mai: "E ke Aiii, manao au aia iloko o ke!a • a'apaia ka rcea e puanuanu ai ko kakou mau puuwai; aka, mamua d ko kakeu ike ana i na mea o loko o keia palapala, e nonei aku au ia ee heaha la na mea e hana ia ai maluna o n īowa ■he 40 i hawi pio mai, ame ka poe i hoeheia he 20 ko lakou nui, aole hoi o ka "> ce i make, oka ko lakou wahi?" Pane aku la o Eenekona. '0 keia mau mea apau au i ninau mai nei, na'u ia e nana, oiai e ki Naita maikai, ua pau kau hana i keia po." Ia manawa, kauoha ae la ua Benekona npj i kekahi o kona mau knuwa e kii aku i ka r.ui o ko lakou mau hoa kauwa, i 30 ka nui, me na rina hoopaa mai he 40 ka nui a lawe ia i ka 'iaiepaahao. Kauoha hou ia aku la kekahi kauwa e kii aku i kahi mau kauwa s ae o ka hale kakela i 40 ka nui a la.lo ka lawe ana aku i ka poe i hoeha ia ao'ka ha'.epaahao, a malaila lakou e :na"niraia ai hiki i ko lakou ola ana. Kauoha ae la nohei eia, e lawe ia aku na kino o ka poe make e kiola ia aku iioko o ka opu lipolipo o ka moana Aderitika. < E Jike me keia mau kauoha a ke Kiaaina Eenekona, pela kana mau kauwa I hooko aku ai i ka hoonee ana i na mea apau i kauoha ia aku ai lakou e hana, a ua hana lakou me ke koe koena ole o kahi kauoha. Aro, e na makamka e huli ae a nana aku ia Hawila ame ka palapala i loaa ai iaia ma ke kino o ke kanaka aiakai o na powa. ' Mamua o ko Hajyila komo hou ana aku i'oko o ke keena hula, e like me ke kono a ke Kiaaina, ua nonoi aku la oia i ka oluolu o ua Kiaaina la e ka!a mai iaia ame kona kokoolua, e kaii iki laua mawaho no kahi mau xainute, a komo aku Ua ae mai ia ua Kiaaina nei. i O ko Hawila komo hou ana aku iloko o ke keena hula, e like me ke kono a ke Kiaaina, ua nonoi aku ia oia i ka oiuoiu o ua Kiaaina la e kala mai iaia! ame kona kokoolua, e kali iki iaua mawaho no kahi mau minute, a komo aku laua. Ua ae mai la ua Kiaaina nei. O ko Hawiia manao me keia hana ana, ua makemake oia e ike e mamua i na olelo o loko o ka palapala, He palapa.'a kuhikuhi paha ia no na hana a na powa e hana ai ia po, aole paha. Ina he palapala ia no na hana weiiweli l manao ia e hookoia e na powa ia po a, imua o Benekona ame kana ipo aloha, laila, e ko auanei kana mea I oleio ai oia hoi keia, "manao au eia iloko o keia paiapala ka mea e puanuanu ai ko ka-

kou mau puuwai." A ina hoi aole pela na olelo 0 ka palapala, alaila, ua ku ke karaima kiekie 0 ka pepehi kanaka iaia ame kona makuakane, me ko laua mau limahana no ka mea, aohe mau hooia kupono e hiki ai ke ka!a ae ia iakou, v.a hana lakou ia hana ma ke aeo e kinai i ke Karaima i manoa ia e hana ia ma ia po e ka pee a lakou i luku aku ai a i hoeha aku ai, koe waie no keia unnhi ara ae o ke'.a kanaka alakai o na powa i kana pahi a hemo. aka, aole nae oia i haawi mua mai i ka oi 0 kana makaki'.a, e ioaa ai he kuleana ia HawiIa ma e pale aku ai, eia nae 0 ka make ka Lomeliaeo mea i haawi e aku. Ua 11'0 keia mau mea i mau manao e niniu poahi ai ke poo o ka kakou Koe Opio, a o ka palapaia ana e paa ana ma kona iima, o ia hookahi ke ki « wehe ia ae ai ka oi.iio 0 na mea ana e pihoihoi ana. Ua hoike aku nohoi oia i keia mau mea i kona makuakane, a oia kekahi i pihoihoi loa ia. O kekahi mea nui a Hawila i noonoo ai, oia ke auhee ana aku o na hanohano i loaa iaia ia po, ina aole e loaa ana maloko 0 ka palapala na mea e puanunu i na puuwai o ka poe apau e lohe ana i na olelo o ia palapala, alaila, he mea maopopo "Ua nalo—ua Uala —a ua anai ia aku mai a iaia aku ka hanohaao o kaaa mau hana koa'—a o ka mea oi aku, e hooiilo aku ana paha oia i kana Makalika i waliine no ka Ehaeha mau loa, oiai ua haulehia na

hooia ma kona aoao. | Nolaila, me na lima haalulu, me ka houpo e kapalili ana me ka puuwai e koni ana, aia hoi wehe ae la ua ilawila nei i ua palapala la. I I ka hamama ana ae o ua palapala ia ( ike iho la ia, ua kakau ia na huaolelo I o ua palapala ia me ka hooluu uiaula— a lele mai la ka weii hoomanao iloko ona, he koko ka inika i kakauia ai ua palapala la. Ia wa haule pono iho la I kona mau onohi maka a hoonuu i na | huaolelo I kakauia me ke koko, a ia hoi, oni ae la ka wela ikiiki i kona houpo, mohala ae la kona helehelena, olino mai la ka oluolu i kona mau Mona. ! A oiai ua Hawila nei e heluhelu ana ' i ua palapala la, a hiki i ka pau loa ' ana, aia hoi ano e la kona mau he-

lohelena a haikea ae la. A hoike aku la oia i kona makuakane o ko laua o.a kekahi i upuia e make ia po. la. manawa, kauoha aku ia o H-iwila i kona makuakape e wehe mai i kona pai.aie kila a me kona mau mikini.i)na kila, a e komo aku laua a e hoike aku imua o ke Kiaaina i na mea i kakauia maleko o keia palapala: Ktmt> ae .a ko nawiia papale ama na niikij}ilima a kemo aku la iaua i.ok3. Hele aku la laua a ku aku 1 a imua o Bezekana ma, ia rva kamai'Ao aku ia o Hawila: 'L ke Alii K'.aaina.—Ka Hakuwahine Makalika, na Leda ame na Keonimana. —Ano, e hoo'.ohe mai i kan oike o ka i ioaa ai ia kaoku ma ke kiuo 0 lee alakai o na enemi o keia po"— ia wa hoomohala ae ia o Hawiia a pau na mino alu o ua palapala ia, a heiuhelu aku la. Mauna Alepa, Ia Merelina Lohanakana: Ko'u lima akau, Aloha oe:— 'No ko'u hilinai ana maluna ou ame kau mau hana wiwo o.e, nolaila, ke kauoha aku nei £.u ia oe # ma keia e iawe aku C3 i 100 kanaka me oe. A eia na kauoha ia ee. E hele koke oe a hiki 1 ke ku'.anakuhale o Rokenekai. 1 ka po Poaha e hiki ai oe nai.a me kou poe kanaka he 100. • I kou hiki ana aku, he aha hulahula ko ia po, lo ka mea i ko'u mau la ma Roma i keia pule iho nei, ua lohe au i ke Kiaaina Benekona e oieio ana e haawi ana ia i aha hiuahula maa ia po Poaha. Nolaila, o ka hora 11 o ua po ia kou wa e hiki ai a hooko aku i keia mau hana, me ka menemene oie o kou naau. 1. E hookaheawai aku ee i ke koko iloko o keia rumi hula, e haawi ī ke make i na mea apau e ioaa ana ia oe maloko oia keena. 2. E pepeni oe a make ioa ke Kiaaiua Benekona. 3. E lawe ola mai oe i ke kino oke kaikamahine a Benekona, oia o Makalika, ka oi hookahi o na wahine ui au e ike ai ia po. 4. Mahope iho o kou hooko ana i keia mau kauoha, alaiia, e huli ae oe no ke kukulu o na mauna, a e hoako.o oe ma ke kae mu.iwai a hiki i kon hoea ana aku i kekahi wahi pupupu hale kahiko. Aia maloko o ia wahi hale, e loaa ana ia oe he elemakuie a he kanaka opio, a e haawi koke aku oe i ka make ia laua, a mahope o kou hooko ana i keia hana, e huli hoi koke mai oe me ke kino o Makakila. "Ke hooko pono oe i keia mau kauoha, aliala, e ioaa no na makana kiekie ia oe o ko'u lokomaikai; aka, i nooko ole oe, e okioki lii.ii ia e a'u kou io a li.o i inai na na manu o ka lewa. KOU HAKU. Ka Weli o na Mauna. I ka lohe ana o na mea apau i na olelo o ka palapa.a weliweli i heluhelu ia aku e Hawila, ua kokolo koke ae la ke puanuanu i ko lakou mau puuwai, a mihi iho la na mea apau no ko

Likou poino, i ole wale no na lima kekua o ka Nai£a Eleele a me kona poe. I kela wa, opiopi ae la o Hawila i ka palapala, a paa ae la i kona lima, n kamailio aku la imua o ke Kiaaina. "E ke Alii. Ua lohe aku la oe i na mea i upuia no kou ola, a no kau kaikamahine i a'.ohaia, a pela pu hoi me na o'.a makamae o keia anaina hanohano. He mea oiaio, ua hoolalaia he hana karaima eieele loa, a ma kaia po e hoekoia -ai, a ina i ko io, alaila, ua kihea ia na paia o kou hale i na hilihili koko hala ole o keia anaina, a o kou o a hoi, e ke A'.ii, ua mu'o ia ee ia no ka wa niau lo.i, a 0 kau kaikamahin aloha, he pio oia na na enemi; aka, ua kinai ia iloko 0 ka wa kupono, e kau mau kauwa haahaa r.ei, ke ko io ana 0 keia mau hana puuwai eleele a na eneml limakoko, ka poe hoi i noho kauwa kuapaa malaio 0 ka mea e kapa nei iaia iho he Weli ro na Pae Maunj. E helke aku au h oe e ke A ii, he kmakī kamaaina ia Rokenekai nei ame kona mau kaiaulu, ka mea nana i hoouna mai nei i keia poe i mea e hooko :a ai kon-a mau makemake karaima kiekie, a me he mea la ke ku kaokoa mai nei eo kona kino imua o'u i keia wa, a ke ike nei au iaia mai ka plko o kona poo a hiki i kona mau kapuai wawae. A oiai, na kau mau kauwa i hoopahua i kan mau hana elee'e i nei po ma ka luku ana ame ka hoeha ana i na anela 0 ka malu make na i hoouna mai ai, nolai'a, e paa kau kauwa haahaa nei i keia palapala ma ke ano he mea e hoike ana no ka hemok-'e o kona kinai ana i na enemi, mamua ae 0 ko lakou kinai ana i na enemi, mamua ae o ko lakou hooko ana i ka iakou mau hana 1 hoouna ia mai ai. 0 keia ka hoohiki a'u i hoike aku ai ia oe, i kou wa i ka-ua mai ai ia'u no ka aha hulahula,

he hoohiki i kanaenaeia e a'u maluna 0 ka pahikaua, aia a hookoia, alaila, ua hiki au ke ae aku l kou leo e ke Alii. Nolaila, i keia wa, ua hooko ia kuu hoohiki, a ua eoa aū i keia wa; aka, mamua o ko'u hooki ana i ka'u olelo, e ae mai oe ia'u, e hoike aku eo kau kauoha i ka la apapo hora 10, alaila hele mai au ame ko'u mau Naita nei, no ka makou mau makana msi a oe mai no ka hana a makou i hana iho nei, ke hoike aku nei au me ka haahaa, no'u iho aohe o'u iini no ia mea he makana mai kou hanohano Alii mai oiai he hoohiki keia na'u i kanaenae maliina o kuu pahikaua, a ua hookoia ae la o ka'u makana no ia e lawe ai. A no ko'u mau hoa Naita, aole au i ike 1 ko lakou mahao, na lakou no e pane no lakou iho no ia mea."

A heeki ae la o Hawila i kana mau kamailio ar.a, a o ka wa ia o Lomeliano i pane aku ai imua o ke Kiaaina: "E ke Alii Kiaaina hanohano, ka xikua hoopono o Rokenekai nei. Ms ka maha.'o. "Ma ka aoao o keia pee Naila a pau, ka poe no lakou na puuwai hamania i kokua mai ai kikou i keia po—e oluolu ke Aiii, ka makua o Rokenekai nei 3 kaohi aku i ka haawi ana mai i kana makana i manao ai e haawi manawa.ea mai ia makou, oiai he poe hoohiki ia makou maiuna o ka makou mau koi ka\ia, ma na hana ku % i ke aloha apau aole loa makou e iawe i kahi makana i panai i mai no ia hana a'oha a makou i liana ai. Oia ]a, i Johe oe, e ka makua maikai; a o ka'u noi hope ia oe e ka makua, e ae jnai ee ia'u ame ko'u mau hoa Nai!:a e ho: makeu no ka hooluoiu ana, a o ko makou aiakai ka Naita Elee.e ke noho iki aku me kōu anaina hanohano, e ka makui." Ku mai la o Benekona i.una, oiai na Meho Lanakila oia po i iaina ae ai me ka iakou mau koi kaua i ke alo, a pane mai la ua Kiaaina nei. ; E na Lima Hoopakele o'u, ame ka-u kaikamahine, ame ko keia anaina apau"—ia wa haule iho ia kona mau waimaka ma kona mau papalina, ku iki iho ik oia a iiuiiu, ia wa pane hou īnai la. ' Ua minamina loa ia au i ka hiki ole ana ia'u ke hookaa i ka aie e kau nei maluna o'u no ko oukou mau lima leokua o ka hoopakele; aka, ke ike nei au he mau Naita oiaio oukou mamuli ! o ka oukou oihana. A ke hookuu aku uei au ia oukon, me ko oukou law? ana aku i ka'u mau hoomaikai kiekie ana no oukou apau, a pela hoi na hoomai-1 kai ana mai ka'u kaikamahine aku, mai keia anaina ku hoi, a o ko oukou alakai, e noho iki mai oia me makou no kahi manawa, oiai ua ake ioa ka'u kaiKamahine e hoolauna ia aku iaia." • Ia wa i laina palua ae ai ua mau Moho lanakila ia, a puka aku ia iwaena^ 0 na ieo huro o na mea apau o loko o ke keena hulahu'a, a o Hawila hoi, ua hoolauna ia aku ia imua o Makalika, ka mea i hele a kamaaina mua laia; aka, e hoomanao iho oe e ka makamaka, o na hana noii nowe.o no nei a Makaiika. Mahope iho o ka hala ana aku o Lomeliano ame kona mau hoa Naita, a niahope iho nohoi o ka hoo'.aunaia ana aku o ua Naila la ia Maka.ika ame na niea apau o ka aha huiahula, ua hoonohoia iho ia ia maluna o kekahi noho e kokoke ana i ke Kiaaina. Oiai ke anaina e hoomaha ana, ia wa 1 uinau mai ai o Benekona: "He ike' no nae paha oe i ka hulahula?" "Ae," wahi a Hawila, "he wahi ike uuku no ko kau kauwa haahaa nei i ao ai a makaukau iki nohoi."

"Ina pela, e loaa ana ka hanohano o kou hula ana me ka'u kaikamahine me Makalika, i ka po oka la apopo. Aka, ua hiki no anei ia ce ke hu.a maiuna o ka hainaka silika?" I ninau mai ai o Eenekona ia Hawila. "Ae" wahi a Hawila i pane aku ai me ka mino aka ana iho, iaia i ike lihi aku ai ia Makalika e hene aka malie iho ana, me ka o'.elo hou ana aku o ua Hawila nei. "E ke Alii aole oia wale uo ka mea hiki I ko'u ike hulahula ke hana, aka, ua hiki ia'u ke hula maluna o ka pepa lahi.'ahi loa me kona nahae ole, a o- ka oi loa aku, ua hiki no ia'u ke hulahula maiuna o kekahi pauku hao i pahiku ia kona enaena, me ka pa!e ole ia o ko'u mau wawae, a penei nae ke ano o ua pauku hao ia, o kona iaula i elua kapuai, a o kona loa i eha kapuai, a e hoowela ia ua pauku hao la a pahiku ka enaena. 0 ia na hana hiki i kafi kauwa nei, ise haaa ma. kona ike hulahula." I ka lohe ana o Benekona ame kahi poe e ae i keia olelo a Hawila, he hiki iaia ke huia maluna o ka hao i pahiku ia kona enaena, ua nui loa ko iakou pahaohao a me ke kahaha, a ua kanalua maoli na manao o kekahi poe no ka liiki io ia Hawlia ke hula maluna o ka hao wela i pahiku ia kana enaena. A me he mea la o oukou kahi e ko makou mau makamaka heluhelu e kanalua ana no keia mahe.e hula a Hawila, a e manao ilio ana paha oukou ko hele a hiki iaia ke hula maluna o ka hao i pahiku ia kona enaena, alaila, he mana kupua maoli kai i ioaa iaia. Aka, alia kakou e kapili mai ia mea he mana kupua ia Hawila, a ike pono kakou i kana hana akamai maialo o na alakai ame na kuhikuhi ana a kela elemakule Lomeliano, ka mea a kakou 0 oleio ae ai me ke kanalua ole. "Ka lua ole o na kauaka Kamahao o Europa a puni." I ka lohe ana nohoi o Makalika o na olelo a kana ipoahi, ua loku iho la na manao hauoli iloko o kona puuwai, a he mino aka mahiehie wale no kana i kela ame keia manawa a Hawila e kamailio ai, ajua loaa pono ua Nunu la 1 na lalani mele a ka Hawaii. "Ku aku ia oe i ka ii, Ke haalo'ulo'u mai nei, ♦ ♦ * • Ina paha oe maane}, Pii koke ko wahi kai."

I kela manawa, ua kn ae la o Benekona iiuna, a hawanawana iho la ma ka pepeiao o Hawila. Ia wa ku ae la no hoi o Hawiha iluna a hele pu aku la me ua Kiaaina la, a hoolauna pakahi ia aku la oia i na Naita malihinl mai Roqia m«i, a me kahi niau lede koikoi i keonimana koikoi o Kokenekai. Oiai o Hawila nei e hele pu ana me ke Kiaaina, a hiki aku la laua ma kahi o ka poe himeni ame ka hookani ana i na mea kani, ku iho la laua malaila. Huii mai la ke Kiaaina Benekona a ninau mai la ia Hawila: "He ike no

nae paha oe i kahi o|lcela mau mea kani?" Pane aku la o Hatfl&: "0 kakah! no keia o na ike a'u i ao ai a maamaalea iki nohoi. Eia paha ka pilikia, ua ano poina paha au." Oiai ui loihi loa ae nei na la o ka laweiawe oie ana. Oiai no o Hawila e kamaiiio ana, aia koi ho&a mai ana o Maka.lka me KoI lomeia ma ia wahi hookahi. O MakaI lika hoi, ua hele loa ae la ia a ma kahi ; aoao mai o kona makuakane, hawanawana malu mai la, me he mea la, e hai mal ana ua M-anu Nuuu noii nowelo iiei i kona makuakane; he puakan' iho kena no Kaluulu, o na manu o ka waokele kona mau hoa e like ai." | Ia wa, olelo-mai la o Benekona. "B hoao iki mai ana oe i wahi mea uuku nohoi, aole aku no i ka nui, mai luna mai hoi ia haawina." 0 ko Hawlla lalo.u aku la no ia i kekahi g;La ano kahiko, mai kekahl mai 0 ka poe hookani gita, a hookaa paianehe aku ia i n<a papaki, me ka hookaullke ana ae i na papa leo, mai k. nunu.u ilalo lilo a i ke kani oeoe iiuaa lilo, a i kona hoiliwai like ana i na lele ar.a a na papa leo, aia hoi ua ioaa pono ke kani ana i makemake ai. Huii ae la ua Haw.la nei, a-m'o na heleheiena i hoaiiona ia me na mino aka ana ma kona mau papaliha, pane aku la ia: "E ke Alii, o ke mele mua a'u e hookani ai, he leo ia o na manu he mau tausani ko iakou nui e kakani ana 1 ka wa hookahi, a iloko o ia wa hookahi e lohe ai oe i ka leo o kekahi manu i oi ka nanl o kona leo i kona manu himeni e āe a pau." Ia manawa, o ko Hawila kuupau ae la no ia i ke kani o ua gita nej, a he mea oiaio, ua iohe na mea apau 1 na leo like ole o na manu he mau tausanl ko lakou nui e kakani ana, a ua kuhihewa kahi poe ua komo maoli mii no iioko o ka rumi hula he pohai o na manu, ma na kaula o ke gita, ia wa 1 ni nei, aka, ua hoopau ia nae ko lakou kuhihewa i ka lohe pono ana mai i ke kani o ke gita a Hawila me ia mau ieo.

j Oiai e hauwalaau ana na leo o na ' manu, ma na kau!a o na gita, ia wa i 'hookuu ae ai ua Hawiia nel i kona leo mao'.i ma ka himeni an, a o ka maaawa alakai o kona leo, a me ka ukali ia ana e na leo mele (accompaniment) an hoi no kana himeni ana, ola no kela kani hauwalaau a na manu, ana e hookani ana maluna o ke gita me ka malama maikai ia o ka manawa. Himeni ae la ua Hawila nei me kona leo kamahao, he lua ole hoi ka nani a me ka maemae, a o keia ka leo ana i hoopakika wale aku ai no ia Bengkona, he leo ia no kekahi manu i ol ka nanl o kona leo i ko na ieo o na manu e ae apau. He 'oiaio nae he leo io no ko ua Hawi'a la i oi ae I ka leo o ka manu, ke he!e ia ua Benekona la a kau ia e ke ilihia, a o M.ikallka hoi keia, ua he'e a— Pulupe i ka ua noe—ua lohe oe, Noe mai ke aloha —ua lohe oe, Kau ana i ka lihilihi—ua lohe oe, I ka lihi lou no au o ko leo—ua lohe oe, Kupouli ana ka manao—ua lohe oe, I ka hooki ana ae o Hawi.a I kana himeni ana, ame ka hookani ana hol i ke gita, ua haawi koke mai ia ke anaina i na paipai ana, me na uehlhehi an no ka wa loihl, me he mea la e nonoi hou mai ana no ia Hiwllu, ka Haku Aiii o na Mele, e hookuu hon aku oia i na kikoni maiau ana a kona mau manamanalima maluna o ke gita, a huipu m»ai hoi me ke kani o kona kileo; aka, ua haawi aku la o Hawila i kona hoomaikai, ma ke kunou ana aku imua o ke anaina piha hauoU, a huli ae la a ninau i ke Kiaaina. "E ka Makua Kiaaina, ua hoolawaia aku la paha kou makemake, Ike l ko'u maamaalea ma nei hana?" "Ae," wahi a Benekona. "Eia nae, ua hoopiha loa mai oe ia'u me ke ano pahaohao nui. He hora okoa ae nei palia i hala, aia hoi he īNaiia oe no ke Kahua Kaua, a' i keia hora hoi, he Naila ka oe no na leo mele ame na mea kani, a ka po auanei o ka Ia apopo he Naila ce no ka ike hu'ahula maluna o ka hao wela i pahiku ia kona enaena. Lua ole maoll ke kupaianaha ame ke kamahao o ka ioaa ana o keia mau ike ia oe. Makemake au e ike ia ike ia oe. Makemake loa au e ike ia oe ma Roma ma keia pu'.e ae, a o oe hoi kekahi e komo i.oko o na lealea apau o ia pule, a o oe auanei ka moho ma ka aoao aku nei o ko kakou kuianakauhale kauiana loa I ka wa kahiko no kona mau Naita houpo ahi, a me ka wlwo ole, he ikaika ame ke akanoai. Pehea la kou manao no keia mea e ka Naita Opio?" "Aole hiki ia'u ke haawi aku i ka'u ae ana no kau ninau, e ke Alii; no ka mea, owau waie no a me ko'u wahi luaui makuakane ko ko maua hale. Nolaila, e kaii ka manao o ke Alii a ka o ka la apopo, alaiia lohe aku oe I ka'-; pare I kau ninau," wahi a ka Nai' t Opio Hawila. "Pehea la, e hik! ana nei i ke Alii ke hoomanawauui :t.> - • j pane a kana kauwa haahaa nel r. :>-j 0 ka la apopo?' "Elike me kou makemnke, pela r- > e haea ai oe, oiai nole o kn'u oaanao ka manamanalima alakai i koa lunamanao. Aia no ia mea iloko ou. Aka, he manaolana ko'u e hauoli ana ka'u kaikamahine nei, ke ike. ia oe mi Homa. Aole anei pela e Makalika?" I huli ae ai ua Kiaaina Ia a einau aku ia 1 kana kaikamahine. "Peia no" wahi a Makallka me ka 'eo nahenahe. "E hoopiha ia no ko'u nuuwai jne na haawina maeiiae o ka hauoli, ke ike au l ko kaua hoaloha

maikai ma Roma, a e kaili ana hoi ola ! na makana apau mai ko'u mau ilma aku.a nana hOi e hoohaahaa na kanaka elua, no laua na knlina pahaohao, a he mau kan'hka akamai nae laua ma ka lawe'.awe ar.a i na mea kaua o n.a ano apau. au i hoike mai ai 'li'u ma kau leia o ka la o nehlnei. Uh li';c eo ko'u manao me kou, e kuu nnkua. AMa nae hoi, e ninau ae au l ko Ko'.omela manao." j Ia manawa hull ae la o Makaiika, a nlnau aku !a ia Kolomela: "Pehea la kou manao, no kela mēa a makoa e ka-. maiiio nei?" Pane mal la o Ko*omela: "Owan kc-| kahl e hoohauo'.i kiekiela, Ke \ke au i ko kakou hoaloha maikai, e komo ana ma na lealea e malamaia ana mi lloaaa i keia pu:e. A ke manaoio nei no au, he oiaio kau e ka Hakuwahine, i ole!o ae nel, irana e ahai ana na makana apau mai kou lima aku, e like no me kona ahai ana i na hanohano apau o ke la po a papahi iho maluna o koea hokua. A ua manao no au, o ke kanaka opio e like me ka hoaloha maikai nei. a e llke no hoi me ko'u ano, ame kalii poe opio e ne, he loaa mau na manao allani e komo ma na hana e kaulana ai ka Inoa, ina nae ua makaukau ma ka lawelawe ana i na mea kaua, a o ka houpo ui hooplha pono ia me na haawina oka wiwo o'e ame ka makau ole. A eia ko'u mano hope, he mea maopopo ua lokahi like ko kikou mau manao, a oiai hol, ua hoike mai nei no ka makamaka, a ka po o ka la apopo e hoike mai al oia i kona manao a na ia hoike 8 hooiaio i ko kakou mau iini ana nooa, a me ka hoauhee ia ana paha o kela mau knko ana o kakou." Ia Ko!ome!a i hoike ae ai i kona manao, ua kamailio aku la ke Klaaina Becekona ia Hawila: "E ka Opio kupaianaha, e waiho ia aku kena mea kani, a e hoi aku kaua no ko kau-a noho, a malaila kaua e rioho iki ai, a hookuu aku au ia oe e hoi, malla ke kaii '.oa mai la kou mau Naiia puuwai wiwo o'e o kou hoi aku." Ia manawa hoihoi aku la ka kakou koa Opio i ke gita i ka ona nona ia waiwai, a hoi aku la me Bsaekona no ko laua noho. A o Ko'ome'a hoi me mahope akp no hoi laua o HawKa ma. Hoihoi aku la o Kolomela i ua Makalika la a noho iho la oia ma ka aoao hema o kona makuakane, oiai aia o Hawila ma ka aoao akau.

Oial lakou e noho ana, o!elar mai la 0 Makallka i kona makuakane: j "E kii aku oe i kekahi o na Papa^ Hoike Kuhikuhi o na iealea e malama la ana ma Roma, a haawi mai oe i ka Naita Eleele, i ike ai oia i ua mau lealea la." j Ae mai la o Uenekona a kii aku la 1 ua Papa Kuhikuhi la, e like mo ka MakaMka olelo. a nolalla, ua koe kokoo'ua iho la o Hawila me ua Makalikaj la e noono nul ana i kahi e hi:ki ai ke hookoia kekahl o kona mau iini ana maluna o Hawila. | Ia hala ana aku o Benekona no ka Papa Kuhikuhi, ua kamailio palanehe loa ae la ua Makallka la ia Hawila: | "E Hawila, kuu aloha, e ku ae hoi oe, a kii mai ce ia'u a hele pu kaua ei holoho'o iloko nei o ke keena, oiai hoi oa noa au Ii oe ke kii mal no ia hana."| E na makamaka, ke ike ae Ia no ka-! kou i ka moa i noli nowelo ia e ua Ma- 1 kalika nei ,a oia ke kumu o kona ole!o' ana i kona makuakane e kii i ka Papa Kuhikuhi o na lealea, i mea e hiki at, iaia ke hooko i kona iini e kuilima pu' me kana ipo, a ua hooko io ia nohoi. Ku koke ae la o Hawila iluna, a hele mai la oia a mamua o Makalika, noeoi aku la i ko Mikalika oluolu e ae mai oia e hele ho.'oholo pu me ia. Ua eleu mai la hoi ua Manu Nunu laka nei a Hawi'.a, a hele aku la laua. A o ka wa nohoi ia o kahi poe keonimana ame ka lakou mau lede i hele holoholo aku ai iioko o ke keena, a ke kaalo ae iakou mainua o Makalika ma, e haawi mai ana lakou i na kunou aloha ana ia laua. O ka h3na mua lea a Makalika i hara ai ma keia hele holoho'.o ana ona me ka mea i eha ai kona manao, o'.a ke kauoha ana i ki poa mele e himeni, a ua hookoia ia leo kauoha o Makalika. Me he mea Ia e na makamaka, ke ike la no oukeu i ke kumu o ko Makalika kauohā ana e like me keia, o ia hoi i nui na leo hauwalaau o loko o ke' keena, a hoīo'.ea ka laua mau kukai | olelo ana. Ea, aole no i kana mai ke akamai o nei Manu Nunu i ka hanu ana i na alahe!e e hookoia ai kona miu makemake, me he makai kiu ia, ka maopopo o na keehlna makamua e lawelawe ai i kana hana. Olai na leo himenl e kaomi ma'.ie ana 1 na papa ea o loko o ke keefta, aia o Makalika me Hawlla ke kaomi aku la kaomi mai i na onou pupuahulu ana ā ko laua mau manao "puhellama" no kahi &me kahi. A mamua ae o ka huli hoi ana mai o keKlaalna me ki Papa Kuhikuhi, ua hooholo ae la ua Makalika la me kona ' iini pau loa a ka makemake, 1 kela mau manao ano nul: Aole a laua kuka kamaiiio ana ma j ka lopi ailika i ka hora 8 o keia po lho ' —E heie mal o Hawila i ka hora 7 o. keahiahi 1 loaa mal ko lakou (Makallka) aina ahiahi —E hula iike laua ma| na hula mua elua, oia hoi ka hainaka ailika ame ka pepa lahilahi, a o ke ko-| lu o ka hula na Hawila wale no ia. O keia ae la na mea ano nui a laua i hoohoio ai. a huli hoi aku la iaua no ke kali ana aku hol o ka hoi mal o ke Kiāāina ate ka Papa Kuhlkuhi. i la lana nei nohol a noho, o ka hiki .1 mti 1& no ia o Eenekona me ua Papa i

hoike la, a haawi mai la ia Hawili me • kona noho ana iho ī'.aio a kuhikuhi mai J 4 a oia i na lea.ea apau a ms keka'ai poe i hookomo mua i ko iakou mau inoa. Ua olio:i loa o Hawi'a i ka Joaa ana mai o keia paja hoonohonoho iaia, a ua hoike aku oia ia mea imua o ke Kiaaina, me ke noi ana aku hoi iaia e hookuu ia oia, oiai ke iai loa mai la koia mau Naita maloko o ka pa luakini o Sana Maleko. Ua ae mai la o Benekona, a ua haawi ia ae la na aloha lu.ulima ana mawaena o Hawila ame na hoaloha he nui, a*ua hiolo makawaiu mai la ka lakou mau hoomaikai ana maluna o kona hokua, a i kona hol ana, ua hol oia me ka luuluu me la mau haawina. Ua ae mai la kana makuakane. A puai no Sana Maleko, aole nohoi i emo ua hiki aku la oia ma ka puka, a hookaomi aku \a i ka bele kahea. Weheia mai ia ka puka, a komo aku la oia iloko. Ike mai la kona luaui ia ia ame Nikolao, hele aku la laua a huipu mai nei, a hoike mai la o Lomeliano i kekahi nuhou ano nui, ua haalele na hoa Naita o lakou i ka uku i haawi ia aku ai no lakou, oiai ua komohia ko lakou aloha nona (oia no Hawlla.) Ua hooikaika nohoi oia ame Nikolao e lawe lakou i ua uku la, a ua hoole paakiki loa lakou me ka naau lokahi. A ua hookuu ia aku lakou elike me ka noi, me ko lakou lawe ole ana ī kau wahi iihi o ko īakou mau uku i ina naoia ai. Ua hoohiki paa mai nohoi lakou, ina wa apu e makemake ai oe 1 ko lakou mau kokua ana, ua hiki ia [ oe ke kauoha ia lakou ma o Nikolao nei. I Ua lilo keia lono i mea kaumaha ia Hiiwila i kinohi, aka, mahope iho ua nalohia ae la ia hs<awina, a ua mau no kona noonoo hauoli. No ko klawlla ike ana, aohe waiwai i koe o kela puu dala a laua i lawe mai •ai, nolaila. ua kauoha aku la oia ia Nlkolao, iaia i hol mai ai me ua puolo da.'a la, e haawi la mau dala no ka luakini o Sana Maleko. A i kela wa, hoeu aku la o Hawlla i kona makuakane e hoi laua, oiai ke hele aku nei i ka pi!i o ke ao. aU ae mal la kona makuakane. A la wa, kau ae la laua maiuna o ko laua mau lio, ho aloha kuiuaumoe īa Nikolao, a huii hoi aku la laua no ko laua home iu ano. B na hoa, he mea makehewa ka nee ' papa ana aku o ko oukou mea kakau i moolelo, I na anuu pakahl o ko Hawiia j mah uli hoi ana no ko iaua wahi puI pupu hale mawaena o na mauna. Eia ka pono, a ma ka manao o ko oukou mea kakau moolelo, o ke oki pau maoli I no ia o ka maikai, o ia ko kakou nana ana aku i na mea e plli ana mawaena, 0 Lome.'iano, ame kana keiki, me Havlla, i ka hoea ana mai o ka la o ke-' ! kahi ae, o ia hol ka Poalima. I I A poha mai la ka la olino o ke kakahlaka, hauwalaau mai la na manu o na I llpo waokele, a o ka ohu I pap-alu Iho i na piko o na mauna, ua maihi aku la la lakou iho mai la mai wahl aku aia |° Lome 'iano ame Hawila, e noho ana' ma ke pakaukau no ko laua aina ka- , kahiaka. I I A pau ae la ka laua palna ana, ua hol aku la laua maloko o ke keen.n ho-i | oluolu, a malaila laua I noho Iho al ma I 'una o na noho pulu nunui, I uhila me > ka lole veleveta hooluu kai-ina. A mawaena o laua he pakaukau pohaku' onlka. | | Ia laua I haule lho al a noho. a ku- | ere pono me ke kuonoono ka lua o Ku-1 heimoana, ia wa I aku ai o! Hawi'a I kona makuakane. i E kuu makua, i keia wa au e hoike aku ai I na mea apau, a'u i hana ai, 1 o e!o ai i ka po nei imua o Beneko"a, a pela hoi me ka loaa ana maj o ka Papa Hoonohonoho o na Lealea mai Homa. I kela wa hoike aku la o Hawila no kona hooia ana aku imua o Benekona he hiki iaia ke hula maluna o ka pauku hao I pahiku ia kjua enaena, me kona hoike ana aku nohoi i kona ma-! kuakare, ua puka wale aku no ia mea' mai kena waha aku, me ka maopopo o!e iaia pehea la e hikl ai iaia ke hula maluna o ua hao wela la, m e ka pa.'e o!e ia o kona wawae. "Nolaila," wahi a Hawila i ninau aku ai 1 kona makuakane, pehea la, aole anei he alahele au i ike al e kuu makua, e hikl io ai nohoi ia'u ke hula maluna o ka hao wela." | I ka lohe ana o Lomellano I ka ho-| ike a kana kelki no ka hiki iaia ke' hulahu'a moluna o ka hao wela a me ka ninau hoi a kana keiki lala ne ke alahele e hiki ai laia ke hooko i ka ( mea I puka ma kona waha, ua hene' Iho ?a aka, a kamaUlo mai la ola ia Hawlla: ' E kun keikl. ao'e au l Ike I ka Ilma kuhi nana e alakai nei i kou lunamanao, a puapuai palanehe wale aku na huaolelo hoopahaohao i |to hai mau noonoo, me kou Ike ole i kahl e hiki ai. I kou wa I pillkla ai e kuu kelki no ka hiki o'e ia oe ke launa kamailie me ka mea au i aloha ai, ua hoike aku au i ke a'.ahele e pau ai ia pi'.lkia ou, a i kou pillkla hou ana e kuu keikl. no ka hoopakele ana ae I ka poino e kau mai ana malnna o ua mea la au i aloha ai. ua kuhikuhi aku la no au ia oe. a ua hala ae la ia pillkia. A ma keia hoi, ke nlnau mal nei oe ia'u, ina paha aole au i Ike I kahi alahele e hiki ai ia oe ke hooko aku i na hoohuol ana a kau mau huaolelo pahaohao. Ano, e hoolohe mai oe, e kuu keiki, o ko oukou makuahlne aole ia he wahine i loaali wale no na haawlna kamahao o ka ikeli wanana, aka, he wahine akamai ia i ka' 1

:apa.m, a he wahine makaukau hoi maj ; ka pa'ipa'i ana i na wai laau. j! "He wahine akamai nohoi ola i ka' ( āulahu.a ma na ano apau, a ua hu.a uo hei eia maluna o ka hao i pa-umi ia kona enaena, me ka pale ole ia o kona mau kapuai waw-ae, a o ka mea i aiki ai iaia ke har.a paia, mamuli o kona akamai i ka imi ana i na wai iaau e pa!e ia ai ka mar.a o ke ahi. "I kona wa kawi.i ana i keia mau! mea wai-laau, a me na huna ma:eria e ae, i maepopo oie ia'u. aia hoi, ua loaa he wai e hiki ai iaia ke nohoa.i'i maluna o ki ikaika ame ka mana o ke ahi, a ua kapa ko oukou makuahine i keia wai, "Ka Wai Pa!e Ahi Kamahao." a. i mea nou e ike ai i ka oiaio o keia a'u e hoike aku nei ia oe e kuu keiki, e kii ae au i ua wahi omole la iloko o ko'u keena, a e kali iki oe a hoi mai au me ia mea." 0 ke ku ae la no ia o ua elemaku'e Ia iluna, a hele aku la no kona keena. Ao!e no hoi oia i liuliu aku hoi mai la oia, me ka omole ma kona lima akau. He'.e mai la oia a noho iho la maluna o kona noho, a haawi mai ia i ka omole i kana keiki, me ka oielo: "E nana iho oe i na huaolelo i kakauia mawaho o ka omole, a ike no oe i kona ano oiafo, e like me ka'u i hoike aku nei ia oe." Nana iho la o Hawlla me kona mau maka piha pahaohao, a ike iho la i na huao.e.o, "Ka Wal Pale Aha Kamahao." 0 ke ano o ka wai o loko o ua omole la, a kakou i ike ae nei he Wai Pale Ahi, he ano haulaula, a o kona ea ke hanu iho, ua like me ko ka paakai alama, a me he mea la, o ia ka laau nui iwaena o na wai laau e ae i paipai ia ai, a loaa mai ua wai kupaianaha la. 1 kela wa, pane aku la o Hawila i kona makua: "Ea, ua maikai ka omole, me kona hoai.ona pahaohao, a pe'.a hoi me ka wai nona ka hoailona; aka, ua like iho la au 1 nei hana ana me Toma kela haumana kakanalua wale a ka Haku aia no >a ohiu kona manamanalima iloko na pukapuka maluna o ke kino o l kona Haku, alaila, "pau kuhihewa i ka la. Olowalu," pela hoi, aia no au a ike maka, alaila, "Ike pono iho au i ke kini o Mana I ka hao a Limaloa i k-a liula." 0 elo mai la kona makuakane iaia: "E hoao aku ana no oe, mamua o ko'u hookuu ana aku ia oe, e hele aku j e hooko i ka hana e hoopahaohao !oa ia ( ai o Benekona, me ka mea au 1 aloha ai I ame ke anaina holookoa a pau o po, elike nohoi me ko'u ao ana aku ia oe i ke ano o ke kamailio ana ma ka opi silika, maloko aku o na kiaha da- . la. E kali oe e kuu keiki a pau ka ka- . ua m,au kuka ana ma na mea e ae " II ke:a wa ninau aku I a o Hawila i , kona makuakane: "Pehea Ia kou maI D( ; ka mea nana i kakau i keia I S!^ a? '\ Ikela wa I unuhi ae ai o ! Hawl.a mai ka pakeke akau ae o ko- . lol * wawae a haawi aku ia I ka palapala a ka Weli o na Pa e Mauna e ae neT 8 ° makamaka 1 ike I Ma ia manawa I loaa aku ai ua paapala la ia Lomeliano, 0 kona wa no | ia i nana koke iho ai i ke ano o ke ka- ! ka"i ikf IIU,IU ' P3ne mal la ola - " e | «a.i iki 0e a hoi mai au." ' lu™ ih ° Ia oia 1 ka P ala P a,a ma- " ° k f Pakaukau. a nalowale aku 1 Olano keka hi manawa pokole, a hul" ,hoi hou mai Ia me kekahi palapala - | ae ma kona lima hema, a he ope pepa ( ili hipa kahiko ma kona lima akau. j A noho oia ma kona noho ia mana- ; wa wehe hou ae la oia i ka palapala a ka mea i kapa iaia iho o ka Weii o na Pae Mauna, a waiho mai la mamua ona ■alaila, wehe ae la oia i ka palapala ana i paa mai ai, a hoopili ae la ma ka aoao hema o ka palapala mua. j Alaila, hoomaka iho la oia e okilo pono me ka hoohalikelike ana i ke ano 0 ke kiina ia ana o na huapa.'apaia a pau o na palapala a i elua. A i ka wa 1 pau ai ka okilo ana a ua Lomeliano la, ua ku ino ae la oia lluna, ame na maka uwila o k;i ho!oholo ae la oia i o a ia nel o ke keena, me ka pe-a ana ae o kona mau lima i ke kua, a me ke kniou ana īho o kona poo ilalo. Ua hala paha na minute he umi o kona holoholo ana, alaila, ku ihn !a ola a r,ana mai la i kana keiki, a olelo mai la: 'E nana iho oe' i ka lima kakai: o ke!a mau palapal a i elua maluna o ke pakaukau, a e ike auanei ee, i ka mea i kapa iaia iho o ka We'i o na Pae Mauna. A ina eia oi3 imua o ko'u aio i keia wa, ua hiki loa ia'u ke lalau aku ma kona pu-ai, a umi aku iaia e lik2 me ka moa. Ho, ho, ho— kela keiki hiapo o kou puhaka, e leuu o ia ka ke keiki e kuko mai i ko'u ola nei, ame ka muli ioa o ka'u mau keiki! Aka, ua hoike e mai no nae oe ia mea ia'u, a aia maloko o kela ope. i'.i Mipa na hoikeana kamahao au, e ka wahi.ie pahaohao." Oiai, ua elemakule Lomeliano la e hookaukau ana i kana mau huaolelo, me he mea la, lee lohe mai la no kana wahine i kana mau oleio, aia hoi, na onohi maka o Hawila ke kilohi la ma na papalina o na palapaia elua. A eia na mea ana i ike ai: 1 Ua like loa na kiina ia ana o na hua kakaulima o na palapala a i elua, aohe paewa kahi a me kahi. ua iike loa no. A he hoike ana mai ia he hookahi mea nana i kakau ia mau palapala a i elua: 2 0 ka palapala a Hawila i paa mai ai, oJa ka palapala I loaa ai iaia i ke kakahiaka o ka po i holo malu ai kona mau kaikuaana, oia o Buliona ame Apala;

a ma ka pau ana o ia palapala ua kakauinea na inoa o ua mau hoahanau ia ona, ko Euuoua rr.a'.ur.a, a n\il.V.o iho ko Apala: 3 O ko Buiiona linu kakau, i kakau ai i kona ir.oa, e ia ka lima kakau i like loa me ka lim.a kakau ma na pa'.apala a i elua. Nolai'.a hooho'io i'aa ia o Hawila o ka Weli o na Pae Mauna, ka mea nma i kakau i ke'a palapela piha karaima, a i kakauia ia hoi na olelo o ua palapala la me ka inika koko, ao:e ke a he kanaka e <ae, aka, o kona kaikuaana hanau mua no la, oia hoi o Buiiona, elike me ka kakou i ike ai ma ka helu 1 o keia moolelo. A maanei e kaohi malie iki kakou, a e hoike aku ko oukou mea kakau moolelo he wahi manao poko'.e. Oiai, e noho ana na hoahanau ekolu, 0 ia o Buliona, Apala ame Hawiia, ka 1 kakou mllimili, ao'.e ioa i loaa "ka Weli o na Pae Mauna ia wa ia Buliona, a pela hoi ka "Olali o na Kai," aole i loaa ia Apala, aka, eia i keia holo mahuka ana o laua mai ka poli aloha mai o ko lakou makuakane, elike ae ia me ka kakou i ike ae la no Buliona, a ma ko laua wa i lilo ai i mau alakai pakahi no na powa ma na mauna a ma na kai i loaa ai ia laua keia mau inoa. Ano, e nana hou ae kakou ia Hawiia ame kona luaui, oiai, ke uluhua mai nei paha kekahi poe i ke kaulua loa o ka lakou ike ana ia Hawila e hula ana maluna o ka hao wela i pahiku ia kona enaena. I ka maopopo ana ia Hawila ka oiw) nona ka inoa kapakapa o ka We.i o na Pae Mauna, ua ku ae la ia iiuna me ka hoopiha ia o kona mau maka e ka hulili inaina, a holoholo mumule ae la ia ma kekahi aoao o ke keena hooluolu, a liuliu, hoi hou aku la ia a noho ihe la maluna o kona noho, oiai hoi i hoi mai ai kona makuakane ia wa a nohe iho la maluna o kona noho, me ka ninau ana mai i kana keiki.

"Pehea, ua ike iho la anei oe i ka mea i kapa iaia iho o ka Weli o x\a Pae Mauna?" "Ae,' wahi a Hawlla. "Owai ia?" i hinau hou mai ai o Lomeliano. "O BuUoaa." "Ae; oia no, kela keiki Ino lapuwale, a oia no ka mea a ko oukou luaui makuahine i wanana ai, a i hoopaa ii hoi ua wanana la iloko nei o kekahi o keia mau ope ili-hipa." I ke.'a wa huli iho la oia iwaena o ke ope ili-hipa ana i paa mai ai, aole i hala na minuie eleolu, unuhi ae la ia bc apana ili hipa loihi. A. pane xnai la oia: "Ela maluna o keia ap.ana pepa ilihira 1 hoopaaia ai ma ka olelo a ko Suria poe, ka olelo wanana e plii ana i kela kelkl tn<o \apimate. Eia nae ka mea pilikla, aole maopopo ia'u ka olelo Suria, aka, ke mau nei no ka hoike waha a ua makuahine la ou, no kela olelo wanana, a penei: "E Lomellano! E Lomelianol I ka po au e paio ana, Maloko o kela Hale Kakela, A'u I wanana e ai nou, Ka hale hol e haule make ai oe, A e ola ai p-aha, 0 ka poe au e paio aku ai, Oia na anela eleele o ka luku, 1 hoouna ia mai e omo i kou koko Mai ka Uma mai o ka'u hlapo " Ao e hlki ia Hawila ke kanalua' no ka oialo o keia, no ka mea, ua ik ? oia na Euliona lo mai no i hoouna mai i mau powa he 100 malalo o ke. lakou a.ka) o Merelina Lonehakana A ua hoopiha loa ia kona houpo e ka inaina no ua hanau mua la ona a ua aa ola e paio a hiki i ka make ana o kahi o laua; aka, ua moe malie iho a no nae ia manao iloko ona, aohe oia i hoike aku i kona makuakane. I kela wa. nalowale ae la na hiona huhu aiai la Lome iano ae, a hoi hou mal la kona mau helehelena lioihol, a ua hoike mal oia, ua pau ae Ia keia, a e nee aku kaua i mahe'.e hana hou. Ninaii mai la ua Lomeliano la i kana keiki: "Auhea kela Papa Hoonohonoho o na lealea e malamaia ana ma Roma i keia hebedoma ae." "Eia wahi a Hawila, a hohola aku ia oia i ua Papa Hoouohonolio la imua' o kona makuakane. A i mea e maikai ai ka moolelo, a e moakaka al hol I na makamaka, he i mea pono ke ike ia ua Papa Hoonoho-1 ia e Vakou mamua, a mahope mal 1 na oleio heakaka a Lome'.iano, no na mea ana i ike ai no ka Papa Hoonohonoho. PAPA HOONOHONOHO 0 NA LEALEA MA ROMA ĪLOKO 0 NA LA ELIMA. Poakahi. Kaka Laau me Pana Pua. Poalua. Mokomoko me Kukini. Poakolu. Na Naita iloko o ko lakou mau Aahu Kila, a maluna hoi o ko lakou mau lio kaua, no ka paio ana me na iaau ihe. Poaha. Na Naila iloko o ko lakou mau Aahu Kila, a maluna o ko lakou mau lio kaua, no ka paio ana me na koi kaua. Poalima. Kaka Pahi Hookelakela, a he ahaaina hula i ka po iho. NA NAITA AME NA MOHO I KOMO ILOKO 0 NA LEALEA MALUNA AE NEI. Kaka Laau me Pana Pui. Ka Natta Keokeo, Helvltia; ka WeI )J o na Pae Mauna; Ki OlaM o na Ka); Kavalia Roderiko no Sepania; Leon de Ro, Chien d,argent de France (ka ilio dala o Farani)

Mokomoka me ke kukini. r Naiia keokeo, HeieVit;a; Ka WeM o a na Pae Mauna; ka Oia.i o na Kai; Ka- t valia Rodsriko no Sspani3; Leo.i de a 80, ka I.io Da.'a o Farar.i. No ka mo- r komoko. Oiiva, ka wawae Alopeka o l He]eVi:ia; MaLela, ki I.io Hahai Pua- 1 hiohio o Roma. No V:e kukini. 3 Na Nai:a iloko o ko lakou mau aahu 1 ki.a maiuna o na lio no ka paio iaiu i ihe. Ka Naiia Keokeo o H3levitia; Ka We'.i o na Pae Mauna; Ka O.'aii o na 1 Kai; Kavalia Roderika no Sspania; i Leon de 80, ka liio Daia o Farani. i' Na Naita iloko o ko lak-ou niau aa- ' hu kila maluna o na lio, no ka paio ana « me na koi kaua. 0 keia poe ae la no < maluna. Aole i pani la ka puka no ka poo ko-. 1 mo liou a hiki i ka la e wehe ia ai. Ano, e na makamaka, ua ike ae la, kakou i ka Papa Hoonohonoho o na! Lealea o Roma, mai ka mua a ka ho- J pe, a me ka poe l hookomo 1 ko lakou mau inoa no ia mau leaiea. Ma kela papa hoonohonoho a kakou i ike ae la, he elua mau inoa i kuluma mua ia kakou. 0 ia hoi ka Weli o na Pae Mauna, ame ka Olali o na Kai. Ma na he'.u mua o keia moolelo, ua hoike! aku ko oukou mea kakau moolelo, o| Bu]ioiia, o ia ka mea i kapa ia ka We-' Ji o na Pae Mauna; a o Apala hoi, o ia ka mea i kapaia ka Olali ona Kai. Hookahi o keia mau inoa kapakapa, o ia hoi ka Weli o na Pae Mauna, ua ike ia a ua maopopo ia Hawila ma, a o ka lua iho, aole laua i ike, a o kakou wāle no kal ike ia mea huna. Maaeei e huli ae kakou a n-ana aku i na leukai olelo ana mawaena o Lomeliano ame kana keiki, no ka papa hoonohonoho a kakou I ike ae nei. Oiai ua papa hoike la imua o Lomeliano, ua kahea mai la oia l kana keiki e he!e aku a noho iho ma kona aoao, i hiki ai iaia ke hoike mai i kekahi o kana mau mea i ike ai no na Kanaka no lakou na ine-a i komo iloko o ka papa holke.

Ia wa hele aku la o awila a ku Iho la raa ka aaao hema o kona makuaka- j ne, a hoomaka mal la ua Lomeliano la e olelo mai penei: I "E Hawila, mawaena o keia mau inoa, he mau Naita kekahi a'u i kamaaina loa ai, a o kekahi mau Naita he lohe wale no ko'u, aole nae i ike maka maoli. o kekahi mea hoi mawaena o keia poe, o ia no kela kaikuaana omo k°ko ou, a ua ike no oe iaia. A o kaia mea hol, e kapa nel iaia iho ka O ali o na Kai, aole au i ike iaia, me he mea la, o ke ano like hoekahi no paha me ka Weli o na Pae Miuna; a Ina pela io, alaila, aole ia he mea e ae o Apala no ia, ke o'e nae hoi au e kuhihewa. "O keia Naita Keokeo o Helevitia, ua ike ru iaia, oia ke alii 0 na Powa o He.evitia. 1 kona wa mamua, oia hoi kona wa aole i liio i Powa, he kanaka ok i kaulana iea no kona ikaika ame kona akamai ma ka lawelawe ana i na mea kaua o na ano apau. o keia kanaka, he hapa Denemaka, a o kona inoa- maoli o Semiolata. "Aol« au I Ike I kela Kavalla Rode-| !* 0 Sepanla, aka, ua lohe nae au o ka pookela la o na Koa Kavalla apau o la alna, a he Kelklalll nohol kona kulano, a n.e he mea !a, o ka mea paha ananel kela nana e pa-l 1 kou poo, e kuu keikl. Ua !ohe au, o kana mea kaua akaml loa I ke kakele ana, ola ke koi kaua. Ma ko'u iohe ua kaapuni keia Kava'.ia i kekahi mau Aupuni nui o Europa nel, o'.a o Potugaia, Farani, Denemaka, me Alemania (Geremania) ma ka hookuku ikaika ma ke koi kaua, aohe hoi i loaa ka mea nana i hoopa-1 hu'a i kona akami ma keia lala o ka ike o na mea kaua. "Nolaila, e haawi oe i kou akamai a' pau i kou wa e paio ai me keia Ka-! valia. A no ka poe e ae, aohe o'u hopohopo ia oe imua o lakou. "No Leon de 80, aole au i lke iaia aole nohoi i lohe i kahi mea e pili anai iaia: I Maanei, hooki iho la o Lomeliano i kana mau kamailio ana imua o kana keiki. |

A o Hawila hoi, ua plha hauo i ioa oia i kona lohe ana, o ke Kavaiia Sepaeia. he kanaka akami loa oia ma ke kake e ana i ke koi kaua, a me he mea Ja ua hoole'.e hauli ae ua Hawila la i'.oko ona, "O oe ko'u hoa e pili ai, E lai auanei ke kaunu ana." I keia wa, pau ae '.a ka laua bau kuka ana, a hookahi a laua hana i koe, oia ko laua hele ana e hoao o Hawila i ka heīe ana, a hu!a ana paha maluna o kekahi pauku hao i hanaia a weia. Eleu aku la o Hawiia, komo kekahi pauku hao iloko o kapuahl o ioko o ko lakou hale amara, he mau hora ua , we'a ae la, ao'.e i kanamal,* ua like me ka olelo, "Enaena na ahi o Ki'auea i Hawa":i.„ "Wela ka hao i ko Honolulu keik?." la wa holo mai 'a oia a kona makuakano, hoike aku la ua enaena ka hao, o ka hoau wale aku no koe i ka "Wai faln Ahi Pahaohao." 0 ko laua hele aku la no ia a kihi e ara ua pauku hao la, a ia wa kauoha aku ia o Lomelino ia Hawila, e hamo iho i kona mau kapuai wawae o ohelohe, i elima manawa. 1 ka paa pono ana o na kapuai wao Hawila i ka wai kamahao, ia wa <>ia i >le aku i ma'.una o ka hoo ana i hoowela ai a enaena. He mea oialo, me ke kahaha nui o ko Hawila noonoo, ike iho la ia ua kinai ia ka wela o ke ahi, a o kona nana ua kapaeia ae la ma kahl e: Holoholo ae la oia maluna o ua pauku hao ia, me kap iha hauoli, a o kona mea i hoomaopopo iho ia wa, i ke ano maoli o kona mau kapual wawae, me ne mea la e hele ana oia maiuna o kekahi kula mauu i halii ia iho e na huna kulu wai i hali ia mai e ke kiu kaKahiaka. I kela wa, ninau aku la kona makuaLare iaia: "Ea. pehea iho la ee, e hele la maluua o kena pauku hao, a ka mana a ke ahi i hoow.~la al a enaena? "Ke hele nei au, me he mea la ala au maluna o kekah 1 kula mauu i hooia oke kehau. Ua lanakila an maluna o ke ahi, a ua kupee ia e a'u kona mana. He nani! he nani kamahao iua ole keia haawina i loaa i ko'u mea nana au i hanau mai. A i keia wa, kuu makua, ua auhee ko'u kanalua a ke poha mai nei ka maiamalam olino o ka nauoli o na hauoli iloko o ko'u houpo."

I ke koe wahi kanlua ole ana i'.oko . Hawila, no ka ikaika kinai ahi o ka wai kamahao a kona makuakane 1 haawī mai ai iaia, o kona w-a no ia i le!e mai ai mai luna mai o ka hokua o kona hoa pnio. a hele aku la oia me na hiona hauoli me na helehelena hoihol, a hor.i la oia i kona makuakane, me ka i>anai ana aku l mau hauoli imua ona: "E kuu makua, o hekahi keia o na mra huna pohihihi i hikl ole ia 9olomona. iloko o ka nui o kona naauao, imi a hoike mai i ko ke ao nei. A, ua hiki nae i ko'u makuahine, ka mea iu e olelo ae ai, oia ka ewalu o na kamahao oka Honua nei, Aka, oka mea ni'.ikia nae, o ia ka uuku loa o keia wai i ioaa mai ia kaua, a ina e pau ana no keia wahi omole, alaila, o ka ne!e aku ka hope, a nalowale loa aku keia mea huna kamahao mai luna aku o ka i!i o ka honua, a he paha ka loaa i na akeakamai o kei« mau hanauna mahope aku nel."

"He mea okoa ia a kaua e kamaka-' niai'io aku ai mahope, oiai aole paha i polna ka noonoo o ka mea nana 1 kawili Kkeia laau kamahao, a hoopia ole oia i na wai a me na huna materia e ae maloko o kan buke hoomanao kihl » hiki ai iaia ke hu!i hnu aku i kona xa e poina ai," wihi a Lomeliano. 1 ka pau ana o ka laua mau kike o1e!o ana. ua hoi ako la laua iloko o ka ruani hooluolu. A haule hou iho la laua ma'.una o na noho pulu, a hoomika hou pp la laua i na kukai o'elo ana. ' E Hawila, ka onohi hookahl a ko'u r.uhaka. ke koo o ko*u mau la elemakuie. Ano, ua hala aku ka po nei, ka po o'n i wananaia ai e hauelhla ana iloko > ka awa o ka make; aka. ina kaua-e ninau hoomau ae i ke klai o ka n->. oia hoi "E ke klal heaha ko ka po?' Me he mea la k€ lohe nei au iaia e mal ana iloko o ka hanehane o Ka wawalo leo kupinai. Ua hala ka po, ,i na hala pu me ka make. Ua hoea -na) ke ao. a ua alo pu mai ke ola a noho pu me oe. A e hoomaopopo oe e *ru keiki. o ka olelo wanana o na la * lima, mahope iho o ko'u hoikeike ana ,a oe 1 ka luahuna, hala ae la ia; a ua nalohia pu aku la hoi me ko ka po uei, a nolalla, e loaa ana ia'u he k r.; ua makahiki aoi a'u e hanu ai Ike «a o keia ola ana, a hoi aku ka pnlāho : ka palaho, a o ka lepo i ka lepo. "He hauoli nui ko'u, no ka hoonee ma aku o ka Mea Mana i ko'u la e ola ai, a hoea i ka ia a'u e ike aku ai i ka'u aunona ka mea a'u i haawi ai ,i ko u kino palupalu e make mamuli ona i Ka po nei. Aka, e kuu keiki; oiai keia nauoli e ohohia nei iloko o'u, aia hoi ae powa na hiki mai, ua kaili aku la i kela hauo'.i a lilo mai a'u aku. A ke ainau mai nei oe e kuu keiki. Owai ia :rovr3. nana i limaikalka mai nei a ka:hi aku i kun hauo'.i? Eia, e kuu lei, e kuu mea aloha hoi—" Manei helelei iho la waimaka o oa elemakule la, a hele mai Ia oia a ma leahi © kana keiki e noho ana, a apo mai la i koaa a-i a -honi mai la hol i kona papalina. Ua komo pu aku la nohoi ko Hawila naau iloko o Ka walohia pu ana me kona maWiakaue me ka maopopo ole iaia o ke kumu o keia hookannMihaia a"» o ka naau o kona iaaul

[ A pane hou mai la ua elemakule la: | "0 ka powa a'u i oleo ae nei, o'a ka noieo weliweli e kau mai ana maluaa o kou kino, e kuu lei hiwihiwa. Ka poino a Siclia, ka wahine Kilokilo i hai mai ai Ja oe, e heokau o.'oheiohe ia ana oe maluna o kekahi ,io ahiu, me ka hoopaa ia ana me na kauiahao ewalu, a heokuu ia aku no ka waonahele." Ua hiki ole I ua elemakule ia ke hoomau mai i kan kaaiailio ana, o'.ai ua haawe koikoi lea iho la ka iuuluu me ke kaumaha maluna o kan keiki, a hala he mau minute, pane hou mai ia oia: "0 keia poiūo e kau mai ana maluna ou, he poino e hiki o.e ai i kou luaui nei ke hoopakele ia oe; aka, na ka lima o ka mea nana no auanei e h&o--pakele ia ot mai keia pjoico e kau mai •ana maluna ou. No laiia, o na hanohano paha auanei au e kai.i ai ma Rama, e liio an ia i mau mea ole, a e kanu pu ia ana lakou i.oko o ka opu o ka honua, i ka !a ou e hoomaewaewa ia ai imua o na tausani o na tau3ani kanaka o Roma; aka, e kuu keiki, mioian kou la e hoomaewaewaia ai, e ka puuwai makona o ke aloha oie, ke.kanaka au i hoopakele ai i ka po nei, a hui hou no kaua maanei. A mai marao mai nae oe, he hawina Ike wanana keia i loaa i kou luaui. Aole; aka, he wahi hau'i wale no i lele ae la iloko

o'u, a me he mea la na kela lim>a kuhi hookahi no nana e hoonee pahaohaō nei i kou manao, na ia lima no i kikoin mai la iloko o ko'u houpo, a lele wale ae la no keia noon"oo ana. Aka, he koho wale no keia, me ke kahua oiaio ole." Ma keia wahi, aohe a iau mau mea e kamailio hou ai, nolai'.a, ua hoi aku a o Lomeliano no kona rumi e hooluoiu ai, oiai he uuku loa kahi wa hiamoe i loaa iaia i ka po mamua iho. A o Hiwila hoi, no ka apo oie ana mai no o na poluluhi hiamoe i kona maka, ua haule aku :<a ia ma ke kae o ka muliwai a hoohala aku la 1 kona manawa ma ka hookani ana i kana gita. E na makamaka, oiai e hiolani hoomaha ana o Lomeliano, a o Hawila hoi e hoohala ana i koa manawa ma ka'e n:uliwai, he mea pono ia kakou ma keia wahi ke nana aku 1 ka mooielo e pili ana i ka mahuka ana o Buliona am3 Apala, a hiki i ka lil-o ana o kahi o laua he Weli no na Pae Mauna, a o kahi hoi ka Olali no na Kai, no ka mea, eia kakou ke hele aku nei e halawai me laua. I kela po Poakahi, a Buliona ame Apala i haalele aku ai i ko laua luaui makuakane, me ko laua pokii o Hawila, ua kamoe aku la.ko laua alahele no Roma. Aka, mamua o ko laua hiki aaa aku i Roma, a i ko laua hoea ana hoi ma kekahi wahi o ke alanui e mana ana he mana, hookahi e komo ana iloko o ka ulu'.aau, a hookahi e ka moe ana iwaho o ka ululaau.

Ma kela wahi, ku iho la ua mau Hoahanau Elua n©l, a olelo aku la o Bullona i kona kaikaina. "Nani ia ua haalele aku nei kaua i ko kaua makuakane, ame ko kaua kaikaina, a hele auwana makaewaewa mai nei kaua, me he mea la, he mau keiki makua ole, a e hi.inai ana hoi kaua maluna o ka ikaika o ko kaua ra:iu lima, ame ko kaua mau lke ma na mea kaua o kela ame keia ano, i a'o la ai kaua e ko kaua makuakane. A nolaila, ua hele mai nei kaua a hiki mai nei i keia wahi e mana nei na alanui i elui mana. ookahi mana e ume ana iloko o ka luulaau, a o kakahi mana 'noi e kamoe ana no ke kai. A nolaila, ke nlnau aku nei au ia oe. Auhea kou alahe'e; o ke alanui hele anei no na kuahiwl, a o ke alnui pah no ke kai?" Ku iho la o Apala a liuliu, pane aku :a oia 1 kona kaikuana: "E ka hanau mua o'u e aho no ke ke kai <au, a o oe o kaua no na pae mauna." "Ua pono," wahi a Buliona i pane mai ai. "A eia ka'u ia oe, e ke kaikaina, i anei la, hemo na piko o kiua. Mai nan-a mai oe ia'u he kaikuana au nou, a pela hoi au ia oe, aole au e nana aku ia oe he kaikaina oe no'u. A i hui kaua no ka hakoko ma keia hope aku a'.aila, he make no kekahi o kaua ka pahu hopu." "Ua hiki no," i pane al o Apala, me ka piha inaina. "Ke hoike aku nel au ia oe, nau au i hoowa!ewa'e, a haalele aku la au i kuu makuakane nawaiiwali ame kuu pokii, a kuhi au he huakai kau no ka pono, eia ka' he huakai kau no ka hookaawale hoahanau. Hai aku au ia oe, ao'.e e liuliu na la, a hoea mai ka la e kakiwi ai ka maka o ka'u pahi maluna o kou poo. Aloha oe. A ia wa o ko Apala huli ae la no ia, a hele aku la no kona alahele, a o Buliona kamoe aku la ola no kona alahele. A e na makamaka, i keia hookaawale ana o ua mau hoahanau e'ua nei, o ko laua hele an ia a lilo kekahi i alii no na powa ma na Pae Mauna A'.epa, oia o Buliona, ka Weli o na Pae Mauna a o kekahi hoi o laua, oia o Apala, ua lilo i alii powa no kekahi mau moku powa he 15 o ke Kaiwaenahonua a oia ka Olali o na Kai. Ea, ua plha kaeaea ahikanana no na kanaka, ke hsle la a nohoalii o na kanaka oi pakeu aku o ka hihiu laka ole i kona holoholona hihiu o na waonahele. A oiai, ua ike ae la kakou e na hoa, no ka moolelo pokole e pili ana ia Buliona ame Apala, ame ka wehe ana o ko lau mau piko, nolaila; aohe mea e ae a kakou e hookaulua hou iho ai, aka, o ka huli hou aku i hope i kahi a Hawila e hoonanea ana nje kana glta a ilaila kakou e ike hou ai i na hiona kupaianaha a kamaho, a he mea hoi i

moeuhane mua ole ia e ka kakou liiwahiwa. * O.ai o Hawila, naūea ana ma ke kapi mu.iwai, i ka lawe palanehe r. kona mau lima i na.kaula o kana gila, ua puiwa ae la c:a i ke ku aea mai o kekahi klno wahine imua ona, i uhi ia ma kel:ati uhi maka eke'.e, a o ka aahu maluna o kuna kino, he kapa i like ko--1 a hul-ali me ko ke gu'.a. Nana aku la ka kakou hiwahiwa, maiuna o kela wahine pahaohao, me ka uluku pioloke o kona maeo, a manao iho la ia, he lar.u kela mea ana e ike nei. A ia wa oia i eu ae ai, me ka manao e hoi aku no ka ha.e, me ka makamake o!e e ike i na hiana o kela hookalakupua e ku mai ana imua ona; aka, hapai He ia r.a lima lalahi wiwi o ua mea kino wahine la a hoopili ae la i kona waha, o ia hoi e hoailona mai ana iala, e noho iho ila.o. Nolaila, noho iho la keia ilalo me ka piha makau, a naka haaiulu ae ia ko-i na kino a puni. I kela wa, wehe ae la ua wahine la i kona uhi maka, a waiho moakaka mai la kona mau helehelena imua ona. Ua ike aku la hoi ia, he wahine oia ua lu'a na makahiki maluna ona, a pane mai la: | "Owau ka mea noai ka leo au i lohe ai maluna o kekahi pali ma ka la ine-

hinei, ka mea hoi nana i hoike mai ia oe no ka poino e kau mai ana maluna' o Mamiona Kakela ika po nei. I keia wa hoi, i hele mai nei au e hoike aku la oe, ma ke ano e hoomama aku i kou kaum.iha, ao ia hoi keia. A pau »a la lealea elima ma Roma, a hala paha eko lu ia mahope iho, ai hoi, e hopuplo ia ana oe a kio.a mua ia aku oe i.oko o ka hale paahao, a malaila oe e hoopaa la ai no 4 la, a i ka 5 o ka la e kau ia aku ai oe maluna o ka lio ahiu, eiike me ka Stdia hoike ia oe. E lawe ia ana oe e keia 110 ahiu, a i ka piha ana 0 na la 4. alaila, e hina ana keia lio llalo, a e hemo mai ana hoi kou kino m&l na puliki paa ana mai a na kauiah&o, a mamuli o kekahi lima ī Mkali aku mahope ou, e hoopakele ia oe mai ka make e kau mai ana maluna ©u. Nolaila, mai pliikaumaha loa oe, olai ua like oe me ke guia e komo ana lloko o kona hoomaemaeia. He ehaeha ke loaa ia oe, aka, he lanakila \ ka hopena. O kela iima kokua a'u 1 hoike aku nei ia oe, he me<a no ia ua kamaaina mua ia oe, a o ko'u hoahanau ponoi no ia. 0 la ma ke komohana nel, a owau ma ka hikina. Ke haawi nei au j 1 ko'u aioha ia oe e ka Opio, a eia au ke hoi nel no na waoakua o Suria. A oa ko'u pokii e hai mai i na mea i koe, aole au l holke aku nei ia oe. Apopo ( hoea mai oia." I

I ko Hawila lohe ana i keia mau ole-1 3o mai keia wahine p<ahaohao mai, ua hoopiha ia iho la kona puuwai e ke pa-1 haohao i awili pu ia me ka hauoli, a ua lilo ia i mea nana e hoo'.ana mai ai i' kona mano, aole hoi e kokomo loa ilo-, ko o ka nenelu poho o ka weli makau ( no ka polno i hoehaeha loa ia ai kona ( makuakane. Nolaila, me kona puuwai i hoomama ia, ua ku ae la oia iluna, oiai ka hoa- j hanau pahohao o S:dia i nalowale aku al mal kona alo aku. | laia i hoi aku ai a hiki i ka hale, ua kani ka hora 2 ia wa, a aia no hoi ko-j na makuakane ke hoolai malie la maluna o kona wahi moe. I ko Hawila ike an, aole i a!a mai kona makuakanei nolaila, ua he'.e aku la oia i kona rumi, 1 mo kah uli an i kona aahu e iho aku ai la po no ka hulahu'a. j laia e makaukau ana mawaena o ka nui o kona mau lole nani, ua hooholo| iho la oia, o kona aahu e komo ai ia a-j hiahi, oia kona palaka puaniki i omau ia me na pohaku emei'ala me na momi kumukuai nui. | I ka makaukau ana o keia mau mea' epau, a 1 ku hoi i ko Hawila makemake «a haale'.e iho la ola i kona keena, a' he'e aku la no ka ruml kuke Kahi ana i hoomakaukau ai i mau wahi mea ai na laua, no ia auwina la. I

Ano, e na hoa holnainau, aohe a kakou kaohi hoololohe ana iho i hope nei, Bka, e awiwi aku kakou a kani ka hora 7 o ke ahiahi, ka wa i kauoha ia ai o Hawila e kan ipo aloha e hiki aku no ka alna kakahiaka. I He mea oiaio e na makamaka, i ke Jrani ana o ka hora 6, ua liuliu ae la| 0 Hawila, a komo ae la i kona mau paileini i hele a hulali 1 na mea nani, me he mau hoku la e imoimo mai ana i ke aou\\ kale. | Hao mai la ke kanak a linohau, ke alawa aku oe a kilohi aku ma kona mau aoao apau, ua ihi, ua ano, a ua maemae ke kanak mai ka pane o kona' |»oo a kokolo aku a hiki i kona mau kapual. I A o kona oiwi hoi, "ua maikai Kauai hemolele i ka malie," "aohe puu ao-j he kee, o ke ku no a ke kanaka mai-j Jcal." A i o Hawi'a makaukau pono an, me ka poina ole iaia o ka omole Wal Pale Ahi Kamahao> ua haalele iho la oia i ka hale. I I ke kani an o ka hora 7, aia ka ka4cou hiwahiwa, ma ka puka o ka rumi hookipa, ka mmi hoi an e hoike aku ai 1 kona akami hulahula. i I ka kakou hiwahiwa i hiki ai ma ka puka o ka rumi hookipa, aia o Kolome'.a ma ka puka kahi i kali ai nona, mamu'i no o kona hoohihi ia Hawila. Ia wa apo mai la ua keiki la o Genoa a hookipa aku la iaia, a kuikuilima pu aku la laua ia hele ana aku no ka papaaina. ! Oiai iaua e hele ana, ua kamallio mai Ia o Kolomela ia Hawila ma ke ano hoomakeaka: "Eia, e kuu hoaloha, e ka Naita Eleele, me he mea la, o ka hapalua okoa o na hoku o ka poepoe lani, ua pau mai nel ia i ka ume ia ilalo nei, a omau mai nei oe i kou aahu nani. Ina ua hiki ia oe ke ume mai i na hoku mai kahi mamao ola mai, aiaila, ao!e auanei e o!e ka hiki ia oe ke ume mai a lilo ia oe kela mau hoku nani lu.a o!e,,au nohoi i hoopapa iho ai i ka po nel." A kani ae la ka laua aka. Eia nae. ninau hoomaoe aku la o Ha•wila:i kona hoaloha: "Owai ia mea au i hoopapa ai i ka po nei?" "Kai no hoi o ka hiwa paa iho no hol au e hoohehelo ana i ka po nei, ka mea i olelo ia ka Manu Nunu Ahiu aohe kiamanu e hei ai. Eia nae, i ko'u hoomaopopo aku i ua nunu ahiu nei i ka po nei, e pakaawili wale ana no iloko o na poai o kona makahehi ana i kahi mea, a me he mea la, i kuu hoi nel no ia. Ea, hei ke kani a-i o kela inanu ia oe, o ko kau ai manu nunu no 3a. He hewa ia la?" A kani hou ae la ka iaua aka, a hiki aku la laua ma ka puka o ke keena ai. { A i ka ike ana mai o ke Kiaaina Beeekona pe'.a hoi me Makalika, ame na hoa o ka papaaina ia Hawila i ke ku ana aku me kona kokoolua ma ka puka ua ku like ae la lakou apau iluna, a hele klno mai la o Benekona a alakal

aku la a hoonoho iho la ia Hawha ma ka aoao hema o ko Makalika noho e noho ana. A iaia nei nohoi i noho iho ai Luna o kona noho, ua ike aku la keia i kona hoaloha hooinakeaka oia o Kolomela e haawi mai ana he muki aloha ana ma ka we'.elau o kona lima akau i kiani mai ai. Me he mea la, e oleio mai an ua Kolomela la ia Hawila: "Ua pono oe o kaua, Ua lihi pili aina aku." I ke'.a wa i hoomaka al ka ai ana, a haluku iho la na kuaua o Hanalei, uuina lua na wai o Namolokama, a o ka wa no ia i ku ae ai o Kolomela iluna a olelo mal la: "E na Lede ame na Keonimana, e hoopiha oukou i ko'oukou mau kiaha me ka waina a Solomona, ka Noeau i olelo ia, mai nana i ka waina i kona aleale ana iloko o "ke kiaha, aka, aole nae ua Kilohana la o ka Noeau, i olelo mai, aole e inu i ka waina e ale ana iloko o ke kiaha. Nolaiia ano, t inu kakou i ke ola o ka Naita Eleele, ko kakou puukalahala o ka po weliweli; kela po hoi i kanuia aku la iloko o ka neneiu poho mau o ka manawa, peki hou oie mai ihope nei. A e lilo i ko kakou makamka ka hookaau ana no ke ola o na lede." Ia wa ku ae la na mea apau iluna, a me ke kunou an mai o iakou imua o Hawila, ua inu ae la lakou i na kiaha i kanaenae ia ae al no kona ola.

I ka hoi an iho o na mea apau a noho iho maluna o ko lakou mau noho, ua kahea mai ia kahi mau leo. Ke ola o na lede i ka Naita Eleele. I ka wa 1 lohe ai o Hawila i kinohi i na oleo a lKolomela, iaia na olelo hookaau no ke ola o na lede, ua kilol koke aku la ia i ke au ana a kona mau mak a puni ka papaaina, a Ike iho la oia oke ano # o ka noho ana ona lede ame na keonimana ma ka papaaina he wahine no he kane, he kane nohoi ! he whaine, a pela a hiki ia Benekona,' a o Makalika nohoi kona kokooiua, a koe iho la kela aohe o ia nei kokoolua wahine. I Ia wa ku ae Ia keia iluna, a hookuu aku la ika ipu makni a Laamaomao: | "I ka Makua Kiaaina i ka Hakuwa-I

hlne Makalika, na Lede ame na Keonimana. Me ka mahalo: Ano, ua loaa, ia'u he hanohano nui ma ka lilo ana i kakaolelo hookaau no ke ola o na lehe,' me ke kono ana aku ia oukou a pau e' inu kakou no ka hauoli o ko lakou mau ola.. Aka, mamua ae o ko'u poloai ana aku ia oukou e lau.ima pu mai kakou iloko o ia hauoii an, e ae mai oukou iau, eh oike aku i keia. la'u i kilohi aku 1 nei ia oukuu apau, na poe na lakou ke kilohana a'u e kuku nei a milolii, ame na hoa keonimana, ua like na pae opua i ka nana ana. He wahine no he kane, he kane no he wahine, oia ka'i hele nal io a hiki i ko kakou Makua Kiaalna me kan lel aloha, ua pai-a-pai, a owau wale no ka oi, no ka mea aohe o'u ko- 1 koolua e kohu ai la hoi ka'u kaunu a-l na iho, a o ka mea aloha ka hoi ia. Ke ike maopopo nei au, e nui ana ka ono' o ka oukou ai ana, e o'u mau hoa keo-1 nimana, oiai ua loaa na hoa nana e hoomikomiko a hoomomona mai i kal oukou mau mea ai, a o ka'u mau meal ai ke ai ia ana a moni ia e ko'u puu me ka maloohaha, oiai aohe o'u hoa. A 1 nolaila, a no ka loaa like ana ia oukou e o'u mau hoa keonimana, he mau le-. <le, a he neo hoi ma ko'u aoao, ke poloai aku nei au ia oukou apau e inu kakou 1 ke ola o na lehe me ka hoohalahala ole, a na ka Hakuwahine Mekali-' ka e hookau mai ia kakou no ke ola o' na keonimana mai Roma mai." I

Ua nui ka paipai o na mea apau no keia olelo hookaau nauao a Hawila, a ua inu ae la lakou i ke ola o na lede me ke ohohia.

E like me ka poloai a Hawlla ia Makalika, ua ku ae la oia iluna me ka hiehie nui, ame ka !eo nanahe waliwali lu aku la oia i ka meii ame ka waiu:

"E na makamak maikai—Akahi no au a piha i ka hauoli i ko'u hea ia an mai nei e pa leo oluolu aku imua o oukou. He haawina keia na'u i koho koke iho nei no i keia wa, i loaa ai la hoi ia'u ka wa kupono e panai aku ai i na o!e!o nani a ko kakou makamaka maikai nei, ka mea a'u e puana ae al ka Anetalope Ahiu, aole kihapai waina e komo ae ai oia. Mamua o ko kakou kaikai an mai l na kialia no ka in-,i hauo!i mahiehie ana ea i ke ola o ka makamak a hoaloha o kakou mai Roma mai e kala mai oukou ia'u i ko'u hoike ana aku imua o oukou, he oiaio ka o'.e--lo an iho nei a ka hoaloha maemae o kakou, aohe ona kokoolua o ka aoao o kakou e na lede e ono ai kana ai ana, e hooili pono ai paha kana kaunu ana. No'aila, no ke!a oiaio, ua kauoha mai nei ko'u haku makuakne ia'u, e makalahia ka maua pili an, oiai, ua haia kona mau la o ka hookaau ana, a e pili ae au me ia nei (Paipai ame ka heihei ma keia wahi na ke anaina.) Ake lana nei ko'u mana, na'u auanei e kiiihune aku 1 na hua inamona hoono ai, a ono auanei ka ai a ko'u hoa, a ke lulu aku hoi au 1 na hua aala o na kumulau ala 0 Mamiona Ululau, e kokoke ana 1 ke kumu wilou nona nei mau papahi lei a kakou e ike nei iloko nei, e poniu auanei na maka o kuu hoa i ka ua mea o ka he'.e ino o ka hae o ka puu i ka ono 1 ka ai. A nolaila, no keia e hemo ana ka'u pili me ko'u luaui, a pili ae "noi au me ko'u hoa, e inu kakou i ke ola o na makamaka mai Roma mai."

E na makamak, i kela au kahiko o ka noho ana o ka honua nel, ua maa mau mawaena o ka poal o ka poe kiekie o Italia, ke kono pu ia ana o na wahine e komo pu iloko o na hookaau

ole'o ana, e iike ae la no me kakakou i ike ae la ia Makalika. 'Aia kakou e na hoa hoomaopopo lho ai mawaena o na oielo hookaau papaaina a kakeu i ike ae nei, me he mea la o ka Makalika no ka oi o ka momona, ke hele ia a ka kapai o Hawila he "An€te'.ope Ahiu," aehe kihapai waina e komo ai, a he oiaio mao'.i no ia o!elo ana a ua Makalika nei, oiai o ko Hawila launa an me ia, aia wa'.e no iluna 1110, aole hoi iloko o ke "Kihapai Waina o Mamiona Hale. No na olelo a Makalika, ua nui ka hehihehi ame ka huro maoli ia no ka piha noiau. A mahope iho o ka pau ana. o na hauwalaau ana, ame na pioloke ana, ua hoonee aku la ke anaina oluolu o ka papaaina no ka hoonuu hou ana i na ono i hoomakaukauia. A ai hoi o Makaiika, ua hoouai loa mai la i kona noho a pili i ko Hawila. A i kela ame keia manawa, e huli mai an oia a lu mai la i ka olu waipahe o kona mau manao hauoli imua o Hawila, ahe oiaio ka olelo. "Ua ono ka ai a Hawila, no ka mea ke lu ia mai la na hua ala o na kumu laau ala o Mamiona Ululaau ame ka hookilihune ana mai o na hua inamona maluna o kana pa. | (Aole i pau)