Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 19, 11 May 1900 — @ HALAWAI HOOLAUNA AUPUNI KA AHAHUI AIHEMU A NA REPUBLIKA [REPUBALIKA] HAWAII. [ARTICLE]

@ HALAWAI HOOLAUNA AUPUNI KA AHAHUI AIHEMU A NA REPUBLIKA [REPUBALIKA] HAWAII.

Ma ka po Poalua nei, Mei, 7, i malamaia ai he papaaina ono ma kahi o Hon. W. C. Achi, mauka ae nei o Kapalama no ka hoohanohano ana i kekahi mau Alakai Aupuni kaulana o loko nei o ka Aina, mawaena o na kanaka Hawaii. He nui ka poe i konoia e akoakoa aku ma keia wahi papa aina i hoikeia ae la, aka, he mau o-ha io wale no ka poe i hoea ae ilaila a o kekahi poe @ i poloai ia, mamuli o ko lakou pilikia i na hana e ae ma na kalaiaina lehulehu o keia mau la e nee nei, ua hoea ole aku la lakou ilaila. Ua @ia mai nae ia makou na keonimana hanohano i hoea ae ma ua papa aina la, oi[a] no ka Hon. J. L. Kaulukou, Hon. S. K. Ka-ne, na Alakai Aupuni Kalauokalani, J. K. Kaulia, F. J. Testa, na Loio Kaneakua, Enoka Johnson a me T. McCant Stewart, J. H. Boyd o ke Keena Kalaiaina, S. M. Kanakanui o ka oihana ana aina, Frank Archer o ka oihana ohi auhau, J. H. Wise ame Wm. Holt. Ua @ mai a makou, mamua o ka @ ana aku o kela poe no ka papa aina @[ana/ono] i hoomakaukaui[a] no lakou, ua kaheaia he halawai pili kuka Aupuni, me ka nana ana i na aoao kalai Aupuni i ku ai kela ame keia hoa i hoea aku ma ia wahi. Ua kohoia o Hon. J. L. Kaulukou i Lunahoomalu no keia halawai a no ka makau loa o kekahi mau hoa i ka hoopau ia o na huaolelo e hoopukaia ana e ko lakou mau lehelehe pono iho, ua kapaeia ke koho ia ana o kekahi kakauolelo a nee aku la na hana me ka hoopaa ole ia kekahi moolelo. Ua ninau mai ka lunahoomalu, i ke kumu hana oia akoakoa ana, a na ke Alakai Aupuni Testa i hoike ae, penei: "Na'u oukou i kono aku nei e hiki mai maanei, a o ka manao nui a'u i hoolala ai me Mr. W. C. Achi, oia ke kiei ame ka halo ana aku i ko oukou mau aoao kalalaina no keia wa e nee aku nei. Ua ninauia aku hoi oia no kona aoao kalai aupuni e ku nei, a ua pane mai oia me ka hoonalonalo ole, he Demokarata oia. Ua ku mai hoi o Hon. W.C. Achi, a hoike mai i kona aoao kalai Aupuni i ku ai, he Aoao Repubalika kona. Hoike mai hoi o John Wise, he aoao Demokarata kona i ku ai. Na Mr. J. H. Boyd i hoike mai, he Repubalika oia, a ia wa i haluku ae ai na leo hauwalaau a na hoa apau i [akoakoa] aku. Ua hoike na hoa apau i akoakoa aku ma keia halawai ana i ko lakou mau Aoao Kalai Aupuni i ku ai. O S.K. Ka-ne, he Repubalika, a pela pu me kekahi mau hoa e ae. Mahope iho ua ninauia ko J. K. Kaulia aoao i ku ai, a ua pane oia me ka maopopo lea elike me keia: "Aole au he Repubalika, aole no he Demokarata, aka, e ao aku ana au i ka @ aoao Kuokoa ko makou e ku @ [ai/nei]." I keia wa i ninau mai ai o Loio Enoka Johnson: "O ka aoao Kuokoa au e olelo mai nei, oia anei kekahi Aoao Kalai Aupuni alakai ma Amerika Huipuia?" Pane aku o Mr. Kaulia: "Aole." Ninau hoi o Hon. Achi ia Mr. Kaulia "Ina aole ia he Aoao alakai iloko o Amelika Huipuia, pehea oe i manao ai e kukulu ae ia aoao i Hawaii nei i keia wa?" "Penei," wahi a Mr. Kaulia, "o ka

aoao DEMOKARATA, he aoao HOINO loa ia i ka ili eleele. Aole hookahi Senatoa a Lunamakaainana o loko oia aoao ma ka wa a'u ame Kalauokalani i hoea ai i Amerikap [Amerika] no ka hana o ka lahui, i haawi m[a]i i ke koku[a] ana ia maua ma ka lawe ana aku i na palapala hoopii a ka Lahui Hawaii iloko o ka Ahaolelo, aka, o ka aoao kalai Aupuni nana i lawe aku i keia hoopii a ka lahui he aoao Repubalika no ia, oia hoi, o Senatoa Hoar. O ko'u manao maoli, oia keia o ko kakou hui ana aku me ka aoao Repubalika o Amerika Huipuia, ua oi loa aku ia o ka pono mamua o ko kaoku [kakou] hui ana me ka Repubalika aihemu o Hawaii nei elike me ka Repubalika a Mi Aki i komo ai, Kaulukou i komo ai, Ka-ne i komo ai, McCant Stewart i komo ai—aole. Nolaila, aole o'u makemake i keia ano Repubalika aihemu, aole nohoi o'u makemake i ka aoao Demokarata hoino i na kanaka ili eleele a ulaula hoi, ma ke ano he poe Nika lakou. O ka aoao Demokarata he aoao run down ia i na ili eleele apau. A, aia nohoi ma Amerika i keia la he aoao Kuokoa, elike me ka aoao kalaiaina a Senatoa Pettigrew e ku nei, oia ka aoao Populist, a he mau aoao e ae nohoi kekahi. O ko'u manao maoli, he hana waiwai ole ko kakou koho ana i kekahi Elele Aupuni no ka hoouna ana aku i kela Ahahui Nui a na Repubalika e noho ana ma Piladelepia no ka wae ana i moho Peresidena. Ua maopopo loa e koho ana no na Repubalika ia Peresidena Makinile i moho Peresidena no keia kau koho balota ae me ka nana ole ia mai o keia mau wahi heluna Repubalika kakaikahi o Hawaii nei. Aole maoli keia he hana i alakaiia e ke kanawai o ke Aupuni Teritori a ka[k]ou e noho aku ai, he hana pili aoao kalai Aupuni wale iho no keia. Ua oi aku ko kakou pono e nana i na mea pili ia ka[k]ou iho nei mamua o ko kakou kikoo ana aku i na hana kuwaho. Na keia mea i hooulu mai i ka manao iloko o'u e hapai au i ka Aoao Kalai Aupuni Kuokoa iloko ponoi nei o Hawaii mawaena o na kanaka Hawaii ame na haole noono o [noonoo] hoopono apau a me ke koho balota ke alualu ana. O keia Aupuni Repubalika i kukuluia ae nei a i komo iho nei kekahi poe o kakou, aole ia i lilo i lala no ka Ahahui Repubalika Makua o Amerika Huipuia e noho mai la i keia wa. Aole hiki ia oukou ke hooia mai mua o'u, ua loaa mai nei ia oukou e nei poe Repubalika he kauoha pili oihana maoli mai ka Ahahui makua mai o Amerika Huipuia e lilo keia ahahui i lala no ia ahahui makua. aU [Ua] like oukou me kekahi poe kakaikahi iloko nei o Hawaii e kukulu i aha[h]ui oia ano maanei, a olelo mai he ala ua ahahui la no ka ahahui nui Freemason ma Amerika me ka loaa mua ole mai o na hookohu no ia hana i kekahi mea hookahi maanei. O ko'u manao maoli keia e kukulu ana au i ka Ahahui Kalai Aupuni Kuokoa, aka, makemake mua nae au e ike i ke kulana o ke kanawai Aupuni Teritori e loaa mai ana ia kakou." Mahope iho o ka pau ana o ka Kaulia hoakaka ana, ua ninauia o Mr. Kalauokalani no kona manao hoakaka, a ua hoike e oia me ka maopopo loa, ua kuikahi loa kona manao me ko Mr. Kaulia. Hoakaka mai o Mr. Archer i kona manao mahalo i na manao hoakaka a Mr. Kaulia no ka mea e pili ana i ke kukulu ana o kek[a]hi Aoao Kal[a]i Aupuni Kuoko[a] maoli ma Hawaii nei. He nui no na poe e ae i hoakaka i ko lakou mau manao, aka, o na mea ano nui ae la no kela i loaa mai i ko makou kiu hanu [hana?] mea hou.