Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 21, 25 May 1900 — HALA IA MAKUA ALOHA Lunakanawai Kiekie A. F. Judd Ua Hala, Ua Nalo. UA WEHE I KA PILI ALOHA [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HALA IA MAKUA ALOHA

Lunakanawai Kiekie A. F. Judd Ua Hala, Ua Nalo.

UA WEHE I KA PILI ALOHA

He Makua no ka Lehulehu, A he Kokua no ka Hooholomua ana i ka Pono Karistiano ka Hoonaauao ana i na Hawaii.

Ua hala ia Makua o kakou Ke alakai o ka Lahui Imiia la hoi ke Ola Mau l kuu kou luhi no ka Maha Mau. I ka hapalua o ka hora 7 o ke Sabati iho nei I hoea mai al na klai o ka po a ahai aku )a i ka hanu hope loa o kn Lunakanawai Kiekie o ko kakou Aha Klekie, ALBERT F. JUDD, ma kona home ma ke Alanui Nuuanu a w&iboto iho kona kino wailua i ka ohana iloko o ka luuluu. He mau mahlna loihi ke kaa ana i ka ma'i a akahi no a loaa iaia ka maha m&u loa. He mau la kona waiho ana iho nei iloko o ka nawaliwali loa, a ma ka ike a Dr. Wood. aole e hala ana ka auina la Sabatl iho nel. Ua.ko nohoi ia olelo. Ik)ko o keia mau hora hope loa o kona ola ana, ua akookoa ae na ohana apau, ka wahine, na kaikuahine, na keiki apau & koe hookahi, ke keiki e noho maila i na aina E; ame na hoaloha i piU mau me ia iloko o na hookele Kanawai ana i ka wa i hahi aku. Elike me ka nee ana o ke kololio, pela no ka hlkiwawe <k ka nee ana o keia iono kaumaha a puni ke kulanakauhale, ua nui na leo o ke aioha i loheia aku e u mai aaa no ka lama o na kanaka Hawaii ! hoopomaikaiia mamuli o kana mau ao ana ame kana mau kokua ana. Ua iehulehu nohoi na poe i h|»le kino aku e haawi i ko lakou hoaiohaloha ana i ka ohana i hooneleia iho )a I ka makua. Ua hoomaka mai keia ma'i i«ia i ke]a makahiki aku nei, a no ka ma"i oia i holo al i na aina E e imi ai i ke oia ame ka maha mai t»a hooluhi a ke koikoi o ka haawe o kana Oihana malalo 0 na kuhikuhi a kona mau Kauka. Ua holo aku oia me Mra. Jadd iloko o ka nialama o Sepatemaba iho nei. Ua h«leia na wahi apau e koa, ke kai hulhui o ka Moana Akelanika, a ka hau anu o aa mauna o Nu loka; na kuianakanhale me na kuaaina; ma na wahi kanaka a kahi mehamaha. Aole nae 1 kuu mal ka hana kaumaha a ka mat.

A i mahina aku nei. me naau luuluu me ka ehaeha ua huh boi mai laua, me na keiki l ke one oanau no ke kali ana i ka manawa a Makua e ki4 mai ai iaia. 0 Henry, ke kelki © noho mai la i lale, ka mea i Ike ole i ka hanu hope o kona makua. Mamuii o keia Kumakena o na Hoa 0 ka Papa Loio o Hawaii, ua hooholoia e hoopanee ka lakou Hoolaulea ilakahiki 1 manaoia e naknna i ahiahi, no kekahi manavra okoa aku, e! kaheaia mai ai e ka Peereidena o ka Papa. eK kau hapa mai nei aa hae o na Agena o na Aupuni o E, ao ka hoike ana mai i ko lakou komo ptt mai me keia Aupaai iloko o ko kumakena no ka hala ana &ku o ko:ia Alakai Kiekie ma ka hooponopono Kaa&waL Mai k& wa i loheia ai kona ma-1 ke a hiki i kona hoolewaia ana ua ku I kiai mau na Makal mawaho iho o kona home, no ka haawi asa iala i ka Hanohano hope loa i kulike me koea kulana. Ua paniia nohoi na poka p na hale Kalepa me na hale oihana e ae no ka hoomanao ana iaia. KE ANAIKA HAIPULE ME IA MA KOKA HOME. Mai ke kakailaka a hiki i ka hoolewa ana i ke ahiahi Poakahi nei. ua lehuiehu na kanaka i kipa( ae ma kooa home e ike hope loa i kona mau hele- ' helena o ke aJoha. Ua haii pn U mai na pua me na M nona, & ua «Uowale ke klno o ka pahu I ka nui pua e kahiko ana i ka mea i hsJa. Na Hawaii ana t hoonauao ai. noho pu ai, ai pa ai, ' me na hoaloha apau, oa kipa pu ae m«laiku. Ua malamaia ke ik* Kupapau maloko o ka lumi hookfpa nui 1 ka. hora 4 ponoi ua hoomakaia ke anaiaa pule, malalo o ke alakai ana a Rev. Wiili&m M. Kinc«id. He lehulehu loa o kona mau hoa o ka wa kahiko 1 hui pu me ka ohaaa ma keia anaina o ke kaumaha ka eh&eha. £ iike aohol me ka m«d maa ato I waeoa e kakou o ka malama i it 2ms o ke IaMH »o ka »«& i aloha kul ia* peH

no i malama ai na keiki Hawaii Opio i akoakoa ae i ke>la hoohiwahiwa lua o?£ malalo o ke alaki ana a Xlr. Kenry , Smit!i, ke Kakauolelo Nui o ka Aha { Kiekie. j Ma ka puka mua oka hale i .a:ki- ' luia ai elua Makai kiai no ka n*īlama ana i ka hiwahiwa o ke kulan o ka Mea 4 Make a mawaho loa aku, wa ® kahi kokoke i ke kaa kupapau he ewalu poe hapai pahu. He pua'i o 20 Makai malalo o ke Kapena ana a Waipa, ma ke alanui kahi { kaii ai co ke alakai ana i ka hoo'.ewa. Malaila pu na lala o ka Puali Puhi Ohe malalo o ko lakou alakai. Porofesa H. Berger. | Ua hoomaka ka haipule me ka hi- : meni ana a ka Papa Himeni ī kekahi ( me!e punahele laa 1 ka mea make. i 1 puanaia mai e keia maa lede me na • Keonimana: Mrs. Annia Montag'te j Turner, Mrs. JT. H. Paty, Mrs. B. C. | Damon, Mrs. W. W. Hall, 11. F. Wiehman, Chas. M. Cooke and Mr. Yamdley. Prof. Ingalls ma ka ogana. Mamuli o ke noi a ka ohana ua heluh£lu mai o Rev. Kincaid i ka pauku punahele loa i kam ea make, oia hoi keia: "Ke hoike mai nei na lanl ika nani o ke Akua a o ka honua i Kana hana." !

Mahope iho o ka pau ana o ka haipule me ka himeni hope loa, ua ku like • mai la na keiki eono a ka mea make ī j akoakoa maanei, a hapai like ae la i ko lakou makuakane, me.na waimaka o ke aioha e haalo'ulo'u mai ana, a i ka ike ana o ke anaina i keia, ua helelei mai ka waimaka o ka* lehulehu. Na keia poe keiki makua ole i halihali aku iaia a hiki i ke kaa. Ua pii maiie ka hoolewa me ka leo *uwe o na ohe o ka bana no ka iiina ma Maemae. Ma keia huakai ua helewawae na hoa pili mau o ka mea make. Kiaaina Dole me kana wahine, Kuhina Mott-Smith me kana wahine, Kuhina Damon me kana wahine, Loio Kuhina Cooper me kana wahine, Hope Loio Kuhina E. P. Dole, Na Lunakanawai Kiekie Fr«ar ame WhiUng Lunakanawal Kaapuni Staniey, me Davis, na Hoa o ka Aha Hookolokolo, na oHa o ka Papa Loio, na Luna Aupuni, na Komialna o ko na Aina E ame ka leliulehu. Nui ka poe hele ae ma ka'e alanui e hoike ai i ko lakou aloha hope loa i ko kakou makamak aloha. I ka hiki ana ma ka ilina, ua maiama ia ke anaina haipule e ke kahu o Kaukeano Rev. W M. Kincaid a mahope iho o kana lawelawe ana i keia hana hoohiwahiwa hope loa maluna o ke kino e hoi ana ka lepo i ka lepo, ua kuuia iho la kona kino i ka lua.

E like me ka la hiki mai I £ like hoi me. ke ahe makani Ikeia ka la i kona malamalama I Ikea hoi ka makani i ka holu "iau-1 E Mke hoi me ka hua i kanuia E like hoi me ke kumu i ulu mai Lilo ka iaau i kia hoomanao no ka mea kanu P«ia hoi oe i kau hana hoonaauao. Ua paniia na Keena Aupuni i ka Poakahi nei mamnli o ke kiimakena i ke awakea. Ūa hoopaneeia na hihia apau imua o na Aha Kaapuni. Kauia ke nikau ma ka ipuka o ke Keena o ko kakou Lunakanawai Kiekie i haia aku la ma kela ao. Ma ko Lunakanawi Davis Keena i malama iho ai na Loio i akoakoa ae maiaila no kekahi hihia i kekahi anaina hoalohaloha no ko lakou Aiakai Kanawai. Ua nui nohoi na oleio hoomaākai 1 hoopukaia e na loio no ka mea i hala ame kana hana. E mau ana ke kanikau a pau keia mahina. Maialo o ke kauoha a ke KuMna o ka Oihana Hoonaauao ua hookuuia na keikl kula i ke awakea Poakahi iho nei mamuli o ke kumakena o ke Aupuni. Ma ka noho ana o ka Aha Kuhina ia awakea nohoi, ua hooholoia he Olelo Hooholo Hoalohaloha i ka ohana o ka mea i make. Ua hanauia o Albert Francis Judd nw ka ia 7 o Januari, 183S, a ma kona wa i make ai r ua piha iaia na makahiki he €2 a oi. Ua hoomaka oia i ka imi ftna 1 kona naauao ma Punahoa uialalo o ke ao ana a Rev. B. G. Beckvith. a mahope mal maialo o Rev. Daniei Do!e, k& makuakane o Dole Kiaaina. Mai nei aku ua komo oia i Hava a malaiia oia i hemo mai ai me na hoohanohano kieke o ka papa ona i kulaia ai ma ke Kanawai ame kekahi man ike e ae. Ua hookuuls mai oia i makahiki i ka iwakaiua o kona m&u makahiki, a ia wa oia i hoi hou mai ai (lea aina nei, a hoomaka e pii 1 ke alapii o ka. hanohano me ka naanao. Mamua o kona mare ana i ka wahine,

ua kaahete oia ma na wahi apau no ka hoomalamalama ana i kor.a ike kanaka me ka nohona o ke kanaka o na ano lahui apau, a ua hiki loa aku nohol i Europa. Ma keia wa ana o ka.mele ana, ua halawai aku la oia me Miss Agnes, ke kaikamahine a Rev. James R. Boyd o Geaeva f Nu loka. Ma keia .auna ana ua beritaia iho la laua a paa t ame keia makuahine oluolu, ua hoi like mai laua no ka hoopunana ana'i ka iaua mau keiki. Uoko o na makahiki pokole o ko LunaHlo noho Moi ana, ua hookohuia oia i Loio Kuhina i ka makahiki 18/3, malaila oia a hiki i ka make ana o ke Alii. Ma ka la 18 6 Feberuari 1574, ua onouia aku ke kulana Lunakanawai nokua h,jua o ka Aaa Klekie, a ua iawe oia. Ma keia wahi oia a hiki i kona hoopiiia ana ae ma ke kulana Kokua Mua i Febemari 1 1877. I ka make ana o Lunakanwai Kiekie Harris i ka makahiki ISBI, ua hookohu koke ia oia| i Luna Kanawai Kiekie no ke Aupuui ma ka la 5 o Novemaba oia makaaiki no. Ma ia kulana oia a hiki w r aīe aku la no i kona make ana. lloko o keia mau makahiki o ka nohona lawaiawe ana i ka hana a kd Lahui, ua hooko mau oia i kana oihana me ka hoopono ame ka pololei ioa, a he kakaikahi na poe i iike aku me ia ma kana mau hana. Ua loaa keia makaukau iaia mamuM o ka ike i ioaa mai iaia mai kona makuakane mai Dr. Gerritt P/ Judd, kekahi o na Kuhina Waiwai oke Au Kahiko. Ma kona lakokua māu ana i kona makua ua loaa iaia na hoonaauao ana i na ike pili i ke kulana o ke kanaka Hawaii Kie kona nohona ame na kanawai o ka aina.

Ua hiki mai kona makuakane, Dr. G. P. Judd ma Hawaii e nei i ka makahiki 1828 mai Bosetona mai. A oia hookahi ke alakai o na'lii ia man la o ka n^aupo. MamuH o kona ike i ke kulana o kela ame keia mea., nolaila, oia : iawelawe ai i kana hana imua o ka lehulehu me ka hoopono ame ke kaulike. He kanaka manaoio loa oia i ka poloiei me ka oiaio ka mole o ka pono. Ua noho Peresidena oia no ka Papa o na Misiona i ka M. H. 1883. A he lala nohoi oia no ka Papa Kahu o ka Ekaiesia o' Kaukeano no na makahiki ioihi.

Mahope koke iho o kona lilo ana i Kokua no ka Aha Kiekie 'i ka M. H. 1874, ua piha loa o Honolulu nei ia mau la i na poe holomoku o na aumoku kaua, a i ka wa i kohoia ai o Kalakaua i Moi, a haule o Queen Emma, ua hoomaka ke AUi ka Moi, e ohi i na auhau no ke kuni o na Palapala, a mamuli o k£ia hana a ke alii ua nui ke; paoiiioni o na kanaka, a ua. hoopii kekahi poe. Ua noonoo nui ka Aha Kiekie i ka mea kupono no keia pilikia hou, a ua hana lokahi ka Aha Hookolokolo i Olelo Hooholo e hoopau ana ia hana a e hoihoi ana i ka pomaikai no ke Aupuni, a pela i hoomauia ai a hiki i kea wa. Ua kau aku o A!bert F. Judd ma ka noho Lunakanawa Kiekie i ke imna-kolu-kumamaha o kona mau makahiki a hookahi wale no mea mawaho ae ona i noho loihi ma ka oihan o ke aupuni, oia no o Wilikoki Lunakanawai. I ka po o ka la 18 o Feberuari o kela makhiki aku nei ua malamai e na Hoa o ka Papa Loio he anaina hoomanao no ka piha naa o na makahiki he 25 iaia ma ka oih&na kiekie ,a nia ia aeaina \ akoako ae ai na hoaloha apau 0 ka mea i make. Ma ka hanau ana ua loaa iaia me feana wahine, na keiki e ola nei apau, ehrku keiki kane, me elua kaikamahine. Eia na inoa: Agnes E. Judd. Albe.l F. Judd Jr., James R. Judd, Henry Judd, (o keia ke keiki i ke kula i Yale). Chafles Sheldon Judd, Gerritt P. Judd, Lawrence McCully Judd, ame Sophie Boyd Judd. He ekolu kaikuahioe o ka mea make e ola nei, Mrs. E. K. Wilder, Mrs. Augusta Carter ame | Mi?s Helen Judd. ! Mamua ae oka huii hoi ana mai o j ka mea Mahaloia a i Aloha Nui ia ia ! īaua e luana ana me kana aliiwahine, , ka makuahine hoi e ulu hookahi \ ka laua mau keiki, ua hoopuka*aku la oia 1 ka wahine me ka leo haalo'ulo'u i ke aloha: "Auhea oe. Hele mai la an a piha i ke aloha i ka aina lianau. Ke ole'o mai nei ke kelki a, kaua, ina kaua e hoi aku aiaila, e lawelawe pu ka maua ika oihana Loio. No'u iho, ke manao nei au. ua lawa ko'u mau la ma ia hana. Hele mai la au a uluponi i ke aloha i ka poe o'u i holoholo iike ai, ulu pu ai, a ua H!o lakou i ohana no'u ma keia ola ana. Noiaila. ke manao nei au. e hoi kaua i ka aina makua o'u, a ilaila au e hoohala ai 2 ko'u mau la hope. E hoi kaua i laila i hooko au i keia iini o'u. oia hoi keia: he makemake au e hoi e bana pu me na kanaka oiwi ma ka mea e ioaa ai ke oja mau ioa." Na kela mau olelo koikoi a kna i hala, i hoihoi mai iaia i kona ; "home I waena o kakou. O kana hana i makeonake nui loa ai e lawelawe. ola no ka lawelawe ana i na hana o ka j Psp* Hawaii ma ka hooholomua ana I ka ike i oi aku ina ike apau. Ka ike o ke Akaa. Aia ks wahine kane make i keia maa la ma Waikiki kahi i hoolamalama ai kona k*fkneke aloha, me ElikapeXa Kinau Waila. Aia pu nohol na keiki apau ma kona aoao i na wa apau. T)o ka akn i k& lunlnu o ko lakou makuahine. Ika la apopo e kau ai ke Xeiki nui, A. F. Judd. no ka holo aku ma Kauai e hoolamalama ai 1 kona kaumaha. Aloha no!