Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 23, 8 June 1900 — PUA LILIA O FARANI [ARTICLE]

PUA LILIA O FARANI

MOKUNA XIII Ka Naita Opio. aoie ae nei ia—Ka Naita K\e*le, ka Oiwl Hoopahaoha<*—Ka Oielo Hoohiki a ka Naita Eleele— Oia anel, ol ala anei. owal la ia? K kuu makamaka heluhelu, he mea oiaio, ua ike aku ia o Robata. me ka hoholo puanuanu ana ae o ke koko ij kona houpo, i kekahi kino kanaka, e| walho mai ana ma ke kumu o ke kipapali. e ku ana ma ka aoao akau o ke i kahua p<jhaku palahaiaha e hoea aku| al ua poe hoaloha nei o ka opioi. Aia ma kahi kokoke i ke peo o ua kln<s , kanaka la e okuku ae ana ka uuiuhaku koko, a he ku hoi i ka manaonao ke nana aku 1 tza uuluhaku koko la, e waiho ;ma ma kahi kokoke i ua kino kanaka nei. Ike aku Ia o Kobata, peia pu nohoi me Tavasareda, ka Naita limakahi o (talia, Walaka ame na hoaloha e ae apau o ka Nalta opio, o ua kino kanaka nel e waiho mal ana imua o lakou, aole ia'he mea kino e hiki ai, ke hoohewahewaia e lakou iho, ma ke ano. he mea kino okoa ae la i ko ka Naita. oplo, ka mea hol a lakoii i aku ai. me'na houpo hialaai, e loaa ana oia ia lakou me ka uhane i hoauwana nW* ia aku mai kona klno aku. Ae—ua Ike aku la iakou i ka aahu kila hoiookoa o ka Naita Ougo e wahi ana mawaho ae o ka mea kino n?aIoko iho. Me na waimaka e hlolo ana ma na papalina o ua poe hoaloha nei o ua Naita opio la, hele aku la lakou we na kapuai kaumaha no kahl e waiho mai an ake klno make o ko lakou hoaloha, ke Keikialll hoollina o. ka leialil o ke, Aupuni o Parani. Oial hoi lakou e helej aku ana, a mamua ae hoi o ko lakou hoea pono ana aku 1 kahi e walho ana ke k ino o ko lakou hoaloha opio, ia wa i ike aku al lakou l ka holo ana mai o ka lio o ua Nalta opio ia. Holo mai la ua ilo la. me kona mau pono no apau maluna Iho, a hoea ma kahi e waiho ana ke kino o kona haku, a kulou 1 ho la kona poo ilalo, e honl ana kona ihu. maluna o ke kapa-kila e wahl ana i ka oiwl puanuanu o ke kanaka nana i haaheo mau i kona hokua, a, o ke kanaka hol i kakele iaia ma na.kahua kaua iehulehu, a malokd 0 na rina hakoko, i ahal ai laua i na papahl lel hiwahiwa o ka lanakila. Ua hooiaio loa mai la keia hoea ana mal o ua lio kaua punahele nel o ka Naita Hugo, pela hol .kona honi ana iho maluna o ke klno make, ame ka uwe ana ana ae o ua lio la, o ka Naita upio, ka hoollina karaunu o Faranl, oia no ia e waiho ae ana malaio o na haakulou ana iho a ka I io kaua, nona ka Inoa o Domlnie. , Ma ka wa I hoea aku at ka puulu o na Nalta ma kahl a ke leino make_e waiho ana, ua ike koke mai la o * Domlnie" (ka iio kaua) ia Walaka, a o kona manawa no ia i hele ae ai, a h-*oko-koke mai la ma kahi a Wa T aka e kukuil ana ma ke poo o kona haku opio. K-iu aku la ka nuku o ua lio la maluna o ke kipoohlwi akau o Walaka a me l'? rnea la, oia kekahi e uwe kanikau pu ona me ua kauwA hoopono nei a kona me na hoaloha e ae hol o ua'haku nei ona. He mea olaio, ala na mea apau maluoa o ko lakou mau kull. me ko lakou mau lima e paa ana ma na kumu o ka lakou mau pahikaua, ame na kheiehe hol e puana paianehe ana 1 na hua pule no ka uhane o ka mea I hala aku. Mahope Iho o ka pau ana 6 ka puana ana ae o uii poe Nalta nel i na hua pule no ka maha o ka Nnita oplo, ua ku ae la lakou apau iluna, a koe iho la o Walaka ame Tanasereda. Lalau malle iho la iaua I ke kino i wahila i ka kapaklla, a» hoohull pono ae la i ke alo lluna. Wehewehe ae la laua l ka papa!e klla e poa ana ma ke poo. a hemo ae la. 1 ka ikeia ana ihō o ka helehe'ena* aohe wahl ano, olai, ua he'e-e ka p'ii malkai oke ano oke kanaka. Ua naha ka pu- i niu poo. I

B kuu wakamaka ieluhelu. he mea makehewa I kou mea kakan moo'olo ke hookaulua iho ma kela wahi o ka kaua mooie«o. Ua maopopo ae la 110, ua leaa mai la ka iio 1 nele I ka holo-lfo ole maluna o kona hokua —ke kino make. ka aahu kmia ame na lako kaua e ae apau i pUU ka Nalta Hugo; a mea maopopo e hoohoio iho.ana oe arao a u, ua make, a ua lele ke aho, ke knuia gula o kcr ola mailoko aku o ke Kelkialii o Varemanadoa. Nol&Ua, e aku kaua no mu». Ua hapaiia ae ia ke kino o ka Kaita oplo a kau maluna o ka hokua 0 Dominie. Ua hauhoaia Iho la we ke kaula a paa kona mau aoao apau ma< luna o ua Uo la. Haalele iho la ua pualu Naita i> «i me ka lakou puolo wulohia, a huli hoi aku la. ma ke aiahele a lakou I h«te n ai aJ. He mea olalo, li lakou l hele nnu ai. ua hele mal lakou me na houpo ī piho 1 na manaoiana malkai e halawai ana uo lakou me ltb iakou hoaloh» opio iioko o kona kirl6 I hoonele oJe ia e ke ola; aka, I keia wa a iakou e hoi aku nel no ke kahua hoomoana o na koa Kari«Uano» e haawe pakahl ana iakou t ka «kaniL a ka luuiuu amV ke kaumaha, a

he al&heie hoi ko Lakou mau papalina a na ko lakou mau waim&ka eioelo o ke aloha. Ua hoomau aku !a lakou i ka heie ana me ka. maiie loa, me he mea la, e kai htzakai hooiewa ana no iakou i ko lakou hoaloha opio. I ko lakou pul-;a ana iwaho o ka uiulaaii. a ma kahi hoi o ko iakou hoomau ana aku ma ke alanui a iakou i hele mai ai mai ke kahua h«v>moana mai, ua hele aku la iakoti ma ka iihi uiuiaau, a. ma ke aiaheie hoi e ioaa aku ai ke aialoa i maa mau i ka heleia mai e na kamahele, mai ke kulanakauhale mai o Konekakina. Oiai iakou e hele ana, aia hoi, inamua o ko lakou hwa ana aku i ke alaloa, ia wa i hoopuiwaia ae ai lakou apau i ko lakou ike ana aku i kekahi Naita i aahuia me kekhi kapa kila hooluu eleele, e hoio mai ana maiuna o kekahi tio eleele, mamua pono mal o kahi a lakou <» hele aku aha. Me na onohi maka pahaohao i honuu aku ai lakou i ke koa malihini hoopahaohao e nee mai ana ma kahi a lakou e hele aku ana. Aia ma kona poo, he papale kaua kila eleele; a maiuna iho hoi o ua papale kila la, he punohu huiu eleele, i like ka uliuli o kona wai hooluu me ka poni uliuli o ka pouli «» ka »><». 0 kona aahu kila mai luna a halu i kona mau kapuai, he eleele wale no apau. He hooluu kepa e paa ana ma kona mau kuekue wawae. O ka iio ana e kau ana me ka haaheo ame ka hiehie, me he mea la, he lio ia no Aneiusia (Andeiusian) a he hooluu eieeie nohoi kona mai mua a hope, a ma kona mau aoao nohoi apau. Aole he wahi kiko keokeo hookahi nia kona lae. 0 ka iaau ihe a ka Naita maiihini hookalakupua e hele mai ana, he hooluu eleele no kona. Oka wa-hi o kana pahikaua he eleele no ia. Ke kaulawaha o ka lio, ka noho ame na ili hoopaa o ua noho la; he elele wale no. Ma ka olelo hoopokoie ana ae, he eleele na mea apau ma na aoao apau o ua Naita malihini nei. Ma ka nana aku, me he mea la, he po pouii ua Naita nei ame kona mau hihlmanu apau, a pela hoi me kona lio, e nee kamehai ana imua o ka onolii malamalama o ke ao. Ma kekahi olelo ana ae hoi, he aahu kanikau kona, i kupono no ka huakai "kinowailua" e kamoe aku nei no ka halawai pu ana aku me ia. 1 ka hele ana o ka huakai a nu. Naita kamaaina o ke kahua hoomoana o na Kerusade a kokoke loa ma kahi a ka Naita Eieele e hele malie mai ana, ua kaohi iho la o Tanasereda ame kona mau hoa i ko lakou mau uo; a oia hana hookahi nohoi ka ka Naita i hana iho ai. la Wa nohoi i loheia aku ai ka

pane ana mai o ua Naita Eleele nei: "Ma ka inoa o ke Akua ame ka inoa o Denisa Henoiele, ko'u paterona, ke haawi aku nei au i ko'u a'.oha Karistiano ia oukou apau, e o'u mau hoahanau." Alaila, pane aku la ka Naita limakahi 0 Italia: "Ma ka inoa o ke Akua am<§ Kan& Keiki Hoano, ka Mea a kakou apau e hookauwa aku nei, ke pahola aku nei makou imua ou i ko makou aloha Karistano, me ka poloai oluolu pu aku hoi ia oe, e ka hoahanau maikai, e komo pu mai oe ma ka maHou huakai." "Mamuli o ko'u hālawai ania me oukou ma keia wahi, ke manaoio nei au aole loa au i mamao mai ke kahua hoomoana mai o na Karistano. E o'u mau hoahanau, he huakai hele ka'u i heU mai nei me ka piha i na inea he nui; aka, o ka oi aku nae, oia no ko'u paie ana no na manawa he lehulehu me na enemi o na koa o ke Kea Hemolele." wahi a ka Nata Eieele I pane mai ai. "Alaila, e ka hoaloha, i hele mai ne anei oe e hui me na koa o ka laau kea Homoiele?" "Ae. Aole hoi e liuliu a hoea mai no ko'u poe kanaka no ka hooipuipui anp mai hoi i na koa Kerusade ma na aina hikina nei. aU heie mua mat nei au me ka awiwi loa no ka halawai e ana me kuu hoaloha, oia hoi, ke Keikialii o Varemanadoa; nolaila, i nonoi aku au me ka haahaa, e hiki ana anei ia/oukou ke alakai aku ia'u ma ke alahele e hoea aku ai au no kona kahua hoomoana. Aka—auwe! Nokeaha ia oukou e nana mai nei me na helehelena haikea ame na onohi maka hoi i haloiia me na waimaka? Ua piiikia anei ola? Ua loohia anel 6ia i ka ma'i fiva kauiana o ka hikina nei?" "Makemake anei oe e I ke i ke Keiki&ni o Varemonaaoa?" i ninau aku ai o Robata o Noremana me ka leo i piha i ke aloha, i ua Nalta Eleeie nei. Aka, ma la wa no nae, ike mai la ua Natta Eleele nei i ka lio i hooukala Iho ai ka ukana aioha a na Naita Kerusade e hoi aku ana ma ko iakou alahele no ko lakou kahua hoomoana. Ike mai la ia i ka hoailona e moali aku ana ma: ka palekaua o ka Naita I make, oia no ka hoailona aIU o ka ohana aUi o Varemanadoa, o kona manawa no l hoono ae ai: ''Auwe! He&ha kela a ko'u ro«u inaka e ike aku nei? O kela no ka aahu kaua piha o Hugo. i maa mau ai oia 1 ka aahu ma keia ame keia wa ana e komo ai ma na kahua hookahakaha apau ma Parisa, Ea, e hai ma. oukou ia'u, he oiaio anei o kona kinp make keia a u e ike aku nel maluna o kela lio keokeo. Auhea o Walaka o Sana Valeri?"* *"Eia no au." wabi a Walaka i pane ae ai, me kona liooheie ana'ku hoi i kona Ho ma kahi kokoke iki aku i kahi a ka Naita Eleele e ku ana. me kona hoao ana hoi e nana aku ma na hakahaka o ke poi o ka papale kiia o ka Naiia Eieele, me ka Hoao ana hoi. ina paha e hiki ana iaia lee ike lihi aku i oa helehelena o ua Waita, Eleele nei. eia nae. ua hoopoho ia kela martao*ana ona. "E Walaka!** wahi a ka Nait* R<eele 1 pmne mai ai me la ninau ana nai. He oiaio anei ua poino ia kou haku? E hai mei oe ia*u i ka haina poloiei loa m> keia n'nau a'u e ninau aku uel hi oe." I r a holk, \kti la o Walaka t na weā I Mkt laia ke aoomanao no ka mea e pIH ai»a i k& haaiele ana o kona haku opio ( ke kahua hoomoana—ko lakou hele ana mii e huli iaia ame ka loaa ana d kona kino make. Mahope Hh> hoi o ka pau aua o ka Walaka hoike ana. ia wa i boike aku ai o Tanaaere4a imua o ua Xalt& Eieele ia i ka mooieio ptha e pill

ar»a i na h&aa. ohwiu iuo a k-kahi maa | Naita ekoiu o loko o ka puaakaua Ke£usade—ka hwpHLa &na oua Keikiaili i imua o ka Aha Hooko'okolo Koa o Ina NaHa—ka aa ha&aka ana oua Naita opio nei me koaa eiau enemi ekr/iu— ko lakou palo aria—kona ana, ame ka hopena maopopo ole o ft* hakaka ana, Ma ka wa i pau fho al na hoakaka ana a Tanesart<ia. o ka «a ia 1 hookuu iho al aa lima o ka Xaita i na k&ula kaohi o kona lio. hapai ae !a ia iua mau ma nei ona iluna, me ka huli ana ae hoi o kona p«x> i ka lar.i, a pane ae ia ia i keia mau huaolelo: 'Imua Ou, e ke Akua o'u mau kupuna i hala aku i ka po. ke moiia m-i au i kuu kino ame kuu oia holookoa no ka UUv ar»a i anela e nee ana maiuna o ka ili o ka honua, me ka pahikaua o ka iuku. a hlki i ke ku ana o ka*u makaia maiuna o ka poe apau i lawehala i ke kino rnaerr»ae a hala ole hoi o Hugo o \'aremanadoa. Ma ke kumu o ka laau Kea Hemoiele ke hoohiki nei au. o k x*u hana ia e hooko aku aJ me ka hoi hope ole. Nolaila, ke hoohikl hou nei au. aia a keia hana a*u. e iawelawe aku ai. oia ka wa e ike ai ra o ka ia i ko'u mau maka. E kuU Akua e lawe aku i keia h oohiki a e hoopaaia ma kou waewae hoaro ma r.a lani kiekie loa!" Alai'a, hookuu iho ia ua X.Tita E'eele hei i kona mau lima Pa'o. huli o<vt"> rr»ai ia kona poo ma kahi a na Naita Kpru.sade e ku aku ar>a me ka piha ilihia, a pane mai la oia: "E o*u mau hoahanau o ka imkakila, be wahi noi ka'u e pihm* aku r»*»i imua oukou. Ina ua puai aku nei he waai leo mai a'u akn. a i olp rv*h<* ia. he wahi olp '-'ai na waimaka i ia ma ia la. Ma ia wa nnh'M mahon» iho. ua pah<iia koke ae la ka i"oa o ka N«ita K°ikiaTii H"?n. Ua ruf m.ii ia na \*si<a har»nhano anau e ik» i ke kino make o ua Naita on?o la. a ua nui launa hior>a paha kekahi "'u nei i nu ia ai m rt oukou. a o kekahi mea a mau mea paha o oukou. ma P«T*'sa, e na'o rh ilnko iho oukou. E ik° ara ro ia'u ma >a wa e hookoia ai ka hoohiki a'u i lawe ae nei imua o ke Akua a i*"ua oonoi hoi o ko oukou mau Mai leeia wa aku. aole loa na kukuna 0 ka la e ike i kuu mau mqka: ao'e hoi ka vu!etera nkaooe ike iaia: nohoi he mea kino kanaka e ike ia'u. ma ko'u mau maka ke oie e ko ka hoohiki a'u i hoohiki iho la. Aole au i hana i keia hana mamuli o ka omi i na hoaloha o Hugo. ke Keik'a'i o Varemanadoa, ka mea hoi nona kā heana kupapau a'u e ike aku nei. aka, he mea pono ia'u e hooko mua i keia hoomanalo ana i ka makaia a'u i hoohiki iho la no kuu haku alii opio. Ke iana nei hoi kuu manao e hoea mai ana ka mana-j wa, aoie no i -mamao ioa aku mai keia i 'a aku, e oho iike ae ai oukou, ua pono| ka hoohiki kaupale a'u i ihoj la." | Me ka eleu hoi, pane aku la ka Naita Tanasareda: "Aole loa he wahi ouii a h'ohiona i| ikeia aku nei maluna ou, . e Sir Naita| e hiki ai ia'u ke hoomaopopo he kanaka oe i kamaaina mua ia'u." O keia nohoi ke ano iike honkahi o na olelo i hoooukaia aku e ra Naita e ae. I ..ka, o Waiaka nae, he wahi haohao iki | no kona no ua Naita Eleele la. me hej mea la, ua manao oia. he kanaka no ia 1 kamaaina mua iaia: aole nae maloko; o ke kahua Kerusadp, aka, maloko oi ke kularakauhale o Parisa. Me ia manao e kokoia ana iloko ona, pane aku ia ia: * l

i; M E Sfp Naita Eleele. i mea hnike aku IHa oe i kuu paulele maluna o kau olelo llhoohiki i lawe ae nei imua ou ame kuu limau haku Naiea ne, no kou lawe'aw<v !ana aku i ka hana e ku ai ka maimia no kuu haku opio i haalele mai a'u ame kona mau hoaloha, ke paa aku nei au la oe, ma ke ano he hoaloha oe no kuu haku. a nolaila. o' kou wahi e noho ai, maloko no la ō k& hale-lole o kuu haku opio." "E Walaka maikai, e ke kauwa hoopono a ka haku hoopono, he mana anei -ekahi i lona ia ai n 9i ' mjji ka Niita "Kleel 1 ? ia Wa'.ik*" ««T7> c P MoHn Trjar\eVahi i loaa ia'u ma k°ia ha"» " "Ke nei au i kau noi e Wa'ak' 'mnnnnn." Ua he*e nohei a aui ka la, hoea aku 1 V..i-iVoJ «n 1-1 n T " o TC*»'k'n"l A V i r n īiq Vv- 1 o V«1-Q qo ' -i hnn rrfn *> »*•» *"l ' r> ?•«> t-"rt I>o wo V "l O oio rna k-> knhin V-»u" ' ua nui na ninau i ui ia ae e kela am' -, n ,-n V-! m«\i *> " F<w.mhaohao nei. Owai la keia Naita Eleele? Vo nhl«h» ihn % Va wa h'** «' uH *»"»l" v 'nl r, « »>"•« " I*'«1 *'« T%/> ° »»'»*' o T , '»r.j>«ioror'q n*^f» lr o h«ln ti>la »-»»»-n-o>>« ~<i) r> l-o Vn '' ' M">|hoia ni ke kino o ki Niit<> o e noho pu ara hoi me laui r W-"nVH. .'■•*? "*CaTnfca r"®{V'»i." w«M a Ta"aI a'. Va ho~™.nM rr>al T>r»ho{ | k« kamoAK ««•». Vn-i Vau \ a l kimnW*:hH. e.k* nioio o v«vau i Vmw« »i i~un •<vVn N*i*a " bIV! K VoVou t-o h<v>nuVa I Vo VoVn« «wn \t-nle r« "« Naita H. mnwa fl nt A v«vr»u ihA. e w«i«Va. ao 1 *» o»i rc«*\\ hauU manao hoohuoi no kei** Naita?" *•*> o« e Vvin h«Vn. e ha» a'»u I"» he V»VoVi pii * no N°'*«* w«H a Walaka I ninau aku at ia Ta"Ae." "E ae anei oe, e kuu haku, e bai mai ia'u I kau mea I hoohuoi wale al?" "Me kē kanalua ole, ke manoio loa nei i nu. aolte keia he Va*»aka p ae. aka» o FtHoo no keia, ka Moi o F^ra" , i. ao ke Vaikuaat*a Moi hoi o ke KeikialH o Varemaradoa." "E kuu haku." wahi a Walaka i pa*e aku ai. "ua like loa kf>u manao me vo*u. Aohe a k<*knu mea e hou iku al ik> nei Nait% meele. O Pllip" io "p ka Moi o ke Aupuni lilia 6 Fa-! rani." j Aka. mawaena o ka 'ehu*ehu holookoa o ra Naita K«»nj«*ade. ua mau no k&, «U"e la ana. Owai la ia, oia anel. ol ala! anei: owai 1a? j E kuu m&k&maka heluh*lu, o Oeretu"»da anel kela. ka Pua UHa o Faranl? j Ua hemo anei ola mailoko m&i o kona wahl I hoopaa plo ia al? Nee a ka»* no mua. (A<rte I pau.) K« lohela mi»l r«l ke knee o kaa 1»a--o»e I ka ooe hela kanaka. Aohe *e o *>oe e b***i I ko lakon inoa, a pela ako. Apiki no oa poe sei!