Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 25, 22 June 1900 — KA HUAKAI KAAPUNI A KE KIU O KE KUOKOA. [ARTICLE]

KA HUAKAI KAAPUNI A KE KIU O KE KUOKOA.

Haalele ke kiu a ke Kilohana i ka hale hoolulu kaa ahi ma K@ i ka hora ekolu o ka auina la Poaha iho nei. Holo mai la i ka hola i hoikeia, ua hui me na elele D. Kalauokalani, J. K. Kaulia ame R. W. Wilcox ma Manana, Ewa. Aole lakou i ike mai a kau aku i ke kaa. lulu lima iho la, a ho@ [hookani?] ka @ no ka malu "Niu o Poka-i." Ma o a maanei o ke ala a makou i holo mai ai he mea nalo ole ka @ mai o ka lau o ke ko ma ka@ alanui, a me ka lawe a ka huila o ke kaa e oniu ana ma ka ahai mama loa ia makou i kaalo mai ai makou i ke kula o Waimanalo, a kiei i ke kai uli o Ka@ [Kaiele?} Ia makou e hoonanea ana i ka paipai a ka oni o ke kaa, ua loaa iho la keia mau hunahun[a] me[a] hou, no ka kakou Pookela nei, a penei no ia puana ana: "Ua haalele aku na Elele a ka Aoao Kuokoa i ke kaa o ke kakahiaka a hiki i ke kai o Ewa, i ka i'a hamau leo, e akoakoa mai ana na maka onaona, na kane, na wahine ame na keiki, a i ka ike a ke kiu nei, aole no i oi aku i ka 150. Ua malamaia na hana i ka hora 12:30 a o J. K. Kaulia ka lunahoomalu. I ka weheia ana o ka halawai, ua ku mai o Kalauokalani a hoolauna mai i na hoa kaahele kalai aupuni—J. K. Kaulia ame Elele R. W. Wilikoki. Ua hoike mai oia i na manao e like no me kana i hoike ai ma ke kahua mokomoko paikau o na koa P. G. o ke au i hala aku. [Ma]hope o kana mau kalai ana, ua ku mai la o R. W. Wilikoki a waiho mai i kana hoike e like no me kana i hana mau ai ma ka Aha Elele. Ua haawi pu mai nohoi oia i kekahi mau olelo paipai i ka lehulehu no ke kakoo ana i ka aoao Kuokoa, a i ke kuu ana iho o keia kupua, ua ku mai ka makua o ke kahua o ka aoao Kuokoa e heluhelu mai la i ka Papa Hoohana o ka aoao Kuokoa e like me ia i hoike mua loa ia e ka oukou kiu nei. Ia Wilikoki a kuu iho ua ku mai ke "Kill the Snake" J. K. Kaulia, a hooho mai la, e "Oki ka wahine i ke kane ina e hooko ole ke kane i ka hana a ka lahui—a ina he mau hihia e hoea mai ana mahope aku, na'u no na lilo." Hu ka aka i na mea apau i keia poe no keia alunu wahine a Kaulia. He nui kana mau olelo kakoo ikaika i ke Kuokoa. I ke kuu ana iho o kona leo, ua ku mai la o Wm. Mossman, a hoike mai la he moho holo Lunamakaainana oia no ka Apana o Ewa. He nui loa kana mau olelo e ae, aohe nae he "io o ka ai i ikeia." John Boe, oia manao hookahi no, he Lunamakaainana. E koho ia'u no ka mea aole au no Ewa nei, aka, no kahi e mai. Ua ike no oukou, no Ewa nei o Komoikehuehu, ka lunamakaainana Hawaii nana i kumakena a kaawale o Molokai a Hina no ka poe Kina, a oia keia, e ku aku la, e ike mai oukou ia'u owau ke ola o oukou. Aole loa au e hookaawale ana i Molokai no ka oiwi e like me ko oukou kini hoohe wale, a Iuda hoi i na kau i hala." "O wau no kahi i moeuhane mua ole ai e lilo ana i Moho na ka lahui: No ke aloha ia oukou au i ku aku la i moho no ke kau e hiki mai ana. Aole au e kakoo ana i keia, a e kapae ana hoi i kela, aka, e ku ana no au ma ke kahua e ola like ai kakou a pau. Iaia no a kuu ilalo ua ikeia aku la keia wahi elekule nona ka inoa i oi kelakela ae i ko na poe e ae a pau Kahakuokalani, a me keia kana pule: "E o'u mau oiwi, ke lohe like aku nei kakou i na leo o kela poe e waha-e wale mai nei no, a i mai nei hoi, he poe moho lakou na kakou eia, hoi ka'u. "E like no me ko'u inoa, peia no au e kaukau aku nei i ko oukou aloha ia'u (i ka aina kupuni) a mai hoolohe i na leo kupinai a oukou e hoolono mai nei, a e kali aku no au a o kakou no a pau, a lohea ka leo o na Elele, alaila, kani ka pu i hiolo ai o Jerieho. Aole o lakou nei e oioi ae nei. I poe i lawa a i piha i ka ike namu, e hiki ai ke hakoko me ua poe nei na lakou i hakuku i na wahi apulu welu o kakou. Mamuli o keia mau hoakaka maikai, ua hooholo lokahiia ka ninau, e waiho ana i ke koho moho ana i na Luna Nui o ka Aha Elele. I ka pau ana, ua hoonee aku la ke anaina ma kahi o ka haiolelo hope, a ma alaila i hoolawaia mai ai ka ono o ka aina—he puaa, na (Keone) he i'a i hamau leo) etc. Ua ai a puua, i ka ua mea, he aloha i ka wahine me ka opuu keiki ame na lei e kali mai ana i ka makua imi ola. Mahope iho o ka nuu ana a kena i ka ai ono o ka aina "i'a hamau leo" ua hoonee ae la na makamaka ma ke kahua hoolulu o Manana e kali ai i ke kaa o ka hora 3, a ma ia kaa nohoi i kau ai ka oukou kiu nei— "hookui ana i ka halawai, a mama ua noa ua k@pu." HOOKIPA MA WAIANAE I ka hora 4:45 p. m., hoea ma Waianae. I ke kuu ana iho, hele huli aku la na kamahele i kamaaina. Oi hele huli aku a hiki kauhale Pake, paupauaho. Ma ia wahi komo ka hoohuoi i ka oiaio o na kono a me na elele i hookohuia ai. Kali makou a hiki i ka molehulehu loa ana iho, hoea ana o S. K. Hui ame J. K. Kupau. Mamuli o ke kono a keia mau puuwai hamama, ua pelu hou aku ai ko makou mau kapuai i hope. Hookipaia makou ma ka hale aina Club Restaurant a ua ai i ka ai haole i manawaleaia mai e keia lokomaikai nui. Mahope iho o ka halawai, ua hoaumoe kekai o makou ma kahi o kupau a kekahi ma kahi o Hui. O ke kamaaina i manaoia ai—aole i hookipa mai no ka pilikia. A ina paha aohe a kupau ame Hui ina ua poino makou. Mahalo i ka lokomaikai o [e?] na kane ame na lede a olua! KA HALAWAI. I ka hora 8 ua hoomaluia ka halawai e J. K. Kaulia, lunahoomalu no ka wa, maloko o ka luakini o Waianae. Mahope iho o ka hoomalu ana, ua haipule mai o S. K. Hui. I ka pau ana, ua hoike mai ka Lunahoomalu i ka papa hoonohonoho o na hana o ka halawai. H[a]iolelo mai o Kalauokalani e like no me kana i olelo mua ai. Mahope o na olelo a'o he nui ua olelo aku oia i ke anaina: "Na oukou e Waianae nei i haawi i ka aina i ka haole. Penei i haawiia ai, maanei iho no i holo ai o Kahulupue, a mahope aku ka leo o Ke-

@pulupulu i hea aku ai: "E kuu keiki @ @ @ pa ka ili i ka ke@ @ aina." Hoike mua o R. W. Wilikoki, J. K. Kaulia a me na Senatoa e holo moho ana me @ Mahope o kana haiolelo ana ua hoike @ @ @ o Wilikoki i kana hana ma Wakinekona. I ka pau ana o keia, ua heluhelu mai o Kaulia i ka papa kahua o ka aoao Kuokoa. Mahope o kana heluhelu ana, ua hoike mai oia i kona kumu i olelo ai "D— he missionare." Hoohalike mai oia i na aoao kalaiaina me ke kaupaona. Hookuuia ka halawai me ka pule a Rev. Kaala. Ma keia halawai, ua aneane 100 poe i hiki ae, na kane, wahine ame na keiki. Aneane 50 poe kupono i koho balota. NO WAIALUA. Mai Manana aku ua holo loa ko kakou kiu me na Kalaiaina a mea ma. Kau i ke kaa i ka hora 11 a holo a hiki ma kahi o ke Alii Liliuokalani i ka Ehukai o Puaena. Ma keia wahi ua lele iho la na Elele me ka oukou kiu. Ma keia huakai mai Po-ka-i mai, ua ukaliia na hoahele me Mrs. Owana Wilcox ame na keiki. Ia makou a kuu iho, pa ana kahea a ke kamaaina, Mr. S. K. Mahoe, a i ke komo ana aku i kauhale e kuku ana ka mahu o ka ipuhao moa, a e mapu mai ana ke ala o ka imu puaa. Mahope iho o ka hoomaha iki ana iho, ua hele aku la makou e luu i ke kai, a i ka ea ana mai ua hui hou aku la i kahi wai auaua o Waialua. I ka hoea ana i kauhale, e luluu mai ana ka papaaina me na ono o Anahulu. He puaa, ia pulehu, hee kalua, me ka ula momona o neia kai i'a nui wale. Ua ai na kamahele a puua i ke aloha i no ohana mahope, he wahine, a me ke keiki. MAKAIKAI IA HALEIWA. Mahope iho o ka hoomaha iki ana, ua kono mai la na kamaaina e hele aku ke kiu e kilohi ka nani o "Haleiwa" ke kakela o Konela Curtis Piehu Iaukea. Malalo o ke pailaka a ke kiu, ua alakai ia o J. K. Kaulia ame na hoa kaahele ia k[e]ia hale nani, a i ka hoea ana mai mawaho o ka lanai, pa ana kahea a ua Piehu nei, me he la o ka leo no o kekahi makuahine heahea a oluolu loa! A he oiaio no. Ua komo aku makou ma kona lumi hookipa, a launa iho la me ia me na kukaiolelo maikai ana no na hana hoopomaikai a pau ia kakou ka lahui. Mahope iho o ka makaikai ana i ka hale, ua alakai aku la ke kamaaina i na kamahele e ike i ke kuul[kuula] e oleloia nei (nona ke kumu i make ai o Kaiaokawaha ame kona kokoolua o Pikai ame kana wahine.) He pohaku nui keia, a he moolelo no hoi kona, a wahi a ke kamaaina ua ai i'a makou. No ke kupono ole o ke kahua e waiho nei o ua Kuula nei, ua hoomaka iho la ke "Kaula" Kaulia, e aoao i na mea e hana ai no ka malama ana iaia. O ka me[a] kupanaha. Ia makou e kamailio ana, ku ana ka pua amaama iloko iho o ka loko. Ma keia mea, ua kue ka ike o ke Kaula i ka lawaia, Kapuia ke kuu ana a ku ka moi, akule, aku, me ke kawakawa, a me ka ia ula na ke kuula. Hu ka aka ma keia wahi. Mamuli o ka akoakoa ole ana mai o na makaainana i ka wa i hoolahaia ai, nolaila i hooholoia ai e paanee a po Poakolu. HALAWAI MA WAIALUA. I ka napoo ana o ka la i ke ahiahi Poakolu, ua ikeia aku la na kanaka oiwi o Waialua nei e oiili [oili] mai ana mai loko mai o ka pouli, a i ke komo ana i ka malamalama o ke kukui, ua ikeia aku la he pae kini no no ka Ehukai o Puaena, a ua hoopiha i na noho i hoomakaukauia maloko o ka lanai o ka hale o ke alii, a i ka [helu] ana, u[a] hoomaopopoia, aia no maluna iki iho o ka 100 poe i hiki mai. aole i lewalewa aku. Ma'u no ka nele. I mahuahua keia heluna i na wahine koho balota ole ame na kamalii. Ua hoomakaia na hana ma ka pule a S. K. Mahoe, a i ka amama ana, ua hoike mai oia, oia no ka lunahoomalu o ka hana. Ua hoakaka mai no hoi oia i na hana e hookeleia ana—na haiolelo a pela aku. I k[a] pau ana, ua hoolauna mai oia, ia Kalauokalani i ke anaina. Ku mai o Kalauokalani a hoike mai i k[ona] mau manao kalai maluna o ke kahua o ka hoomanawanui ame ka hoopono. Hoakaka mai nohoi oia i ke kumu i haawi pio ai ka Moiwahine i kona Nohoalii—mamuli o na elau pu a na koa o ka manuwa Amerika, Bosetona. A ua hoonee aku oia i ke kumuhana ma ke kahua o ka pono kaulike a me ka pale ikaika i na hana hoinoino wale aku i na haole. Ua pio loa ka hoihoi aupuni Moi, ua hala, hala loa, wahi ana i hoike mai ai me ka pololei. Ua hoakaka mai no oia i na mea pili i na mahelehele ana o na apana koho balota ame na moho Senatoa a Lunamakaainana. Mamuli o koma ninau ana, ua hooho like mai na kanaka e kakoo ana ia Wilikoki i moho Elele i Wakinekona ([d]elegate). Olelo mai no hoi oia, oia no kekahi moho Senatoa no ke kau koho balota e hiki mai ana. Wilikoki ame [Ka]ulia ma kekahi mau poe e ae. Ua olelo mai nohoi oia, he inoa maikai loa o Iaukea i Senatoa, koe aku ka elua inoa. Ua waihoia mai nohoi oia i ka inoa o S. K. Mahoe i lunamakaainana no Waialua. Kokuaia. I ka pau ana o kana, ua ku mai o Wilikoki a hoike piha mai i kana mau hana apau i hana ma kana huakai i Wakinekona. Ua like no me kana i hoike mua ai. Olelo mai oia, aole loa he maikai iki o ka hookohu ana i mea eliwai maluna ae o ka oiwi J. H. Boyd, ka mea i noho loihi ma ke Keena Kalaiaina no 30 makahiki. Hookae loa keia hana i ka Hawaii. He lapuwale loa ka hookohu ana i ka poe aihamu o Amerika e hoonohoia mai nei ma ka oihana ma Honolulu." I kona pau ana, ua ku mai o Kaulia "Kill the Snake— E pepehi i ka moo." Mamuli o ka lohe pono ole ona i ka namu hou, ua lilo kana heluhelu ana i mea paakiki i ka hoomaopopo. No ka walaauia na olelo mai oia: "E noho malie mai lapaau (lawaau) no ka huikai ame ka powehiwehi o ke kukui paha!) Nui kana mau han holealea a hoomakeaka. Iaia a kuu iho, ua kaheaia aku la o W. Mossman a koi ikaika mai i na makamaka e lokahi. Ua kaohi ikaika no

@ Mahope iho o ke kuu a ka halawai @ He halawai ma @ @ Waimanalo i ke awakea @ i mai ke kiu no ka home nei i ka Poaono No keia p@ [pule?] aku ka hoike o na halawai i koe, a e kala mai i keia. KOU KIU KUIKAWA. Haleiwa, Waialua, June 20, 1900.