Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 26, 29 June 1900 — E ALAKAI POLOLEI I KA LAHUI. [ARTICLE]

E ALAKAI POLOLEI I KA LAHUI.

Mamuli o ke alakai lalau a kekahi poe kuhihewa, ua hoopihaia kekahi poe o kakou nei me na manaolana hoopaukoalaala, a ua hoolohe ole aku kela poe i ka leo a'o pololei a D. Kalauokalani ame R. W. Wilcox e olelo ana laua penei: "Ua pau loa ka nohona Moi. Pau loa, aole e hiki ke hoi hou mai." Me keia mau olelo a'o pololei no e lohe mau ia ana ma na wahi a puni o Oahu nei, a me na pae moku e aku no hoi kekahi, eia nae, he oia mau no ka manao kuhihewa o keia poe. Na keia mau hana alakai lalau a ka poe imiloaa ma ka hoopunipuni i hoohaahaa loa i ka holomua o ka hapanui o ka lahui, a mamuli no hoi o keia mau hana no, i olelo mai ai kekahi kanaka Hawaii e hana nei ma ka uapo penei: "He hiki loa i na kanaka Hawaii ke hana a loaa hou ke kuokoa o Hawaii nei e like me ka wa i hala." I ka ninau ana aku pehea e hiki ai? Pane mai oia: "Ina e lokahi na Hawaii oiwi, a lilo ka Ahaolelo ia lakou, alaila, ua hiki no ia lakou ke hana i Kanawai e koi aku ana ia Amerika Huipuia e waiho mai i ka lahui e koho nona iho i ke aupuni ana e makemake ai; a ia wa, e koho ai ka lahui i ke aupuni kuokoa e like me ia i hala." He kanaka keia i hilinaiia ma kana oihana poo la. Mai hea mai i loaa mai ai iaia keia manao? Ke olelo nei au mai na alakai ana no ia a ka poe hupo, ka poe hoi i piha i na hana hoohaunaele ka poe ukali ole mahope o ke ala o ka hoopono, e like me ke alakai, me na hoakaka a na alakai i hoikeia ae la maluna. O keia mau alakai maluna, he mau kanaka ia i kulike ole ko makou manao pili kalai aupuni, ma ke ano o ka Ahahui, aka, ma ka hoakaka pololei i ke kulana o na Kanawai i loaa mai, ke ano o ke koho balota, ka pio loa o ka manaolana kuokoa o Hawali, ka maikai o ka hana ana i na hana e loaa ai ka pono kaulike, ka hoino ole aku i ka hoa kanaka, o keia na a'o maikai ana, o keia ka makou e kakoo aku, a o keia ka makou e olelo ae, he hana na ke kanaka naauao. Ua hoike mai kekahi Hawaii penei: "I ka auina la Poalima mamua iho o ka po Poaono i malamaia ai ka Halawaimakaainana a ka Aoao Kuokoa ma Haimoeipo, ua hele mai o————a olelo mai ia'u penei: I ko'u manao, he hiki no i ka Ahaolelo Kuloko ke hana i ke Kanawai e komo aku ana i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e waiho mai i ka ninau pili i ke ano o ke aupuni o Hawaii, na ka lahui e koho." O keia kana kahua i makemake ai e kalai ma kela po, aka, no kona kue ikaikaia ana ua hoopio oia i kela manao ona, no kahi wa okoa aku. Aole nohoi o keia wale kahi o ka poino, eia hou no ua make o na Hawaii: Ma na haiolelo i haawiia ma na apana i kaaheleia e na kalaiaupuni o ka Aoao Kuokoa, e puka mau ana keia mau olelo: "Mai koho i ka mea i wehe ole i kona kapa Repubalika, aia a hoolei alaila, koho aku ia mea!" O keia ka kekahi. O ka kekahi hoi: "E koho oukou i ka poe i kupaa, ka poe i loaa ole he kiko elee ma ka piko o ko lakou poo." Eia ka ninau? "Owai ka poe i kupaa a i loaa ole hoi ke kiko eleele ma ka piko o ko lakou poo?" Aole anei o ka poe i hoohiki malalo o na Aupuni Kuikawa ame ka Repubalika iho nei o Hawaii? O makou Hawaii no ia, ka poe i hana i na hana kokua i oi ae mamua o ka oukou e uhauha nei i ka luhi o ka lahui ma na hana uhaai i ke kino. Ke olelo hou mai nei kekahi: "E lokahi kakou i ola ka lahui!" Pehea e

ola ai ina e hookae mai ana oukou e na alakai o ka aoao Kuokoa ia makou Hawaii e kokua aku nei ia oukou? O ka mea anei ia e lokahi ai kakou, ina e kapae mai ana oukou ia makou? Aole, aole loa! E manao ana paha oukou, i ka wa e lepo ai o ka ili, alaila, ua kumu loa ia lepo i ka puuwai! Aole. O ka mea i kumu i ka naau, he mea hiki ole ke kapaeia, aka, ina he ino i ka naau, alaila, he oiaio, oia puuwai ekaeka ke "puhiia i ke ahi" e like me ka moo. Ma ka hoomaopopo aku i na pailaka ana a na Kapena o ka aoao Kuokoa, ke ulu mai nei ka mokuahana mamuli o ka lokahi ole o na kalaimanao, a he mea minamina nui ia keia e na poe puuwai hamama i piha i ke aloha i ka lahui. Ke olelo mai nei kekahi "O ke kaulike ko makou kahua", He oiaio no ia ma ka pepa, aka, ma ka olelo a'o i na kanaka he okoa loa ka mea i haiia. "O ka hao no a pau loa." Iloko o kekahi ohana nui o 22 paha poe keiki, hoopunahele iho la ka makuakane i na keiki kane mua ame na muli loa, a me na kaikamahina mua, o ka makuahine hoi, hoopainuu loa ia i ka hiapo wale no. Pehea la, he kaulike anei keia o ke aloha o ka makua i na keiki o ka puhaka hookahi? O ke kaulike anei keia a oukou e kaupale mai nei ia makou? Kai no o ke alu like ka mea e pau koke ai o waena i ka waele? Eia no keia Puulena. Maloko o ke Kanawai Teritori, ua hoakakaia ke ano o ka mahelehele ana i ke Teritori me na hooponopono ana, a ua lilo keia mea ia makou Hawaii i komo iloko o ka aoao Repubalika, i ninau ano nui loa. A ke ike nei no makou i na hoa makaainana e ae o kakou, ke nune mai nei, a ke kukakuka mai nei i ke ano o na hookele ana o na hooponopono ano hou e hiki mai ana. No oukou hoi, o ke koho baloka wale no ka oukou e noonoo no ka hanohano o ka Ahaolelo, aole nae he hoomaopopo aku i ka lahui i ke ala e ku ai ma ka hooponopono kuloko i ka wa e hookoia ai na mahelehele ana o ke Aupuni nei. E olelo mai ana paha kekahi, "he nui loa ka manawa"—Pela io no! o ka apiki nae, ina e kali ana e lilo ana no ia i mea e ulu mai ai he kumu hoohaiki i ka pono ame ke kuleana hookele aupuni o na oiwi—e like me ka hoohaiki i kauia ma ka Pauku 44, aoao 14 o ke Kanawai Teritori—ma ka hapa hope oia pauku e olelo ana "O na hana apau o ka Ahaolelo, e lawelaweia no ma ka Olelo Beritania." O keia ka mea i haule i ka Elele Wilikoki, a he ke hoomaopopoia "no ka nui o ka pioo i ka nui o ka hana." A pehea la, e hoohemahema no anei kakou i keia hana ano nui e pili ana i na hoopohopono ana aku o keia mua iho e like me keia e lele e wale nei no mawaho o ke ala pololei? Aole! E hooki ia mau hana alehe baloka! E a'o ana i ka lahui i ke ano o na mea apau i kauia mai—ke au nui, me ke au iki, a e alakaiia hoi na poe apau malalo o ka pololei no ka pono kaulike oiaio. E hooki i ka mokuahana me ka hoino wale i kela ame keia. Mamuli o ka hoino me ka hoomaau o na Ilikini i nele ai ia lahui i ka mana koho, a pela aku no auanei kakou e hanaia ai, ina e hoomau mai ana ka lahui ma ia alahele hookahi o ka hoino. E wae i mai [mau?] moho kupono i poe hoi i lewa i na ike apau e loaa ai ka ikaika hakoko no ka pono kaulike oiaio no na makaainana apau. Ina pela kakou e hana ai, alaila, he mea oiaio, e loaa ana no ia ka na haawina hoopomaikai a pau mai ka Poo mai o na mea ola a pau, a pela no hoi ka lahui e oli mau ai me ke kiekie a haaheo ma na hana apau, malalo o ke alakai a ke Kalaiaina oi loa, ma ka Lani. L. H.