Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 29, 20 July 1900 — PUA LILIA O FARANI [ARTICLE]

PUA LILIA O FARANI

MOKU>\A XVIII. I i£A IWEHE ANA I NA M?:A HUNA POHIHIHI. "O ka nīakemake kela o ke Akua, O ka m&kemake keia o ke Akua." 0 keia ka ieo hooho o na kanaka i (wia. ae ma ia wa, a wawalo ae la ka lewa lua mau'leo huro la. Ua ku ae la hoi na kanaka. maiuna o ko lakou mau wawae a noke mal ia i kiei i na moho laeaklla o ka l'a, oiai hoi laua e ku ana imua o na lunakanawai. Ua ike a ua hoomaopopo iho kela a ine keia mea o ua aha kanaka nei ua kokoke mai ka manawa e hoopau ia ai ko lakou pohihihi no ka mea e piii ana I na Naita maiihini plua a lakou i hoobiioi nui a», oka o aku nae, oka Naita Meele ke kanaka nana I hoonaue ae me pioioke nui i kr- kahua hooinoana o Kerusade. Me na kapuai malie, heln aku !a ka Naita Eleele. imua o kahi a na lunakanawai e noho mai ana, kunou aku ia o lakou, a kamaiiio aku la. oia: 'H o'u mau haku aiii ame o'u inau hoa NaUa hanohano i keia la i ha'.awai aQ ame ko'u kokooluo ma keia kahua kaua me na kanaka ekolu na lakou i kapala i ka inoa malkai o ke Keikialii Hngo. I keia la i hooko ai au ame ko'u hoa nei i ka maua mau olelo hoohiki no ka nai ana no ka pono o ka inoa maemae o ua Keiklalii la, a he mea oiaio, ua hooko mai na Lani i ka maua upu Ua ike oukou e na lunakanawai o keia aha hanohano i ko maua paio ana he aIQ no a -he alo me kela poe kanaka ekolu, a nolaila, ke ninau" aku nei au ia oukmi, Pehea iho la ia ka inoa maikai o Hubo Vcremanadoa i keia wa?" 1 kela wa i ku ae ai o Godefere de Kuliona iluna, ame ka leo nul moakaka pane mal la oia:

"K na hoa o ka makakila, e liooioln* mai oukou aj>au i ka <ilelo hooholo, ka mea lioi a'u e manao nei, oia nn ka ulelo hooholo i haawi pno ia mai ia kakou hiai ke Akua Hoano mai o na Karistiano. Aiamuli o ko ke Akua haawl ana i ka lanakila o na hakoko ana » keia la i na moho na laua ina'i ka pono o ka inoa o Varemanadoa, ua ku u& inoa makamae la imua o Kakou apau a imua hoi o ke Ao Karlstiano apau he inoa i hookinaunau ole ia me kekahi kiko o ka paumaele, aole hoi me kekahi huna o ka hilahila. A ke kukala aku.nei au, he inoa maemae a maikai ko.ua Keikialii la, ka mea hoi »'u e kanikau noi, ua hala aku oia «aa ke alahele hol liou ole mai 1 hope i hope nei. O ke kanaka a mau kanaka e hoino ana i kela inoa, e ili aku no maluni ona a o lakou paha na hoopai ana a na Naita makee hanohano apau o loko o keia puall Kerusade. E hoomanaoia hoi, o makou apau e noho nei ma keia noho hookolokolo eia makou pakahi, a huiia ke ku nei ma ka aoao e kakoo aku i ka ihllhi ame ke kapu o keia olelo hooholo. O'keia ka makou oielo hooholo paa, a e kukala aku ana ko makou elele i ka olelo kuahaua e hoike ana ma na wahi apau o keia kahua hoomoana, ua hookoia ko ke Akua maken.ake no ka hoike ana mai i ka maemae io ana o ka inoa o ke Kelklalii Varemanadoa." I kela manawa i puia hou ae ai ka lewai na leo huro o na kanaka e hooho hou ana i na hopunaolelo, "Ua hookoia ko ke Akua makemake." lla ka wa hoi i emi Iho ai na leo huro a hiki i ka hoolana hou ana iho o ka pohu lai malle, ia wa i hulipono mai ai o Godefere imua o ka Naita Eleele, a kamaiiio la me ka leo kuoo: "Ano, e ka hoahanau malihini, oiai ua hoopuka aku nei ko makou aha lukanawai i ka olelo hooholo i kupono i kou makemake ame ka makemake hoi 0 keia aha ame keia iehulehu apau e hoopuni mai nei ma keia wahi, a o ka olelo hooholo nohoi e mana ana maluna o na kanaka apau o keia kahua Kei*usade, nolaila, ke nonoi aku nei makou ia oe, e wehe ae oe i ka mea huna pohihihi e o.wili nei ia oe mai a makou aku. Mai kou la i hoea mua mai ai mawaena o makou nei a hoea mai i keia la, aole loa hookahi mea kino ola mawaena nei o makou i ike i kou mau inaka, a i hoomaopopo hoi i kou ano oiaio maoli. l. aiaua ae kou inau im<lka ma na eheu o keia rina hakoko, a e ike no'auai.ei oe i na maka ohohia o ka lehulehu e haakokohi mai ana ko lakou mau onohi no ke ake loa ana e ike 1 ke kanalea pohihlhi o ke kahua Ke- | rusade,a o ka oiwi hoi I kapa pono ia, Kā Naita Eleele. Ke makemake loa na koa puuwai hopo ole o ke kahua Kerusade nei e ike owai la keia koa o ka aahu eleele, ka olali o ke kahua kaua a na Tureke? Owal la keia kanaka nana ke koi kaua i loheia kona halulu me he uina ana na ka hekili?

E wehe i ka mea huna pohihihi e upol nei maluna ou i hosana a i halelu aku ai makou i kou inoa maikai? "E Euiiona ka Lokomaikai mamua o ko'u hoike ana aku ia'u iho, e ae mai oe ia'u e hoike ak ui kekahi mau mea e pili ana ia Hugo de Yaremanadoa. Ke ole au e kuhihewa e hikl ana ia'u -ke hoike aku i kekahi mau mea e hiki lea ai ia oe ame kou mau hoa lunakanawai v hanohano ke ike iho he,piau hana powa eleeie ioa kai hana ia e na enemi o ua Keikiaiiiia. Ano, e hooiohe mai i na huaoielo a'u e hoike aku nei . ia oe a imua hoi o keia aha kanaka apau. Mamua o ke kaawale ana aku o Varemnadoa mai keia poai aku o keia noho ana, ua kakau oia i kekahi mau olelo maiuna o kekahl palapala, a ua ha&wi iho oia i ua palapala la i kana kauwa hoopono, oia hoi o Sana Vaieri, a eia no ia palapala ke paa ia nei e ua kauwa la ,ka, ma kahi nae o ko'u helu- • helu ana aku i na huaolelo i kakauia m&loko o ua paiapaia la, e ae mai ia'u ; e holke aku i na mea ano nui a'u i ike ' ai iloko o ua palapala la. ■ ■ • | "Ua ike oukou apau i ka loohla ana o na moku kaua o ke Keikialii Vare- ' manadoa 1 kekahi ino nui ame kona pae olulo ana ma na kapakai o Ep.ru- ' sa. He rtea keia i paanaau ia oukou. Ae. Ma ka wa i pfte olulo ai ua Keikiaiii la ma keia wahi mokupuni, ua hoea pu oia llaila me ka oiwi ana i nana aku ai me ka puuwai aloha ame na^

maka mamina, oia hni, ka mea ana i kai-a aku ai o ka Pua Lilia o Farani. 0 kona kokoolua keia i pae malihini aku al nia ia mau aekai, a o kona hoa aloha punohoi ia i ke anu a ke kai Ua loaaiho la iaia he wahi pupupu hale, a maloko o keia wahi pupupu hale 1 hoonoho aku ai oia i kana Pua Lilia i pakc*le ai oia mai na inea mai a ke a.nu e hapapa hele ana maiuna o ka aina ame ke kai. Ua haalele iho la oia J ua Pua Lilia nei ana iioko o keia wahi pupupu hale, a heie aku la oia e nana 1 a e hana hol i na mea e hoopakeleiaae aikekahi mau ola makamae , e ae o aikekahi mau ula makamae e ae o kona mau kanaka, a pela pu hoi me na ola o na hoioholona kaua o kona mau koa hoomanawanui. A oiai oia ma kela huakai, aia hoi, ua lawe aihue ia aku la ka Lede Opio ana i hoomakamae nui loa ai maiioko aku o kahi pupupu haie ana i hoonoho aku ai iaia e kekahi mau Naita Puuwai Eleele ekolu. O keia Naita, oia no o Guiseka de Grilloji, Petero o Burebona ame Arenola de la Marche. O keia poe apau, ua hookau aku no ko iakou kuko eleele maluan o Gereturuda, aka, ua hoonele nae kela lede hiwahiwa o ka. amemae ia iakou pakahi-a ia lakou i huiia. "Ua lawe aku la keia poe puuwai eleele ia Gereturuda a haawi aku la me ke aloha ole iloko o na lima o kekahi powa e ku ana kona moku ma ke awa o Durazo he powa hoi keia mai ke kulanakauhale mai o Turo. Ua hooiho la keia poe Karistiano puuwai eleele me keia poe 'powa e iawe aku a haawi aku ia Gereturuda iloko o na lima o ka Emira o ioko o ke kulanai kauhale o Nike. O keia Emira o Nike, oia hol, o Abu Hasa, he makuakane I hoahanau oia no Guiseka de Griion, oiai, o ko Guiseka makuahine he kaikuahine oia no keia Abua Hasa.

Ma kela po i īawe aihue ai keia poe ia Gereturuda mailoko aku o keia wahi pupupu hale aku, ua hoike aku la o Sir Petero ame Sir Arenola imua o Gei-eturuda, ua make o Hugo, ke Keikialii hoi o Varemanadoa, me ke koi ana aku iaia e lawe oia i kekahi o lakou i kane nana. Aka, me ke kupaa oiaio ame ke aloha poina ole iloko o Gereluruila no kana moa i aloha ai, ua hoole mai ia oia ia laua: Ia wa i hoopuka aku ai laua i na olelo hooweliweii imua ona, e ai nae aole no oia i ae,a ua kupaa no ola mahope o kana i hoole ai. Ua hoike aku no laua imua ona no kona haawiia ana aku iloko o ka lima o ka powa ina e hoomau ioa ana oia ik a hoopaakikin ana. aole hoi e ae i ko laua makemake. aka, ua hoole mai no oia. A Ika ike ana o keia mau kanaka puuwai eleele ka mau ana o kona paakiki, ia wa laua i hooko aku ai laua i ka laua mea i hoike mua. aku ai iaia. "I.Ta kauo hdluhulu ia oia mailoko aku o keia wahi pupupu hale, a laweia aku la a kau maluna o ka moku powa. lTa hoouna pu aku la hoi o Grillon he eono o kona poe kanaka ponoi e hele pu me ia maluna o keia moku powa. Ma ka wa i ku ai ka moku ma ke awa o ke kulanakauhale o Nike, ua haawiia aku la oia ma ke ilma o Abu Hasa, a o keia poe kanaka hoi eono i ukali aku ai iaia, ua pau iho la lakou i kapepehiia,a,aolei ike hou i ka malamalama o ka la. Ma ia wa i hoopaa pio ia ai o Gereturuda maloko o na pa o ke kulanakauhale o Nike."

"E o'u mau maku, ua ike oukou a ua hoomaopopo hof ua hoea mai ko oukou mau puallkoa i ke kulanakauhale nei o NUee. He oiaio, aole i loihi loa ko oukou mau la o ka ana maanel nei, aia hoi, ua komohla iho la ka 'maka'u ame ka hopoh'opo iloko o kanaka puuwai eleele o ikeia auanei kahi a lakou i huna aku ai ia Crt returuda e ke kanaka a lakou i enemi loa ai, nolaila, i ulu mai ai iloko o lakou ka makemake e hoolilo ia Hugo, ke Keikialii o Varemanadoa. He nul I na manawa a lakou 1 hoohalua ai e lawe i kona ola, aka, no ka hiki ole nae ia lakou ke;lanakila maluna ona, ua hoao iho la lakou e hanai iala i ka laau make. A ke ole au e kuhihewa, ua pahua ka make a lakou i hoomakaukau al nona mamuli o ko ke Akua ae ole ana i ka manao pepehlkanaka o ka poe puuwai eleele. O ka hana eleele loa a lakou i hana ai, maluna o Gereturuda, aole no ia i nalo mai ka hiki ana e ike ole la kona mau moali, oiai, ma ka la mua loa i hoouka kaua al na koa Karistiano nei jne na Pegana o lōko o ke kulanakauhale o Nike, ma ia la i ike lihi ai o Hugo, aia maloko 0 ua kulanakauhale la i hoopaa pio ia ai o Gereturuda. Ma ia wa hoi ana i ike lihl aleu ai i leana mea i aloha ai me kona puuwai apau, ua hoao oia me kona ikalka nui e loaa iaia ke alahele e hoea aku ai ma kahl a ua aloha nei ana i ku mai ai a nalowale hou aku, eia nae ua alalia mai la ia e na koa Pegana he mu hanerl ko lakou nui, a hiki ole iaia ke hooko aku i kona makemake. Mal ia manawa mal 1 hoopaa ai oia i kona manao, aole loa oia e hoomaha iki ana ma ka iawelawe ana 1 na hana eh iki al oia ke halawai a huipu me Gereturuda, lie maka no a i he maka.

"Mamuli hoi o keia manao paa mohia iloko ona, ua pii aku la oia ma

na kuahiwi o Nike nei, no ka huli ana i ka Elemakule o na Pae Mauna. A mamuli o kana mau kokua ana, ua loaa mal la i ke Keikialii Hugo kekahi kanaka hoopono, a malalo o na alakai ana a keia kanaka i komo aku ai oia Iloko o ke kulanakauhale o Nike, a halawai pu iho la ola me ke Kaijialiiwahine Gereturuda. He oiaio, ua hookoia no mea i haupu mua loa ia e ia, no na hana powa eleele i hanala e Gutaeka, Petero o Burebona ame Arenola de la Marche. Nolaila, e o'u mau haku Naita, ke ike mai la oukou i ke kumu oiaio o ke komo ana. o Hugo o Varemanadoa iloko o ke kulanakauhale o Nike, a pela nohoi me kona pii ana aku i ka home noho kuahiwi o ka Elemakule o na aPe Mauna. Ma*ka wa i huipu ai ua Keikialii la me Gereturuda, uh kauoha paa mai o Gereturuda iaia, aole loa oia (Huero) e hoike mai mua o kona poe hoaloha aia oia rGerefnrvfla) maloko o ke kuianakauhale o Nlke kahi i hoopaa pio ia al. a biki i ka wa pono no ia hana. Ano, e o'u mau haku Naita, he mau mea oiaio loa keia a'u e holke aku nei imua o oukou, a ua nohoi au i na wa apau. e ka koo I keia mau olelo a'u e hoike aku r.ei inua o oukou me na mea hoike maopopo Ioa." ke'a wa i hooki iho al ua Naita Eleele nei i kana mau olelo ana, a ke ike

aku la hoi ia ua hoalii mai la ka pioo maluna o na hoa apau o na papa lunakanawai. A olai hoi lakou e nana aku ana i kahi ame kahi, me na onohi maka ano e, ia wa i ku mai ai ke aKuna Remona o Tuiusa, a pane mai ia me ka uluku nui: | "E Sir Naita, heaha )a na mea hoike e hooiaio mai ana i ka oit.io o kau mau mea i kamailio mai nei? Owai la ka nana e hooiaio n?ai ua hana o Guiseka de Griilon i ka hana puuwai eleeie au i hoike mai nei? Auhea ka mea hooiaio no keia mau mea a'u e lohe nei me ke piha kanalua o ko'u naau? Ina he oiaio keia mau mea apau au i olelo mai nei, alaila, ua hooliioia anei au i mea paahana hupo iloko o n lima o keia poe kanaka a'u i hilinai loa ai? He mau mea pohihihi loa keia! He mau mea hiki ole loa keia ke manaoioia He kanaka o Guiseka de Grillon i hiiinai ia e a'u me kuu naau apau. Auhea la na mea hoike e kakoo ana no kau olelo hoahewa no keia kanaka a'u i hilinai loa ai? E hoike mai oe i kekahi i hiki la'u ke manaoio he oialo kau mau mea i hoike mai nei." I īa manawa i pane hou aku ai ua NaUa'Ēleele nei me ka leo moakaka: ' "Eia.no ka mea hoike oiaio, e kuu haku.! mai oe iaia!" ' Mahope iho oka hoopuka ana aku o ua Naita Eleele nei i keia mau huaolelo, aia hoi, ua huli ae la ia makahi a ka Naita o ke Kapa-kila Dala e ku ana a hoomka ku la ia e wehewehe i ka aahu kaua dala o ua Naita nei. Hemo mua ae la ka papale hulu Okarika fceokeo e kau ana maluna o kona poo, a ia wa hoi i poha iamalama ae ai na hiohiona'nani o KE KAMALIIWAHINE GERETURUDA.

[ A ae la ia mau hiohiona imua o na maka o ke Kauna o Tulusa, ka Naita AUI Remona, ame ke anaina . holookoa hoi apau o ka Aha lunakanaj wai e nana mai ana maluna o ua mau Naita hoophaohao nei elua. Ua hoo- • mau aku la nohoi ka Naita Eleele i ka t wehewehe ana i na pono aahu kila da- . la aj>au o na Pua Lilia nei o Farani. I mea oiaio me ke pahaohao launa ' oie i nana mai ai o Remona maluna o kana kaikamahine aloha, haloi ae la ' na 'walmaka ma kona mau maka, haalele iho la i kahi ana e noho ana, a : iho aku la ia mailuna mai o kahl ana j i noho ai. Hele mai la ia me kona ' mau lima e hamama ana, a puili mai la !i kana kaikamahine i kaawale mai a j iaia aku no kekahi wa loihi loa. J Puili ae la ka makua ike keiki, a o ke keiki hoi i kona makua, a hookuu J iho la laua i na liaawina walohia o ke , aloha no kekahl ame kekahi.

E kuu makamaka heluhelu, ke ik>ae la kaua i ka hui hou ana o Kauna Remona ine Gereturuda, kana kaikamahine, mahope iho o ka hala ana o kekahi wa loihi loa o ko laua kaawale ana. Ke ike pu iie la nohoi oe o ua Pua Lilia nel o Farani, ka mea 1 kapala o ka Naita o ke Kapakila Dala, a i oie, ke Koa Malihini oka Hulu keokeo. He mea maopopo, aohe a kaua mea i koe e nana hou aku ai no ua Pua Lilla la o Farani,.oial, ela ola ke ku nei me kona oiwi nanl apau iloko o na puili aloha ana a .kona makua, a he oiwi oia i lanakila mailoko mai o na paa pio ana maloko o na paia pa o ke kulanakauhale o Nike. Ae —ua loaa kona lanakila mamuli o kana mau hooikaika wahinu ponoi ana iho.

Olai hoi ka makua e hiipoi ana i kana iei aloha, wa i poha mai ai ka leo 0 ke Alii Kiaaina o na Koa Kerusade, oia hoi o Godefere de Buliona: "E ~Sir' Naila Eleele ua hooialo mai ka mea holke ku-maka i ka olelo hoaHaka a kou hanohano; aka, hookahi nu'a i koe. Owai la oe, e ka hoahanau? Ia wa i kunou aku al ua Naita Eleele nei imua o ka Aha lunakanawai, a pane aku la: "Owau io no kou hoahanau ma ka oihnna a kakou apau e haaheo nei me ka hanoha.no. Owuu ka mea aka poe imihala i kuko ai e lilo i pio a i luahi na ko lakou mau manaolno eleele, aka. 1 keia la, ua hoopaula ae ia pulakaumaka ma ka oi o ka pahikaua, a ke hoomaikal ae nei.au i ke Akua lokomaikai no konia, pulama ana mai l ka pono a hoopai aku hoi i ka hewa."

I ka pau ana ae o kela mau huaolelo i ka hoopukaia ae e ua Naita Eleele nei ia ka i kaikal ae ai kona mau lima i ka papale lkla eleele, non hoi na hulu eieele e luhe ana ma kona mau aoao apau, mai kona poo ae, a waiho wale ae la na helehelena mohaha o ka—

NAITA HUGO, KEIKIALII O VAREMANADOA.

Nana mai la na maka o kela ame ke ia hoa o ka Aha lunakanawai me ka puiwa nui a nakulu iho la hoi na nune olelo ana iloko o kela ame keia mea, ma ka ninau ana. He oiaio anei ua oia hou mal ka Naita Hugo o Varemanadoa mai'ka make mai? He hihio moeuhne anei keia e ikeia aku nei? O ke Kinowailua anei keia o ke Keikialii a Hooilina Moi o Farani?" Aka, emoole nae ua hoopau koke ia ae la ko lakou mau manao pohihihl a pahaohao hoi no ua Keikialii la, oiai ua ku ae la lakou iluna, haalele iho.la I ko lakou mau wahi e noho ana, iho aku la mailuna aku o ka aleo a halawai aku | la me Hugo. Haawi pakahi aku la kela ame kei mea o lakou i ke aloha i iua Hooilina Moi nei o Farani. Mawaena hoi o na mea mua loa i huipu aku ue Keikialii nei o Varemanadoa, oia no o Tanasareda ame Robata o Noremana 0 ka mea hope loa hoi I haawi aku i kona aloha i ua Naita Hoopahaohao nei, oia no o Remona, ke kauna o Tolusa. Ua puili aku la oia ma ka a-i o ua Keikialii la a uwe iho la me ke aloha oiaio, a nonoi ae la ia ua Nata Opio nei ina paha e hiki ana iaia ke haawi aku 1 na kala ana iaia no kona mau manao maikai ole apau i hoike aku ai imua o na i na wa apau i hala ae. aka. ia wa i pane mai ai ua Naita Opio nei ma ka olelo ana mai: No keia mau mea au e kuu haku, au e hoike mai nei imua o'u, na ka lima ponoi, o ka'u mea i aloha ai e hoopau ae ia mau manao hoohuoi i ulu mai Uo- | ko ou no'u nei, a na keia lima auanei 1 e kipapa hou 1 ka nohona aloha ma- j waena ou ame a'u i o*i aku i ko ka no- j hona oia ano i i*«eia mawaena ou aine

a'u i na wa i kaahope ae nei." Ua lilp kela ir.au olelo a ua Nalta Opio nei i hoopuka mai ai i mea m i ka manao o ua Kauna Remona nei. Ua haawi aku ia oia kana ae ana no keia noi a Hugo. A ua hooholo koke | ia iho ia hoi kahi e mare la ai ua mau Opio nei ma ia wa ala n 0 ia ma ke kulanakauhale hoano o lerusalema ma ka wa mua ioa e komo aku a ka pualikaua Kerusade ma ia wahi. : (Aole i pau.)