Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 31, 10 August 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

Ua olelo ae o Manamanaakea I kona • haku 3.111 ia Kalanikamaalii, me na'lil ; a pau, na alii kahuna, me na mea a pau loa, e ia aku ana ma ka kakou mau mamo hope, e ike ia ai ka lahui kanaka o keia mau pae moku k<\ iko nei wau e ia kekahi mau lahui o kakou ma kekahi mau ainaa ku malalo o kakou, mai Maiku, Weiloa, Kulua. Kawelu, (olelo kumu) ma Maui, Molokai, Lanai Kahoolawe. E like me ka makaukau o ka lahui i na waa, ua holo aku la kekahi mau alii ehiku. o Kulino, Waipao, Kaunuhl Mahioiua, Pukekanlalii, Paumoku, Ke.kaialii. Ehiku alii, ehiku waa, me na Ikahuna Pimai, Laumai, Piikea, Lauhullu, Wewehi, Kahala, Laula, ' O keia na kahuna hooulu kanaka i holo me ko lakou mau alii na kaula, na kilokilo kuhikuhi puuone, na kakaolelo, me na makaainana, na lakou 1 hooulu keia mau aina i ke kanaka, mahope mai ua olelo aku la o Kuikealll, kaikuaana o ka Lanikamaalii ia Manamanaakea ke kaula mana, ua nui na lani a kakou e hoohui ia laua i na kaikuahine no o laua. Ua ae aku la no o Manamanaakea ke alli kahuna, i kona haku, he leo mana kona, he ikikapu na ka lahui ame na alii, me na kahuna alii, ua hoomakaukauia ko laua hoohui ia ana, i pono al ko laua noho ana aku mahope, ua ike no o Kuikealii ua na'lii opio i na hana i a'o ia ia laua me ka holopono. Ua hoohui ia ae la o Kawaihawail. me ke kaikamahine a Kuikealil. me Kukalanikaialii ka u'l nohea o ia au. Hui ae la laua ma ka hui hanohano ana, pela no hoi ke lli opio Nalualeaakama. ka ui noho i ka maiu kapu o ka makua, me Makaliikauali, ua maikal no ko lakou hni ana o Makaliikaualii ke kaikuahine no ia o Kawaahawaii, ua pono iho la no ia ia lakou. Ua noho na'li me ka maluhla hooiohe i ka leo mana o ka makua, pela lakou i noho ai me ka oluolu, a hikl i k& puka ana mai o ka iakou mau keiki mai loko mai o ko lakou mau puhaka alii, eh iki ai e hoonui ai i na alii no ka aina i pono ai lakou, ma ia noho ana aku, me ko lakou mau hanauna ohana a puni ka aina ua o aku me ka mau hanauna ohana a puni ka aina, ua olelo mai la o Manamanaakea i ka lakou mau keiki. Oleio ae la ke'lii wahine hapauea o Kekaiakea makuahine o ka Waihawa- . ii, a kahi no ka la nui o au mau aiii l hele ai a ohuohu na paia paa o ka lanl 1 na onohi, me ka ua koko ke hele nel

a halii paa I ka aina, ua ike mai la na Akua, o keia lahui kanaka uuku, o Kane me Kanaloa, Kellipookapuhunaikeaouli, ua ike mai lakou i ka lakou mau pulapula. Ua hooilina aku la o Manamanaakea 1 kona kulana alii kahuna wanana liooulu lahui. maluna o kana keiki hope o ko iaua mau la elemakule, pela nohoi kr. alii, o Kalanlkamaalil, hooiiina nohoi i kona noho alii maiuna o kana | keiki hope ia Nanaieakama, ua mahalo | r o na mea apau i na hana naauao a ko ■ lakou mau alii, ka hooiiina ana 1 ka | wa kupono. Olelo aku la o Kawalhawaii ia Manamanaakea ke poo o ka hooulu lahui kona makuakane olalo mal na kupuna n.ai, he makemake loa wau ia oe e ko'u rrakua ua a'o pono mai oe la'u me kuu haku me Naluaieaakama, i na pono o ko maua noho ana, ua Lk*. ua makaukau 1 kau mau hana maikai e ka rr.akua i pono no'u me ka'u ali!, pehea la ko maua aIL Olelo aku la o Manamanaakea, ke kauia, o ka leo i pae mal !a ma kuu pej.eio e kuu keiki hoolohe i ka'u olelo he mea nui ka noho a Karvj a Wahine, e malama i ka wahlne me na keikl, e malama i ka ohana me na ohana, e mahiai, e lawala, e hana I na hana a he manawa wale no ko ke Akua 0 ka hana no ka nul I lohe ma! oe. I keia wa a Manamaoaakea e a'o Rr.a .a Kawaihawaii, ua hookaumaba t,a na lii. no ka haaiele ana m&i o K&- ! lanikamaaiii I keia ola ana. 1 ka lohe 2 ai a o ka hapauea Manamanaakea i ka :rake ana o kana aiii. ua paupauaho mai ia oia a make aku !a no o la no Ke:a uak aumaha na mea apau. 1 l'a Ui iho la ke koikol maiuna o na Utana alii elua ka lahui alii. me ka ia|hui aiīi kahuna hoouiu oa UH> |ia mau ia i ia I luuluu ame ka ehaeha * a ' i: me ka iaaau o na mea apao *;ca, ua nui ke kumakena ana o lakou. *

|a hiki i kan &lo ana o na a'ii. ma kahi • miu o k-? o ia r.a sUr.a lua 'iuna j moki:xa X. ' He Kiu v a Mati r.va na A;\in.s I A:na. Nohealii o Xa!uaie.*akama. keiki a . Kaianlkanw.uki no Hawau kuauii. o _ Kawaikuauli ka n:ana nui. maluea o Kscwaik;:au!i ke kauiana aJrta o N'aiur aleaakamam&a. o>eto a« la o Kaw.al- ■ kuauli. ōuau ka r<mha-rsa e paa ai kuu |haku alii o KawaihawaU. Olelo hoo o Kawaihawaii kuauU ke kauia wanana a kahuna hooulu ka mea a ke Akua i poni ai i kauia ha't ioielo ma ke ano kakaoleio, no ko 2aua |aio alii, no ka mea. ua ike kake ae la īO Kawaikuauii i kekahl mea kupanaha |e kau ana i na paia leni. [ O keia mea kupanaha ake kauia opio ;• ike nel. he mau ao eteele eha e kau |ia ana e na hoku eono ma ha'i oieio wanana ae ia o Kawaikuauii, i na ;kahura me na kaula apau e noho mai ; ana. me ke aio aIU, e, auhea oukou e ; na'iil me na aiii kahuna a ia ka make 0 kakou la ke hoomakaukauia mai ia, { kii mai e luku ia kakou. t | Ke hal aku nei wau la oukōu e na'lii ' na kahuna, kela mau opua a'u i ike aku la eha me na hoku eono, ke hoike aku nei vrau ia oukou me ka pololei loa o |na ao opua eha o na'lii no ie eha e 1 noho ana maluna o ko iakou mau aina p&kahi iho, o na Hoku eono. | Ona mokuaina no ia o kakou o Kua- | uli nei eono e wehewehe pololei aku no i wau I ke ano o ke ia mea, i lohe pono oukou, o ke alll o Kohala o Lauimanu; :6 ke aiii o kona o Hamau Keea, o koiu Oloilo Hamakua KeliihunaaoulU O |keia mau aiii, ua makaukau lakou e | ieie kaua mau i kakou. o Puna nei, me ; Keiiimailehahel o Hilo. 0 ia no na Moku eono, o na mokuaina no ia o kakou, o na opua eha, o na lii no ia l inanao e hakaka ma! me kakou, oia ka haina pololei ioa« 1 ka iohe ana o na mea apau I keia wanana a ke kank i helu ia ma i oihna ua kau- | maha na mea apau no ka mea he olelo jko ka na kahuna wanana a hoouiu la|hui. 1 ka hookuu ana o ka 100 wanana a Kawaihawaiikuauli, ua ku mai ia ke aiii Kauliakamalamalluna, nana iho la i na pokii haku, ia Naiuaieaakama me Kawaihawaiikuauii. ua pane iho la i kana oielo kaena, no kona ikeike lua ; oie, he kaa hoi e hiki di i kahi hooilika ua nui, ua paha 1 hola o ia 1 kona mau pokii elua, hapai ae la o ia i kekahi eo nui, ua kii mua ia aku la ka iaau Palau nui o Kaiehuehuokaikoookamoku ua paa ae la i ka lima: E o'u pokii, e eia la, eia la, Eia wau o Kauli'aikamalanmiluna Kahoahaka o na kupua Eia kuu laau kaulana O Kaiehuehukaikoookamoku keia Oniu oiokaa i ka poho o kuu liina Uina ke kuila ka laau aiii Uwi ka Mamane i kuu lima hema O ke aaiii ku pa makani O ka'o'a ka poiolu ma ka Ihe Hoopaa ia na Ihe iaumekl Hoaku i ka la hooili kaua, liaiia ku ka ikaika ke koa 0 Kauliakamalamalalluna wau Ho a ano mai he mano kanaka '« He mea lealea i na ku laa Pau o Hamakua o koha Hee wale nmi no o kona o Ka'u Auhee hetwaie mai no o kona o Ka'u Auhee heewaie ia'u ia kaulia Oiliili kanaka me ka hoku Helelei mokaki i kuu laau Ku mai o kukaimokuaiii Kukumu a'o hauna-laau paiau-e Punipuni o kuauii nei o'u po-kii Me ou Haku kaikuaana la e E Kepookapuhunaikeaoull e Homal ka ikaika a nui. E oia ia makou e-e ola 1 keia manawa i paha ai o Kauiiakamalama i iuna eia hoi kekahi kupueu haihai iaau makaihe o Kaululeiakanaioa, Kokawaikuaii mua iho no ia o Kauluieiakanaioa, Kokawalkuauli mua 1ho no ia o Kaululeiakanaioa, o ke koa hoi i paha iho ia o Kekouluaieaakamalii nui ho no ia. Ua wae mai o Kawaihawaii i na ka-

naka ikaika a i paku pouhana e paa 1 ko laua noho alii, o kuliakamaiamaiiuna, o Kaululeiakanaioa, o Kaieleeleokamoku, o Kaikooalii o ke kaimalino me Kaiauailaau, o kela na heiu eakhi o ka ikaika me ke kaa, e hiki i keia poe koa ke luku he mau kaukani koa i kaika o ke kahi aoao mai. O na heiu elua aku mataio o lakou o' Mokuhoku, Wahaiiali, Moealii, Kukahielua Kekuiumau, Nakahu Wehiwehl Maiolokapu, Halhailaau, o keia poe koa elwa, o lakou, he ikalka, he makau ole, he hiki i keia poe ke luku aku i ko lakou mau hoa paio me ka manuhe'u ole iho o keia poe eiwa. Ua kau ia ko lakou weiie na mea apau, o kekahi keia o na lima akau ikaika loa o Kawaihawaii, ke kaulana, a pela i paa ai ka noho alii o laua me Naluaieaakama, Heiu I.—Kauliakamaiamaiiuna Kauluieiakanaloa Kaieieeleokamoku Kaikooaiil Kekaimaiino Kalanailaau Heiu 2,—Mokuhoku Nahalialilikekapu Moealii Kukahieiua Kellikumoku Nakahuahi Wehiwehi Malolokapu Ha'iha'ilaau | fAo!e i pau.)