Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 32, 24 August 1900 — Hawila ke Koa A IOLE Magarita ka Ui. [ARTICLE]

Hawila ke Koa A IOLE Magarita ka Ui.

Nolalla, aole a kakou mea e kanalua Iho ai e na hoa hoinainau no ke ano o ke kanaka nana 1 haaheo mua i ke kahua mokomoko, ka mea hoi a kakou 1 ike ai o Kui ka Hekili kona inoa, oiai, tia hai mai la no oia i kona inoa ponoi oia hoi o Oto Beriana, kekahi o na hoaloha o Hawiia, ka kakou koa opio. A ua maopopo loa hoi aole oia o Hawila a ina ua koho kekahi poe o kakou 0 Hawiia ia, alaila, ua kuhlhewa iakou. A i kela wa e huli ae ai kakou a nana aku hoi ia hoowalewale, ke kanaka paele e ku nei ma ke ano he moi a he haku alii maluna o ke kahua lealea. I ka wa i haalele mai ai o Oto Beriana 1 ke kahua mokomoko no kona hoa paio, ua ua ku iho la ua paele la a huu ae la kona mau onohl aiai keokeo a kakaa ae la maluna o na kanaka e ku mal ana, me he la, e huii ana ola no kana mea i mkemake al i hoa kakele nona. Alaila, kahea ae la oia i na inoa o na kelki mahoe elua i koe iho o ke aupunl o Slkele, o ia ho) o AmeDerose, ka mea hoi o Kurakusa; a o kekahi iho hoi oia o Atolka ka mea i olelo ia o ke Duke Oplo o na Makakila. Nolaila, hele mai la laua me ka hlehit nui a kū mai la imua o Hoowalewale, a o kona wa hoi la i kamailio aku ai laua i ka i ana aku: "E na keonimana opio, ua lohe olua 1 ko'u inoa o Hoowalewale. A noiaila, ke i mai nei ko kakou Hoolapanai maloko o kana pule i ao aku a! I kana mau haumana, a ma ka hapa ho pe o ua pule la penei-: Et ne noa inducas lntentationem; sed libera nos a malo, ola hoi, mai hookuu oe la makou i.ka hoowalewale ia mai;' aka, e hoopakele ae oe ia makou i ka Ino. A e hoomanao iho hoi olua o kekahi o na ino a ka Haku 1 makemake ole ai e lanakila mai malunao lakou, o ia no ka hoowalewale. Ake ole au e kuhihewa he mea pono ia kakou ka paio aku i ka hoowalewale ia mai me keia mau ano elua maluna iho o kakou, o ia ka maalea e llke me ka nahesa, a e noho malie hoi el ike me na manu nunu, a nolaila, ke manao nel au i ko olua wa e paio mai ai me a'u me Hoowalewale, alaila, e hool aku olua I ko olua maaiea mamua o ka naheea, a ke makemake hol olua e hookuu ole la iioko o na umii a Hoowalewale, alaila, e noho malie olua e me na manu nunu. A pehea ia ko olua manao l keia e na keonlmana opio? r Pane mai la o Ameberose, "e ke kanaka nona ka lli ame ke kulana i hookae loa ia e na lahui e ae a pau oka honua nei, aole o ke kanaka i like me , kou ano ka mea nana e kau kanawai mal maluna o'u a me kou hoahanau nei. Heaha hoi kou leo e hoo— Aole 1 pau pono ae na huaolelo hope a Ameberose i manao ai e puana ae, ola hoi, "hoolohe ia aku ai" ia wa l hooniniu ae ai ke kanaka paele i kona kino a pane ae la: "Aole ko'u leo he lepo peie e hiki ai la olua e nei mau wahi keiki omo waiu ke koekoe mai." No keia mau huaolelo a ua kanaka paele la i puana ae ai ua piena koke ae la ua mau mahoe la, a hooho ae !a hol o Ameberose me ka leo nul. "I kela wa e ho6lilo la ai kou ili eleele e nei negero a lilo i mea aiai ellke me ka hau." A hull ae la oia a 1 kona pokii: "E Sir Atlka, aole e hoomaaliii i ko kaua mau inaina, aka, olai e wela ana ka hao oia ka wa e kui ia al oia. Ina kaua, mamua a mahope." He mea oiaio, e iike me ka mama a me ka eleu o ka liona a holoholona e ae paha o loko o ka paio o na holoholona kohu popoki, pela iho la ka eleu launa ole a ua mau mahoe la I lele ae ai me ka mama nul, a kaa ae la kekahio laua oia hol, o Ameberose ma ke kua o Hoowalewale a o Atika aku no hoi ma ke alo. A pela i hooko oa al ka puana o kela huaolelo hope a Ameberose i pane ae al mamua mahope, o la hoi e lele kahi o laua a ma ke kua o ko laua hoa paio, a ke Ike nei hoi kakou eia laua ma ke kua o ko laua hoa paio, a o kekahi hoi ma ke alo. E na makamaka, he lua ole nf>i kii ana a ua mau mahoe nei i mea e hina ai ko laua hoa paio; a ke ike nei hoi kakou eia laua ma ke kulana e haule pio ai o Hoowalewaie lloko o na poho o ko laua mau lima. A e komo iho ana paha ka ninau iloko o kakou apau. Pehea iho la ua kanaka paele nei? Ao ke kulana hoi a ua mau mahoe la i lele aku ai a paa maluna ona, ola ko Ameberose mau lima ma kona mau kipoohiwl kahi i paa ai me ke oolea, 4 o nou mai la hoi oia i kona kuli akau mahope ona, a o Atika hol ua iho koke iho la kona mau lima ma kona mau wawae. A e Ike ana kakou, n.amui o keia ma u klina a Ameberose ame Atika I ke

| kanak paele, ua manao loa laua e hoohina kua iaia. A i ka nana aku hol 1 ke kular.a o ka mahoe mua e paa nei ia lioowalewaie e nonoho ana ola i Muliwaa, ame he mea la he kanaka ia i maamaa ioa i nei mea he ha'iha'i, o ia ral a ka oihana lua ia kakou. A i kona ike ana i keia hana maalea a kor.a mau hoa paio, ia wa ofa i hoohira aku ai i kona kino lluna o Ameberose a o kona wa hoi ia 1 kikiwi aku ai e hina i hope; alaila, me ka ikaika l loaa 1 na mau wawae, hoopii hikiwa- ! we ae ia oia ia laua me ka eleu nui, e 1 hapai pu ana i na lima o Atika, oiai i oia e puliki ana, a ioaa ae la kona opu, 1 alaila onou ino ae la ia i kona klno i hope me ko Ameberose kino, ka mea nona ka ikaika e kaomi mal ana ma kona kua me kona kuli, a me kona wawae hoi hapai ae la oia ia Atika, a iioko hoi o ka imo ana a ka maka, ua liina aku a o Ameberose i hope a o Atika hoi ua mahiki ia ae la oia e na wawae o Hoowalewale a lele koheoheo ana i hope, me ka haule ana ma kahi he mau anana ke kaawale mai kahi a ku a lakou i hooili iho ai 1 na ai awahie. A he oiaio, ua hlna »ho la no hoi ua kanaka paele la maluna pono o Ameberose me ka hull ana ae o kona alo iiuna, a e hoomau ana no hoi ko Ameberose mau iima i ka paa ana iaia. Aka, me ka makaukau 1 loaa i ua kanaka paele la opea kua ae la oia i kona mau lima a loaa na opl aoao o Ameberose a ia wa oia i umii ae ai me ke oolea, a ua like ka mahananana o ia mau umii ana me ka wela o ke ahi e lalapa ana a puni ke kino o ke 1«* naka. A ellke hoi me ka me ka ikaika ame ka uaua o ka a-i o ka pipi bulu, pela ka ikaika ame ke oolea o kona ai ia wa, a me ia haawina, ala hikiawwe mai ia oia iluna me ka haawe anu hol I ko Ameberose kino. Alaila, kulou ae la kona poo imua me ke pale ana ae hol o kona mau lima pukanl l.ke kino o kona hoa paio a haule pahu ana mamua ona, a hooho mai la ka aha kanaka. "Ua lanakila o Hoowaiewale maluna o kona mau hoa palo. I kela wa leleie ae la ua kanaka paeie la me ke ano hehena la, me ka hooho ana*hoi: Ahaha, lanakila ka Hoowalewaie maluna o ka maalea, ahaha, aohe kupaa e pakeie i k hoowalewale, aka, I ko ka ponei nae hoowalewale hoi, ua hoopahuala e ko ka manu nunu maalea. Hu-

ro." Ia wa kukala ae la ka llamuku ua kaa ka lanakila ma ka aoao o ke kanak eleele. A i kei wa e hoomaopopo hou iho iloko o ka rlna lealea, a o ka Nalta Keokeo o Helevlklt, Leon de 80, ka Ilio Dala o Farani, o Manu Nunu, ke kanaka opio nanaina wahine, a me Lanadova ke kuapuu a o Naita hoi o ka lio ulaula o Moravia. • Nolaila, he eha mau mt>ho i koe, a oia na kanaka a ke kanaka paeie e kakele aku ai.i kona ikaika. A mawaena o keia mau moho aha, a uhea o Hawila? A ke hui pu ae hol kaou ia Hoowalewale pehea oia anei ua hiwahiwa nei a kakou? Aia hoi. hikilele hou ae la na mea a pau I ka leo walawala ana i ka Itwa. "Aole au i ka mea huna, ke kok6l:e la nae i ka no'a a maua. Aole au I ka manu nunu, aka, aia au i kona punana. Āole au I ka nu o ka heklli, aka, aia au i kona poho ana. Aole au iloko o ka hoowalewale, aia nae lloko o ka mea kupaa. O ka leo, he leo kamahao ia, a o ka mea nae nona ka leo ua huna la aku ia mai na maka aku o ko Roma poe, a o kakou nae e na makamaka kai ike no Hawila no ia leo kamahao. Ano e hull ae kakou e nana aku 1 ke kanaka paele a me ka poal o na moho i koe. He oialo ua haawi plo mai la o Kui ka Hekili iloko o kona mau poho lima, a ua hina hoi iaia na keiki mahoe elua i koe iho, a nolaila, he ekolu mau kanaka i lanakila al ola. Kahea ae la oia i keia wa i ka Nalla Keokeo o Helevitia, a he mea akaka loa ua lilo ia kanaka i hinipopo paanl na ua kanaka la. oiai e kiolaola ia ana kona pauku kino io a la nef, iloko o ka lewa. A e like hoi me ka popoki e paani ana me ka iole no kahi manawa a hookuu lho oia i kona paani maluna o ka laua kahua lealea pela i hana ai ke kanaka paele i kona hoa, oia hoi mahope iho o kana kiolaola i ke kino nui puipui o ka Naita Keokeo o Helevitla i ka lewa ua hookuu iho la oia iaia ilalo, a haule pahu iho la. Puana ae la oia, "ua paa aku la a ke a mai nei ke ahl okooi;o o ka ikaika." Alaila, huii ae la oia a holoholo ae la ma ka rina poepoe o ke kahua lealea, me ka hamohamo ana ae o kona lima i kona lae. Mahope ku lho la oia a holoholo ae la n.a ka rina poepoe o ke kahua lealea, me ka hamohamo ana ae o kona lima i kona lae. Mahope ku iho la oia a huli ae la a nana aku la maluna o Lanadova a akaaka iho la, alaila, holoholo hou ae la oia a huli hou aku la no a nana i kahl kuapuu, a hene iho la no kana aka me he aka hoohenehene la. '

| Ku iho la oai a liullu, kahea aku la oia; "E kela wahi kuapuu, he keu ,hoi oe a kahi oehaa pahaohao iwaena o makou ka poe ui o ee paha ko'u hoa e palo ai. Oia, hele mai oe, makemake aku la hoi au i kou nanaina, me he wahī helehelena hookalakupua la kou. Uhu! 'He keu io no oe a ke kanaka ui nui waie e kena paele. E hoike aku au ia oe wahi a kahi kuapuu i paneaku ai me leo kakana. Eaho au ia oe, he wahi ano ui ko'u i oi ae mamua o kou paele. A ina aole 0 keahua o ko'u kua ina no la i keia la, lilo la'u kela wahine ui e noho mai la, 1 keia wa i huli ae ai ua wahi kuapuu la a kuhikuhi ae la ia Makalika oiai oia e noho mai ana ma kona wahi me ka piha pahaohao no kona ike ole i kana mea i aloha ai. j Alaila, huli hou mai la ua wahi kuapuu nei a pane mai la: j "Ea, e ka Hoowalewale nui o k t ao nei, owau io kou hoa kupono e paio ai, a ua pololei kou koho ana mai nel ia'u a i keia la auanei e ike ai oe i kaNaita o ka lio Ulaula o Moravia, a e hoomanao iho ai oe a me ko ltalia nel a pau, o Lanadova ka Alepa ame ka Omega I 0 nei mea he ikaika i ukali ole ia e kekahi mea kino kanaka e ae, a ua ma- { kemake loa hol au ina o oe e keia paele kela kanaka kaulana o ka lua huna walwai. Ano, e makaala oe nou iho. j I keia wa i lele mai ai ua wahl kuapuu la me ka mama nui mai kona wahi mai a paa mai la i ka puhaka o Hoowalewale, a iloko o ke sekona hooleahi ua kaikai ia ae la kona kino nui e na lima uahoa o ua wahi oehaā apiki nui nei a kiolaia aku la mawaho o ka rina leaiea. j A ia wa hoi i huro ae ai na kanaka no ka hiki ana i keia wahi kuapuu ke olepe ae ia Hoowalewale a haule hou iluna o ka honua. Huli mai la hoi oia, a me kona mau hiohiona ano mau o ka eepa ninau mai ia oia i ka Ilamuku. | "Eia, e Sir Ilamuku, aole anei au i la- ' nakila maluna o keia kanaka?" j "Ma ko'u manao, wahi a ka Ilamuku 1 pane aku al, ua lanakila oe maluna ona. Ia wa lelele ae la ua wahi eepa la i o a ia nei, me ka hooho ana ae: I "Lanakiia, lanakila o Lanadova ka* Naita o ka lio ulauia o Moravla." I keia wa i ala mai ai o Hoowalewal.e a pane mai ia: "E keia wahi ino, aole au e ae ua lanakila oe maluna o'u oiai ma ke ano powa oe 1 lele mal nei maiuna o'u. Manao au e hoao maoli kaua I ko kaua mau ikaika." "Ahe! I kou hoowalewale ana iho nel nae ia Kui ka Hekili me kau mau hana maalea, aole ou olelo iho he mau haan powa ia au a i ka'u hana maalea hoi, olelo iho oe he hana powa. Aole anel no kou manao ana, ua haulehia kou maalea a me kou ikaika malu na o ko'u mau kapuai wawae. Ho-ho-ho, he lalauia; aka, i na e makemake oe e hoao hou kaua, alaila, ua pono. Eia nae e ao ia oe i ka llamyku e hoihoi hou ak uoia i kana olelo hooholo i haawi mai nel no u ka lanakila. Alaila, nonoi mai la o Hoowaiewaie I ka liamuku e ae mai oia e hoihoi hou oia i kana olelo hooholo. aU ae aku la hoi ka Ilamuku a nolaila, ua hoomaka iho la laua e ku he alo a he alo. I ka nana aku 1 kahi kuapuu imua o kona hoa pftio, ua like me ke keiki uuku loa; aka, aia nae maluna o kona mau helehelena kahl i pua mai ai o nei mea he naau wiwo ole a hopo ole hoi. I kela wa lalau mai la o Hoowalewale i ua wahi oehaa la, a pela nohol oia iaia a o ko laua manawa no ia 1 hooili ho ai i ka mokomoko ana. Aka, e na makamaka, ua like o Hoowalewale me he puu opala e puhiia ana e ka makani, lloko o na poholima o kahl kuapuu he manawa ole paialewa ia ae la kona kino e kahi kuapuu a hele hou ana oia mawaho o wa rina hakaka a waiho oni ole aku la hoi oia me ka ike ole i kana mea e hana ai i kau a mea he niniu o ke kiola ia ana. A ia wa i lele aku ai ua wahi kuapuu la a ku iho la ma ka aoao o Hoowalewale, a hea iho la me ka leo pahenehene: "E, pehea iho la oe i keia? Ua lawa anel oe ma keia hookuku ana a kaua? Ina aole oe i lawa, alaila, e ala mai a e hookuku hou kaua. Aka, aohe puai leo ae o Hoowalewale, ua moe 1010 iho la oia me ka onioni ole ae, a ia manawa huli ae la ua Lanadova nei a kamailio aku la i ka Ilamuku: "E Sir Ilamuku, pehea, aole anei au i lanaklla maluna o keia kanaka? Pane aku la hoi ka Ilamuku: "Ua lanakila oe, a he makehewa kou heao hou ana me ia, oiai ua hoo>o ia kona makemake a ua haulehia no ola mamuli o ka mea ana i ake ai e hooko aku oe. Ano, e kahea hou aku oe i hoa paio nou." "Ua pono," wahi a Lanadova, huli ae la oia a nana aku la maluna o na moho ekolu e ku mai aua ia wa oia hol ka Naita Keokeo o Helevokfa, Leon de Bo o Farani, ame aMnu Nunu, ke kanaka nanaina wahine, alaiia, huii ae la oia a ninau aku la i ka Ilamuku: "Pehea la, ina paha e hina ana keia

poe ia'u kela poe ma ka hauna hookahl, alaila, heaha ka mea e loaa mai ana ia'u?" Eia wahi a ka Ilamuku, "e loaa la oe ka lanaklla, a no ia lanakila hoi e loaa aku ai ia oe ka makana no keia leaiea ana." "Kupanaha maoli. He makemake au o kela kanaka o Rokenekai ko'u hoa paio, eia nae aole oia maanei i keia wt*, wahi a kahi kuapuu. "Oia no hoi," wahi a ka Ilamuku, "aka, o kona hoea ole mai ia nei i keia wa aole ia he mea e kaohi ia ai kouikaika me kou ike maluna o keia poe 3 e ku mai nei. Ehana aku oe e like me ka hlki ia oe ke hana aku. Ia wa kahea ae la ua wahi kuapuu la: * "E Sir Naita Keokeo o Helevitia, ua makemake au ooe ko'u hoa paio. Ua lohe wale no au i kou inoa mamua, akahi no nae hoi au a ike maka." I keia wa hele mai la oia a ku iho la ma ke alo o ua wahi Lanadova la, a ia wa hoi oia i pane aku ai iaia. "E lalau mai ana oe ia'u a hapai ae." Lalau iho la ka Naita Keokeo o lielevigia i ua wahi kuapuu la, a kaikal ae la. He mea olaio, ua manana wale ae la no oia ma na lima o ua Naita la, alalla hoihoi hou iho la oia laia i lalo. Alaila, kamailio hou aku la ua wahl kuapuu la: "Ea, e kaikai hou ae ana oe ia'u?" Ia wa lalau hou iho la ka Moho Helevikia iaia a kaikai ae la, a o ka mea kupaianaha, oi ka hikl ole ana i ua Naita la ke hapai ae i ua wahi kuapuu ! la iluna. ! aU oni paa iho la oia e like me ke i kumulaau, a ua noke iho la ua Naita | la, aohe wahi mea a mohole ae. Ia wa kahea ae la ua wahi kuapuu la ia Leon de Bo o aFrani, e hele mai I oia e kokua ia Sir Naita Keokeo ma ke kaikai ana iaia iluna. Alaila, hele mai la oia a lalau mal la 1 j kona kino, a hul pu ae la me ko ka I Naita Helevikit, a hoomaka ae la laua i e kaikai iaia. I Aka, aohe wahi mea a lele iki o ua wahi kuapuu la iluna, oia mau no Ke kupaa o kona kulana. A ia wa olelo ae la ua wahl kuapuu Ia: | "Nani ko'u hiki ole ka hoi ia olua, a kahea aku i kela wahi keiki helehelena wahine, e ku mai la malia he wahlne kona ano a he kane nae paha hoi kona mau hana, Ia wa hele mai la ua kanaka opio nei & hopu mai la oia I ke kino pkahi kuapuu, a o lakou ekolu, ua hapai ae la I ua wahi kuapuu la, a he oiaio ua lele ae la oia Iluna. A pane hou ae la ua wahi Lanadova nei: "E, akolu oukou hlki io au lluna, a nolaila, me he mea la ala a ekolu oukou hina au ilalo. O ka pono I ekolu oukou a i hookahi hoi au, a ke lana nei nae ko'u manai, ina no paha e hoao ana au a me keia kanaka opio, aole no o!a e kanalua e hina ana au laia." E na makamaka, ke ike nei kakou i keia wa ua huhuhui ae nei na makau a ka lawaia i Wailua, a ela na moho a pau ke ku nei I kahi hookahi, a nolalla auhea o Hawila iwaena o keia poe? Mea e ua nalowale la. Aka, e na makamaka, olai lakou e ku ana, hoea hou mai la ke kanaka paele a ku mai la ma khi a lakou nel e ku ana, a pane mai la oia: "Ea, ina e hlna ole kena wahi kuaPuu ia oukou ekolu, alalla, e haawi mai oukou nau e kulai iala," I kela wa i kauoha ae ai ua waW kuapuu la 1 kona mau hoa e hoomakaukau kela ame keia o lakou iho. Ae paa hoi lakou ma kahi a lakou i ; makemake ai maluna o kona ikno, a e hookuu pau hoi i ko lakou mau ikaika me ke kanalua ole. ; Oka manawa iho no ia 1 hawele lho ai o an lima o ua poe la 3 maluna o ke kino o kahi kuapuu. Alaila, ninau ae la ua wahi Lanadova nel: Pehea makaukau ae nei oukou? Ae, i hooho like ae ai lakou a pau. | Aiawa 1 pane hou ae ai ua wahi ku- ( apuu nei ma ka olelo ana ae: j "O-ia." i Oko lakou manawa no ia i kuehu iho ai, nana aku oe, nononoke lua iakou me he pipl ahlu la no Kaekoa. Ala, iloko o na aekona hope loa wale no ke kupaka ana, a ua pau iho la na, moho ekolu i ka ulupa ia e kahl ki&puu a e like me ka hikiwawe o kona kiola ana i kona mau hoa palo a muumokakl ; ana iluna o ka honua, pela ka hikiwa- ! " e 0 kona ku ana ae a ma kahl o kona ike la ana aku he kuapuu, aia hoi he . kino loihi kona e ku mai ana, pali ke ( kua mahina ke alo, aohe puu aohe kee | o ke kulana, o ke ku no a ke kanaka ui e maemae i ke kal ka pua o kahala. | Aia hoi ke waiho malaelaeae la kona mau hlohiona imua o na mea apau, a owai ia? Ea, o Hawila no, ka ul o na ui mawaena o na kane o Italia a o ke oolea hoi 1 ike la kona pukanl mawaena o na kanaka ikaika a pau a puni ka alna o Italia. Nolaila, e na makamaka, o kela kuapuu a kaou e ike ae nei, oia no o HaWila, a eia hoi oia ke hoike nei iaia, ma ke kahua lealea. A he mea oiaio o kona lanakila ana maluna o na moho ekolu a kakou i ik" 1 ae nei, ua ai ae la oia I na leo mahalo a pau o ka aha kanaka maluna ona.

A aia hoi kana ipo ke nana mai la rr.e ra maka pihoihoi a oiioli, a ua ual ee ae la ra manao ooloku o Ke pahaohao i iuiumi mua iho maluna r.i«a. Oiai hoi o Hawila e ku molale maikal ana imua o ka lehulehu apau me he uwila la J ka maka o ka op-ua, ia %va i kalahea mai ai ka leo o ka liamuku o ka la, rr,e ak hoike una mai hoi, ua kaa j ka lanakila o ka mahele mua o ka lealea o ia la i ka mea i kapaia o Lanadova ka Naita o ka iio ulauia o Moruvia, ka 'mea hoi nana i ahai niua iho nei i na lanakila hanohano o na loalea o ka la onehinel. "Noiaila," wahi a ua Ilamuku la l huli mai ai a kamailio mai la la īa Hawila, "e ke koa opio kamahao, e Uele aku oe imua o ka Moiwahine o ka nani, a e lawe mai i ka hanohano o kona mau hoomaikai ana maiuna iho 0 kou mau hokua." Ia wa kunou ae la ua Haku alii la o na leo meie imua o ka Ilamuku a heie aku ia oia ma kahi e nuno mal ana ka Ui Makalika, ka Nanl hoohie o Mamlona Kakela, ka Moiwahine hoi o ka la nena e kaana i na papahi lei o ka hanohano maluna o ka mea lanakila. Oiai ka kakou koa opio e hele aku ana, aia hoi ku mal la o Makalika Uuna a pela hoi me na poe apau me :a, a iho mai la oia a ku iho la makeanuu ekolumai lalo mai, a ia wa i hele aku ai ka kakou koa opio a kukuli iho la ma ke anuu mua. A ia wa i kamailio mai ai o Makalika: "E ka Naita Pahmaohao o ka Lua Huna aWiwai, ke haawi nui aku nei au i ko'u mahalo kiekie no kau mau hana oikelakela a pau i keia wa iho nei, a ke panai pu aku nei hoi au imua 1 ou ma ke ano he makana no kou ianu- | kila kamahao ana maluna o kou hoa paio i keia opuu rose guia, a e iawe oe ia mea me ka hanohano mai ia'u ameia ame ka olelo ana ilio hoi o ka'u ame kana, ,a o kana hoi ame ka'u hookahi ia opuu e like kona maemae me ko keia opuu gula. Alaila, lalau aku la o Hawila i ua pua rose kula la a hoi iho la*me kona pane ana iho hoi: "O kau hoi hope loa ana paha keia i ka opuu pua rose gula e like me keia nel ke ano." A ku ae la hoi ola lluna, haawl aku ia i kona kunou haahaa ana imua o Makalika, a kue hope mai !a, a o Makalika hoi huli ae la ia a hoi aku )a no kahale pohai. Ia Hawiia i kuemi hope mai ai aku iho, ia \va oia 1 hoolele kamahao ae al 1 kona leo kapalili me ke kani kikiko'u ana la no kekahi manu leo hone o La j waokele, a na ia leo, hoi 1 hoolele p.'oo j ae i kona noonoo ana o na kanaka a īmi j hele ae la ko lakou mau hoolono ana ame na kiei ana aku aia la mahea ka manu nona ka leo e hoopioo nei la lakou. A oiai lakou e luaiele ana e ka leo Uianu pahaohao, ua hoopuiwa ia lakou e ka poha ana ae o kekahi leo wawalo ma na eheu mama o ka lewa inu na huaolelo: "E Moriata ka aeto o na pali o Moravia." Ia wa i ike aku ai na mea apau i ka holo ana mai o kekahi lio ulaula a ku iho la ma ke alo o Hawila, a o ka manawa no hoi ia i alake aku ai oia a kau ana ma kona hokua a ahai aku la ka pupuhi i ka ia'u o Ukoa. Ahala aku la o Hawila mai ke kahua mokomoko aku ia wa i kukala mai ai ka Ilamuku, aia a hala he hookalii hora hoomaha, alaila hoomaka īa Ka mahele elua o na lealea o ka la, oia hoi ke kukini. I kela manawa i auhee ae al ka aha kanaka ma o a maanei o ke kahua lealea no ka hele ana aku e hoomaha i na houpo lewalewa, ame he mea la ao "le aku la no e ole ka hui aku hui mai o na makau a ka lawaia l Wailua, e le'a ai kaena a ka lawaia. "E huki Ulua ana au." I ka hala ana o ka hora hoomaha hookahi ia wa i kani mai ai ka ole e hea mai ana e hui hou ka aha kanaka, oiai ua hlkl mal 1 ka hora lealea, A oiai ke anaina e hookuene pono ana ma ko lakou mau wahi iho, la wa i kalahea mai ai ka leo o ka Ilamuku o ka la; j "E lohe na mea apau, ke kukaia aku nei au ua wehela ka aha elua o na lealea o keia la, oia hoi ke kukini. O ka makana e haawlia ana i ka mea e lanakila ana ma keia mhele o na lealea. he papalu h.ulu Oseterika mai AJgruplta mai. "O na moho i komo ma keia lealea, oia ka Naita Keokeo o Helevitia; Ka Weli o na Pae Mauna; ka Olali o na Kai; Kavalia Roderika o Bepania; j Leon de 80, ka Ilio Dala o Faranl; ! Owila ka wawae Alopeka o Helevitin; i Mabela, ka Ilio hahai puahiohio o Ro- j ma. Aka, i na he poe kekahi e makemake ana e komo mai ana i *eia wa, alaila. ua noa no ia lakou ka hana ana pela. Nolaila, ke kahea aku nei au { na mea apau e makemake ana e lilo i mau moho ho keia lealea, e waiho mai I ko lakou mau inoa I keia wa." I ke kuu ana iho o ka leo o ka liamuku, o ka wa no ia i hele mai ai he elua mau kanaka i aahu ia me na aahuhulu bea keokeo, me.na papale hulu no hoi ma ko laua mau poo. He ano like no hoi ko laua mau klekie ame ka puipui o ko laua mau oiwl kino, a he kilakila maikai no hol ko laua mau nanaina ke nana aku. Hele mai la laua a hiki lmua o ka Ila*

muku a ha&wi mai la I ko laua mau ino&, me ka hal pu ana mai ua makemake laua e lilo i mau moho ma ka leaiea heihei kukini e malamaia ana ma la wa. O ka mua o laua, haawi mai la ia i kona inoa o Kadeina ke Kamahao; a o ka lua hol o 80-Hamira. A lna aole i poina ko makou poe heluhelu no kela mau inoa ae la elua maluna, alaila e hoomaopopo iho ana oukou. aohe keia mau kanaka, he mau mea e ae, aka, o Malawalia no ia ame Hawlla. Oiai, ka inoa Kadeina, oia no ka inoa o ka makuakane o ka Ui Peresila, Ke alii hoi o na powa o na pae mauna o Demavenada ma ke aupuni o Pereoia. A ua ike hoi kakou o Malavalia ke kane hoopalau a ka Ui Pereslla. A o ka inoa 80-Hamira hoi, oia no ka Inoa o ka lio keokeo o Malavalia i hoounaia al e Hawila i elēle ahai lcta imua o ke Kiaaina Benekona maloko 0 ka ululaau. 0 keia hoi ka 110 1 oleloia ma kela moolelo, ka hoa paio o ka makani puahiohio, ka aeto keokeo o na kahawai kuhoho he 1 2o Harckario, ka hoa uwila makeneti nana i hookul 1 na pali kahania o Maremana-Ano, a oia inoa hoi ka Hawila i lawe ae ai nona. E hoomanao ia rfae ma keia wahi, aia he mau wahi hoailona maluna o ko laua mau papale hulu bea e ike ia ai ke kaokoa ana o kahi mai kekahi mai. Ola hoi, maluna o ka papale o ka mea 1 kapa laia iho o Kadelna, he hulu melemele ke pulelo ana ma ka aoao. A o ka mea i kapa iaia iho o 80-Hamira, he hulu ulauia ke pulelo ana. A nolaila, ua kapa aku ke anaina kanaka ia laua pakahl, o Hulu Melemele ame Hulu Ulaula, a ke hoomaopopo iho hol kaoku, o Malavulia, oia no o Hulu Melemele; a o ka Hulu Ulaula. oia no hoi o ka kakou koa Opio. A pau ka hahai ana o Hawila ma i ko laua mau inoa kapakapa, ua kauoha aku la ka llamuku ia laua e hele aku ma kahi i hoana okoa ia no na hana. Ia wa i hele aku ai laua a ku Iho la ma kahi i hookaawaleia no ka pahu holo. Alalla, kahea mal la ka llamuku 1 na inoa o na moho e na'i ana no ka hanohano o ke kahua heihei, a emoole ua lauhue mai la ke kahua helhei ia lakou, nana aku la ua like lakou me ka waillula~o Mana ka alohl anapa i ka onohi o ka la. "O kela heihei," wahi a ka Ilamuku 1 pane aku ai imua o na moho kukini, *'e holo ana oukou ma ka laina pololel e kla al kela ame keia o oukou a hiki i kekahi laina huihui waina e ku ana ma kahi kokoke i kekahi klowai pipii, a ma .kona kae e ku ana he kiaha opaka ffula. "A eia ka hana, o ka mea o oukou e hlkl e ana 1 ua'laina huihui waina la me ke kiowai pipii, j hahaki mai ua moho la i hookahi huihui waina, a e ukuhi iho hol oia i ke kiaha opaka me ka wai o ke kiowai, a )awe mai oia ia mau mea a haawi ae i mua o ka Moiwahine o ka nani, ka mea hoi nana e haawl mai iaia i ka makana a'u 1 hoike ae nei. "Nolaila, eia na hoallona o oukou e hoomaopopo ai no ko oukou wa e aumeume aku ai no ka noho helu l o ka hanohano. Akahl—Hookahi kani ana o ka pu; alaila, he leo kahea ia no ka lmi ana o kela ame keia o oukou i kona kulana iho. Elua—Ellma pu e kani ana i ka manawa hookahi: alaila, he kahea ia no ka hoomakaukau. Ekolu—E kanl ana na pu he umikumamalua no ka wa hookahi he leo la no ka liuliu; kani hou lakou, o ka elua ia; alalla e hoomanao iho kela ame ke ia o oukou, tia kokoke mai ka palo. A mahope iho o keia e hoomaha ana ke kanl ana o na pu no hookahl minute, a I ke kolu o ko lakou mau kani ana, he kaiil loihi ia o ka wa ia o oukou e holo aku al no kahi i hoikela ae nel. Ano, hoolohe oukou e na moho." 1 kela wa 1 lalau Iho la ua Uamuku nei 1 kana laau loihi a hooniniu ae la ma na welelau o kona mau manamanalima, a paa ae la. Alaila, kiani ae ia ia a hahau iho la maluna o kekahi pahu, a o ka wa no ia i kanl ae ai kekahi pu, a wawalo ae la kona leo ma ka welelau o ka makanl e pahola ae maluna o ke kahua lealea. Ia manawa i ike la aku ai kela ame keia o na moho "e ana ana i ka loa a me ka laula o Kapaa," oia hoi, e hookuene ana lakou ma ko lakou mau kulana iho. A hala ae la hoi fa auwe, hoea mal la j ka elua. Kanl mai la he ellma pu, a e hoolale mai ana ia i ka elua o na auwe. A la wa 1 hoomohalahala pono ae a! kela ame keia o ua mau moho la 1 ko lakou mau Jauku kino, me ka hoo-koo-ko-o ana ae hoi 1 ko lakou mau lala, e imi ana i ka lele hlklwawe o ko lakou mau io huki ame na io pupuku. Ku iho Ia lakou n«e na houpo e nape kapaliii ana i ka hoiu a ke ahe makan! pihoihoi, nokamea e lilo ai ka eo o ia la, a e kali aku ana hol o ke kani mal o na pu he umikumamalua, no ka wa tnua o ka hoallona e hoolale mai ana i na hoa. ela ka wa, e holo no ka pahu eo, a e kaili i ka makana mai ka IJma mai o ka Moiwahine o ka Nani. A hala ae la he hookahl mlnute o ke kall ana o na mea a pau, aia hoi, 6 lik« m« ke pohapoha paapaaina ana ae

\ kekahl mu leo pukunlahi e hoouwt nakolokol ana i ka lewa, pela 1 pohapoha ae ai na leo o na pu he umikumamalua, a like ia mau leo me na kani kohakoha ana a ku'ina hekiii o loko o ka malama o Ikuwa, e wa ana ma na pahu lono o na mea apau. A o ka manawa no ia i oili pulelo aku ai na mea a pau no ke alualu ana i ka hulhui waina ame ke kiaha opaka a ua like lakou me na auna kolo.i ke kokolo i ke ahe a ka makani, ka naholo i ke kula o Keaeloa, a he mea ole hoi ia loa i ke kono a ka makemake. Aka, o ka mea kamahao luaole nana i hookahaha aku i na noonoo o ka lehulehu apau, ola ko lakou Ike ana e ku ana no ma ka pahu helhei ka elua o na kanaka aahu hulu bea keokeo nona ka hulu ulaula e maewa ana ma kona papale. Oiai hoi kela poe e kalamoe ana i ke kula o Kanoenoe, aia, ua kanaka hulu ulaula la ke haka pono la kona mau onohi maka imua me na hoomino aka ana hio o kona mau papailna. Aka, e like me ka anapu ana o ka uwila i ka welelau lihilihi o na maka o ke kanaka oplo, pela oia i ikeia aku ai e ukali ana ma na meheu o kona mau hoa kukini, e like me ka ilio hahai mahope o ka alopeka. Aole i ke'u iho, oili ana oia mamua o ke kanak mua loa o kona mau hoa, a ia wa i paiauma ae ai ke anaina kanaka i ko lkou mau leo e wawalo ana ma ka lewa lani, a he oialo ua lohea ka leo j huuoli o na kanaka. Aka, oiai ke kanaka hulu ulaula e ' hele ana imua me ka mama kupalana- j ! ha, aia hoi, mahope koke aku ona ke kanaka liulu melemele a he ku i ka | nani ke nana aku, ka moe kololio o ke ia mau kanaka me ko laua mau -hulu e pulelo ana. Holo aku la ka mua me ka ukali la nna e kona hope, a mahope loa aku hoi kaoo o na hoa kukini e ae, a hiki i ka nalowale e ana o ka mua ma kekahl ha-alu, a oiai hoi kona hope e hele aku ana a hiki ia wahi hookahi. Eia nae, aole i hiki aku oia ma ua wahi la, ike hou aku la na mea apau i ka hoea hou ana' mai o ke Kanaka liul.i ulauia, a e keia mai ana kona r;,ama no ka huii hoi ana no ka home. Ikeia aku la hoi, he huihui walna i like ka hooluu melemele o kona mau hua me ka halelolelo o ke gula, ma kahi lima, a e olapa ana hoi ke kiaha gula ma kekahi lima, a ia wa 1 hooho ae ai ka lehulehu, "ua eo I ke kanaka hulu ulaula." Oiai no na moho e ae e kaualupe aku ana no ka ialani waina a me ke klowal, a mamua hoi o ka olli ana mai o ke kanaka hulu melemele ma kona alahele huii hoi 1 ka home, aia hoi, ua hiki e mai la ke kukini helu ekahi o ka mama kamahao, a molia aku la i kana mau makana, na kanaenae hoi a ke aloh i mua o ka Moiwahine o ka Nani. A mahope iho hoi o na kukai ame nn kike kamailio ana mawaena o ka Manu Ahiu me ka Aiopeka o ka Ululaau (Hawila) ua loaa mai la iaia ka makana i hooiaaia no ia lealea. A pela iho la i pau ae ai na lealea o la la, a hookuu ia ae la ka ahakanaka, a o k kakou koa opio hoi, nalo hou aku ia oia iloko o na poli pumehana o kona

mau hoaloha. Ma keia wahi o ka kakou nanea e lioomaopopo iho al kaou, aole he nul ka poe i ike ua lilo kela makana i ka moho mua nana i kaili na makana mua, koe wale no na kohokoho ana, mamuii o ka hoomaopopo ana iho o na kanaka i ke kamahao lua ole o na koele wawae ana a ua kanaka la, Mahope iho o ka pau ana o na lealea o kela la, e kamaiiio ana Kakou no ka le.ilea o ka mahele ekolu, oia hol "Na Naita me ko iakou niau aahu klla, e maluna o na lio kaua, a e palo hookelakela ann hoi me na iaau ihe. O kehi hol ka \ea\ea e ina\amala ana ma ka hora 9 o ke kakahiaka Poakolu ae. Nolaila, i ka hoea ana mai o ke kakahiaka Poakolu, a mamua ae o ka hoolel ana mai o na kukuna olino o ka la e hoomalamalama 1 ka honua, ua ike aku la na NaUa he nui o keta ame kela kulana e maalo ana ma na alanui o ke kulanakauhale me ko lakou mau luhiehu no ke kahua mokomoko. E ikeia aku ana lakou me na aahu kila, a e wanaoa ana hol kol akou mau laau ihe am ko lakou mau aoao. 0 ko iakou mau lio e hoike ana i ko lakou nani ma na kalnepu hoolai maiie ana, a ua like ka hapanui o lakou me ka holu o ka lau kawelu ma ke alo iho o Lanihuli. E ike pu ia aku ana no hoi ia wa nft kaoo kanaka he nui e kaalo ana ka ke alanui, a aia ka llina \ ke kahua mokomoko. Ua awlwi kela ame kela e hiki mua ma ke kahua lealea, i loaa ai ona wahl e hookuonoono pono ai e like me Kuhaimoana ma ke alo o aKula. 1 ka hele ana a kiei mai na kukuna 0 ka la maluna o ka honua, ua piha pu aku la kahi e malama ia ai na lealea 1 na kanaka a ua hele hoi o Kania a hooke i na manu. Aia na Naita e kakelekele ana iko iakou mau lio, a he oiaio, ua kiani ae li kekahi o la mau lio i ka r!nan poepoe. O keahi mau Naita hoi e hoomaamaa aTia i ko lakou mau llma pukan! ma oo Ihe ana. A he nanl okoa no hol ia i ka nana aku a ka lehulehu.

I ka hull ana ae o na n*dka a nana aku ma kekahl mau aoao o ke kahua lealea, e Ike ia aku ana ma kekahi aoao e pulelo haaheo mai ana na kahakahana hae ma na halelole o na moho ola la. I ka hiki ana ae i ka hora 7 ponoi o ia kakahiaka, ia wa i ioheia ai ka leo o ka o-le e kani paapaaina ana maloko 0 ke kulankauhale, a na ia mau leo i hoonoonoo ae ai ka lehuleh ei ae ka Moiwahlne o ka Nani, ke hele inai nei no k.e kahua mokomoko. * Aole i iiuiiu ikeia aku la ka huakai a ua Moiwahine ia e motio pololei mai ana no ka hale pohal. Aia hoi ma ke poo o ua huakai ia ka liamuku o ka la ame kona mau ukall hanohano i lohia me an mea gula o kela ame k?la ano hoailona a hoohiwahlwa ana. Mahope iho o lakou na Naita Kiai Ponoi o ke Kiaaina o Roma, a iho hoi o lakou ka halelewa o ka Moiwahine o ka Nani e paa ia ana na lima o kekahl poe kanak l aahuia me na kapa | hooluu nani. 1 Ā mahope o keia halelewa ke kaoo o na kaukaualii o kela ame keia ku> lana, na lede ame na keonimana knlkol a hanohano o ka aina. I ka hikl ana ae o ka manawa i ka hora 8 ponol, ua hoea mal la huakai alii ma ka haie pohai, a oia ka wa i haawi ae ai na kanaka i na leo huro a 0 ka Uamuku o ka la me kona mau uka li ua komo loa mai la iloko o ka rina poepoe. Ia manawa 1 hoomaka ai ka Ilu nuKu 1 kana niaii hoonohonoho ana no kana apana hana, o ia ka poe pūhi-ole, ka j rina no ka paio laau ihe ame kahi mau l mea e ae. A i ka makaukau ana, ua huli ae la | ua Ilamuku la a kauoha aku la I lea poe puhi ole, e haawi ae lakou I na kani o ko lakou mau pu no ka hoauhee ana aku i na pioo ame na leo hauwalaau o ka lehulehu e wa ana iloko o ia nianawa, moole kanl ao la ua mau ole la a hoalii koke iho la na eheu o ka maluhia 0 na mea apau a hookahi manao o ka hikl mal o na moho oo ihe. A nalohia ae Ia na leo wawalo o na o-le.-Ia manawa i kauohq. inai ai ka Ilamuku e poai puni aku i elima mau elele ma na hale lole o na Naita, e hai aku la lakou e hele mai imua ona e hoolohe al I na rula alakai no ka hana 1 makemake la mai ia la. E like me keia kauoha, pela i hooko a ku ai he elima elele maluna o na lio e lawe hele ana i ka lono Imua o ka poe I makemake e komo iloko o ka lealea Oo lhe, a me he mea la oia ka wa a ka kakou e puana ae ai: "Ka nanea ana iho hoi ua olu, Hiki ana ke Kilohana o Hawaii Ehai mai ana i ka lono Ala Hawila i ka nani o Roma." He mau minute pokole mahope Iho o ka hoi ana mal o na elele 1 hoounala ai, ua hoea mai Ia na njoho apnu iloko o ko lakou mau aahu like ole, a o ko lakou nui he 28. A e komo pu ana mawaena o keia poe na keikialii o ke Aupuni o Sikile a me kahl mau Nalta hou mai 'kahi mau wahi mai o Europa, a lae oo hoi ma ke kakele laau ihe ana. (E hoomauia aku ana.)