Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 36, 7 September 1900 — Hawila ke Koa I OLE Magarita ka Ui. [ARTICLE]

Hawila ke Koa I OLE Magarita ka Ui.

I ke kapaluiu ana aku oia mau leo, ua oili koke mai la he puulu Naita mai loko mai o na halelole a ku ana imua o ka Ilamuku.

A o lakou hoi apau he elua mahele ma ka nana ana aku, oia hoi ka mahele 0 na Naita o na kapaklla eleele. a o ka maheie hoi o na Na!ta p ke kapakila omaomao. E kau ana hoi lakou maluna o ko lakou mau iio me ka lako pono i na koi kaua ame na pahikaua. Ia lakou i akoakoa mal ai, ia wa i hoikyfcoke aku al ka īlamuku imua.o lakou i na mlaalakai no ke ano o ka paio ana me na koi kaua. A penei ola 1 hoike ano nui aku ai: •"Ūa makemake nui ia e ke Alii Kiaaina o Roma nei, e lilo ka lealea o keia la i helu ekahl no na lealea apau e malamaia ana ma keia kahua lealea. "Nolaila, i hiki ai ia'u ke hooko aku i kona makemake, he mea pono ia'u ke hoike aku imua o oukou i na hana a'u i manao ai pela Iho la e hookola ai ua makemake la o ke Aiii, a oia keia: "Ua makemake au i eha mahele o na Naita e komo ana iloko o keia lealea. A I alakai hoi ko keia ame keia mahele. 0 ka nui o na kanaka no ka mahele hookahi i 50 no ia. £ kau hoailona ia hoi* na palekaua kila o kela une keia Naila o na mahele eha. "I ka wa hol e makaukau al kela mau mahele. alaila, e hookahakaha kela' me keia o na maheie tna ke ano paikau no hookahi hapalua hora okoa. "I ka pau ana oia hana ana, alaila. e ku kela ame keia o ua mau maheie la ma kahi a na alakai 1 makemake ai « kukulu 1 koua mau kanaka "AiaJla, o ka haixa mua ma ia wa iho, oia ka wae ana o kela ame keia alakai 1 kana mahele e paiookku ai. A mao-

popo ia. aiaila, e hoihoi ae i elua maheīe ma Kahl aoao a i elua noaoi m& kekahi aoao, e ku n&e kela ame keia. mabtle majr.ua o ka mahele ana e palo akti ai elike nie ke Koho ana a na ala* kaL -Al&ila. o ka hoolele kaua niua. fce hoouka :a niawaena o na enahele paio apau- A e hoomau ia ka palo ara o kela ame keia puali no hoekahi hora okoa. "I ka pau ana o kela hora hookahi* !a va e hoomaha al na mea apau. O ka poe hoi i hoohauleia mailuna aku o ko lakou mau lio, e hoihoiia aku lakou ma ko lakou mau halelole. E hoomaha iho hoi na Naita i koe no hookahi hapalua hora. "A pau ia, e hoomaka hou ia ka paio ana mawaena o na kanaka i koe iho 0 loko o kela ame keia mahele i koe iho. E hoomauia ana hoi no hookahi hora. Alalla, hoomiha hou no hapalua hora. "I kela w& e ikeia ai o na kanaka i koe iloko o kela ame keia o na mahele eha, alaila. « lilo auanei ka makana •nua i ka aoao nui 'o na kanaka i koe iho. "Mahope Iho hol o keia, e 1110 ka hoomaka ana o ka paio kupakahi ana i ka aoao nana i .kaili mua i ka makana, oia hoi, na ke alakai oia mahele e kukulu mai i kana moho i makemake ai e paio ia aku e ka moho o kela*. aine keia mahele e ae i makemake ai e hoouna ae i hoa paio nona. A pela e hoomauia ai ka paio ana a hiki i ke koe a&a he hookahi kanaka ma ke kahua lealea. A iaia auanei ka makana hope. "E alakaiia ana hol keia mau hoonohonoho e ke kani ana a na mea kani. Nolaila, o keia na hoonohonoho ana a"u e hoike aku nei imua o oukou, a pela iho la e hanaia aku ai na lealea o keia la. E hoi oukou 'a hikl i ko oukou kaheaia ana aku e ka ieo o na mea kani, a puka mai oukou ma na mahele a'u 1 hoakaka aku nei."

īa wa i ae like mai ai na Naita apau. a o ko lakou manawa nohol ia i hoi aku ai no ko lakou mau halelole. A i kulike ai hoi me n6 oleloao a ka liamuku. pela ua poe Naita la i hookn aku ai. A i ke kaui ana aku o na mea kani aine na o-le kahea, ia wa i oili mai ai na Naita i maheleia iioko o na puaii eha, i lioailona pakahi ia kela ame keia palekaua kiia o ua poe moho Ia me na hoailona. A penei ke ano: Maheie ekahi; Hoailona Pookanaka Make ko lakou: Mahele elua, Lala Oliva ka hoailona; Mahele ekolu, he Poo Llona ka hoailona: Mahele eha, he huahelu O ka hoailona. Ua pa-kanalima ia hoi na kanaka o kela ame keia maheie. O ka mea kamahao loa nae, he like waīfe no ka wai"hooluu o na kapakila o ua poe la, oia hoi ka hooluu eleele, a ina na'hulu papaie ke paewa iki. I ka manawa i oili pulelo mai ai keia mau mahele eha, e alakalia ana e ko lakou mau alakai pakahi, a ku ana ma ka rina lealea, ua haawi hou ia ae la na mea kani. Pauma ae la ia manawa na opu makani a ka poe puhi o-le, a o ka wa no ia i uleu like ae ai na mahele apau ma ka paikau hookahakaha an. He nani molale maikai na oiwi kino o kela aene keia Naita maluna o ka hgs, kua o kona lio e kau ana. He eieu hoi ka lawelawe ana a na alakai. d ka wawahi papa ana keia a kela ahie keia mahele, ua like ka narii me ka maweheweiie ana o na ale imua o ka ihu ekueku o ka Mahimahi o na Kona. E laa hoi na hookui ana i na papa i kahi hookahi, ua like oia mau hana ana me na hoopili kuinao ana a ke kamana akamai, ka hele a "pili pono ka la i Papaenaena," a t ohe ewa ae mawaho o ka nihoniho. Pela iho la ua mau Naita la i hookikakaha ae ai me ka nani ame ka hiehie. Aohe hoi he mea kaohi i kona rtahalo iwaena o na makaikai e hiaai la na kiel ana maluna o ua mau puali Nait la. A hala ka hapalua hora okoa o ka hookahakaha ana o ua mau moho nei, ia wa i kani hou aku ai ka leo o na o-le, a o ka wa ia i ku iho ai kela ame keia mahele ma na wahi o na alakai 1 makemake ai.

I A i kela va i hele ae al na alakai o | kekahi mau mahele e kii i na alakai o na mahele e ae a laua i makemake ai e paio pu'. iPenei ke ano: O ke alakai o ka mahele o na Naita o ka hoailona Laau Oliva. ua koho aku la oia i ke alakai o ka mahele Poo Liona. Q ke alakai hoi o ka mahele O, kii aku la oia i ke alakai o ka mahele Hoailona Poo Kanaka Make. Nolaila, ua maopopo ae la i keia wa ke kulana paio o na mahele eha, oia hoi, Na Naita Lau 01iva me na Naila Poo Liona; a o na NaUa O, me na Nalta Poo Kanaka Make. A ia wa hol, hoonee pono hou ae la kela anie keia mahele ma ke kulana e huli pono ana i kona hoa palo. Oiai hoi e ku ana na mahele Naita Lau 01iva me ko ka mahele O imua o na Naita Poo Liona ame ko ka mahele Poo Kanaka. Ku iho la ua mau Naita la me ka hiehie, e kali ana o ka hoea, aku o na leo kauoha ia lakou e hoolale na ai a ka ui. I ua poe la e kau nui mai ana o ko lakou kauohala aku, i& wa l kani aku ai na mea kani, a o ka manawa nohoi la i nei ae ai ka honua me ka haalulu ana. me he hoonaueue la na ke olai. Oiapa ae la na maka* koi a ua mau Naita la imua o na kukuna olinollno o ka la, a pii ae la hoi na punohu a ka huna iepo. Laheia aku la na pohapoha kakiwimaka koi a ua poe Naita la. E o ana hoi ke koele o na mea kila. E haalulu ana na kapuai o na 110, a e iohea ana na leo hoeklkina o na aiakai a pela pu hoi me na leo hooho kaua a na Nalta. Ma k«-ia hoolale kaoa ana a ua mau moho la ua lawe ae la kela ame keia o lakou "o Wahie ka ai" e hoohana aL Ua hoomauia aku la ka paio ana a hala ka hora ekahl. a ia wa i kanl aku' al na mea kani, e hal aku ana ia lakou e hoomaha. I ka mao ana ae o na ea o ka lepo, nalohla ae la na leo paiakuli hooiele hauli o na mea kaua, a ho! ae la kela ame moho o keia ame keia mahele. Ia wa i heluia aku. ai ua kanaka i koe o kela ame keia mahele, & penei ko lakou Eoau kuiana; Mahele Naita Lau OUva he kanaka t koe; a o kona mahele hoa pak» hoi, ola ka naahele Naīta Poo I4ona he SS no. O ka mahele o NaUa hoailona O. he W, a o kona bo« p*io boi, oU lea mahele Naita Poo Kanaka Uake, he 30 nohol. Nolaila, he 15 kanaka o ka mahele eko«

hi a eiua i hoehaia: he H ko ka mahe- | le ekolu, a he 2d ko ka maheie eha. i Aka, o ka ninau e uiia ana ia mawa- j ena. o ka mahele hea o keia mau ma- i hele ke alakaīla ana e ka Nalta Pahao- ' hao o ka Lua Hona Waiwai? i Kakaha! J£e kīihihewa tho la ka le- : hulehu apau o ka mahele o na Naiea - hoaiiona O. Aka, oiai e nune ana ka aha kanaka no keia mea, a hoopuka ae ; ta hoi kekahi poe i na oleio ana o ka mahele o na Naita hoailona O, oia ka mahele e aiakaiia ana e ka Naita Pahaohao o ka Lua Huna Waiw&i; ia wa i iele ae ai kekahi leo aheahe ma ka lewa a loheia aku la na huaolelo: "Aole ia, aka, he mea nae i like roe ia, a ei aku no ia a hoea mal. Aia la i hea? Ua iilo ka puana a keia mau olelo i mea hoopohihlhi hou aku i na manao o na kanaka, a hookaakaa hou ia aku la ko lokiu mau noonoo ana e olelo iho: "He keu ka hoi keia o ka mea pahaohao. He akua iapu ka paha hoi keia Naita e oleloia nei, ka Naita Pahaohao 0 ka Lua Huna TVaiwat? ' l kinohi." wahi a kekahi poe i olelo ae ai, ,l ua kapa oia i3ia iho o ka Naita Pahaohaao ka Lua Huna Waiwai. I ka lua, hear.o okoa; a pela mai nei ka loii ano e ana o kona mau helehelena. a ke -nalowale hou aku nei oia, ahea la oia e ike hou ia mai ai?" Oiai na kanaka e nune a e wa olelo ana ma ka hoohuoi ana, aia hoi, kani kikiko'u kapalili hau ana ka ieo hoopuiwa o na mea kani, a ia manawa i kāulona hou ai na maka o na mea apau ma kahi o na moho hookelakela e ku 'ana. Aia hoi ua mau Naita ia ke kuupna hou ia i ko lakou hooiele kaua ana *» like me ko ka manawa mua. | Aka, he hoouka kaua nae keia i "i aku i ka mua ma ka hookuu pau ana a kela ame keia moho i kona ikaika* ana i manao ai e lanakila maluna o kona hoa paio. Aka, olal lakou e hoolele ana i na ahailono o ko lakou mau inaina, aia hoi, loheia aku la he leo no kekahi o-Ie ano e o kona kani ana. A ia wa hookahi no hoi i kani ae ai he o-le hou. j A na keia mau leo i hoopuiwa ae i na mea a pau a pioo ae la lakou, me ka hiki ole ia lakou ke hoomaopopo i ke ano o keia mau leo. , Aka, ia wa i oili mai al he puali kaua nui maiioko mai o kekahi ululaau a nee mai la me ka hikiwawe ma ke alahele e hiki mai ana i ke kahua lealea. Na ka oili ana mai o keia puali kaua 1 hoolele ae i ke pihoihol iloko o na mea a pau, oiai ua hoonune koke ia ae la lakou e na ninau he nui e wawalo ana ma na wahi o na kanaka mawaena iho o lakou. no ka hana a keia poe koa ! e hele mai nei me he kikiao'makani la. Ke nee haaluiu mai la ka honua. ke hulali mai la na mea kaua a ke kuapuu mai la ua prte nei i ko lakou nee hikiwawe ana inai. a ke lohe ia aku la na leo hooho kaua mai ia lakou mai e olelo ana. "Imua o ke kahua leaiea e hoopio i ka enemi o ko kakou alii." Iloko hoi >o ia wa a keia puali kaua e nee mai,ana, aia hoi, oill mal la he puali kaua hou, a nee mai la mahop? o ka puali mua. I kelai manawa i hoomaka Koke mai ai na pua pana o ka puali hope e lele mai nie he mau paka ua la maiuna o ka poe o ka puaiikaua mua. | O ka wa hoi ia a keia poe mua i kaohi ai I ko lakou nee ana mai a huli aku la a paio me ka poe hope. • 0 na«Naita hoi o ke kahua lealea, aia no lakou k"e hoomau la i ka lakou mau kakele maka-koi ana maluna o kela ame keia o lakou. Aia hoi na pualikaua malloko mai 0 na uiulaau ke f kaua aku la kekahi 1 kekahi, a na kela mea l hoomohala iki ae i ka noonoo ana o ka lehulehu, he mau pualikoa laua a i elua i hoonohoia maloko o na nlulaau no kā hooko ana i na kauoha a ko lakou mau alii. ' Aka, aole e hiki ia lakou ke koho o ka puali mua no ke alakai ma ia, a pe- ' la no hoi ka pualikaua elua. ( Eia nae, o oukou no e na hoa heluhelu 0 keia moolelo kai ike i na kulana pa--1 kahi o keia pualikaua, oia hol, o ka mna o lakou oia no na kanaka liona, Ka Weli o na Pae Mauna; a o ka lua. oia na kanaka o e like !me ka mea i holke mua ia ae nei, a i keia wa, ke ike ae la kakou i ko iaua hui ana he alo a he alo. j j Nolaila, e hookuu kakou i ua muu pualikaua la e hooko ana i ko laua mau Imakee ana i na kauoha a ko laua aiil, a e huli ae hoi kakou a nana aku i na Naita ma ke kahua rookomoko. | Ma keia hoouka kaua ana a lakou ua oi aku ka ikaika o na Naita Pooi knaka mamua o na Naita o kekahi ao- ! ao. A pela hoi na Naita Lala 01iva ma- J j luna o na Naita o ka mahele Poo Li- i ona. 1 j Aka, i kela manawa i oili mai ai he |Naita maluna o kekahl lio mai waena I mai o kahi hoolulu o na Naita a hol® jpoioiei mai la oia a ma kahl o na Na|ita o ka mahele O, kahea mai la oia: j "E na Naita o ka mahele O. e hoo- ( maha oukou, Ua hiki mai oia." j 1 kela wa i kuemi like mai ai ua mau ' Naita ia 1 hope, a o ka manawa no ia i loheia aku ai kekahi pohapoha o na t hoolele maka koi a ua Naita malihinl' la. I A ua paio aku hoi ua Naita hookahi. la me 10 moho i koe mai o keia aoaō,. no ka mea, oia ka nui i koe o nakanaka ma ia mahele ! kona wa I komo aku ai. i Ma k«a komo ana mai a ua Naita j malinini la a paio aku 1 na moho o kahi mau mahele Poo Kanaka Make, ua Hlo la i mea kono mai i na moho 0 kahi mahele e ae e ku iho a nana aku 1 ka paio a keia NaHa mallhini hookahi me kona mau hoa. O ka lehulehu kekahl i hoohuliia aku < ko lakou mau nana ana maiuna o ua : Naita malihini la-ame kona mau hoa palo. ] He mea oiaio, aia ola ke olali la imua' o na moho he uml, e aloalo ana hoi i ka iakou mau hauna koL Aka, I kela ame keia manawa a ua Naita mlihini-1 e kakiwi aku ai i kana koi kana maluna o kona hoa paio. e onou pu ia aku ana oia ame kona lio e onl kapalili iluna o ka ili o ka honua. Aole i liuliu, aia hoi ua ku iho la he elua wale no mau Naita e paio ana kahi ame kekahi. oia hoi ka Naiia malihini ame hookahi o ka aoao Pookanaka. s Ua haele like fc& laua mau hooiei koi kaua ana, aka, no ka Xaita malihini na hauna kol oi aku o ka pk&nl. | A ! ka hala ana o kekahi manawa po-1 kole ua haule aku la ka Nalta Poo Kanaka mai luna aku o kooa Uo a waiho

l r ; ana itac& o ka iU o fca honoaL | NoI«i!a, ua kaa «« Ia ka laoakila o j la paio kamahAO i ka Naita eoa.s;I hini, » no i» m«& u« hure ae U c« kai naka. Aka, si& no a» puallkaua mali- ! hinl ke hoemau !a i ka !atia jxuo aea. : A i kela maaawa i hoehuH aku ai nv - k&naka i ko lakou mau kilohi ar.a |t>e ka hsaalaat nul maluna ola poe. ' A ua U!o ae la ua palo kimo-r > > mea oana e hcH>htm3»h»:rrsa ae i Xo kn tehu!eha hoomaopopo ana i k& |>alo : hookuku uiawaena o na Naita. A oiai e illo ana ka lehulehu » ka nana i ka palo ana a ua poe la, utl h&&leie iho la na Naita e ku ana ma kahua mokomoko a holo aku !a lakeu ma kahi o na puailkaua e hoouka ana i ke kaua. Aia ka N'aita malihini ke ahai ta k t mama o kona lk> ma ke poo o na Xaita e ae, a na keia mea i hoopuai ae i na leo hun> o ka hauoli arae ohohia. oiai ua Ike ae ia lakou e hoea mai ana he hakoko ana l oi aku ai ko lakou lealea. Aka nae, ua !ilo ia I mea hoonaukiuki ioa i ka liamuku. oiai aole i holo!oa ka hana ana i hoolala ai. Xana aku !a na kanaka i ka holo ana a na Naita o ke kahua hukoko a hiki i ko lakou ike ana ua hoea aku la ka Xaita malihini a lakou i iko af ma ke kahua loalea. kap<x> nku la iK'k > o ke aiuka kaua ana. Ia wa i poha ae ai he leo no kekahi o-Ie a o ka manawa ia i ikeia aku ai ka puhee ana ae o na koa a kauHili! ae la. 0 ka poe hoi keia i kauiiiiii ae la» houluulu koke ae !a !akou ma kekahi wahi, a ia wa i kau mai ai he kahakahana hae i paiapalala me na huaolelo, "Ka Hiena o na Uiuiaau o Italia." I O kekahi pualikoa hol, ua ku iho la me ka oni ole. He manawa pokoie o ku ana o na aoao elua, ala hoi ua huli ae ia kekahi aoao, pela hoi kekahi a kapoo hou aku !a Iloko o ka ululaau. 'aona Naita keia 1 holo aku ai ua huli hoi mai la lakou no ke kahua iealea. Ia lakou i hoi mal ai, ua hoolaie hou ae la ka Ilamuku i ke kani ana o oa mea kani, me ke kuk?tla ana: i Aole i hololea loa na mea I makemakela e ia. A o ka pono wa!e no e hana aku ai oia ka paio kupakahi anu o na Naita. * Ia manawa i hele mai ai ka Naita maiihini a ku iho la nmwaena o ka rina. Kahea aku la hoi oia i ka mea e aa mai ana e paio me ia» aka, aole kekahi mea maiioko mai o na NaUa e ae i aa e hele ma! e paio pu me ia. No ka nianawa loihi i ku iho ai oia. e kali ana no koha hoa paio, eia nae, aole hookahi I hele mal. 1 kela wa i kukaia ae ai ka Ilamuku. ua kaa ka lanakiia ma na ano apau i ka Naita malihinl, A pela iho la i pau ai ka uluinahlehie hauoli o na hana ma ia la. v Ua ike ae la oe e kuu makynaka heluhelu, ua kau aku la ka hanohano o ka lanaklla maluna o ka Naita malihini. a e hoomaopopo iho oe, e ua hoa-uhai-aholo nei o'u, aole heia he oivrl e ae, aka, o ka kaua hiwahiwa no keia, oia hoi o Hawila. 0 Nolaila, ke Ike nei kaua, e kuu makanuika heiuhelu maikai. ua lilo ka makana oia ia i ka kaua koa opio, a ua hoopuhiliia hoi na kuko eieele o kona hanau mua, a ua maopopo aohe a kaua mea ! koe e iho ai ma ke ka- | hua leaka, nolalla, e awiwi aku ana kaua e hoea i ka wa e ike ai kaua I kekahi hana ano nui, oia hoi, ka hora ! e moliaia ai ke ola makamae ame ka hiwahiwa o ua koa opio nei a kaua maiuna 0 ka hokua o ka lio a 0 ka wa hoi ia e ahaiia aku al oia me ka weliweli Ida maluna o na kualono, ma na oawa kuhohonu hoi o kahl a ua lio ahlo nei e lawe aku ai iaia, a e kaualupe pupuahuluia aku hoi ia iloko o na ululaau, aka, mamua nae o ko kaua hoea pono ana aku ilaila» he mau wahi mea uuku ka kaua e ka'ulua iki al. ( Ikawa i hookuuia ae ai na hana, ua kukala mai la ka Ilamuku: , "E malamaia ana he ieaiea kaka-pahl . ma ke ahiahi o kekahi la ae." Mamuli ' o kela kuahaua a ka liamuku, ua huli hoi aku la kela ame keia mea me na manaolana ulumahlehie iloko o »akou iho. no ko lakou mau wahf. ) Maanei, e kuu makamaka heluhelu, e huli ae kaua a nana aku maloko o na pala o ka hale kakela o ke Alil Klaaina o Roma. j I kela po, aia he elua mau klno kaj naka elemakule e noho ana maloko o kekahi ruml 0 loko o ua hale kakela (Aole i pau.) I