Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 37, 14 September 1900 — Hawila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui. [ARTICLE]

Hawila ke Koa A I OLE Magarita ka Ui.

I* nmr.a»a i hc*ī<c rr;ai al ka Nalta tnalthinl » ku iho Ia iwaona o ka rlna. Kahea aku ?a V.<<i l ka o a rn;is ana •; palo inla. «ka. aoU* hookahi miM ona Naita <- ae laa hele hiai'e f*fo i'U n)f la. No ka mana«*a loihl i ku Iho al ola, e kaH ana no ka hoa pak», e!a hook-ihi l he-le niaf. I kpla wa i kuka'.a ae al ka Ilamuku,' ua kaa ka lanakila tna na ano pau I k.i N'aHa M.ilihinl. P'la I i-au «i ktihohia o na hana ma ia la. Aka. aole rto nae e ka .hwmao\nrpo iho o ko makou poe holuhilu. o kola Naita Mai!h!ni n.o|#» he m-.-a e ao, <* Ilawila no ia. a inla nohoi i lilo ai kH taakana ola la. i Nolaila, e na makamaka. ke kakou M i Ulo ka mnkana I ka kakou oplo, a ua hoopuhilila na kuko eleele « kona hanau mua. a ua maopopo aohe .* kakou mea i ko« e hoopupu iho ai mn ke kahua U-alea; aka, e awhvi aku ana kakou no kokahi hana ano nui, oia h»t ka hora e moiiaia aku ai oia no ka hokua o ka iio ahiu, a ahaiia aku ma na kualono, e iho ana rna na oawa a * oloio ana hoi iioko o na -ululaau. 1 ka wa l hookuula ae ai na hana, ua knkala mai Ia ka Uamuku: '"K malamnia anft he lealea kaka-pahi ma ke .ihiahi o kekahi la ae." Mamuli o k<*!a kuahaua a ka li'auuiku 1 ua huii hoi nku ia kela ame keia m« r»a manaolana uhunahiohie-iloko o law«n». Ela na la la «,» h«>ik»' mai nona iho. a o hoohnliu ne ko kakou raau hookolo nna nku mn ka im lu u o ka kukou moolelo a maloko hoi o na pala o ka kalp kakela o ko Alii Kiaaina o Ftoma. I kela po. ala he elua mau kino ka»uka «'lemakuie e noho nna maioko o kokahi rumi o ua hale kakela nei., j He mau heleheiena kuoo ko iaua a l <»lua, a e noke ann hoi Inua i ko ka- | mniiio maluna o kekahi kumuhana ano , nnl. Aka, ua hiki no i ka lehulehu ke hoo | noaopopo Iho o k« ia mau elemakule e ooho nei a o kukai kamallio nei hoi i na papa ieo ana, aole laua he mau naea e ne, nka, o ke Alil Kianina no ia o Koma a me ke Kiaaina o Kokenekai. | NolaiUi, e nana kakou, e na makemaka. i ka iaua mnu ki-ke kamailio ana, a pela nunei kkou e ike ai 1 ke nu e ko ia aku ai na hoohana ana a , ka kakou moolelo. ' "He mea kamnhao loa ia'u ka iohe, ana mai kn'u kelki mal, ala ka puuwal ame ka hilinal hoiookoa nnn o knu kaikamnhlne mniuna o kela kanaka opio nona kn inoa o līawlla. Ka mea hol i j kapa inia iho o ka Naita Pahaohao o ka Ij«a Hunn Waiwni." | 0 ke!a afc- la na huaolelo i kakiwiin j ai na kukai oielo ana mawaena o ua mau poohinn In. a oia mnu huaolelo mal hoi ua hikl no ia oe. e ka moa heluhelu. ke koho iho. mai ke AUi Kla- | aina mai no ia o Roma. "l»ela io no." wahl a ka lua o r.a elemakule i pane aku ai. "Ua hookahaha maoli In no ko'u nnau i ko'u Ike ana i tia hnna a kn'u knikamahine i keia w». Ina e komailio nku nu iaia no konn pono e lilo I kauwa na ke Keikialii Feriana Samioleta, e nana mai aua- | nel ola maluna o'u me na lehelehena ; inolno, me ka pane ole ana mal. | 'l krkahi mannwa, hia e hoonlnaninan aku au lala no kona manao maoll <t pill ana no Feriana, e pane klkooia mal no auanei oia ia'u. | "A he oialo kau e ke alii i knmaiiio < «in! !a. A me he mea 'la no, ain kona | mau hllinai ana apau maiuna o kela ' kAnaka opio. Ka mea hol nana i hoopakele ia'u ame ua kaikamnhlne la a'u mailoko mal o kekahl ulia i>olno i ike mua ole la." 1 kela wa hamau iho la ua mau poo» | hlna 1a no kekahi manawa pokole a lluUu hoomaka hou aku la laua i ka , !aua mau olelowA*ta, e hoomanao oo," wahi a ke Alfl Klaaina o Roma. "ina he olaio na oielo a'u i lohe mai al mai kuu keikl . mai no ka hoole makawelawela ana o kau kaikamahlne. aole e mare me ia, t Ualla, o ka'u wale no « hai aku ia oe, | <; pau kou nohQ kia&ina: a e hao wale ! ia kou mau waJKrai apau/* | "A ina hoi." I hoomau aku ai ua Alil i Klaalna la i ke kamaillo ana, "e ae mai | ko leaikamahine lmua o ko*u alo ponoi > nei, aUila, pakele oe ame kou waiwai apau. Aka, ina aole peia, e hooko no | <ai I ka'u mau olelo me ka hookaulua s } t kela manawa i kulou Iho ai ke poo a ke Klaalna o Rokeaekal a Uuliu ua i pane aku la oia: _ [ •*lna pela, alaila, he mea pono ia'u : ke kii ae 1 ua kalkamahine la a'u a . malla o hopo p!a la oe, alaila, oe mai | •>ia i ko kaua manao." | la manawa I haalele iho ai ua Kia- < *fiut la o Uokenekai i kona mua ma | ka oihana. a hele aku la no ka rumi [ 0 kana kaikamahino. j laia i hala aku ai, ua komo mai la \ .» KeHana Bamioleta a noho pu iho la me kona makuakane. j Kamaillo nohoi laua no kekahi ma» ® aawa, a mahope iho lohe aku la laua \ 1 ke kamumu ana mai o kekahi mau keehina wawae, a hooki koke ae la laua i ka laua kamalllo ana. ! la manawa hemo mai la ke pani o ka puka, a komo mai la ke Kiaaina ilenekona nie kana kaikamahlm*. oia hoi o Makalika. i { ka wa nae a Makalika i ike aku ai i& Feriana Samioleta, ua hoano e koke ia ae ia kona mau nanaina a umalu mai la na hion ano e mluna ona. ) Me he mea ia, ua ike koke Iho la oia: īloko ona, he aha ia e hoao mai ana; n,knlai a hina kona kupaa mamuli o ( kana mea. i aioha ai. 1 Nolaila, houiuulu koke ae la oia i k<ma maa manao wiwo oie apau, a hcte aku ia oia a haawi aku la i kona aloha i ke Kiaaina o Roma, ke kama-» alna hoi nona ka hale a laua I noho iku ai. laia i noho iho ai maiuna o ka noho. ia manawa i hull mai ai kona iuaui makuakane a kamaliio mai I» iaia: •JB kuu Maklika aloha, 1 kU aku !a; *u ia o« e hele mai e hulpu ko kaua makua nei. A he makem«e hoi a«; * luuiwi oe i kou ae molaelae ana e, Ui» oe i wahlne na kana kelki a pela «uiaii oe—" Aol« ? pau pono loa na oMo a ua ' ■•■•#...

j £*n«-kona nei i ka puka aku imua o 1 kar.a kaJkamah!ne, ia nianawa no ola \ ku kok<? ae ai iluna. a j ,•> -♦• ;:,Vj la i k-.'na makuakane: "K-e hoik<? aku n*?i au irr.ua « u. a imua hoi o ke Alii Kiaaina o Koma. ka irea hoi au i olelo ae n*i h«r mak\;a ia eo kaua, aole loa au « ae I kou manao e kuu makua„ ina no ia he* c mta e ehaeha al kua kino." ' Ia manawa ku mai la o Iluna me na 'heleheiena i plha i ka ina!na ame ka huhu, a pan»? mai la oia i kana kaikamahine: "E Makallka! E Makalika! ua hehena fa anei oe i ae ai oe e pane mai imua o kou luaui nel? Aoie ou hooma- | nao o ko kaua hanohano ame ko kaua mau waiwai apau. afa no ia mau m°a i . iloko o ka lima o ke Alii Kiaaina nei?" i 1 Pane hou aku la o Makalika m»? ka wiwo ole: "E ku makua. mai olelo i ka m»-a nana i hoopakele ia oe anae a'u nei he kanaka aea 'naukae, oiai ua hoaie nui loa ia oe e kona lokomalkai a ua ike nohoi 00. aohe niea e ae e kaa ai ia ak' ou, aka—" I Ma keia wahi i kaohi mai ai ua manu nunu ahiu nei i kana mau olelo, a liuliu kona kali ana, ia wa pane hou mai ia oia: "Aka, l mea e kaa ai ko kaua aie, he mea pono ia oe ke kakoo mai i kuu makemake." "Aole, aole U>a." i hooho ae ai ua Kiaaina la. "O ka'u wale no e hoike aku ru i. oia ke!a, no kou hoole ana I kuu makemake, nolaila, e kiola aku ana au ia oe iloko o ka halepaahao, a o kela kanaka au i punihei ai, e kau aku no au I ka hoopai ehaeha loa maluna ona. A ka la au e ike ai au l ka oiaio o keia ■ mea a'u i lohe ai nou." ' I keiawa aole no ihopo iho o Makalika i na olelo a kona hiaui, aka, ua huil koke ae la ia a hoi aku Ia no kona : rutr:l. laiai hala aku ai. ua noho iho la na Kiaaina elua me Feriana Samioleta a kamakamailio hou ae la. Aia iloko o ke Kiaaina Benekona he aloha no kana kaikamahine, a e hoao ikaika ana hoi oia e kaohi iho i ua aioha la iloko ona. [ Oiai iakou e kamailio ana, ua pane aku la ke Alii Kiaaina i kana keiki: "E Feriana, ua ehaeha loa ia ko'u . manao no ka mea e pili ana i keia hana | nui a kou makemake i kau nui loa ai. | "He hiki anei ia oe ke hooiaio mai, aia ka pauiele ana ame ka hiiinal ana 0 ke kaikamahine a kuu hoa'loha nei maluna o kela kanaka au i hai mai ai ia'u mamua aku nei, oia no ka Naita Pahaohao o ka Lua Huna Waiwai?"» ; "Ae," wahi a Samiolea i pane aku ai. "Ūa hiki loa ia'u ke hooiaio pono aku ia mea, kii ae au i ka hoike no ia mea." la manawa haalele iho la ua keikl , la i ka rumi a puka aku la oia mawa- j ho. | Aole 1 liuliu komo hou mai la oia me kekahi kaikamahine opioplo, a ia wa i olelo mai al o Feriana: i "Ela ka leele opio nana e hoike aku 1 ka oialo o na mea apau a'u i hai'aku ■ ai ia oe mamua e kuu makua." Alailn, noho iho la ua lede opio la maluna o kekahi noho. a o Samioleta hoi. ku ihcvela oia m!Tka ft6ao>h ua kaikamahine la a olelo iho la: "K Rose, e hai ae oe imua o kuu makuakane no kau mau mea apau i ike ai no Makallka, kou haku wahine, anw ke kanaka opio nona ka inoa o Hawiia." Ia manawa i kulou iho ai ke poo o ua kaikamahine la ilalo. a liuliu, aea | hou ae la Iluna, a pane mai la: ! j "E kuu mau haku, no keia mea a ' Feriana i kamailio ae nei. he oiaio ua [ hiki ia'u ke hooiaio aku i ka oiaio oia mea,. I r a hiki hoi ia'u ke hoike aku i na mea apau a'u I ike ai me ko u mau mnka ponol nei no na mea i hanaia I mawnena o kuu haku wahine ame'kela : kanaka opio," [ Maanei i holke aku ai ua kaikama--1 hine kauwa ia a ka lede Makalika i na mea huna apau i hanaia inawaena o Makalika ame Hawiia. I ka hoike ana a ua kaikamahine nei i na mea apau mai ka mua a ka 1 hope o na mea ana i ike ai, ua hiki ole i ke Kiaaina Benekona ke paa iho I i kona inaina e paila ana iloko onā. Ua naka haalulu ae la kona kino mal o a o, a ua hiki ole hoi iaia ke kamaiUo ae. No kekahi manawa loihi i hoolai malie iho al na eheu o ka hamau ame ka i meha maluna o na mea apau. I A mahope ua ku ae la ke Kiaaina [ iiuna a hele holoholo ae la me he mea la e hoomaUelie ana oia 1 ka "ihu haui lani o ka Inaina" e ahiu ana iioko ona. | Oiai ola e hoiohoio ana. ia wa i pane ; mai ai ke Alli Kiaaina: * "Manao au," wahi ana, "aoie a kaua [ mea e ae e kamalUo ai i keia wa, aka, , ! o ko kaua noonoo wale mai no I ka mea' I e pili ana i ka kaua mea i aelike mua I "Ua ike no oe. ua hoopaa kaua i ka [ kaua olelo aelike e hipuuia kaa kaika- : mahine ame ka'u keiki iloko o ke kaula pula o ka mare. | "Aka. ke lohe pu ae la no nae kaua j i na hana ma ka aoao o ka\i kaikai mahlne. "O ka mea maopopo ia'u. aole no e ! ae ona kau kaikamahine e mareia oia, S elike me ka kaua i aelike ai. i ' Nolaila, heaha aku ka mea i koe? Ina he wahi manaolana hou aku koe, | nlaila, nau ia e noonoo, aka, ma ko'u ī manaoio. aole." I Huli aku la ke Kiaaina Benekona a nana aku la iala. a liuHu, pane aku la ola: ! "E kuu haku—Aole mea hou aku i koo. Eia wale no ka*u olelo hooholo, e kiola aku ana au i kela kaikamahine lapuwaie Uoko o ka halepaahao i ka • ia apopo, mahope iho hol o kona ike kumaka ana i ka hoopaiia ana o ke ana i haawi uku al i kona aloha. | * 4 A nolalla, e noonoo mai kaua i ka hoopai kupono e almaluna o ; HawAa." i Hoko o ko iaua noonoo ana,. ua hoo- * holo Uk» ia laua, e hookauia o Hawila maluna o ka hokua o ka lio keokeo, a e hookuuia aku ua ilo la iioko o ka . ululaau. Hoohoio pu iho ia iaua, he mea pono ke hopu pio ia o Hawila la po a hoopaa i& maloko o k& haiepaahao. A ma ke kakahiaka ana ae, e hoolaha la aku al na olelo hooiaha e kukala aku ana 1 ke akea e hookaula aku ana kekahi hoopai maiuna o kekahi kanaka ; i hana i kekahl karaima eleele loa. | O kona hoopai no ka hewa ana i hana ai, oia kona kupeeia ana a paa maluna o ka hokua o kekahi Uo ahiu, a hookuuia aku hoi maloko o ka waonahele.

Nolaila. f ks hoiopono ana o keia mea. ua holi koke ae la k*? Kiaalna o RoTT.a a kauoha aku !a ī kana. keiki, e koke aku »>ia i kr-kahi o kona mau Naiia ool*& loa h«r 25 ka nui e ne!e hoomakakiu ia HawHa a hopu p:o hoi !ata & paa. Aka» pane aku nae o Feriana: "aMnt|o au, o ka hana kupono !oa. oia kou kauūha n;a"li ana aku i ua kanaka la e h*fle kino mal o!a e ike īa oe i keia po mahil-» •> k-k>vhi kumu au i makemake ai. "Aki». i kotia htrlt? ana mai. oia hookahi wale no, a oia ka manawa a ko kakou mau Xaita e lele aku ai maluna ona a hopu pio iho iaiA. 'lna e kaukai ana kakou e heie aku ko kakou mau ka hopu pio n-'.Koii a/ia iaia. hf munaoUina k"'u hookahl o ko kuua mau k> u e hoi o'a n.ai ara. vlai ua kau ko hikou weli i ka N'aiia Pahaohao. "Nolaila, o ka'u ae ia keia i manao aL oia ka inea e pono ai ia kakou ke hana aku, a ina nohoi aoie ia o ka I>ono i ko olua nooneo ana, oia iho la ; no." ia pau ana o na olelo a Feriana, pane koke mai la o Kose: " na Alli, ua manao au o ka mea pono io ia elike me ka Feriana i hoike • ae nei! He mea pono ke hoowalewaleia mai kela kanaka a komo hookahi mai iioko o ka hale kakela nei. | "A maanel ola e hopu pio ia ai. Aka, ! ma ko'u manao, he mea makehewa wale no ke kakau palapaia ana aku iaia, ! a o ko'u manao, na'u ponoi no e kū . iaia a hele mai„ ma ke ano ua ma- ! kemakeia oia e Makalika." j No keia pane a Rose, ua ae koke ia ae la ka manao o Rose, a o kona ma- ; nawa iho la no ia i hooko aku ai i ! kana misfnna, a o Feriana hoi, hele koke aku lp. oia a houiuulu mai la i na kanaka na lakou e hopu pio ia Hawila, eiike me ka kakou mea i ike j ae nei. Nolaila, e na makamaka, ke ike nei ; kakou i na puana apau a ka moe, a 0 ka kakou wale no e hookolo aku ai, j oia ka hooko lo ia ana o keia mau hoo- ! loliloii ana a ke au o ka manawa. Ano, e huli ae kakou a nana aku i ka misiona kumakaia ame ke aloha ole a kela kauwa wahine Rose. Me ka houpo i piha i na manao* kumakaia ame ke aloha ole, hele aku la> kela kaikamahine me na kapuai wawae ; mama, e lawe awiwiia ana e kona mau manao eleele. Emoole hiki aku ia ua puuwai lili nei 1 ka hotele Malaga. komo aku la hoi me ka hoihoi. laia i komo aku ai, ua ike mai la ka mea kiai o ka hotele iaia, a ninau mai la hoi i ka mea i makemake ai • o kona hoea ana aku oia kuluaumoe. j la wa i hoike aku ai oia, he make- | make oia e ike i kekahi Naita opio mai Ilokenekai mai, o leona inoa o ka j Naita Pahaohao o ka Lua Huna Wai. • wai. J Ia wa i pane mai ai ka mea kiai ho- ! tele: "C ka leile—aole loa no i maopopo ! loa ia'u ka Naita au i imi mai nei, oiai he nui loa na Naita e noho nei maanei." j la manawa no i oili mai ai ka kakou | koa-.opioi »ia o Hnwila;-» k.u-ana ma j kahi o Rose ma e kamailio aina. j 0 ko Rose wa no ia i ike aku ai ia t Hawila a olelo aku la: | "E kuu haku, eSir Naita Pahaohao ' 0 ka Lua Huna Waiwai. Ua pomai- j kai ioa au, ua halawai iho nei kaua, i oiai e oe ka'u i imi mai nei mamuli o ! ko'u hoounaia ana mai nei e ko'u haku wahine, no ka mea, ua makemake oia ia oe e hele koke aku i keia wa. A , na'u nohoi e alakai aku ia oe imua ! ona." i 1 keia wa aole no i holi'oli'o iki mai • he wahi manao e iloko ona no keia leo j e kono ana iaia e hele aku e ike i ka j mea ana ialoha ai. Aole oiai maopopo iki a hauli iki ae paha hoi. eia oia ke koia nei no ka hele aku a komo i ka upena kuu o ka la- | 'wakua, iioko hoi o ke aupuni o Lima- • loa. ! Aka, me ka eleu, pane aku la o Hafila ia Rose: "E Rose, e kali oe no'u, oiai e kii ae ; au i wahi aahu hou no'u." ī Ia manawa huli ae la hol oia a komo aku la iloko, aole nohoi i liuliu puka hou mai la oia i waho a hul iho la me Rose, a o ko laua manawa no ia i hele aku ai. | Oiai laua e hele aku ana, aia hoi o • loko o ka pa o ka hale kakela o ke Alii Kiaaina o Roma e iehauia ana e ; na Naita he nui. 1 Hele aku la hoi o Hawila ma a hiki 1 ko laua komo ana aku iloko o ka pu- , ka pa o ua kakela la. i Akahi no a lele ae ka hauli iloko ona ua komo pono oia iloko o ka hoowalewale ia, a e kau mai ana hoi ka mea i wananaia nona. | Oiai oia e noonoo ana, ia wa no i lele mai ai na kanaka he nui maluna ona, a no ko lakou lehulehu loa, ua hiki oie iaia ke pale ae, oial no hol, ua hiklwawe loa ko lakou polpu ana, mai a ioaa oie hoi iaia he manawa e ; laiau iho ai i kana pahikaua. Nolaila, ua paa pio iho la oia, a ua hoopaaia ae !a kona mau lima a ope'a ia ae la hoi ma ke kua. " ! Laweia aku la ola a hoopaaia aku la maloko o kekahi rumi pouli. a nialaila oia"* i hoonohoia ai no ke kali ana i ka hoopai e kau mai ana maluna ona, i elike me ka kakou i Ike mua ae nei. Nolaila, e na makamaka, ke ike ae 1& no kakou i ka paa pio ana o ka kakou koa opio. a ke hookokoke ia mai nei hoi ka hora e auamo aku ai oia I na ehaeha o ka hoopai e hooukaia mai ana maiuna ona. A maanei e hoohull ae ai kakou, e na ; makamaka. i ka kakou kamakamailio ana no Makalika. laia i hoi aku ai mai ka rumi aku I akoakoa al kona luaui ame ke Klaa&na o Roma, ua haule iho la kona mau kuli ilalo a kalokalo ae la oia ! na Lani: "E ka Makua Mana Loa, ka Mea Nana i hana ka Lani ame ka Honua r ame makou nei hoi na keiki a kanaka i piha i na palapu o ka nawaliwali ame ka ooiu wale lloko o na kono ana ame na mea hoohihia o kela ao. "E ka Makua. he oiaio anel ka kuu makuakane i hoike mai nei ia'u e ha> hao aku ana oia ia*u iioko o ka hale» paahao, olal hoi ua hooie aku au i kona makemake?" la wa no i kani ae ai ka hora umikumamalua o k» po, a na helu aku la hoi ela ia mau kani ana !a me ka piha o kona puuwal i ka maeele anoano, me he mea ia e puana. okoa mai aiia ia mau kani ana I ka puana io o ka moe, oia no ke kokoke k> ana mai

o ka wa e hookoia ai ka oleio weliweli a kona luaui. Ala?ia, eoho iho ta oia ms? k& pane leo ole r.b kekahi mau minutt?. Ala.'hi hou ae la oia: "E au o fca mar««-a, ke holke rr.al nei *>e, e kau io uaai ana ka ehaeha s wananaia no'u. ' Aka. he n;«a ole ia ! ko'u manao ana, oiai a!a ko'u paulfele ana malu- : ni ona. Ae. maluna hoi o ka mea nar.a 5 omau mua a paa ke aioha iloko 0 kuu puuwai. aka—■ auwe." I no-.>:o ae ai ?ia UI Makalika la, a huii ae !a kona mau maka ma ka ipuka, ' oīai ua lohe aku la oia i k nehe ana n.ai o kekahi mau kapuai a hemo mai i ia le.i • o kona rumi, a ia wa i ko- ! n t ui ai ke keiki a ke Kiaaina o Ror~.n, ola o Fer:ar.a r.m;!oleta. I iivla manawa ku ae la o Makalīka iluna, ame na helehelena kuoo o ka • hopo ole maluna ona, pane aku la oia ; imua o ua Feriana nei: "E Feriana, e haalele koke iho oe i kuu rumi, a e hoi aku hoi oe no kahi j au i he!e mai nei. oiai aole keia o ka ; wa kupono au e hele mai e ike ia'u." | Aka, pane aku la ua Feriana nei me ka leo hilahila ole: ( f "Ho! E ka Lede Maikai, e hooma- ; ; nao iho oe, owau ka haku o na wahl j apau o keia hale, a he kuleana hoi ko'u ( e hele ma na wahi apau a ko'u make- i ] make i kono mai ai ia'u. | ! "A o ka'u i hoea mai nei imua ou, \ i hele mai nei au e hoike aku ia oe, • i keia hora, ua lilo oe i pio na'u, a o kou ; ola aia no ia iloko o ko'u poho lima. j j "Nolaila, he mea pono ia oe ke ae i mai e lilo oe i wahine na'u, a ina aole j oe e ae mai elike me ka'u e noi aku nei ; I ia oe. alaila, e ike ana kou mau kii- j | onohi i ka mea e haehaeia ai wou puu- ! I wai, a e hoao nohoi kou mau i'o l na : ; ehaoha o ka poino e kau mai ana ma- j ; luna ou." j Pane hou aku la o Makalika: ; | "E ka momokuahi o ka po, e hele koke ! aku oe mai a'u aku nei. Ina ua paa kou manao e kau mai i kou inaina mai luna o'u a pela hol me ka'u mea i ; aloha ai, e hooko aku oe ia manao ele- ; ele ou. | "Aka, o kuu puuwai aole loa ia e ' loaa ia oe, a ma kahi o ko'u mahalo aku ia oe, e kau aku no au i ko'u ! hoino maluna ou i na wa apau o 'ko'u 1 oia ana, a na ke Akua auanei o na lani ! e kau mai 1 hoopai kupono maluna ou, ka limakoko ame ka puuwai eleele ■ loa hoi." Ia wa hoike pahenehene ae la ua ' Feriana nei me ka aka hoohenehene ana, a mahope kamailio mai la oia: I "E hoomaopopo oe i keia hora a kaua • e kamailio nei, oia ka mea au i olelo l inai nei he mea nau i aloha ai, ke paa j | pio mai la oia iloko o ka hale pouli, ! j a ka la apopo auanei e hoopukaia aku ; ai na olelo hoolaha no kona hookauia i ana aku maluna o ka hokua o kekahi i lio ahiu, a nana auanei e lawe aku iaia 1 inai na na manu o ka lewa ame na i « holoholona ahiu o ka ululaau. j | "E hoomaopopo pu iho oe, aia a hala 1 ; aku oia no ka ululaau maluna o ka ; ahai ana o ka lio ahiu iaia, alaila, ua J kokoke mai kou mau ehaeha. Aka, ina j he mamina oe no kou ola, alaila, e aho > | oe e ae mai e lilo na'u 4 | ! a pela auanei e kapaeia ae ai'ka poīno | e kau mai ana maluna ou. | j "Nolaila, e aloha auanei oe, a e hool manao no ka'u mau olelo e hai aku ; nei ia oe." j S "E hoi oe e ke (laimonio o ka po," ' j wahi a Makalika i pane aku ai, "aole . oe e halihali aku i wahi lihi o ko'u aloha. aka. e lawe aku oe i kuu hoino mau." | I Ia wa haalele iho la o Feriana i ka • I'up.ii o Makalika a huli hoi aku la oia | no kona rumi ponoi, a noho iho la hoi 0 Makalika me ke kaumaha. | j Aka, e na makamaka, e hoomau aku ! ko kakou nana ana aku no ke ao ana i I ae. I ka hoea ana mai o ke kakahiaka , o kekahi la ae, aia hoi ua paiia ae ma | na pipa alanui o loko o ke kulanakaui hale o Roma he mau olelo hoolaha e ! hoike ana me keia: "Ke hoikeia aku nei ka lohe i na ka- ! naka o Roma, he elua la mai keia la i aku, a ma ka hora 12 hoi oia la, e ; ■ hookauia aku ai kekahi kanaka powa ; maluna o ka hokua o kekahi lio ahiu, | a hookuuia aku oia iloko o ka ululaau. "Ma ke kauoha a ke Alii Kiaaina o | t Roma." | Emoole ua piha ae la o loko o ke kulanakauhale i keia lono walohia, a ua i hoopiolokeia hoi na kanaka, mai ka } ' poe waiwai a ka poe ilihune, a ua he- | kau mai la hoi ko lakou mau maka o ka ia e hookoia ai ka makemake o ka ! olelo hoolaha. I Iloko hoi ola la e noho ana ka kakou koa opio he paahao iloko o ka hale . paahao o na pio maloko o ke kulana- j ■: kauhale o Roma. j ! Ma ia la hookahi nohol i puka mai ai ka olelo hoolaha a ka liamuku o ke Kahua Lealea, e hoike ana ua hoopau ia na lealea i manaoia ai no ia kakahiaka ame ia ahahi. ! Ua lilo keia hoolaha ana a ka Ilamu- ' ku i mea nune nui ia e na kanaka, oiai aole ioa lakou i ike i ke kumu o keia hoopau wale ia ana oia mau hana. j Ua komo iho la hoi na manao hoo- ■ liuoi iioko o kekahi poe a kohokoho Iho la, me he mea la, wahi a lakou, o ke kanaka powa I manaoia ai e hookau ia maluna o ka lio ahlu, o ka Naita no ! ia i kaili ai i na makana apau o na j leaiea i na ia mamua iho, a me he mea •' la. oia paha ke kumu o keia hoopau , wale ia ana o na lealea ola la. i Ua nui ka poe . manao eJike me kela, j d o ka oi loa aku nae mawaena. o na hoaloha o Hawiia. I Oiai ua komohia kuhohonu loa iloko | o iakou ka haohao no ka naiowale ho- ] nua ana o ko lakou alakai. | Aka, mamuli o na olelo hoakaka a ka mea malama holele imua o lakou no < kahi a Hawila i hele ai ia po, ano hoomaaliUia ai ka ikalka o na kikoai ana a na manao pioo iloko o lakou. 5 Eia nae ka mea kamahao, hala ae la ka po hoea mai !a ke ao. aole no i lioi mai ko lakou alakai. aka, o ka mea mua nana i hoopuiwa m&i l ko lakou mau manao ola ko iakou ike ana i kekahi olelo hooi&ha e hoike ana, e kau ia aku ana kekahi powa inaluna o ka | hokua o kekahi lio ahiu. ] \ Na keia mea i hoolalapa mai t ea ] manao uluku o ka inaina iloko o Mala- j ' valia ma, a olelo iho la lakou, o keia! 1 kanaka powa e oleloia mai nei, aole ia ] ■ he kanaka e ae, aka, o ko iakou alakal oo ia. Nolaila, ua hooholo koke iho ia la- { kou e hele aku lakou me ko lakou mau mahu Kaita a koi aku imua o keAUi Kiaaina e hoike mai oia i ka mea oiaio," ina paha ao!e !o o Hawlla ke pio e pāa

ana iI->ko o ka halepaahao. i Oike rr.e keia Eaaao a iakou i hoopaa iho ai, pela iakou i hooko aku ai. Ia wa i aahu iho aS iakou ; ko lakou n'.au aahu koa. kakw ae l& i ko lakou mau rnea kaua. kau ae la ma!una o ko I;iicou m.ui I: >. a holo pololei aku !a lakau r.o ka h.ile kakeia o ke Kiaaina 0 Rotna. Aka. ia lakou e ana no la-iia, aia hoi, haiawai aku la. lakou m? kekahi ; wahine i aahuia me ka lr>?e eleele a 11 ; hoopuiouia hoi me k-ekahl uhi kanikau. Kahea roai la oia ia Ma!avalfa. a hele aku la nohoi oia e hui pu me ia. ! Asaila, hoike inai ia ua wahine la i kona inoa ame ke kumu o kona makemake ana e kaniaiiio pu Ma!ava!!a. 1 ka lohe ana o Maiava?ia i na olelo a ua wahine !a. ua ku iho la oia a kahe iho la kana mau waimaka, oial, ua hele mai la kona aloha no Hawila a haaie i ka houpo, aka. aole nae e hiki iaia ke uilani ae. oiai ua paa mai la o!a I na i'oielo a ka-wahine aahu eleele. | Alaila, huii ae la oia a kauoha a* la 1 kona mau hoa, he mea pt»no ia lak«.nt , ke hoi hou i hope. I i Nolaila, ua huli like ae ia lakuu i hope | a hoi hou aku no ka hote!e. i Ma keia wahi o ka kakou moolelo, e I na makamaka heluhelu. he mea pono ia kakou ke nana ae i na hoa'loha o j Ilawila, oia hoi o Malavalia ma, elike ] , me ka kakou i ike ae nel ia lakou i ! hoohuli ae ai i hope a hoi aku la i ka ; hotele. i | Ia lakou i hiki aku ai i ka hotete. ua I i hoakoakoa ae la lakou apau ma kekahi j j rumi, a maiaila o Mala^ a j|a i hoike aku j ! ai i r.a niea apau e pi'll ana no Hawiia. | I ka lohe ana o na mea apau i ka } moolelo pololei e pili ana i ko lakou i hoa'loha a alakai hoi, ua hoowelenia loa ia ko lakou mau puuwal, a loaa iho la hoi'ka lakou hana e u ai iloko oia wa. ; Oiai lakou e hoolilo ana' ia manawa i iloko o na haehae ana a ke aloha iloko | o ko lakou mau puuwai, ia wa » ku : mai ai o/Ota Feriana a hoike mai la i kona manao imua o kona mau hoa: "E o'u mau hoa'loha," wahi ana, "ke j ike nei kakou ua kikoo mai nei na llma ! hoopakalaki' o ka manawa a ua kaili aku la i ko kakou hoa'loha oiaio mai j ; waena aku o kakou. j "Oia ka mea nana i hoohui p'u ia kakou apau a paa iloko o ka pohai hoo- , kahi, a ma ko'u hoomaopopo ana. ua I like ko kakou kuikahi ana me he poe ; la no ka ohana hookahi, a oi aku no paha. ! "Eia nae i keia hora. aole ka mea a'u ]e olelo ae nei, ka makua o kakou, a nolaila, heaha ka kakou e hana ai? E hookuu anei kakou e ianakila wale mai na hana a kona mau enemi maluna ona, ko kakou hoa'loha oialo loa, ko kakou | makua hoi? Pela iho la no anei kakou ! j e noho hemahema ai me ka hana ole j 1 i kekahi hana e hiki ai ke hoopakele I j mui iaia mailoko mai o keia pilikia?' ] • "Ma ko'u manao he mea makehewa j j wale rto ia kakou ke lioolohe aku i'na j | olelo a kela Avahine kilokilo, oiai, he ! mea mau i na wahlne oia ano ka olelo ana i na olelo hookuihe puuwai me ka j j hoike ana mai oia ka makemake o ka Mea Nana i hana ka lani ame ka ho- : nua. "Ke manao nei no au he mea pono ' ia kakou ke hele hou aku imua o kela . Kiaaina o Roma nei, a nonoi aku iaia e hoike mai'oia i kutyiu kupono maoli o ka hiki ana iaia e hoopaahao i ko j | kakou hoa'loha, a e kau mai hoi i kela hoopai ino loa maluna ona elike me ka kakou i ike ai ma ka olelo hoo(laha. j "Nolaila, ke nonol nei au ia oukou. ■ e o'u niau hoa'loha, e hana kakou me i ka puuwai lokahi i ka hana a kakoU i hookuieana pu ai iloko o ko kakou noho hoa'loha ana, oiai ke manaoio nei au, ina o keia pilikia ana no kekahi o kakou, aole auanei e ole ka hoao ana 0 kela kanaka e hana i na hana e hoopakeleia ai ka mea o kakou i hoopilikiaia. "Me keia mau olelo, ke hooki noi au ; i ka'u mau olelo ana a hookuu aku ; na oukou e noonoo like mai, me ka lana | no nae o ko'u manao e ae mai ana nq oukou i ka'u." | Ia wa noho iho la oia, a o kana mau lolelo hoi ua hoonei ae la ia i na papa | umauma o kona mau hoa, a ua apono ] | lokshl hoi lakou apau. I 1 kela wa no, ku mai la kekahi mea j | mai waena mal o lakou a olelo mai la: . ! "Ma'ko'u manao, ke apono loa nei au j 1 na olelo a keia hoa'loha o kakou. a ; nolaila, ke haawl nei au i ka'u pahika- j . ua ame ko'u ikaika apau no ka hoopa- : j kele ana mai i ko kakou hoa'loha oiaio I loa, ina au e konoia mai ana e hana : pela." ,• j I ka wa hoi a keia Kanaka i noho iho ai, ua ku mai Ia kela ame keia a hoike mai la i na manao lokahi e hooia ana e haawi no lakou i ko lakou mau ota pakahi no ka hoopakele ana la Hafila. A ia manawa i nune ae ai na mea apau, me ka hoike ana i ka nui o na kaumaha o ko lakou mau puuwai no na hana a ke Kiaaina. A oial lakou e nune ana> a e kamakamailio ana hoi, la wa i komo mai ai f ke Kilo Wahine Sidla a ku iho la raa- ) waena o lakou a o ka manawa no ia i hohola koke iho ai o ka maluhia maj luna o na mea apau. a kau iho la hoi ' ke anoano Uihia iluna o kela ame keia | o ke anaina. la manawa, poha mai la j ka leo o ke Kiio Wahine Sldia me ka f i ana mal: | "E na kelki a kanaka, | E hooiono a e maiiu mai. Ua lohea ko oukou leo u. A ua ikeia hol— Ko oukou mau manao makee hoa'ioha, Aka, e maliu mai oukou i ka'u. A e hooiohe mai hol i ko'u ieo. 0 ko oukou hoa'loha oiaio, Ka mea a oukou e makee nei. He mea ia I molia mua ia, E komo iloko o keia maa ehaeha. Oiai, oia kekahi o n& hana, 1 hoonohonohoia e ka ike o na Lani, Ma ka papa hoonohonoho haaa. O ko na kanaka ola mauleule ana. £ hookuu iaia e hooko i na hana.~ A pela auanei e hookoia ai, Ka m«A nui a kona eaau I Ua ai. E na keiki nawaliwali a kanaka, Aole oia i nele i ka hoa'ioha. Mawaho ae o oukou —aole, aole loa no t Aka, w H#hoa*ioha nae ia, aoie ana mau mea kaua, hot he ikaika eiike m« ko ou-

kou. E!a nae, he kona i o! ae i ko ouko«, Nolaila. e hoomaaliH i ko oukou mau manao» A e hoakakuu mai hot i ko oukou n-.au īnaUia ana, ; O'ml. aoie oia e lilo i p{o no na hana | eleele & ko.na mau enenii." ) Ma tva { hoomaha iho &i ua kUo wahine Sidla !a, « lalau iho 14 ola t kekahi mea iloko o kona poli a unuhi ae la. a olelo hou mal la: "Ca halawai au me ta— A«>—ua Ike au iaia, Eiike me a'u e ike nc! la oukou, A eia kana I haawi mal ai la'u, E haawi aku hoi ia oukou/' (Aole i p»iu.)