Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 38, 21 September 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

Ua lawe ae o Henaeluna I ka hoo f>onopono ana o ko laua nohoalii, m ltona lkf iho i kona alii he ano uhan 1 kona k.no, ua komo pu ae o Mahuik>l« C lawelawe pu me HenaHuna, ka ma 4tua o ka hooulu lahui, no ka ike o Ma hullele i kona pokli aUI, he klola waU la Iho r.o ke kaikuahlne o lakou o Ka waik;irualfi. IJa olelo ae ka lahui aiii, aole e pone ka aina ia KumulipoaUi. me na lahu ekolu, he alil iimanui i ka hai wahine Oono e uhai ke kua o keia alii uhauha & make, pau kona noho ana ma ia kulana, o Mahuilele ko kakou alii me He naeluna, ka makua o ke ola mau \oa, O kela oielo i lawe ae ai o Henae!una 4 ko laua nohoalii a ma ka pohe 0 kona lima, me na kaikuaana o Henac!ura, ua paku mal !a o Lunalilo he kanaka i pa-umiia kona oolea. e Lunaiiloloa he kanaka i pa-iwakalua ia kona ikaika, o Ku'uehullmaUlo he kanaka i kaulana ma ka Ikaika kupanaha, e hlkl iaia hookahi ke iuku he iwau tausanl kanaka i ka ia hooili kaua. O keia na knlkuaana o "Henaeluna, 0 lakou ra kanaka e ran' paa 1 ka o likou mau pki.ua lah€ lakou i ka huaole'o o na paoi alii, e Uj)aiia ke kua o ko haku opio, iia lawe rrai 1a ua poe kf>eaea ne' i ke iakou' a'i! in fu-~vlipo a paa ma ka o ko lakou J ! ma. tTa olelo o KuUi o * > ulun<Mi'o. o na alll i hoonuka i ka oU'lo i ke kua 0 a'u a"i, elfi nu e l*™' nra l ka oieio ko'iko'l, r-akf> ma'rwal a hol ke ali' a Ve Ak"s i >-oo ,0 « ma' "i ua kau e nku 'a ka v*»i ? o no nli' lohe niai nei 1 kPli le*» o Ku'-e^i'l'i-aU'o. i»* m a'U ra bk u k» ke hoomak«»,kau r'i. rre ko lak°u rnau koa *V.n'kn |na. o f ° V" ' '•"'i ai ka n M^nai'» r, li ! Mai'V«* , e r VraP<i'lv', Ha**lon, mfti'ro, Pn'-uru Kekohalf»'l» ?'pbpriiVti. K«uva'u. 0 Kp'a po" all' ka rfen nana e •nel ka aiu e \ ke aIU wlo, I ko l«kou *raVauVan ana no kekahi hoolll Vnia Vulo v o: no'» wahi horohopo o lakou ia Ku , ue v u , rn"ino. no ka hoolU Vaua. oM he no* 'kaUe» no lakou he 1 hui ia me •ko i«Voii mnu Voa i r*akaukau i ka alonio inau i*e. ehiku m° kanaha ko ve l u? , a. n hookahl wale aku tio rf»e ma keknhi aoao. 1 Va IVo ann a*u o Ve KuiuehuUmaUlo 1 keia puaU hui .aIU e hele nial arn. 01010 i>e 1 a o*a i n" hura e hooVanwale lnkou,-ua kahuli ae 1a no o ke k°hu r, a Ku-Hiehulu-aHlo n H'o ae 'a vona aro ellke kora mau maka mo koahi lual pele "'piika ne la konn p hoonunl ttna I kora aole oia i lalau ae i ka laau pnlau. elike rre Honn poe hoa palo e Imlao'n mal la na laau pa'an. na lhe Jn«r-Pki. me n« ""l"l". "«»» ka „f' knhl. h" m>u p'ko' me .ku ta ka le'. o k- kinaki koa HwKahl. «la OKkw o n'« mon p ' w ?„r kim 010 ke l-nl mal nel I kn n' elelu. k 'im ae la ka Hma o Kulnehjrt«nall'o I k»ka'.l kiwn n'". I maoro pnana k-n loa. «a «hn■ ™«U» ola. ro ka »» pokole'oa. »," k "i 111 ne la ra koa. no ka nul o ko »km mnka'n: mkii kok» mal la na alil klpi t v.o lnVou mau karaka. tla kokoke loa kora mau hoa - hoaln »' la n Ku'uehu onnlHo I kana laau ntil"ii o k» k"mu tiin. k< ■ oio o mal net ra ihe laumeki, rre ka pololu, ke Hu, rrni nei na 1*«.« ral- ** ka rIVoI. ke halakau mai nei lluna o KuluehulunnlHo. noie wahi mea a pa Iho, a manuhp'u fle hol, ua ae o Kuluehulunalilo ke aUI i kekahi paha kJi«a mau alii opio: O lri» aUi Hanau ka ikaika O Henf*elun'* Ite Vaula Puka ka make o olua O ka 1a keia Hookuku ke kqa Ikela ke kelkikane O Kuluehulunalilo He 1a lealea no'u He aioalo laau Ihe Eia a'u moa lUlll Ke pioplo mai nei Aohe makua e ola al Eia o Milikaa He laau na'u na Ka ui Pahele kuu laau Ma ka akau ma k» hema He moopuna Uke kakou Na Anianikuknlninuiaiku O ko kakou la keia Wehe ka n'ko e ka hoahanau £ o'u kaikuaana Me o'u pokil Humea ka malo Hoopa i ka hope He kaua keia Na ka mua na ka hope E ala mai ana ka Ka kupuna o ka po E moe mal la 1 ke kau Ue ka hooilo •— E o'u pokll e— Me o*u kalkuaan»— B moe nel E ala—e ala— E ala e o'u hoahanau Kulia ta aku Unu* E pau ka poino Me ka haumia Kio—elo—elo— E—lo kai—u Pe—! E ola—« ola—e ola * E ola kakou apau, (Na KuluehulunaUlo keia pule.) t ka pule ana paha a Kuluehulunallla • hiki I kela hepunaolelo e kau ae la Ooko o ka pule. wehe ka plko e ka hoaVanau, ua kiola like na atlt ame na koa I la lakou mau mea kaua Ualo o ka honua, ua holo mal !a na alll * moe eia na wawae o ko iakou kalkuaana o Kalnehulunaino, me na koa, a ke hamama Iho la ko lakou mau waha uaio «ka \H«k •» * - Sla Ukou ke kauo ne! me he bip» paW ** * l"» Wt ana I ka w&omi»i«i «eU na hoahanau o K*luelmliroiMi!* i twe h«Je oei, peia no 0 Kulwmuuuia ®a aloha ola t keia ntau han«Tl oia a ta ASrai hooula lahul t hooulu al l kar aaka no ka akea. 5 tra hete aku keahl aUt kl«k! ? , o Nā MAkaokeahikalakea ke kauta olalo. mi loka mat o kal»po a ku m 0 h

ma kahl o na aHi atafa kukui i% ma!a|f o ke kapua} o ke kanaka hookah . Kahea Iho la o Xamakaok*ah;kafa kfa. e na alii e mwn el, e a!a e kala aku au Sa oukou e r.a a!U h»«wa ua a'a Hke ?.* ?a Jakou a aioha ae la' kc> lakou hoa!?anau 5a Ku!cebu:ura'ik rre ka ha'uha'u rso o ka waha o na a*ii hfrwa. aioha Ja ia3cou ia Namakaokeahikaiakea ke kaula. Xana r>7ro s ku la k«? Kaula. me ka aiuwai rra V:a p>ho o kon? !!ma e paa ana. fke aku !a ola ?a Mar*£a!ii. Puahirul. Pa'palku'an'. Haalou, Ka!rrnMno. Pahuru. Kalnol rolino. Kekoha'alii. M?hen€>ku. Kanvralu. Ofr!a aku fi o Xamakaokeah ; kaiakea ia iakou, o oukou o ra a.lll he umikumj?rrakolu. o oukou. ka'u e ka'a aku, 0 ra k>a ay nu o c.ukou aolelakou f he«a, ra oukou i hapai kefa aku !a lakou ?ij au. e make ma kou poholima e ke kaula o ke Akua ola mau ioa. E nana mai oukou l ko oukou hoahanaii e ku aku la i ko oukou a?o. o'a ka ku?eara ma ia wahl o ka make. owau. o N'amaokeahikaiakea ko'u irfa. he kpula wau rana imua o ko oukou a!o alil. aole a'u make e kau aku al maluna o oukou. E ku iike mai oukou. e wehe mai 1 na hewa a oukou i hana ai. Ua ae iike mai la lakou apau i ko lakou hewa, a ua hapai ae la o Namakaokeahikaiakoa i kekahi rule o ke kulana kaula. na pule iho la ia i ka apuwai: | Ka laau ku ika oneanea | Ipa ia mai eka makani ; H : olo mai ka pua laha ina moku ! O Kanalu o Kanalu | O Kanalu ke kaula | Nara i malama ke Akua r E pule like kakou E moe na maka O ka Haku Hemolele Loa 0 ke ola ia makou ! oka mihl-aku ka makou C) ke kala mal kau E hual nmi oe 1 ke pani mau o ka lani I malnmalama ko makou opu A me ko makou naau ' f wahi mai.oe i ka hua Maikai o ke ola Ia aKne ka maka u ī ka makia mau A moku e—a moku e— Hi—ne Na Kanalu ke:a puie.) Ua pule o Namakaokeahikaiakea ma ka pule no a oukou l ke ae la me ka p>pi no i ka wai maluna o ka poe hewa. ua pau nae ka hewa, a ua olelo aku ia ko kaula ia lakou. mai hana hou aku oukou elike me keia. e nana aku e nana mai. 13 huli ae kakou mahope. I ka ike ana o ke alii opio i keia hewa āna 1 har.a al, ua mihi ho la oia, ua kauohaia o Namakaokeahikaiakea ke kaula kala i ka hewa, ua hele mai ia oia e hehi i k> kapu ihiihi alii, eia nae ua noa ia wahi i na kaula, Oleo ae la o Namakaokeahikaiakea i k" alii kahuna ia Henaeluna, o oe ke kuleana ma keia wahi, e hookomo aku o- i ke alii iloko o ka hale kapu Akua, malaila oe e wehe ai i ka haku o kakou, i pau ae ka ielelona maluna ona, a uU ae aku la o Henaeluna. Hoi akurla o Namakaokeahikaiokea. ua komo aku la o Henaeluna me ke alii Kpmulipo, i loaa mai ai na Kumulipo aku mahope o kela inoa. komo aku la luua i ka hale kapu Akua o Kan* me Kanaloa Keliipookapuhunaikeaoul'». ua hoial ae ia o Henaeluna i ka pule, hookani na pahu. olepe nae oloko, komo ka leo pule iloko o na pahu alii elua. penet: Kani ka pahu alii o Olepe Me ka pahu hoanoano Hpanoano wekewea—e E uweke aku ana wau O ke Aha la ka'u hala E kalakala aku ai O ke hala o ke alii Ua pale aku wau O Kane o Kane ke Akua V»*ehea mal kala ia mai E ola ana ke alii O Kumulipo lani Na ka lani hea e hookuu E Ke poohunalkeaoull ē—. Ko kauwa malama ai Malama olelo kanaka Hookuu ia Kumulipo Hookuu pau loa E —lo c —lo e—lo E —lo iwa—ki—mou—pa E ola—e ola—e ola— E ola !a Kumullpo. Ua hoonoa ia. pau loa ka hewa o Kimoupa Kumullpo, ua hui pono mai la ko na manao kanaka. ua pau ka hele ana ma o maanel, loaa ole a! ka laua kelkl me Kawaikapuali, noho malle, ua loaa ta Halmu, Henaeluna na keikl he uml-kumamawalu me Kalhohonu. Noho iho la na alil me ka olioll a oluolu maikai o ko lakou noho ana me ka nune ole aku kahi I kahl, me kona mau ohana allL Olelo ae la lakou I ke kaula, i kela Namakaokeahlkaiakea ma ka nana pono ana i ka ma'i o ke aiil a olelo lakou o ke ano no la o na kaula wanana i like loa ko !akou ano me na kahuna KiloKilo, me ka poe hoou\u lahuL He mau makahiki loihi I hala aku ,!a i hala aku mahope, me ka ma'kai o ka noho ana o na alil me na makaalnana iloko o ka oluolu maikai o ko lakou noho ana, ua Ike ae la na mea apau i na olino ao opua» e pahola mal ana I ka ilikai ke nana aku ma ka hokua o ka ale, o mal la ka uwila inailoko mai o ua mau opua la. He kani ana no ka leo o ka hekill. a me ka uwila, ua puka mai la na hua alii opio mailoko mai o ko laua hale pouliuli, i noho ia e ke kupanaha o na kupuna. ia kakou i ke kanaka, o Re Akua wale no ka i ike la hale, ua oili mal !a o Kahikoluamea malloko ma o Kawaikapualii o ka umlkumamakam o ka laua mau keiki me Kumulipoalii. 0 ko laua oili like ana mai no !a me Henaelalo, ka pu kaua hooulu lahul mailoko mai o ke alii wahine Kaihohonu o ka iwakaluakumamalua o ka lehul alll, na lakou ka hanai ana o na alu opio> Aole no ia he mea e hoopohlhihl al I ka manao o na alil, he llke ko lakou ano noho ana. pela i hanai maikal ia ai na alll me ka maluhia, me ke kapukapu. elike no me ke ano mau oia au poe!eele # ua olelo ae o Kumulipo ia Henaeluna, e pono e kukuluia i hale no na hapuu opio a kaua malaiia laua e hanai !a mL 1 ka pa& ana o ka hale o na oplo e ,hana! ia a! e na makua aiii. ua hoihoi |la aku la laua me na kahu hanai all!. n ke It&ikam£hin£ ekolu no a Kumulipoalii. HokuUi me kana alUkane kalku«jM9f no oaa. o Kamalualii, me ko !a«a 'mau a!li lawelawe w

Hoolaa ia iho la ua mau liaku aii nei e keahl mau kahuna nui, Kekoha'. aUi m« HuUr.on.uaJ' ua kar,i fca r-a=' l kapu o Ku'iku'i, o ka pahu ho.'Kan rrau ia no la o Ku'iku'i «!■» n: paha kumu. Ma ke au kcko!a o ka irar»a«va o k« au i nohoalli si k<? ke'ki a Uukanl, ou no o Kumulīpo. ke a!!! » hana ia ai e ke Akua, ia Xamaka jk'?abikn: akea v , puka ai ka inanao aJīi o Kahik; k<?!uarrea. « hara! pp*. V» pii ?nai ls r.a mamo a!!i i ka r.ucui like. 1 O HenBr!a?o kc aJ*: «*»nara o laua e'a no na kahuna ha>-a ; Ve * ne>, u olelo a<? o KeUiklahookahl ao'( [pHik f a oVe kelki. va ki ?am: ;a!H he Aa!!! Wa!aii! roe a-*'-e 'a oukou e na a!H. no ka '7rea. e!a h.M wou ko oukou v - > - nai saau i ke aiii ; I ka nui ara ona alli opln, ua hek aku !a o Herael»jra e a'o l ka !aua mau ke!ki tra ka Ike pu!e hoou!u !ahui. ua a'o līke !a !aqa ms ia oihaīia, a pau a'o 5a ma ke ano o ka nohr> a! 1 ana. a pau a'o ia i na mea hoo:ka*ka k:no. ka mahiai. ka lawaī'a, ke ka!ai v, aa. ka oo ihe me ka poiolu. Ua ike na al'i. ua makaukau laua I na oil*ara a iaua i a'o ia ai. aohe i?ei 1 ka Waiopu. ke heie la ua mau al'i opio ne! a kani ka pola o ka malo, 1 ua mau alli nei a ka lahul e h linai iho ai, no ko laua makaukau, a ua komo ka rr.arao i ko iaua mau makua. Oieio ste la o Henaeluna i kana a!\i ia Kumuiipoaiii, e. ua makaukau na !ani a kaua, i pono ko laua noho ana aku n<a!una o ko kaua nohoalii. na laua e n-.aiama aku na iani ekolu. e hoohu'iu laua ma ka hoopaa ana i mau kakoo no iaua. Ua ae mai ia o Kumuiipoalii. o Kahikoiuamea hui iaua m? Alanakauaiii. kaikuahine o Henaela!o, o Henae'a'o hui nohoi me Puaiihaku, kaikuahine mua iho o Kahikikoluamea. Elike r.o me ke ano mau oia ano lahui, ua mahalo no alii, me na kahuna i ka hui kaikunane kaikuahine, ua maemae no ka inoa. wahi a lakou. Oieio aku !a ka eiemakule ia Henaelaio me Kahikoluamea, ka lakou mau lani, e, auhea olua e a'u lani alii, e malama i na kaikuahine aiii o olua i pono ai ko oukou noho ana aku, i puka poloiei na mamo aiii ia oukou. Aole i pau ke a'o ana a Henaeiuna, ua pa-hu mai ia ka ieo o ka hekili, ua iilo aku ia 0 Henaeluna la Kane me KanaloaKepoohunaktuouli, make aku la ia makua alii. Hoi hou iho la no ka pohaku me ka paapaaina ikaika, ua pahemo pu iho la ao o Kumulipo hookahi no o laua alanui i hele pu aku la,*ua kupinai ae la ka makena, puia ae la ka leo uwe o na ilii apau. ke nakeke mai la ka hekili i kana hana, me he mea la e wawah! ana 1 ka lani. Ua hoike mai ia ke aloha o ke Akua i kana mau pua i heie aku ia me lakou, j ka loihi o ke ola ana o keia mau alii ) Kumulipoalii ekoiu haneri kanakoluleumamalua makahiki, o Henaeiuna hoi he ekolu haneri kanaha-kumamakoiu :nakahiki o ke ola ana. (Aole i pau.)