Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 42, 19 October 1900 — Hihi Kaunaoa—Hihi i Mana— Aloha wale ia Laau Makua ole!!! [ARTICLE]

Hihi Kaunaoa—Hihi i Mana— Aloha wale ia Laau Makua ole!!!

E Mr. Lunahooponopono, — Aloha oe:—l ka poe Koho Balota o ka Mokupuni o Oahu a me na wahl e a o ka Panalaau o Hawaii nel. e nana mal ana 1 keia a e noonoo Iho me ke akahele, a hoohoto ih& me ka naauao I*o no ka hana pono e hana ai ma kela Kau Koho Balota iho e hikl mai ana. I kela mau In koke Iho la, i laulaha ae ai kekahl olelo mawaena o ko Honolulu nel poe e olelo ana. owau ka ka mea nana i hookomo iho maloko o kela kahua hana o ka aoao Kuokoa Home ' Rula I palla al ma na Apana pepa liilll

'i ir.a ka la 23 o Sepat£mafca aku nei. ma ka Olelo Ilawaii a me ka i Olelo Beritan;a a i paa ai hoi na inoa ;o D. Kalauokalani, Robert W. Wilcox a rr.e James Kauila, a me W. K. Ka- | leihuia (ma ke ano kakauoielo) ka mahele e o|eio ana: "E hooikaika no makou e hookomoia mai na iimahana ilo- . ko o ka Panalaau o Hawaii ne! mailoko | mai o na poe kupa Amerika Huipuia. A ma ka olelo Beritania ho! o kela ma« , heie maioko o ua kahua hana la (Plat- , form) oia keia: "We shali the importatlon cf labor into the Territory of Hawal! from the cit!zenship of the United States." Eia ka meA. olaio loa e plli ana ! keia j mahele hana ! Ikea maloko o "Na Ka- ; hua Hana a ka aoao Kuokoa Home Ru!a." O kela mau huaolelo ma ka Olelo Beritania a'u 1 hoike ae la. ua puka mua ia maloko o ka nupepa haole *'The Honolulu Repubilcan" o ka ia Sabati. Sepatemaba 23. a ma ia puka ana o ua mau Kahua Hana la a ka Aoao Home Ru!a e ikela no na inoa o na keonlmana a hoaloha ho! o'u l hoikeia ae la. O ;ka'u unuhi ana l ua Kahua Hana la, j ma ka la 26 mai !a. ola ka Poakolu. a jo ka la no !a i puka mua a! ua mau »Kahua Hana la ma na olelo elua, a ma na pepa llilll ho!. E hoomanaoia, o ka puka mua ana o keia Kahua Hana ma ; ka Oleio Beritania, ma ka la 23 ia o jsepatemaba, a o ka puka ana hoi o I kuu unuhina Hawa!! o ua mau Kahua [Hana la ma ka la £6 mai ia. he ekolu i la mahope mai o ka puka ana ma ka I Nupepa "Republ!ean." O ko'u mea na- | na i kauoha e unuhl i ke!a mau Kahua hana. o Mr. George Markham no ia, | kekahi mea ! waela iho nei e ka Aoao «Kuokoa i Lunamakaainana no ka ApaI na Koho Ellma, ma ka la *5 o Set>atejmaba, maloko o ke Keena Lolo o Jas. iK. Kaulla. Es<u Peresidena o ka Hai |Aloha Aina. Eia no me a*u e paa nel j ka Apana o ka Nupepa "Republscan" a , Mr. Markham t kauoha mai ai la'u e - unuhi. Ma ke kakaulima maoii keia

kauoha ar.a mai o Geo. Markham la'u e unuhi i ua Kahua Hana la, a ma ka Olelo Beritania oia l kakau ai. Na'u ponoi no i olelo aku iala e hana oia ia hana i mea e hiki ai l ka'u biia kikoo aku i ka Aoao Kuokoa Hnme Rula ke ukuia. Eia na huaoleio a Mr. Markham i kakau ponoi al me kona llma ma ka I aoao o ka apana pepa a*u i ooki ai maiioko mal o ke Nupepa "Repubiican" {Sept. 23). "Mr. J. M. Poepoe. plcaso translatc this Platform and submit to me. Geo. Markham." Eia ka olelo Hawail o keia (ma ka'u unuhl ana): "Mr. J. M. Poepoe, e oluolu e vnuht I keia Kahua Hana a e waiho mat imua o'u. Geo. Markham.' # Ma ka penikala ke kakauia ana o keta kauoha. O kela & me kela mea e makemake ana e lke I keia mea olaio a Mr. Geo. Markham (Keoki Mak&mu) 1 hana ai. ua hlki no ke hele mal ma kuu Keena Lo!o, Klhl o na Alanul Betel& me Moi, ma ka aoao makai. huli Walkikl, e plli pu ana me ko Jas. K. Kau!ia Keena Loio. B ike pu la no ke klno nupepa o ka "Honoiuiu Repubiican" o ka ta 23 o Sepatemaba i ookiia mai ai kahi a Mr. Markham 1 makemake ai ia'u e unuhl ma ka olelo Hatrail, e like me ka'u l holkela ae la. Ela pu no me a'u ke kope o *ka unuhina Hawaii i unuhiia a! e a'u a i kakauia ma ka m!kin! e ka mea kakau mikini o loko o ko'u keena loio. O ke kope Hawaii o ka'n unuhina Hawaii ka'u i haawi ai la Mr. Mnrkham, aole ioa a*u kope ma ka o!e?« iic-ritania o keia jpau kahua hana i hr? « ,v{ aku ai iaia. e hiki afWtnanao!ota • n'u 1 hookomo wale £ho I na huaoīe'' - hookaub!hiia mai nei ka hewa o'u. Aole h!ki 1 kuu hoaloha r.a kal. Mr. MarXham ke oielo mai me ka olaio, otmo penoi ka mea nana i h » komo i na huaoielo Beritan!a. I ikeia a! ma ka Nupepa"Rep®fealika" o ka la £3 o Sepateroaba, oia ke!a:

"W*e shn!{ oncoi:rapo the lmpoKatton of Jabor into the Terrītory of H3\ral| from the cltlzenshlp cf Unltc<l Statos." AoJo au o ae e kakau hemaherra ( kekafcl mnnao ma ka olelo Ber:tn»ra ae la me ke!a. Nuwai I olelo mat, o "clt!2enshlp" ka huao'elo Beritan!a kupono ma keia mara# f holkela ae |a? O ka ro!olei o ka huaolelo e hookomola ma keia wahL A penel e heluhelula nl: "We shall encourape the importat!oa of labor lnto the Terrltory of H«*wnU ftho?e who are) eiliiena of the United States." Aohe olelo Ino e ae 1 ke kanaka Amerika oia!o. koe paha na Paele o ka Hema—ellke me "lmportat'on." I ho!keta ma keia manao ae la. Ma kela kulana 0 ka olelo ana. ua hoolllola ke Kupa Amerlka Keokeo l walwai maoli e "import" ia mai al iloko nel o Hawali. oia hol. e hoopae n e hookomola mal ol lloko net o ka aina, me he waiwal kalepa maoii la, ke holke mai net keta ( ka hemahema haale?e o ke kanaka nana 1 haku i keia manao. he Ike ole maoll 1 na ano kupono o ke olelo a kakau ana I ka olelo Ber!tania. Aka, aole paha au e hoopau wale I ka manawa o ka mea heluhelu ma keia manao hoakaka piliolelo, oial. aole ia he mea plli I Ke kumuhana a*u I makemake ai e kamaillo ma kela manao nna. Ke ole au e kuhlhewa, ela no ke wafho la ke kope kumu (origlnal copy) o kela kahua hana i puka mua al ma ka Nupepa "The Honolulu Repubiican" t Sept. 23, a ma ia kope e ikela al ka mea oiaio loa o keia h'emaheina a o'u mau hoaloha e hoouka mal nel maluna o'u, No'u iho. aole o'u makemake ikl e hoike ae I ke!a mau mea I ke akea no ko'tt linl ole e hoikeike aku l kela hemahem* nui o lakou; aka, no ko'u liltf ana ( mea hoahewaia ma keia hana, nolalla, hemea pono la'u ke pale no'u Iho. He lehulehu na manawa a'u 1 halawai pu al me Mr. Markham maloko no 0 ke Keena Lolo o Mr. J. K. -KauMa, mahope iho mai o ka puka ana o kela mau pepa 11111l 1 komo ai kela mau huaoleio I hoikela ae nel» a ua lohe pono no o Mr. Kaulia i ko'u kamallio ana nku Imua o Mr. Georfre Markham no ka maikai ole o ka hookomoia ana o kela mahele maioko o ka lakou kumuhana. Ua kokua mai o Mr. KauUa I ko'u aoao ma kela kamaillo ana me Mr. Markham. TJa hoike ponol mat oia (Mr. Markham) imua o'u a me Mr. Kaulia, aohe kumuhana malkai e ao elike me ua kumuhana la 1 knpaela ae nel l keia wa. Ua Ike maopopo no na alakai o ka Aoao Home Rula. aole na'u 1 hana i kela hana. aka. na Mr. Markham no ia. Chvau ponoi ka mea i olelo aku la Mr. J. K. Kauila no ko'u makemake ole I ua kumuhann la. o!nl no nae. he mea holo balota au mav.*aho aa o lakou. ( Maanel e hoike aku au penel: Na'u ponoi 1 olelo aku ia Mr. Makamu m» ka Poakolu. Sept. 23. ka la ana 1 kauoha ai la'u e unuhi i kela kahua hana maloko o ke Keena 1,010 o Mr. Kaulla, nole i pololei ka huaolelo "people" ma ka Olelo Berltania. o ka mahele e heluheluia ana penel: "Our les-!slators should strive to obtnln homestea(J9 for the peeple out of the land<=» that havo l'een taken over bv the Unite<l Statesr." Olelo aku au la Mr. Markham o "citlrcns" ka huaolelo kunono a maika! ma ia wahl, a ua aē "mal ola. a ua pa'i lo Jji pela ke ano. līii kapae?a o **p<y>ple" a hookomola o "c!t?zens" fna Kupa Amerika). Aole hoahewa o ka po® o ka Aoao Home Ttula i keia hoololl a'u l hoololl ni. a i aeia hol e Mr. Markham, Eia ka like ole o ka mea I puka mua ma ka Nupepa ,4 Sept. 23, a me ka puka mahope mai no keia mahele: "Our leprislator3 shculd strlve to obtaln homesteads for the people out of the lanrts that have been taken cver by the United States/* (The Honolulu Republican, Sept. 23.) "Our lefrislator« shoultJ irtrlve to obtiln homestead» fpr the eltizens out of the land!» that have been taken over by the T r nlted State«." (Maloko o na pepa 1»«1 I palla.) Ano e hal hou aku au mn, keia wahL Aia maioko o na pepa HUii o ua mat> kumuhana ne! a ka poe Ilome Ku'a. » ikeia ana keia mahele ma ka Olelo Hawaii: "E kue no makou 1 na hana alunu, (monopoly) o ka wa i hala." Ma ka unuhina Berltania hol oia mahele, ke ole au e kuhihewa, penei k» mea i fkela: "We stand opposed to monopolIe«." Ela hol ka'u unuhina Hawaii: "B kue no makou l na hana alunu (monopoli)," Aka, ke nanala kela unuhina Hawail pololel no ka mahele Olelo Beritanla i oleloia ae la, e ikeia ana. ke kue loa me ka mea e paa nel ma ka lakou papa hana. Na'u anH ia hemahema I hana? Ina na'u ia hemahema i hana, nokeaha hol lakou 1 hooponopono ole al mahope mai o ka la 2® 0 Sepatemaba, a hoea wale I kela wa a'u e holke aku nel i £o lakou hemahema a hawawa maopopo? Ke manaolo nei no au, e olelo mal ana no lakou, na'u i hana I nei hemahema. |iole na lakou. Mai ka la 28 mai o Sepatemaba ke ku ona o nei hemahema a lalau nul wale a ho#a mal 1 kela la. A mal!a • pa'i hou ana lakou I mau pepa llilli hou 1 hunala ai nei hemahema o lakou, % like me ka lakou hana ma kela fc«ma-

hema nr.ua a lakou I lu&& ftl malak» • ka "Tb« Honehihi RepoMte*JV a ' S«pt. 23? ina e Ikela ikk ton&teu e?tkc m? kīia mawaho nei ma na uohoeoho alakal mAxt«o «Eia ina k* Olelo Haw&i! arre K*ri:xnia, p«h(*« afttt lakou ke komo i ka Ah*ole"o? Nokeaka aote ike ae <&> Mte»nu R. N. Boyd. S. Paa, J. K. Kaalla, P. K» lauokalaau Wm. Mo««man ame ea »olio apau o ka Aaoao Hone Rnia I k«U fcenjafcema & heiponopeno ae? Ua kw maoli ka Oīeto Hawaa I ka Oklo Ber!~ tanla - a o ka mea hea la ka poīolei? Aole o'u malemake e hotls mal l keia mau manao ellke me kela. eka, ke nana aku nel au i na hana I hoolaulalialii aku no'u nel, he mea e kolnottw a bcahevra kumu ole la al au e ka poe koho balota lehulehu o Oahu »e! I Sk« I na roea oiaio wao» e pIH awi I ka hana i hookauhihiia mal m&Tuna o*u, nolaila, me ka pau ole bo o ko*u manao ira)kal i na hoaioha, ke paie nei ao 90*11 Iho. A «a oi aku ka poeo ia Mr. Markham (Keoki Makamu) e hoike ae Unua o ke akea i ka mea I hana maoli ia e ia. me ka hoohihla ole ana i kona hoaloha elike me a*u neK

E hal hou aku aa ma keia wahl. a ka maheie hope Joa 0 ua Papa Hana nel a ka Aoao Kuakoa, e oie)o ana: **Ke hoopaa nei makou ia makou iho e kooikaika hooki ole a tno ka pau&ho oJe e h>aa na uku dala kauMke u ana o aa poe a pau I hoopaahaoia ma o ke Kanawai Koa *la o 1886, a me ka olelo hoohoio a ka Aha Hookoioko»© Koa 0 1895." Aole loa ia e hookoia ana, olai, no ke au nohona aupuni •'Kuikawa , • !a» aole he kuleana o Amerika Huipula ma ia mau poho. I keia wa ela 0 Hawaii malalo o ka mana o ke Aupuni o Amerika Huipuia, ka mea l kuieana ole I na poho o na hana kaua kuioko mawaena 0 kahl hapa o na makaaieana o k« Aupuni Kuikawa o Hawaii nei a nie na Aupuni la. Aole hiki l na ike hulla 0 na moho a pau a ka Aoao Home Hula 1 wae Iho Ia ke hoouka l keia ale maluna o ke Aupuni o Amer!ka Hulpaia Nolaila, ke manao nei au, he kumuhana hoikeike wale no keia no ke kii baloU ana mawaena 0 na kanaka. ' Me keia mau hoakaka, ke hookl nel au i ko'u manao, me ke kol aku t ka lahul koho balota o Oahu nei. a o kā oi aku hoi, o ka Apana Koho Elima uo na Lunamakaalnana, e koho i ka poe kupono o naauao maoii 1 holke ole & ko lakou hemahema a hawawa iwaho *ei.e t llke me keia a'u 1 hoike ae ia, me i polna ole hoi ia'u mawaena ola poe naauao a oukou e wae ai. < Me ka haahaa, 1 J. MOKUOHAI POEPOK. Moho Hoio Lunamakaainana \ : mal e na Inoa he 26 a ol i kela wa.