Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 47, 23 November 1900 — Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Mookuauhau ELUA O Hawaii.

iho nei na kanaka :& Pilikaakaa iealea o ka pule Pele. holomoku o ei «ke a'o ika pule o Pele, oia ka ka pule Pele ia Hawaii nei. B wale mai lke au hou o kakou i k«ia wa. 0 pilikaaka ka makua a'o o ka oihap?ic. Hoomaka hou o Pilikaakaa i »'o pule Peie me ka leo olloli. a he nl aoll no i ka eehia i ua lahui naaula. a he mea iealea loa hol la I na ola au kahiko. Puana hou ae k o PiUkaakaa i kela pule: 0 Pele la oe q ke kumu o Kahiki K& mea nana e hooiale ka pohaku-ke Kui-ke ka moku o Kaniki K& moku nui newa ula Ilaiia ka pilikua ka piil alo Ka pili ka hoene e na hoalii Nehe i ka lani kawewe I ka honua Na Pele ia hlke'a mai la iki lauea Wakawaka ka niho o ke akua ai-a A i haumaka a na akua Ku ae o Pele hoi i kona hale 0 Kllauea hale noho o Pele. l'au keia pule ana a Pilikaakaa, nul loa ka hlalaal o na kanaka 1 keia mau lealea, a olelo na makaainana, nui no bot na hana akamai a ko kakou hoa la, hoi Iho no I ka puie he ola ia no ka lahul, hol lho no I ke oli oia ka mea oi ioa aku. 1 keia wa o Pillkaakaa e a'o ana I * kana mea e kaulana ai i keia mau pae moku. eia hoi na alii opio ua makaukau I ka laua mau hana pakahl, ua Ike u Heunakelekele ua makaukau o Pilikaakaa me kona alii me Pilikuamea, ua olelo aku la o Kahiko ia Pilikaakaa, ua makaukau loa na alii opio no ka laua mau hana l haawiia ai e hoohui ia laua 1 wahine. Ua ae o Pilikaakaa e hoohui Ia na *lii l mau kokoolua no laua. Hul o PUikaumea me Walkualll kona mua kaikuahine no, o Pilikaakaa elua hui no hoi laua me Kamahelelani, ke alil wahlne 1 hana i kapu ia e Kaimealani, kaikuahine mua iho no o Plllkaakaa elua. Ua hui ae la lakou me ka maemae o ko lakou mau Inoa, ua laahla na keiki alil a ke akua 'l hillnai nui ai, ua lilo ka eo la lakou o ka hui akua ana o PIIlkuamea me Pillkaaka elua ia Wailaialii me Kamaheielanl. Ua hiki, aole pelapeia o ka inoa. ma ka olelo ola au kahiko, he mea maikal ka plo a na kaikunane kaikuahine. aia ilaila e ikeia al na alii kapu loa, ua oluolu ko lakou noho ana ma ko lakou nohoalil, me Ua pulama mai o ka poe alil kahuna. aMohep mal, poha mai la ka hoailona alll, e olelo mal ana. ua makaukau ke alanul. ua akea ko olua kuamoo no ka hele ana. He halulu ana no ka hekili. owaka ka uwlla, ua ka ua. kahe ka wai ula, ua oill aku la ka uhane o Kahiko ke alii. nalo aku la i kahi mau o na mea hanu. eha haner! me kanaknlu o kona mau makahiki o kona ola ana. Mahope Iho no, la no hoi o Heunakelekele ke aiii kahuna hoouiu lahul, hookahi ko laua alanui hele. HIo iho la ka lahui i mea kupllikll o ka noho ana, he eha haneri kanakolu kumamallma makahlki o ke ola ana o Heunakelekele, ke alii kahuna hoopono. Ua lilo lho la na lahui ekolu i mea kaumaha. ua lani ae la o Pllikaakaa Ina akua ekolu aiKane me Kanaioa. ke alll poo kahuna huna I ke aouli, e malama aku la Kahlko me Heunakelekele i kahi o ke ola mau loa o ka uhane. Eia na mea a pau ke kumakena nei, ke naauauwa mai nel kekahi poe. manewanewa na makaainana no ka make »na o ko lakou mau makua alii leo ote mai 1 na alii me na makaainana, ua lilo na mea a pau I ulala ioa. make aku la no o PUlkaakaa, mahope pau loa ko lakou i>alena.

MOKUNA XIX. Noho&M o Pillkuamea me kona al» ka- J huna o PUlkaakaa elua. Eia o Pllikuamea ke hooponopono nei • t ko lakou noho aina ana me ke kokua ! n»ai o kona mau kaikuaana. o PiUalll j me Kahikokailua. me Paulua; o keia , poe alil he kakoo ikalka e paa ai ka nohoalil o PiUkuamea me Plllkaakaa elua. O Piiikaakaa elua ka makua o ka ho-, oulu iahui, I mea e pone al ka aina me . na makaalnana. o ka lahui alil kahuna ' me ka lahul a!U ejria lakou ke noho nei me ko lakou mau makua aJU akua. me ka oluolu maikai o ko lakou noho ana. Ua olelo ae o PUikaakaa elua. i ka tahul alll me ka iahui nIU kahuna, me na makaalnana a punl ka aina. e noho lakou me ka maluhla. a aole e hoontyni I ka noho ana o kekahl me kekahl I pono al ka noho maemae ana o ka alna. Olelo hou ae no o Plllkaakaa me Pllikuamea ke aUi, e aho ko kakou pono e l&welawe na Hma llalo o ka lepo I pono no kakou me na ohana. ua ae hullamaht mai la lakou, olelo hou no ke alii o Pillkuamea, o ka hoopaa ana la o ko'u noho ana kaulana alna. Lohe na alll me na.kahuna I kela olelo maileai, ua pula ae la leo oiloll o na inea a pau 1 keia leo maemae o ke alll'« olelo o PillkaaHaa elua, o na kahuna haipuie hana no lakou i ko lakou mau hana, o ke alli e ku ola ma kona kulana. O ka poe mahlai, mahiai no. o ka poe lawala lawaia no. pela ka poe kalaiwaa no la poe. ka poe hole ihe hana aku no ia poe. na wahine, ke kuku kapnmeke nala uioena. e hana no me ke a'o la o na kaikamahine I na hana a ka makuahine. P«la> no hol na kelkikane. e eleu lakou I na hana a ko lakou mau makua. e mikimlkl ma ka lawelawe ana, l pono al lra noho ana aku o keia mua aku. ola ka pono a me ka pomaikal. Ua eleu na mea a pau xna na mea i olelola i pono ai a i pomalkal no ka noho ana aku ma fa mua aku. H* hana maikai ioa k«ia ma ka oleio 9 na lahui a pau. oia ka mea e oia ai ka tahttl aiil; na m«a a pau t makemake a o ka makua hoouiu aIU me ka4ahui. Lilo ae ia kela oielo I mea maikai, ua lawelaw« aku !a na mea a pau mal na 'Ui a na makaalnana. aohe hana 1 koe. O na m«ra a pau ke hana aria lakou ka eleu i loa al ka ieo alil, e lawelawe ana na kanaka nia keia a me kela oihana pakht & ua olelola o na alii ktia

• l ka peao a ni« ka!r! e >Aa ai ke olakolako i ke kao&ka; na mea a pan i paulele ai i pono r.o faoi kekahi no ka iakou mau mamo riahop« oku, l.a miki ae ta na alil me na maka*l- A nar,a r.o ka hana, aia iiaila na pono r.ui me na mea a pau o ka noho ohana ■ix:a. ua pli malie ko lakou pono, ua hookelak»?la ae kekahi maluna o kekahi * ua oia iho la o Pllikuamea me kona alii kahuna me Pilikaakaa. Makaikai aku la iaua a puni ka aina 0 Kuauii, ua pulamaia ka huakai alil e ko laua mau makaainana, me ka nui hewahewa o keia huakai aiii, e hele nei a hiki i ka puni ana o ka aina, ua hoolohe ia ka leo mana o na aiii ma ka hana pono. Ua ohi na alli t ka waiwai o ka hua '.a o ka iaua mea l oielo ai l na alii me na makaainana, ohi laua i ka waa, ka upena. ke kapa, ke olona ma na ano a pau, e iike me ka olelo aiii, ua hooko ia e na makaalnana. He mau makahiki loihi o ka nohoaili ana o Piiikuamea me Pilikaakaa, ua hanau mai la o Kamahelelelani i ka 1 ka iwakaiuakumamaono keiki o Kahuilanul, ke kelki hope a Kamehelelani me Piiikaakaa. Hemo mai la no hoi ka Waikualii mau hapuu, he iwakaluakumamahiku keiki, o Oiekuamea ke keiki hope mai, ua ike mua ia na hoallona alii. liio aku la na na papa aiii ka hanai ana o na aili opio elua, malaio o ka makua hanat o Leiluhiole, kaikuaana eha ae o Waikualil. L"a ikeia na aiii opuu hou elua, o ka mana nui hanal alii o Kaiamakukalanl oia ke kaikunane kane, ke kane no ia a Leiluhiole, o Kalamakalani ka mana hanai aiii, aia iaia ka mana hoomalu ihiihi o na ali opio.

Oela hou mai Ia ke alll i kona mau kaula, e ninaninau ana, owai ia o oukou e hiki ke hoike mai i ko kakou noho ana, no ka mea, ke ike nel no kakou I kela mau la e noho nei, o ka hoailona alli ua pau ia, o keia hoi he okoa ioa. a o kela olelo a Pilikuamea i kona poe kaula. heaha la ka mea e hiki mai ana mahope mai. Oeio Ilke mai la ia|cou, e ke alii o na alii a makou. ela na mea i oleloia ma kou inoa, e hoike pololei aku no makou, me ke kaumaha o na mea a pau. aoie nae ia kakou e ola nei, aoie hoi i koia mau mamo a kakou, he loihi loa ka manawa, «• I aku i ka umikumamaono o ka kakou mau manio. O krt makou ike hookahi, mai a makou a na kaula me na kilokilo, na kaiiuna nana ouli me ke kuhikuhi puuone a kakaolelo. hookahl a makou ike e hoolala nei, me ka makua hoouiu la!iui o kakou me Piiikaakaa, hookahi a makou ike, e kaumaha nel he aloha no hoi i na maino hope loa. K ke alii. aole i hewa ka ninau a ko makou makua alil. he auhuiihia nui mai kuauil nei a puni keia mau pae moku, e luku ia ana keia mau aina e Ka llina koko hiiahila ole, o ka iakou pono ia o ka hao wale i ko hai pono, no Holaniku mai ia poe aihue. Olelo ae la ke aiii, ua poiolei a'u poe keiki kauia. ua iohe no wau ua hai mai .«o ka makua nui o ka ike o I'ilikaakaa, iloko no ia o"u alii nei kahi i nu ai, oielo ae la ia Piiikaakaa e kapu akua na alli a kaua. ua ae aku no ka makua hooulu lahui.

Ua kenaia aku la o Kalamakukaiani me-LeUuhioie me na lani a laua, ua he- !<> mai'la laua, me ke anoano eehia, me na alii no a laua e hli ana. ua paa i ka pulo'ulo'u alli. pl'o ke anuenue, ka ua koko me na hoailona alii a pau, ka hele no ia a komo.lakou nei i ka hale kapu akua o Kane me Kauaioa. ine ke alli pookapuhunalkeaouii.

aku la ia aKne me Kanaloa ke alii Pookapuhunaikeaouli, a pau ka hai ana hookuu a hul aku la na alii, ua pil inohaha ae la no laua elua me ke kanaka maikai ke nana aku, aole wahi hoohalahala a ka ua Naulu i ke kula, he nanea wale no mai Kaena o WTaialua.

Hala no na nmkahlki. ua kakala loa ae. la na Iwa o Paliull. ua, kupono laua i ka oihana a ko laua mau> makua, o ka hana no a ia olhana o ke a'o no i na nu*a e pono ai ka noho ana, me ka hele loa ana o lawelawe ana 1 ka pono o ko laua mau makuiikane.

Ua olelo ae o Plilkuamea ia Pilikaakaa. he oi ka hoi na alii aapo i na mea e haawiia aku ai. ka paa koke mai la no ia. Olelo aku )a o Pilikaakaa i kona makua alii. he luhi ole ia no kaua, na iaua no e moni mai ko laua pono, aole 0 ke kaukai aku 1 ko hai walewaha oia ka mea e malama ma! al. Aole no hoi l lolhi ke a'o ana ua pau mai ia ka pono a na makua. Olelo aku nei o Piiikaakaa ia Piiikuamea, e. ua, makaukau na hapuu a kakou. e hookomo aku iaua nei i ke a*o hauna iaau i makaukau ma ia oihana, no laua no ia pono. aole no hai. KII aku nel o Kahoalalaau, ka makua hauna laau. ke kanaka ikaika i na mea hakka, ua hiki mai la ua elemakule nei, me ka makau, i keia lawe pupuahuiu la ana mal. e kunana ke koa, kiel pono i na keiki. Olelo ae ia o Kahoalalaau: ~ . E hele ae au a ina he make, he make hanohi»no,ia no'u. Olelo aku nei 0 Ktinanaaili. aoie he make. e makemakeia ana na hakcralll oplo a kakou e hoihoi mal me oe. e a'o oe i ka hauna laau, i ka pule laau, me na ike a pau e a*o oe, oia keia huakal awiwl a kaua, ma ke kauoha a na alll a kakou. Ua ae mai la o Kahoalalaau, a ua heie mai la laua, aoie no hoi i u Iho. noho ana ua eiemakule nei, aloha aloha na mea a pau toa, al ka lpapa a na alll, 1 kaii wale ia no a hiki n>ai o Kahoalaiaau. ai na alil a maona me na mea a pau. Oelo aku nel o PTTtkaakaa. I hoouna ia aku nei oe e ka makua o ka ikaika, e holhoi aku oei au mau alii e a*o mai oe I ka ftauna iaau paiau pololu. o kou ike a'o iho oe I au mau alll, ua ae aku la o Kahoalaiaau I ka leo o ko iakou mau haku alii. Olelo aku~ la o Kahoalalaau 1 na alii, hol ae au e kukulu i haie a'o. hale moe iio a'u ianl aUL a ua aeia aku la kela leo maikai me ka oluolu o na alii i kela oieio a ko lakou koa kaulana ma ke akamai i ke a'o ikaika. Oieio aku ia o PUikuamea. e hol oe. apopo hoouna ia aku na makaainana e kukulu I na haie eiua au e makemake ai. ua ae mai ta o Kahoalalaau. l!a kena ae nei ke aili 0 Pilikuamea 1 kona a-lpuupuu puuku o ka waiwai ia * kll aku 0« e ohi mal i h^okahi

lako kuina kapa. h« knlna kapa fa, l elua iako pa'u, { eliia lako -£20, l eiua kauna moena maiealil, h« pa-u na mea S makemakeia e k aUL Ku ka palia o ka waiwai a ua elemakuie neL Kena la ae nei o Mahi me Pukai e iawe i ka ukana a Kahoaiaia&u a ua pii aku nei lakou, aote i emo noho ana lakou nel l kauhaie o £ahoalalaau. a aua mal nei ua eiemakuie nei i ua mau kanaka eei e noho tbo pela. Haaiele ae nei o Kahoalaiaau i na keiki, o oe e Keahuamoku me ka laau kalai wauke palaulani, e hele oukou e kalua puaa na ke alii, e eleu oukou no ka aina aw%kea o ke aiii; o oe e ke Ahiaia me Maewaianl e hele oiua ! ka opae a o oe e ka Laiunaile e heie oe ! ka hoi'o na ke alii no ka paina awakea, puupuu hwlei ioa. mo'a no ka puaa a makaukau no na mea a pau a noho iho ia ua mau aiii nei ai i ko iaua aina awakea. O oe e Keahuamoku. ka laau kaiai wauke paiau iani, iawe oukou i ka paa ia iaua nei no hoi kahi huna opae, aoie lakou nei i emo iho ana t ka paii. ikeia mai ia o Keahuamoku ma ua pau mai la no no'a o iakou nel i ka ikeia, a olelo ia ae Ja o na keiki keia a Kahoalalau. e iawe mai nei i ka auamo puaa, me ko iakou mau kamaaina. (Aoie i pau.)