Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 52, 28 December 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

Noho aiia lakou nei i ke aioalii o Pillkuamea me Pilfkaai:sa. ua ohaoha mai la na alil i ka {Ke ana mai o PiUkuamea me PiHkaakaa. he lnoa kaulana ko !a,kau ma ke koa, ua aloha like mai la lakou a pau. me na keikialii. ua makaukau koke ka papaalna a na 'lli. ua ai like ihoa la lnkou nel. , I ka maona ana o na mea a pau ua oleloia aku 1% ka hope puuku e p&ha malo mai no na keik! hana mea a! a kakou. paha kuina kapa paha pa'u kelewii, ka al puupuu, e palua i'a ahl e ono aku. e pa kanaha malolo, pakahi ulua. he manawapokole ua pau loa ka mea a ke alii J noonoo al. j Ua hol aku la lakou no kahi o ko ia- ; kou makuakane tne ka inakuahine e .kakali xnai la. I ka hlki ana aku i kau;bale ua ohaoha mai la ka iakou mau elemakule me na kaikaina. na kalkua* hine. me na kaikuahine wahlne, me na .keiki a pau loa. ka ohana kupuna. ) I kekahi ia ae no ua piha aku 1a ke «kahua kukulu hale i na alii. na k&huna makaalnawa. hele ka ai, ka i'a, i lau wale !a ae no ka hale. paa ana elua hale a komo no ia la a aV> no na alii opio .!a po. ua kukuluia mal o Mokualli, me Olokuamea ke alil, o Kukalani me Ka-

huUanuimakeha. *> Kaiv>. ia'.'au r.-> kumu a'o laau. Aoie i lolhi ke a'o ana ua makaukau ioa ,r.a "fii. e r-o rae ko *aui ar»r> \ na' mea * ia fcut?» '.o iaua ff-I*. ?•> £»' 'a ki -"■ -- aiakule i> >.l r..i. al'.i aap»> r.u; wak i na mea iia ai'J paa '&o'&i r;o. ! .l'a kauoha a» o Kahoalaiaau i ke aloalii e hele mni lakou e ikomaka i k i mea i aoia i na "111- O keii leo he ohohiaia e na i*ea a pau. ua pii o Pilikuamea ir.e ke alii kahuna me Pilikaakaa. me na lii a pau. piha ke kahua kaua o Kahoalalaau. o!a ke knhua e ikeia ai o ka hauna akamai i aio !a,au. Ua olelo mua aku o Kahoalalaau i na 'lii opio o ka la apopo e Ikeia ai ka olua ike a'o laau me ka oo ihe laumeki. ka pololu, ka hauna laau palau. ka alo ana i na mea mnke o kekahi aoao ma4. e malama loa olua i ka la apopo, e luku ?nr> ol'm i k?.'v kaua p*3noi i ka )a apop"*- he kr-,Ehe. koa ikaika 1-" Ij':e i?. rr.*-**hi haneri iwakalua t-* — p ke kahua ? "M a r air-'« oielo «aku - :-:ahrvnalr-- '& Pi".' me Pi"kaa. a*'^ r " l_ " pon'* **'" ° *™u mau eia « -a 1" *' up. - akn *-"l me ka T. v v'iiole. a o -- '» i. r* -> hook ?a o — ->ua)ii I - i n-f.n r ' "*"'• "■ "' iole ke uwe nei no i na kaikunane haku onn. uhi *ra nhuula ln !aiia «Mua. v au ka p«pale mahiole alii. eia na ma'.eua ke ku nei. na alil a pau ua olelo mua ia na koa i ka la e puka ai. a i ka la e puka ai na alii iwaho oia no ka wa e kamake ai na koa i ka oo ihe laumeki. He ake kaua ana no Kahoalalaavt. o ili no o Lukumea me Kahuinanuimakeha, o»i mai la na wahl kahu mal mahope, o Mokualii me Kukalani mahope 0 na alii elua. I keia puka ana no, hooili no ke kaua iluna o ua mau alii nel. ke holo nei ka ihe laumeki me he pakaxta la, na wahi peahi no I ka poho o ka ima o ua mau kaeaea nei, hele no ka wawae pale no ka Uu:a nel e na kahu eia no mahope kahi i holo mai ai. ! Ola hele laua nei a kahi i kuhikuhiia ai e ka elemakule. ka ikaika loa mai la no ia o ka ihe kohu paka-ua o ka hooilo. oi noke mal i ka hou na*kanaka a mauluulu na lima a molowa, kena no ka elemakule, hiolo no ka ihe me he waikahe la e moku ana o ka ihe. Eia na mea a pau ke nana nei i na alii opio i ke akamai lua ole, he wahl peahi lau niu wale no ka mea nana e pale, a pau hoomaha iho a no ka manawa. a oluolu maikai na 'lii. olelo la o Kahoolalaau, he oo pololu ka lua o ka hooili kaua. 1 He laau nui iki ae ia elua anana ka loa o ka loa o«ka pololu, e noho ana no ua mau alii nei me ka nanea. ke kumu a'o laau i na koa ona, ka hiolo mai la no ia o lia pololu ilalo no kahi i !aloia mai ai'oia puu make, e hoihoi ae ,ana ua mau alli nei i ka umauma na ;ka umauma i pale ka poloki, he pipii ia la o ka pololu ma na aoao o ka poohiwi, he akamai aku he akamai mai. | Oi oo na koa a moe mai ana ua mau alii nei ilalo ke alo, hou iho la na koa ma ke leua, uwa ae nei na kanaka, huli ke alo iluna a na ka wawae e pale. oi noke iho na koa a manaka, a eha na ,poohiwi o na koa, hoopau ae ia ka oo ana, hoomaha iho la ua mau alii nei. Olelo ae la o Kahoalalaau i na oplo. * akahi a paa kuu hauna laau la olua e a'u mau alii, na olua e panl paa ke kahua kaua nul ke hiki mai i kona 1a o ka eh°«»ha. aole makn». aoio "'aole kn- ,t 'ieo"n r» aole kaiknir>n i ka la o ka m.nkp. ° h;k' mai ,r « la o ke kanaka koa ke kanaka e ola ai ka aina a puni. ' E auhea olua e a'u alii, keia ka wa e ikeia ai he alii, ke make olua ua make 'wale au me ko'u ohana a pau, ke hoolohe ole olua 1 kuu hauna laau i a'o al ia olua, make wau, i hoolohe olua, ola olua ola au, e ku i keia la, e haawi i ka ( ikalka a pau me ka ike i ao al. ! Eia o'u mau koa ikaika elima kanaha, elua kanaha me iwakalua i kekahi 0 olua, pela i kekahi o olua, e hoolohe olua i keia leo, ka mua ō olua o Olokuamea. o ka lua o olua o Kahuiianuimakeha. ! Makaukau. ku mai ana he kanaha koa me na laau palau hauwalaau mai ana i ka lima o ka laau. ke* hookahakaha mai la i ke kahua hakaka, e like me ka anapu ana o ka'uwila 1 oill aku ai o Olokuamea, i ka hui ana o na laau a lakou nei ua make aku la he umi ka'naka ia Olokuamea, wehe no ka i nel ,laau iwaho. hui ae la no na laau palau pau aku la he iwakalua. Oni mal la na koa i koe, hui ae la no na laau palau , i kahi hookahi, ike hou ia aku la he ' iwakalua e waiho mai ana. kiola koke !iho Ia na koa.l koe i ka laau laau palau, ua hoi aku la ua alii nel i ka hale. i kau aku la ka weli 1 na koa aku i koe. | Ke halulu mal la kela puali koa ia ua kauoha hou la Ia I mau koa hou, olelo ka elema)kule ina he maka'u ko oukou e na poe .hohe wale oukou i ka mea hookahi, ela |ka'u kauoha ia oukou ua kaawale ke I alanui no ōukou e ka poe Ikaika ole. } Ua wae hou mai Ta ka eJemakule he jkanaono kanaka hou. a t ka nau ana 'ua ku mai la lakou he kanaone koa, ke . haulani mai la na laau palau o ka |o ka hoa palo. ke hookahaleahn mai la [lakou 1a i ke kahua. ke lohe?* aku la r ka leo o ua poe nei i ke kahea ma! i | ko lakou hoa hakaka. j E like' me kekahl llio holo nahele e ake ana e loaa iala kana mea e ale ai, I pela i oili aku ai o Kahuilanuimake» ha. I ka hui ana no pau aku la he kanallma kumamaiwa I ka make, koe hookahL e nee mal ana o Kahulullio. O kela Kahuluillo he malihlni oia aole 1 ikeia kona wahl l hele mal ai, ulele iho Ia laua nei. oi hele a naenae no kekahi naenae no kekah!. hoomaha e like me ke ano mau I ka poe koa ma ka hauna laau e hoomaha al. ua Xilokilo mai 1a ka elemakule. Ua hele aku la ka elemakule e aloha i ka eueo mallhini ne!. I nana iho keia 1 keia kanaka ela ka o ke keikl a Meeualani k? kanaka hahau laau o Kau. ua hopohopo lho nel o Kahoalalaau o polno ke alii kahuna opio. olelo aku la o Kahoalalaau, e hol ma ka hale ua pau ka lealea. ua ae aku nei o Kohuhiillo I kela olelo, ua manao o KahuluiKo o make o4a no ke komo hewa. Ua mahaio na 'iii a pau f na *1U opfo no ka mak&uikau ! na me» e pono ai ka aina. ua hol aku nel na inea a pau no laio o Walpk», ua «lel* «Jra la o Plllkuamea i kona alil kahuna la Pilikaakaa ehuu ua Ike kaua aohe wahi hemahema o na alii a kaua. O ko*« makemake e hoohui i pill aJo na laua. ua ae no o Pilikaakaa» ua hul ae la o OSokt»amea me L*ihttltila»f ka. mua lho no ona. hui o Olokuamea me koua kaikuahlne no. hul no hol o K%hu!la2rairoakeha me

k'>na mua ih> R«- Ua m iik?.i hui ar.i o na 'ii: tK»;o>pen*» 0 ka manao o n*> 'hi a pau, noho | c-pU» tr-e ka kaiM h-i*.:e> ; n ei*;- , kvle i.'.i ? l' ; ua rr.»!>e h-» T;x u » ke Aku.i Y-t •> kan& ruau U. ; .r ":•'•' 1 ;k: t;..» r*-.ikahikj \ k.i r.t ri iv> ukst:*-a. O Pilikuamea aku no i ka eiinui , haneri makahiki me Iwakalua. ua like . no ko laua makahiki e like r.o n*«? ka hanau ana o laua, ua hoopohihihi ka manao o na lahui ekolu me ka nuikena : o na mea a pau. Ua ili ke koikoi a me ka luuluu maluna o na mea a pau o ka nohoalii. aole maopopo, o ke kuleana paa rro nn» 1 ma-' luna no ia o Olakuamea me Kahuilanuimakeha na kuieana nui maluna o ka nohoalii. t Ua makena na mea a pau a hala ke« t kahi mau mahlna. o ka naauaua ana i 0 na lahui kanr> v n mai o a o. ela nae; he me e na hoai'.ona a ke Akua e noke ; mai la, ua fiele t*a milimili i ke Akua ' 1 hoomanawanui mai la. o Kihapu eia kona leo ke kani hala ole mai la. he ku kona leo 1 ka weliweli. nalo na keikl a ke Akua mai ka po mai. j MOKUNA XX. | Nohoalii o Olokuamea. o Kahuilanui-; makeha ka makua hooulu iahul. | t. T wai pono a onipaa o Olakuamea me j Kahuilanuimakeha me ko laua mau kai! kuahine alii Leihululan'. ka Olokuamea, j o Keliikaulani ka Kahuilanuimakeha. eia lakou maluna o ko lakou nohoalii { kahi i hiipoi ai, me ko lakou mau noho j ana maluhia. j Ua muimuia ae na 'lii me na kahuna ! ma ko lakou alo, mg. ke kulana malama i ka nolp alii ma ke kauoha o Kahuilanuimakeha I na 'lii a pau o ka | aina no ke kauoha o Pilikaakaa. uai makaukau iho la na keiki e malama i | ka nohona lahui i paa ka noho alii. •' ■ Ua hooko no o Kahuilanuimakeha i i kela olelo a kona makuakane. me ke kaulua ole, no ka mea ua olelo iho no 0 KahuHanuimakeha, aole ikaika nana e kulai ia'u, no ka mea he haumana au no ka papa alii kiekie loa. e hikl i kuu lima ke kulai aku. alaila, ikeia ka haumana a Kahoalalaau. , E kilohl iho hoi kakou ia Kahoalalaau ; 1 hol aku la l ka hale me ka eueu Ka--1 huluilio, ua hookipaia aku la o Kahuluilio e Kahoalalaau, he makemake o Kahuluilio i maopopo ko laua ike hauna laau. T'a olelo aku la o Kahoalalaau ia Kn- ; huluilio e papa lealea kaua. ua ae mai no o Kahuluillo, me ka maikai ma ko- ! ina waha. olelo mal la o Kahuluilio ia , Kahoalalaau m& ke ano mau o ka poo ; olohe hauna laau he make ka palena = o ka poe akamal. ' Olelo aku la o Kahoalalaau. pololei. 1 he ha.i no "ka laau ka palena. o ke aka-1 ' mai he haawi pio alua ke pau ka ai i ' ao ai, ao hou aku I ka hauna laau a| ', kona hoa paio, ua maikai kela olelo ' a laua, koe aku no ka llio ai kanaka j o kona me ka'u. 1 ' Ua hiki aku la ka elele 1 ke aioalii. I lohe o Olokuamea me Kahuilanuima- j ; keha i keia hua hakaka no ka make j 0 Kahoalalaau me Kahuluillo. ua oka- • la ae la ka hulu o ua Kahuilanuimake- j .ha nei, hoolale koke aku la oia i kona j ( 'alii me na koa. I } E pii e ike i ka hulu makua hauna i laau, me ka Ikaika, ua aaki iho la ke , ku'i o ke alii kahuna, no ka lohe ana i i ' ka hua make, ua lalau ae la oia i kana j ;iaau palau i luku ai 1 na kanaka koa. j He wa pokoi» loa noho ana kana-; L| kame na lii i ke kahua mokomoko. ike f mfi r<*f O ? 'n n V. - ' I hM ;-?K kiu e ?.k'* 'a '"i ia T ~" - {hullp*""l"* , f^'e v, a, ro t-n *v° n 1 »*». | ua. lana hou no kona m«inao ao'o •» la- j ? jnaklla o Kahullanuimakeha la Kahulu- j ; iiio. I I Ua lawe ae la o Kahuilanulmakeha j oia ka mea nana e hoohakaka na moho, i , ua oili mal la ua mau moho hakaka - •nel, me ke kapukapu o ua mau alii nei j (o ka lkalka a me ke koa. puapuai mal ' ila ke koko. a ua llke me kekahi Imu ena ' ena, ua aloha ae la laua ma ka lakou f i olelo. j Ua Ikeia aku la ka ld«a mau Inau ! f hul ana ae I kahl hookahi. e koele ! • hala ole ana ke kaulla i ka poho o ko laua mau lima, ka laau palau a Kaho- j alalaau, he laau kani. o ka Kahuluilio j iaau palau he kauwila holu o Puukape-, le. E ake ana o KahuluiUo e make ol Kahoalalaau. pela no hoi o Kahoala- | laau, a amaamau mai la ka hauna laau j e alaplne ana maluna o Khoalalaau. j Ke hele la ka hauna laau a Kahulu- j Ilio a puehu HIHi ka lehu o kanuahi i amala a ka poe kul hao. he mea ole lor» j 1a i ke keiki aloalo laau o Hamakua. I ! kela manawa e hakaka ana na moho. { ua hoea mal la kekahl pualikoa ikaikal loa, me ko lakou alakai. kaikaina o \ Kahuluilio, 1 iml mal 1 ko lakou aIH j fa Kahululllo. | Aole i pau ae ka olelo kaena a ua | Huluilio nel ua nahae pu ae la o Ka- s huluilio ma ke kowa o na uha o Kahu- j luilio a paa i ke kani-ai ka laau a Ka- j o ka hu'a lepo ka al laau 11 klina ae malalo o na hae puai o Kahuluilia Ua lele koke mal la o Kahululeimanuhla. kaikalna o Kahuluilio no ka make ana o kona kaikuaana, ua ku koke aku la o Kahuilanuimakeha ma ke alo o Kahululelmanuhia, papale aku : la me ka olelo ana aku aole I hewa ka- j maaina o ka malihini kai hewa. aole i. hooloheia mai, hele mal ia lakou ma ka \ ikaika. hookahl no kepa ana Kahuila- I nuimakeha ma ka akau pau elua lau [ kanaka ikaika I ka make. kepa no ma | ka hema hookahl lau elua kanaha pau 1 loa I ka make. ua llke me .elua kaukani' kanaka me kanawalu I pau I ka make ■ ! na hauna iaau elua, { Ua holo aku la he mau kanaha ekolu j me Kahululelmanuhia, olelo ae la. Kahuilanuimakeha %pau loa ka lahul ka-« naka I ka make I kela kanaka hookano | e puhl aku ! ke ahl keia kanaka' hoo- ! kano. oka nui aku e kanu ia lakou. | O ka poe e hanu ana e maiama t ke | o!a makamae. ua uwe fho la o Kahuila- f nuimakeha 1 na makaalnana. ua mala- 1 ma pono ia lakou. ekolu hanerl kanaha. j 1 ke ola ana ae o kela poe makaalnana. 1 olelo ae la o Kahullanuimakeha, ina» oukou e makemake ana e hol. no, j Ina oukou e noho me ka haku o ou'kou. ( noho no, an!e wahl hemahema altu I ■ koe o ke aioalll. ua makaukau 1 ke apo \ ana aku ia oukou ena makaainaniu \ e (Aole" | paii.) Nanl oo na hauoli Karlkfmaka ar»a a kekahi mau keik! o ko makou k<*na net ma ka la KaHkimaka Iho &et, ke hele la a pa ana ka mak.fcni lele Hilll.. A *> nana aku hol no ka Hape Nula. ana la. e Hke ana no paha me ke Kaiiklmaka. a ! ole e oi loa aku ana 'paha ia.