Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 1, 4 January 1901 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

I k . - * a haunaele o na alii, me ka „ i / haeha. he owaka ana no ka ! ... :li i'ilua mai la na haku alii j I»i].')n.aualoa me Lonoaliinui «'i- | mai o i k:i ! , i k«Mki mua, o Pua- , ka iwakalua kumamalima. Pu- . ■ r<> hr«i ka Kfliikauiani he iwat :mr.rrnlenhi. o Lononlilnuiaka- . . , >.vakPlUHknmannn\valu. k<-iki | . ; k.mlani me Kahuilanuimakoha. , ,ip ia Ito Olokuamea aoao, o 1 ,-iHsamea. ke kaikuaana eha a»- : ",:imoa me ke kaikuahine alii no : me Leihululeialiinui. kaikua- , , . o Olokuamea me Olokuailaa- . . 'K->na mua. ia laua ka hanau ana • • ;ii opio. > :inohano ks. lawe ana ae o 010. . (Ookunailiiamea I kona kaikua- • . -īhine. ua makepono ko kaua hamakule ana i ka kakou mau \ia paunha ao la o Olokuaioliik fna v rnau kaikamahine ponoi m«> -?■ ' • n'iinul. nla me T,rlmHemr-ip na waiu hanaiia na al!f rre kn maluhia n * ' ka nui ana. me kn p ! i no o na * • - ■ ka mohaha mnikai <» kn laua •' ana a*\ ua Tiko kfi:i mau nlii o >- • r>*-\ me he mau mahop p la ke nku. T ' i hala ana o mau mnkan laua. ua nui kupono a<* la lnun * • va ni. e hal malule ai o kn nono T-'T:r<alu no ka nani h#»mol<->lo o Kuka--kr<mani ua mau k<»!ki nei. tia ln\v>in •ik'i laua o hai i na Akua o ko laua -~sn kununa. T.i Ka n f> me Kanaloa ke lii poo ka-Vn-nn i k<> aoiili Kaonohiulaokalani '••.-: : nknTmaJiloVniio. Uke mo ka la«na a ko laua mau makua alii. T"-< a'oia «"» Puamanaloa. ko alii ui a v« v 'iH.'i rnn na kaawalo. mn koik- hui laua. oia na ikf a'o ia al v.T;a <■ V<-> laua makuakane alii kahuna *- 'n hbtii e Kahuilantiimakeha. ka h»iTj *kahi o ke koa, a me ka ikaika o V'.' •. mnu aa koko. T. me na wanana. o na kaula mua Vrr>a kahuna. «* pill ana I na hoonai a k«-k-ihi nlii mnluna o kekahi alii oia no k» kaua koko. pela e ao ia ni na alii a p?>«. na alii kahuna. na kaula n* kiokilo na kakolrlo, nn kahuna m?iliima Akua. T"i lik" wal«» n« lakou ma. na niea a pnn. ka awoinwe ana I na oiihana nui n k'-li moa k< ia mea no kona pono iho, x īn f hoopaaia ai ka hana ma ka ».r,vr, f , Vona lima. f:a hoi makaakau loa mai !a na '■ī': <-T«io. no ka pono o ka laua oihana p*>V:»H. no ka hoopaa ana I ka ike o na *>: o ao nna a ko laua makuakane, * Kn'inilanuimakeha. me ke ao pu ia j ī l:<-. k->a. wainohia wale no ia iua j rr«.'i alii nei. | T keia wa i iilu p* ai ua mau ali nei ( * mnikai ua nui mai ke ohohia ia Oi k« iana mau knlana e makaaina a me ti* r>of maka ike mallhini no hoi. . V<>laila. i keia wa na nui ko la- j i!H iV«> a noinila ua ninau Iho nei ko la- : na mmi kahuna alii. heaha ka po- I hana ai n« ka kaua mau hanai? r *T»*lo aku nei ka mea laia ka- hana o , kr. ik<>. p«»nei ka pono. e hoolilo ae au i *Vm*kul«» a o oe hoi i keiki onio. alaia, r k»na a*» ati i kekahl o na kauwa lao kana oia ka makua a o kaua | hoi na kauwa. A 1a wa kaua e hop.o i. lea 'ke o na alli oplo. Tp. wa no 1 hana la iho keia mau hoo--1*1« ana a pau me ka maikai. a ia wa i kiī ia aku i ua mau alll opio nei. a ia j w-a vf» hol i puka mal a ke kauwa ma-1 knn a m#. uai la. ua makemake mau mea e lealea me olua. «"» ke ao ana o na lii opio i ke koa * ' kp me ko lana makemake ua apono rr r\ [ r, Kahuilanuimakeha me ka olelo , ih"-- <■•' ka makuakane. paa ka aina •». ! «* a*u mau keikii ke ao aku nei hoi i n'na i kA koa. ua ao aku la o Kahuila- i T"jjT>*keha | kana mau keiki a ike a ma k*-ikau. iho 1a ka makuakane. he oi olua *> n-1 alii oka ikaika ma ka hauna laau r— V» pale ana, ka alo ana. ua like olua a'u alii ka ik%ika, e hiki loa ia olua 1 ka hanna laau e pau al ka laau hookahi. k~ olelo aku nei au 1a olua na olua. + an a)ra wa. mamo hope loa. F kala ma! e na makamaka o ka Mopunahele a nanl lilelile kokoV<. o mai na hoku o ka lanl 1 ka o ka nina a me maikai o keia ▼-->0 <■> Pnamauloa ke alil. o Kahuila- 1 *>ni"r>aVAha ke kaulana aina. o laua na i iwakalua mahope mai o ke kal a Ka--aIH m#» Kahinaaimalama. a Keawe- ' hnni ke alii. o Makuiknlanikanua,- •>' V«» kaulana aina, no Hawaii laua, <•■ inna na alii kanaha-kumamalima o oia. ana mahone aku o P\iamauloa ~ - Kahuilanuimakeha, e a'o ana i ka -• ka hakaka nul. "V ->lmila, e na makamaka heluhelu o r Voj a nanea lilelile, e hoohull ae ko v ' kanmlHo ana ma kahl e plll &na v«»>->• wahi i 111 ka halelana o Noa ma mauna Ararata, a ola no hol kev mea nana holke mai i ka pololei - 'i no o keia moolelo nani a kama. V ' • :oha iho nel ke Akua ia Noa e v ' ma kela puu kleWe a malalla e v ai no na Ia he kanaha, aole au 'iwe. aole mea ma kou kino. aka e V - wale aku no oe a hikl *"■' a malaila e loaa ai ia oe na r- -nni a pau. T '■<'•» holo aku nei ua Noa - •■,** me ke kauoha i haaiwia mai : - - 5 Vor, a hiki an aku ma ua wah - ' -r,no*io mai ana na kanaka he V-* ua elemakule 1 ka nuke - a VoVahl wahine ui malloko o ' ■ •; nii«>'<» a 1 mal la lala nel. e. homianala mai nei au e ka •V- oTe la e hele mal ianei e hoo—nl ia o<v o keia iv>« knnaka ae '.-»(• 1a no\i. a e k«mo mal '-• V«'a ulnnphMe 1 hoaahu aku al au - aku no hoi a maona. no v"> -«n lolhl na 1a o kou hele ana - - v«» ai«*>*le me ke komo wahl ■'«» PoVo n kon houpo. T'< w a vninti< īho la o Noa a hoomalk*>! '.int 1v« a komo *Vu 1a r v-> r, tiTttnah«*Te. a hoaahula Iho 1a ▼*•«■ j>*hn nanl alohlloht a me ka haT>n H nna mai hol 1 ka ai e maoija o'a ra ia he hookahl hanerl me Iwa-kn'-niL A 1a i Vnhfkuhl mal al "9 wahine 1 V*na m»a * hana aku a.l: O'a hol keV* kaunhaia mal nel au e ka ma-

!kua, o hele mai maanei a e hoilee 'ia oe i kau mau mea e hana ai, o:n keia: E hana oe i waa nui, i ewa!« k--": kani miie ka loa, a i ekolu kaukn =">; jtm 1 ' ka iaula. O keia mau laau a pau ei.i | kau kii aku ai a hana iho lakou. O ka j loihi o ka manawa au e hana ai i hookahi haneri me iwakalua keneturia. A 0 keia poe kanaka au e ike aku la, he umi hiiiona ko laua nui oia kou poe kanaka hana, a o oe ka mea mana maluna o lakou a paji, a nolaila ua lohe aku la oe. a e hooko aku i ke kauoha. A ia manawa no i nalowale honua iho ai ua wahine nei a ku hookahi iho la Noa. Noonoo iho la oia i kana i lohe | ai a hoomanao ae la oia i kana mea i, lohe mua ai oiai ma kona home, a no- J laila hele aku Ia oia a hui me keia poe kanaka, a i ka wa i ike mai ai keia poe, kanaka iaia o ko lakou manawa no ia 1 kukuli Iho ai iialo, a puana ae la I keia mau huaolelo: "Eia makou! Eia makou! E ko makou haku! Heaha ke kauoha e hooko aku ai makou? Ia wa, pane aku la o Noa, ua'kauoha ia mal au e hana i waa nui, a ua hoike aku la ua Noa I na mea a pau e pili ana no ka waa, a ia wa no i ala ae ai ua kanaka nei a ku iluna, pane nial la: A.e, e hookoia ana no kou makemake, he loihi nae ka manawa alaila paa. Ia manawa ua kauoha aku la o Noa e hele lakou e kua i na laau a pau o ka I honua nei a mailoleo mai ola mea e hana ai lakou i ka waa, TTa hookoia keia kauoha a Noa, a ua hele aku la ua poe kanaka nei e oki 1 na laau. I ka makaukau ana o na mea a pau, ua hoomaka iho la ke kapili ana i ka fraa, a aole i kanamai o ka nui o ka hana, I ka paa ana, ua kauoha la ua elemakule i ua poe kanaka nei me ka olelo ana aku nef: Ua pau ka oukou hana, a ke haawi aku nei i ko'u mahalo ia oukou a pau, ia wa i kunou iho ai ua elemakule nei he ekolu manawa, he hoike ana hoi -ia i ka nui o kona mahalo kiekie ia lakou. A ia wa kahi hoi i moe iho ai ua poe kanaka nei ilalo, e hoike ana hoi i ko lakou aloha hope i ko lakou haku elemakule, a i ko lakou ku ana ae iluna, ua kunou iike mai la lakou a nalo aku la iloko o ka imo ana a ka maka. A ia wa Ua ku hoaa iho la ua elemakule nei. Ua noonoo iho ia o Noa pehea ana la oia e hana ai i keia waa nui, oiai aohe wai a aohe.no hoi mea nana e lawe aku i ka waa a hiki i kahi o ka wai. Nolaila, no keia ua uwe nui ae Ia elemakule nei me ka mihi ana iaia ih ono kona hookuu mua ana i kela ī>oe kanaka, a ua poina loa hoi oia i keia hana nui mahope iho. Noho iho Ia oia me lee kaumaha no kekahi maka,hiki, a ia wa i lana mai ai ka manao iloko ona, oia hoi e pono paha oia,e noi i ke Akua e haawi mai i wai nui i hiki keia waa nui ke lana a holo. I keia wa, kahea: nui ae nei ua elemakule i ka lani,' a me he mea la ua hiki no ia lehova ke iohe mai i kana olelo. kohu mea Ia he mea maopopo aku ke Akua, me ka i ana: E kuu kaikuaana nui hoi e! E haawi mai i wai nui i mea hooianaia ai ka waa a kou kaikaina nei. Ua loihi na ia o ko'u hana ana i keia waa, a ua nui ko'u luhi. a o kekahi ua pau na paahana i.ka heie. nolaila., e aloha niai ia'u hookā'hi net i koe ma keia mauna! E oiuolu hoi oe e ! haawi mai i wai nui. ! Ia manawa no i pa-e iho ai ka ieo e i ana: Ma.i hopohopo e ka elemr»kuip i hupo. e hoolana i ka manao a e hoolo'ie mai i ka'u e hai aku nei ia oe, a oia keia: E kakaki malie oe a hala ewaiu keneturia, alaiia e hoea mai no ka wai nui,i a na ia wai e hoolana i ka waa. A iloko oia manawa, eia kau hana: E ohi palua oe i kela a me keia mea.au e ike ana maluna o ka ili o ka honua a e hookomo ia lakou maloko o ka waa i loaa ai ka ukana o ka waa. A i keia wa i pau ae ai ka lohe ana o ua elemakule nei lohe ana i ka leo. A miihonp iho o keia wa ua lKHamaka aku ia ua elemakule e hooko i kauoha e like me ka mea i haiia mai ia. A i ka pau ana 0 na mea a pau iloko o ka waa, a iloko no hoi o keia inanawa loihi o ka ohi ana a keia elemakule, ia wa koke no hoomaka iho la ka helelei liilii ana o ka ua me ka pa malie ana o' ka makani, a aole no hoi liuliu loajjfiho ua hoomaka mai Ia ka pii ana o lee kai a kahe mal la na kahaAvai, a ikaika loa iho la ka u% me ka nlakani. He mnawa pokole wale no mahope iho, ua pii loa mai la ke kai a hiki i ka mauna kahi o ka waa i waiho'ai, a ia wa koke no ua hoolanaia ae la ua wha nei me ka elemakule oia ke kapen< a holo iho la ua waa nei maluna o ka wai no na keneturia he iwakalua., Iloko d keia wa a ua waa holo nei ma luna o ka wai, ke hoomau nei no ka ua 1 kana hana a o ka makani nohoi ke hoomau mai la no hoi a ke lawe ia la ua waanei i o a rha kahi a ke au e lawe aku ai iaia. A iloko o fyeia manawa lolhi o ka lana o ua waa nei, ike mai la ke kaikuaana o ua elemakule nei ua lawa paha keia holo ana o ka waa, nolaila, hoopau ae nei oia i ka ua a me ka makani, a lai. pu iho la. He mau keneturia ewalu ka lana waJe ana o ua. waa nei mahope mai, ua emi iho la ka wai, a hiki waie 1 ka ikeia ana io ka aina maloo, a i ka ili ana o ua waa nei ua ili iho la oia maluna o ka mauna o Mauna Loa, a aia no paha ilaila na hunahuna o ua waa la kahi i \yaiho ai a hiki i keia la. Ma keia wahi e hoohuli hou ae kakou no ka kakou moolelo ui a nohenohea, oia hoi ka Moolela Kuauhau. O Lonoikamakahiki ke alii, o Puapuakea ke kaulana aina, o Maul ko laua aina, a Keawenuiaumi, e kii mai ia Maui e kaua, hoouna aku nei i kona elele ia Nuumea, me ka olelo aku o Lonoikamakahiki ia Nuumea, e holo oe a olelo aku oe ia Keawenuiaumi, aole e kaua, e eha auanei ka ili o ke kanaka, o na kaulana alna o maua ke hakaka, ina e make kekahi o laua ua lilo ka aina i na alil. Holo aku nei ka elele o Nuumea a ke ,la o Keawenuiaumi, hai aku nei i kela olelo i hai ia ae la, ua ae mai la o Keawenuiaumi i ka olelo e hoi mai i ka hale nei e hakaka ai na kaulana aina 0 mauā, o hoi aku oe ia Lonoikamakahikikapuakalani olelo aku e holo mai. | Ua haawi na aloha i kamaaina, kau 1 no i ka waa, ka lilo mai la no ia, o Kauiki ka pahu hopu, komo ana i ka Pueokahi, hui me Lonoikamakahiki, ho jike ka huaolelo, pau, hoounaia ke kuJmu ao laau o Puapuakea o Kahikinui, Jka ai ia o Honuaula, ke kaikuaana o Puapuakea o Puakeaalii, oia ke koa helu ekahi a Lonolkamakahiki, na Pua(keaalii ka laau, o Haunakahi, hookah jno hauna he mau lau ikaika k',ia Puakeaalii. ' Ua Ua ike iho la ke kaulana aina o

Puapuakea ua loaa kona mah.jp.. ; . Ika ke maku oia ia Makaku, na iau"i luku ka Hawaii i make hoi o Maki ia Puapuakea, i aiuia mai ua ! a na hope kokua o laua iuku no i t waii, makaukau na waa kai. i ,» j ! n ikamakahiki ua au aku la i k, ; lu kanaha waa mai Niulii a ; ' paa i na waa, ua iele aku la o makahlki me Puapuakea, hui r | elua, aloha aku aloha mai. papaaina ana alii, ninau nuii i ;l . - awenuiaunui ia Lonoikamakahik. hea kau kaulana aina? Eia no knei me a'u, wahi a Lonoikamak o ka iki ulu nana e kaa kahua 1.,, ku'i ka ikaika e pau ai, he aalii k .• kani, aole makani nui e hina. Ninau ae la hoi o Keawenuiaunu , v hea hoi kou kaulana aina. aia ku ria,e, kiekie kolea, he manu pa mak* pa mai no kahi makani ka hina r , ilalo make i ke ehukai, hu ae !a ka a ua mau aiii nei, moe ia po a a , ua pjha pono ke kahua hakaka i,,, make i na kanaka, ila lawe a» o kealii iaia ka hai ana o ka o'«lr> hak.i!, (Aole i pau.i