Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 6, 8 February 1901 — Page 4

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Kealapualoke
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Mookuauhau Elua o Hawaii.

Ka ewalu haneli kanaona kumamaha.

            Nolaila laua ka hanauna ekahi, ma hope aku o ke kahinaaimalama me kahinalii o ka hanauna elua o Pukaiki a hiki mai ia kakou, no ke aha la, no ka malamala o ka maluhia e ia poe, loihi ko lakou mau makahiki.

            I ke au noho Moi o Puamaualoa na Kahuna hooulu Lahui, ua hiki  mai o Waka ke kupueu Hookaiakupua o Paliuli Kaikuahine o Kapukaihaoa makuahine o Kahauoka Paka, Kupunawahine o Laieikawai me Lailahelohe.

            He wahi huakai i nei pono ka Waka no kana Moopuna no Laieikawai ua ike o wa no na Kahuna Hooulu Lahui ua make make oia e nana pono i ke ano o kana milimili hiki mai la oia ma ke alo alii, no kona ike ana no he kuleana kokopololei ma o Lonoaliinuiakahuila kona io ponoi no.

            Ua loaamai o Waka ma ka opu o Wakaikalani Kaikuahine ekolu a Kahuilanuimakeha.  me kelii Kaulanikapu kuleanaai ia Lonoaliinuiakahuhuila o kona Kaikuahine ponoi no, ma ko lakou papa hookahi, oiai, o na keiki o ia au hemo mai no lilo aku ia i ka Hanai.

            O Waka nae ua maopopo no iala o kona kaikunane Haku no keia, ua apo ia kona kaikunane Haku iaia no kona wehewehe ana aku i ko akou moolelo pololei i ka lohe ana o kona pokii Haku Wahine o Kameaolanikapualilalonokapu i kona Kaikuaana Haku, ua puoho ae la oia a uwe kapalili mai la ia Wakaaliikaulani kona hanau mua

            Ua lele mai la o Kaomealanikapuhialonokapupuliki ae la i ka a'i o kona Kaikuaana a uwe ae la laua, ua kena koke ae la o Lonoaliinuiakahuila i na kanaka e hoomoa ka Puaa me ka @@@, i mea ai na kakou me Kuaana Haku, i ka pau ana o ka makena o na @@ no ko lakou haku Kaikuaana, ua wehe ae la o Waka i kana opeope nui.

            I ka nana ana aku a na mea apau e'a ana ke ahi, i ka hemo ana a'e he mau kapa Ahuula ewalu elua Papal@ Mahiole ua olelo aku la o Waka eia no kahi ukana a ke kaua a oukou i lawe mai nei no oukou no na Haku, eia ka Papale Mahiole, oko ke li@ Palekela a kaua ko Puamaualoa, me kona mau aahu elua, elua no hoi o kealii wahine o kakou o Wehiwehikalani.  Kunane, elua o'u Kapa Ahuula, Hanohano ka la Hookahakahaalii me ka hooili kaua, he make ana ia me ka maikai, eia no hoi ko'u mau wahi kapa Ahuula e kuu Haku koko o kuu io o kahi ukana iho la na ia okuu aina hele mai ia e ike ia oukou.

            O ka loaa mua ana keia o ka Ahuula i na 'lii nui i ka wa i noho alii ai o ke kahuna hooulu Lahui.  ua olelo ae laua o mua na @ Iwakalua, aole i loaa keia mau mea maikai i ko makou mau kupuna a ka pukana o ko makou mau makua, loaa keia n@@ mea maikai ia maua.

            Ninau o Puamauloaaliinui i ko lakou Haku Kaikuahine Alii ia Wakaaliikapukahuila heaha ka huakai a ko makou mua Haku ina he make e kau mai ana maluna ou me na ohana, ua makaukau ou mau pokii nei no ka hui ana me na enemi, i hakalia i ka olelo.

            Aole, aole e kuu Haku, kuu alii i lilo ai olua i alii maluna ou, aole he imi pono aka he imi pomaikai, he imi i wahi e hanohano ai ka inoa, no ka kakou moopuna, a kau hoi mai kou puhaka m@@ i puka mai ai ka moopuna a kakou, e nana mai hoi ke kupuna alii nei ia.

            Ae, ae me kuu Haku alii nei ia wahi e kuaana, ua leka koke ae la o Lonoaliinuiaka hulia, a olelo aku la, ua ike aku la au i ka moopuna a kakou, ka mea no ka la i pepehi ia ai o na keiki, a ka kakou hapuu a ka haou oka paka, ua ike no keia aole waiwai o kana mau Hapuu.

            E olelo aku wau la oe aole waiwai o neia mau moopuna a kakou aole olua e nana ia iho ana, eia hoi ua luhi olua i ka hanai ana, a ua aloha no hoi ka noho ana o kahi mehameha, e olelo aku wau ia oe e kuaana, na ka u'i e hapai ka umauma iluna.

            O ka'u no e olelo aku nei ia oe e noho iho no kaua e kuu Hanau mua, ua makaukau ko kaua noho ana e kii aku ka moopuna a hoihoi mai ma kuu alo nana pono aku wa@, malia o maaliii mai ka aoao kupanaha o ka hu nona a kakou o maalae ka hana, aole ma ko kaou aoao, he aoao alii ko kakou i olelo wau ia oe e kuaana.

            Ua ike iho la no o Waka i keia, e like no me ka ike a ke kaula i wanana ai ia Waka, a ka lua nui, he keiki hoolohe ole, he puni wale no ia mea aku ia mea aku, ua like no ka ike me keia olelo iho la o Waka i na Haku alii ona e hoi ae wau a hoi mai maua, ke paa hou ona wahi kapa hou no oukou.

            (Ke ike ae la no kakou ia Laieikawai me kona moolelo e hoopulala ae ai ma ko kakou nupepa Kuokoa.  He hookuli i'o no aole wahi pomaikai o ka maku pela no o Keamalu, o Hainakolo, Kahalaopuna, aole a lakou wahi pono i ka makua.)

            Ua loihi na makahiki e kolu o na lii o ka noho ana maluna o ka Aina me mau hoonaueue ole ia e kekahi mea kino, ua oili like mai la o Paumakua aloa ke alii, kanakolukumamaha ko lakou nui, (makemake iki o ke alii) ua ua olii pulelo mai la no hoi o Aikanaka ka eueu kupua, ke kanakoukumamaiwa o na keiki a Kamealanikapu me Lonoaliinuiakahuila.  pupupu ahawaewae ua naonao.)

            Ua lilo mai ia keia mau pua alii ma ka aoao o na alii kahuna, ua lawe ae la o Kupukupuanunu kaikuahine no o Lonoaliinuiakahuilia me kona alii kakunae no ame Kamokualiialono na laua e hanai na lei e Aikanaka ke lii kahuna, mePuamaualoaaliikapu.

            He mau ka ike ia a ko mama alii o ia au kahiko e na Akua nui o ka lani, kane kanaloa keliipoohunaikeaouli Kaonohiulaokalani Kaniaukapualii, e meu ana ka nei o ke aolai ka Uwila ka Hekili e wawahi ana i na paia lani ua koko ku ka Punohu pii mau ke anu, enue kau ka onohi alii iluna o laua mahina ka hana ana i ka lakou mau hana pahaohao.

            O keia ka hoailona mau i keia papa alii, mai ke au i puka mai ai na lii oia io, o ke alii kahuna ma ka pomai no laua na hoailona a kau mai i ka laua mau mamo hope loa.  Eia na lii ke @@ ae nei laua me ke ola maikai o ko laua mau kino, me ka hoolohe ao i ka olelo a ka makuakane a Kamakualiinuialono me ka eleu oua mau lani nei a na hana hooikaika kino, ka @@@@@@@@@@@@@@, @@@@@@@, ka hahau laau palau o kaia na mea la la'o ai, ailolo o Kamokualiialono, he kumu a'o Hauna laau Palau ia, a o Ihe alo lau, aloalo maka ihe laumeki.

            Ma ke kauoha a Lonoaliinuiakahuila i kona hanau mua ia Kamokualiinuialono, e ao i na keiki ma na mea ikaika i pono ai ko laua noho ana aku, aole i ike ia aku ke ao o ka manawa ua ike ua ao pu la laua ma na ike kilokilo, na ike noho ana o kekahi alii, me ko laua noho ana maluna o ko laua noho alii.

            Ua a'o no ka makuakane o Kamokualialono i na ike hooulu Lahui, hooulu i na mea e poho ai kaLahui o na pule apau he holo loa ia laua o ka pule mua i a'o ia ai na lii o na kupuna lawe mai ia o Kamokua'ialono, i keia pule a'o iho la i kana mau alii, mai a kanalu mai.

Na lii Kahuna.

Hooulu Lahui.

Mai a ka Nau.

Ka Naluakea.

Ke Kaiakea.

Moanaakea.

Naluhoahua.

Naluhoohoka.

Naluhoomana.

O manamanaakea.

O ka waikuauli (Hawaii iakakou.

O aniani.

O aniani.

O aniani.

OAniani ku kalaninuiaiku

O kukalaninuiakoa.

Henaeluna.

Henaelalo.

Heunakelekele.

O pilikaakaa.

Heuwilunuimakeka.

Pale ka po.

Puka i ke ao.

Eola i na lii.

Ola na makaainana.

Amama amama ia noa.

(Nakamokualiialono keia pule.)

Ike iho nei o Kamokualiialono ua makaukau kana mau alii, ua lehia ma na hana i haawi ia ia laua, ua kauoha ia na 'lii e hele mai e ike i na hana i hawila i na i opo; ua hele ma ia o Nalonoaliinui, me Puamauloa na lii, ua hoike ia na hana aua mau alii nei.

            I ka nana ana a Puamauloa me Naloaliinui, ua makaukau i'o, ka laua mau Hapuu alii, aole wahi hemahema i koe ua pau loa na mea i ke a'o ia, o ka laua Haku Kaikuaana, aole wahi hemahema i koe.

            Olelo aku la o Kamokualiinuialono i he makemake ko laua Kaikuaana kauwa nei, e hoohuiia laua i na Hapuu Kaikuahine a kakou i Hanau kama na laua i pono ai ko laua noho ana, aole hoi e loli ele ke kino ma o maanei a lilo hoi ka ike i mea lapuwale.

            Olelo aku la o Kamokualiinuialono i na Haku Pokii, e, auhea olua, o ka ike i a'o ia ia kaou ua haawi pau aku wau i na mea apau loa ina Haku opio o kakou, aole wahi koena ikoe i ka olua kauwa lepo nei, o ka oi loa o laua nei o ka huna laau, me ka ooIhe me ka olo ana he oi o ka mama i ka lele ana.

            Aole o laua hemahema i koe, he makemake ko laua kaikuaana kauwa nei e hoohui ia laua i na hopuu Kaikuahine o kakou, i hanau kama na laua i pono ai ko laua noho ana, aole hoi e lilo ele kekina mao a maanei a lilo hoi ka ike i mea lapuwale.

            Ua ae aku la no na pokii Haku o Kamokualii o Puamamaloa me Lonoaliinuikahuila, ua hoohui ia o Paumakuaole, me kona Kaikuahine mua iho no, Me Onohinohiulaalii, o Aikanaka nohoi me ke Kaikuhohonu, e like no me ke ano mau o oukou i 'ike ana i na loko keia mokuahaua.

            I ka hui ana o Puamakuaaloa me Onohinohiula, o Aikanaka me ke Kaihohonu, ua hui kaikunane kaikuahine no lakou, He mea ia e puka mau ai na li kapu, he kapu loa ia he ahi wela ma ka olelo ana, o ka moe makuakane, makuahine keiki.

            Ua olelo ia ia moe ana heni'au kapuia, noa ke alii kapu ahi wela i ka Ni'au, na kani'au e ae kona kapu, ihi alii moe kupunakane moopuna Wahine, Kupunawahine Moopunakane, puka mai na io moe kupuna Moopuna, he ohi ia, e hiki ike ahi ke a'e, i na kapu alii, o ka ni'au me ke kapu ahi wela, ua noa laua elua.

            O ka moe kupuna kuakahi Wahine a kane, puka mai na laua he halii kuu kahi hilahila, kane a Wahine na ia alii e hele mai uwe ke alii kapu, moe ke ohi me ka NI'au ua pau aku la ka lakou kapu a lii ua lilo aku la i ke alii nui, Kahoalii oia ka olelo ia o kahoalii mai lawlawe, ua kapu loa oia ua like me ke Akua.

            Pau akku la ka wehewehe ana ia papa alii nui, eia i hono ia la papa alii he keiki kane @a ka mua he kaikamahine na ka hanau Hope, makuakane hookahi makuahine hookahi, he pi'o naka ia kaikunane, ka kaikuahine na ka hope ke kaikhuahine, he lii noia, mai ka puka alii, mai no i puka mai ai.

            E hoonohonoho ia ana no ka papa alii.  Pakapokaana no kahaku alii, oia ka hekili pa malo, ua lilo aku la ka hanu ola o Puamauloa, iloko o kona wa kolopupu, Ehahaneili makahiki o kona oia ana haalele mai i keia ao.

            O ke alii kahuna aku no Lonoaliinuiakahuila, hookahi o laua alanui hele, make o Lonoaliinuiakahuila i ka eha haneri me elua makahiki o kona ola ana ua kaumaha luuluu iho la ka noho laii no ka make ana o na kaukau alii pau ko lakou hoomanao ana, ua hala mahope.

MOKUNA XXII.

NOHO ALII O PAUMAKUALOA O AIKANAKA KE KAHUNA WANANA A KA MOO ALII.

            Ua noho alii ae o Paumakuaala, i hope, maka hakahaka o ka noho alii ke alii i aloha nui ia e kona poe Lahui alii, me na kahuna apau ma kona alo alii, na kahuna hooulu Lahui.

            Unui no ke kaumaha o na ohana Lahui i ka hina ana o na kooikaika o ka noho alii, ua kalele paa iho la ka laua mau keiki maluna o ko lawa kulana aaki loa, aole he ikaika nana e hoonaue ko laua noho ana, eia na lahui alii me ka lahui kahuna ke kiei a holo mao a maanei.

            Aole a lakou mea i ike, o na kaula me na kilokilo apau, aole no o lakou mea i ike, ua alawa ae la o Aikanaka iluna o ke aouli ua ike ae la oia i ke ia kika eheehe, e nee mai ana imua, ua homau aku la ka ike a kona mau maka malalia.

            Olelo ae la o Aikanakakakuahulau i na kahuna me na lii he kaikamahine opio hoi kela e hele ae nei, eia ko@@ kona alanui hele la he mano, aole keia he mea e o Laieikawai no me ke kauoha u@ a Waka e hele mai ne e huli ia kakou, o ke kaikamahine no a kakou.

            Ina kau lakou nei ma ka eheu o na manu, @@ o ku ia keia me kahi o ko @@ ae la o Aikanaka ia @@huula kalanialii, o kii i ko kuaana ia Laieikawai, eia ka ka mea inoho ai malaila he ukana Ahaulakalani, a honi i ka ihu waliwali o Laieikawai, ua like no na wali no ka Ihu o laua.

            Koi aku nei o Ahaulaikalani e hoi i ka hale, ua akea ka hale nou ekuaana, ke uwe mai nei o ke Kaikuhohonu i ke kaikamahine, olelo mai la o Laieikawai e olelo aku oe i ke kanaka na na ekii mai na wahi ukana, ua lalau iho la no oAhaulaikalani i na wahi opeope.

            Ua holo mai la o ka lani hele mai luna mai kaikunane o Ahaulaikalani ua hui ae la na U'i i kekahi hookahi, ua ua olelo aku la o Aikanakakuahulau i ke kaikamahine, pilikia e ae ka mea hoi i o'u i hele mai ne ma ke kauoha o kuku.

            Ae aku neik a makuakane o Aikanaka, ae, ua hiki mai no o kuku a noho no makou a hoi no ae hai ae no ma ia kauoha hele mai la wau io oukou nei, no kamea ua uono ole ka maua noho ana he hele ae ka poe hoohalua ia maua.

            Lohe aku ia oo Paumakuaola me Onohinohiula na lii apau i ka  Wahine U'i ua hiki mai o Laieikawai, ua hele mai nei na lii, e ike i ka malihini, uwe kapalili mai ne o Onohinohiula ike kaikuahine o lakou, hele mai nei na lii e Aloha i ka u'i o Paliuli, noho like mai nei na makua.

            Olelo mai nei o Laieikawai i ka makuakane ia ia Aikanaka e wehe ae oe i keia opeope, wehe ae la ka makuakane he Ahuula ewalu kapa Ahuula melemele, olelo aku la o Laieikawai eha no hoi o olua eha no na lii, o kakou Ahuula, na papale mahiole, elua no hoi ou, elua o ka Haku okakou.

            E wehe ae oe i keia puolo Laiki, wehe ae la ka makuakane he umi mamaonokahili, ewalu no hoi o laua kahili ewalu o ka Haku o kakou, hoomakukau ka mea ai, olelo mai nei na ai puupuu ua makukau kahiko, ai na lii me na makaainana i hoa ai no ke lii Wahine Laieikawai.

            Ai iho nei lakou me ka malihini alii apau olelo aku nei o Aikanaka iaKahapaualii.  He hookahi ka ekeekeia, ia Paumakuakalani ke alii, me ke kaikamahine a kakou, e lawe ae i na akua ino a malaehaako'a.

            Ua komo aku nei lakou nei, i ka hale i hoomakukauia no na lii, ua kapu alii iho la lakau kani ka pahu alii o Pakaalana ia Paumakaakalani ia, ke keiki alii o mai kapu, Kahaualii ia oolepe no hoi ia a Aikanakakuahuula hapai ae la o Aikanaka i ka pule papa kapu alii ia kumuhonuaia kea.

            Na mana aku alii elua.

            Elua pokai ka aha.

            Lele w@le ai o Hulahula.

            Kuu ka pula ia makalii.

            Aiana ka la e ola.

            E ola ia Laie alii nui.

            Amama a mama a mama.

            Ua noa ua noa.

            Lele wale ka pule.

            Ijka pau ana o keia Pule hua hookuu ae la ikaou nei, ua hoi aku la i ka o na lii na kahuna me ha haia, Kane Wahine, o na lii wale no nae ia poe, Lealea mai nei o Laieikawai me na makuahine.

            (Oia kea Mele Hulahula o Kamaipuupaa i hanai ai o Kapuaiwa Kameameha V.)

            Aia Laieikawai.

            I ka pali kapu o Waipio.

            Enoho ana me ka nohea.

            Me Ka eueu Hai na Kolo.

            Enaue kaua i Paliuli.

            I ka uka ohuohu o Laa.

            He nahele paoa i keala.

            Hulia me ka lani puaiwa.

            Ua hemo kuu pono ia oe.

            Aohe pilina i koe iho.

            Uhakahaka kuu pakeke.

            He ole waihona i koe iho.

            Kaula ka maka i Maui.

            O na hana o ka Makua.

            He loihi loa keia mele.

            O keia ke mele i hemo ai o Kamehameha V. me Kamaipuupaa.

            Eia no o Laieikawai ke nanea nei i Waipio, me na makua, hohokahi ana hulu hoi i knoa aina wao kanaka i na Mauna i ka piha ana o ke anahulu ua hoi aku la oia maluna o kona alanui Manu e like me kona moolelo.

            Ua noho nanea na 'lii no kekahi haneri Makahiki, me ka maikai a alua Haneri Makahiki he maunahulu mai, he olapa ana na ka Uwila, ua oili mai la o ka Aikapule he pua alii kahuna, mai loko mai o ka puhaka o kona makuahine alii o ke Kaikuhohonu o ke kanakolu kumaono keiki, a Aikanaka me ke Kaikuhohonu, kahea ia kona inoa o Aikapule. 

            Pulelo mai la no hoi o Kulukulua, he pua alii nui kapu, malok,o mai o Onohinohiulaalii o ke kanakolukumamahiiku ia o Kapaumakuaaaloaalii Keiki me Onohinohiulaalii, kahea ia iho la kona Inoa o Kulukulua, ke lii kapu loa.

            Ua hiu ae la o Kalanikuopuuhouokamoku, ke kanaka koa i noho ia e ka ikaika o ke kaikuaana, umi kumamamaono ae o Aikapule, he Lahui alii kahuna, Hooulu Lahui oia i a'o ia ma ka ikaika wale no ka mea nui iaia, o ka pule hooulu Lahuihe uuku me ka io wale no na'e.

            Me kana Ahi Wahine, Kalaninuikanikaalaea kaikuahine umi kumamahiku Apuamauloaalii me Onohinohiulaalii na laua o Kalaninuikauikealaneo, na Aikanaka me ke Kaihohonu, o Kakalanikuopu, uhouokamoku, he mau mamo alii no laua, aohe i ka wailakou o na makua hanai ia no na lii opio.

            E like no me ka mea mau ia au kahiko ka pulama i ka Pepe Hou he malama loa lakou na mea opiopio, aole o lakou makemake i ka make o kekahi mea hanu a ke Akua i hana ai, ua hanai ia na lii opi me ka maluhia loa.

            Ua a'o aku no o Aikanaka i na lii, me ka maluhia ka noho ana i ole lakou e kue e ka noho ana, ua hoolohe ia no ka leo alii, e a'o ana ia lakou me ka pauaho ole e a'o i na keiki i ka pule i ke Akua i ka pule e hooulu ai houlu i'a hooulu i na mea e pono ai o ka noho ohana ana.

            E a'o i na kaikamahine ma na ike o ka oi hana a ka makuahine i makaukau ka noho ana kane Wahine me na mea a apu e pono ai ka noho ana, pela ke nala moena.

            Ona keiki kane a'o ia i ka mahi ai, ke lawala' ke kukulu hale, lewa ma ia mau hemahema a paa i ka poho o ka o ka lima ua nui ka eleu o na keiki kane me na kaikamahine me ka lawelawe ana i na mea apau no na pomaikai e loaa mai ana ia lakou.

            Aia ma kekahi mau ana Hulu loihi ua ike ia aku la na Hiopio, e pii maikai mai ana ko laua mau ola kino me ka nui kane maikai me ke o@aka kupono ke a'o nei no o Kalanikuopuhonokamoku i @@@@ mau keiki alii @@ Kulukulu a me Aikapule ke Kaula wanene Pololei.

            Uwa @we ae la ka elemakule Aikanaka ka i !! !!mo ka makaalaana, no ka mea, ua ike ae la o Ianaouli lani, ua ua hooike mai o ke Pookapu hunaikeaouli he au he huli hia nui e hiki mai ana maluna o ka Aina, ua hoana ia kona noonoo maikai, a lilo kona naau i me nalu ea.

            Olelo ae la oia i kona Haku alii la Paumakualoa ua hele ou mau maka a imoimo a huliliiloko o keao eleele, a no oko'u waihona noonoo i ka ke aloha i ka Lahui hope aku o kaua, ua eha ko'u naau me ko'u maka, i na lii me me na makaainana, ke ike nei au e like ana ko kakou Lahui hope mai, me na Holoholona i ka luku wale ia iho no.

            Olelo aku la ke alii o Paumakualoa heaha keia e kuu makua Haku alii, keia ahulikia nui, olelo mai la ke Kaula kilokilo he kaua nui huli a mahi eia aku i ka Umikumamalua o ko kaua Lahui kanaka, eia ka mea e koe ai ke kau wahi alii me na makaainana.

            Ke hele ole na kupuna o Hawaii nei hanau kupuaia me ke kupua o Kauai o Puapualenalena, he Ilio ia, a kolu no mau Puukalahala, e koe mai ai kekahi mau makaainana, ua wanana mua no ko kaua mau kupuna i keia hoike a ke Akua.

            Eia hou no keia e hai hou aku nei no wau ia oe e ku alii nai Lahui kanaka aku e lilo ana na makaainana i ka hoomana Akua liilii, i ae ole ia eke Akua e lilo loa ana na makaainana i ka hoomanamana, me ka haka pinepine aku ana o na Lahui ma ia mua aku.

            Eia no kekahi, he loa aku ia oka Lahui hakaka o ka Lahui hope loa wahi a Aikanaka he la hui puni kaua na ke kaua ekili keia poe moku, Aloha ka Aina Aloha ka Lahui aloha na lii na makaainana o ka aina a puni.  Ui ae nei o Paumakaloa ia Aikanaka e ua nunui na lani alii o ka lahui.

            Ua ae aku no Paumakualoa ae, olelo aku la ka elemakule Aikanaka e hoohui aku ia aua i mau koolua no laua, ua ae ia no, no ka mea ua nunui loa na keiki alii a ka Lahui e pulama mau nei, ua hui ae la o Kukulua, me Keoahuilalani.

            O Aikapule ke alii hoike olelo pololei ua hui ae la no ia me kona kaikuahine lanina kona muaiho no ia o Popokelani ua hui ae la na lii kahuna a lakou no ke kuleana ma ia oihana laahia me me ke kokuaia mai e na Akua nui, e kane me kanaloa, o ke Aliipoookapuhunaikeaouli, he alii inui nana e hoali aku ko ka Honua nei mau alii.

            Ua hui na 'lii ma oka makemake o ka Lahui i puka mau na papa alii kiekie o ka Aina i ole ai e emi kauluana o ka Lahui alii he mea maikai ia i na mea a pau ka hui kane a Wahine ana.

            Mahope loa mai ua make iho la o i ka ekolu haneri o kona mau makahiki o kona ola anu, alu ka uwea o ka loihi o ke ola ana, o Paumakualoa aku no mahope o ka ekolu haneri makahiki no, hulali no ka hao i keia mau alii.

            Ua hoopohihihi ia ka mano o na keiki alii, no ka make ana o ko laua mau makua, ua olelo ae la o Kukulua ke lii opio, e aho ka make ana o na mea e Hanu ana i na mea oluolu o keia ao, mamua o kamake ana o ko maua mau makuakane.

            E like no me ka naauaua o Kukulua me Aikapule i ko laua mau makua, pela no o kane i olelo aku ai ia Kanehekili, ka waihona o na puka Hekili me ka Uwila ke Olai olelo aku la okane ke Akua ia kane Hekili, e kuupau ia ka ikaika o ka Owaka Hekili me ka Uwila ke Olai.

            Ua kuu pau ia mai la ka ikaika o ka Hekili, me ka Uwila ke Olai ke wawahi ia mai la na pali kuhoho, na puu na lua, he oi loa ka ikaika o ke Olai ka elele e la ua mau alii nei iluna, me na makaainana i ka ikaika o na mea hoohana a kane.

MOKUNA XXIII.

            O Kukulua ke alii Aikapule ke Kaula Hoike.

            O Kulukulua me Aikapule na lii e noho ana ma ke poo o ko laua Lahui kanaka o Kulukulua ke Alii kiekie i wae mua la e ke Akua, me ke Kaula  nui o Hooulu Lahui e like me ke ano mau oia oihana, ua lawe pono ia ae o Aikapule ke kahuna na-na i ka pono o ko laua noho ana, i ole ai laua e naueue ka noho alii, ua ike no ke Koula nui no lii me na makaainana he kaua no ka hope.

            Ua kauoha ae o Aikapule i kona mau kaikuaana me ka lakou mau keiki, e male mai lakou i ka noho alii ua eleu koke ae la lakou, pau ae la ka hana ma ka poho o ka lima o Ailaunui, Kaailau, Kaoenolani Pahupu, Ninipo, Kauluhei keiki, a Ninipo Malohia, Keaweahulu Poupou Pepoealii, Ailaau.

            O kiea poe i Hiuia ae la he poe ka e'ae'a wale no lakou, he poe Ilio ai kanaka aohe nao ai i ka papaa ia lakou ua noho pono ae la lakou i moua o ka noho alii o Kukulua, me ko lakou makaukau piha i na mea make.

            Ua komo mai la na kaikuaana o Kulukiua ma ke kauoha a ke lii kahuna a Aikapule komo mai la o kaweku o Kulukuluehu o ka Ahakaualii o Lelepopule e Paukumakua o ko ewe o Kanaauahi, Kapaikulani, o Moekapu, o Laiulu, Nalehulu.

            O keia poe alii he poe hueu wale no keia no ka manomano, he laaulalaole no luaiki aole a lakou mea e kuemo hope ai, he oi ka ikaika palena o keia pae alii, Kuinakahekili ka lakou kumu a'o Hauna laau.

            O ke kipi a hoonioni ae, ua pau mua aku ia ia lakou nei i ka muka ia i Ke iho nei o Aikapule, ua paa pono ke alo alii o Kulukulua i ko laua mau kaikuaana, ua pau ae la ka hopohopo ana, a aole wahi kulanalana o ko laua alo alii.

            Olelo aku la o Aikapule i kona alii opoopo iho ai oukou i ke ano o na Haku he Kanaiwakumamakahi e kau ae ia maluna, i ike oukou i ko lakou wahi e kau ai, maloko o kela mahina keia mahina, a puni ka makahiki.

            O Welu me Hinaiaeleele na mahina oi iloko o ka makahiki, ola ka helu mamua aku o ke kai a Kahinalamalama me Kahinalii, me ka nui o na ano o na Haku me lakou hoike pakahi i maopopo ai i ko kakou mau kupuna kilokilo.

            E ike mau aku ana no oukou ma ka mokuna Iwakaluakumamamalima, pela aku e hele ai ia mokuna ia makuna aku, ke hoopaa ko oukou lawe ana i keia Nupepa e ike no oukou i ke ano o ke kau ana o na Haku kilokilo i kau ia maloko o keia Mookuauhau e lua.

            E waiho ae kakou i keia a e hoi ae kakou ma ka lima o na lii opio, e noho mai la i muliwaa me ko laua mau makua alii, ua kakela loa ae nei na Moe hoahakaka a kakou, me na u'i hoomahie a hoohinalu iho a o ka aoao paukake, wela ka hao.

            Lilo loa ae nei kakou i ka nako i ua mau Haku nei o ka Lewanuu me ka Lewalani, ka paa iluna ka paa ilalo, me he lio kakelekele la no Kapiolanipaka au ka uwea i na keiki alii. O @@@@@ ke lii o Aikapolo ke lii hooulu L!!!! i ka Ulua Wanana, ua makaukau !!! laua ma ka laua oihana@@@@ @@@@ mau @@ @@@@ me ka mi@@@@ a @@@@ i ka @@@@@@@@ a ka laua mau makua me ka hoolohe mau o laua mau makua me ka hoolohe mau o laua a hiki mai i ka manawa kupono ia laua e hui me ko laua mau hanau mua.

            Olelo ae o Kuukulua ke lii kiekie no ka Aina, ia Aikapule ka wanana, o Hooulu Lahui ka Aina, kamailio ae ia o Kulukulua e kuu Haku alii ua kupono na lii a kaua e pili alo no laua, i mea nana e hooponopono i na lani a kaua, ua ae aku la o Aikapule.

            Ua hoohuiia o Aikapolo me Kaiwaenalani. ka mua iho no ia o Aikapolo o kona io no. hookui na io i kahi hookahi, o Haloa no hoi me kona kaikuahine, Haku no hoi me Nakoloilaniekahi, ua hui kaikunane kaikuahine no lakou, aole no he mea nana e hokae ia lakou, oiai hookahi no ia koko.

            A'o aku la ka elemakule, Aikapolo ia lakou e, e'au alii lani, ua noho like kaikunanee kaikuahine nui iho ia oukou, e malama i ka noho ana, aole i pau ka olelo a Aikapolo, uina no ka pohaku Hekili lolo aku la ka hanu ea mai loko aku o Aikapolo, ua make aku la o ke alii kahuna.

            He poha ana no lilo aku la o Kulukulua, he alii ke oki iho la noia o ka Lahui, pau ko laua papa helu o ke ao nei hoi aku la no me Kumuhonalakea ke Akua nana i hana ke ola, lawe o Mahuka la i ke ola la lilo.

awila ke Koa

(Mai ka aoao 3 mai.)

luhelu e nana ae ai i ka huakai a ke keikialii Mariona.

            I ka wa i halawai aku ai o ke keikialii Mariona me kekahi elele a ka Moi Humera i hoouna mai ai aole oia i wehe ae i ke po'i o kona papale kaua kila a na ia mau mea i huna iho o kona mau maka a me kona mau helehelena aole hiki ke ike iamai: aka, ua haawi aku ia nae oia i kona aloha iaia me kona ninau hookolohe ana aku no hoi iaia me ka olelo ana:

            "Heaha mai nei kau oonei?"

            Na keia ninau kikaho a nua keikialii la ua pilipiikai mai la ka elele a pane maila oia:

            Ma ka ino o ka Moi Humera au i hoea mai nei ia nei a ke ninau aku nei hoi au ia oe, owai kou inoa, a heaha hoi kau i hele mai nei imua o'u?"

            "Aole au i ike ia oe a aole no hoi me oe au e kamailio pu ai no na mea e pili ana i na hana o keia la, oiai he kulana ko'u i hiki ole ia'u ke hoohaahaa ia'u iho ma ke kuka ana i na hana o keia la me oe," wahi a Mariona i pane aku ai.

            keia wa i piena loa mai ai ua wahi elele la a like ka nui o ka inaina i komo iloko ona pela ka nui o ka awaawa o na huaolelo i puai mai ma kona waha.

            "Ke i mai nei oe, he mea kiekie ae alaila o oe anei ka Naita Belomira ka ukali pili kino o ka Moi Humera?"

            Aole ia maluna ae."

            "A-ha.  Aole ia o kou kulana, eia ae la ka maluna.  No laila, o oe anei ka Kiaaina Asetana o na eheu aku o Hunegaria ne?"

            "Aole no ia maluna ae."

            "Maluna ae!  He keu oe a ke kanaka wahahee lua ole.  Owai na kanaka koikoi a mkaulana kiekie hoi e like me laua , a ia oe ae nei hoi kela o oe ae nei ka hoi ka oi.

            "E punuku ae i kou alelo e kena ino.  O ka'u wale no ia ia oe, makemake au imua o ka Moi e hoike aku ai au i ka'u olelo ma ka'u misiona i hele mai nei, aole imua ou.  Owai oe?"

            I lawa no a apu kana mau olelo ka hemo koke ae la no ia o ka pahikaua i kahi elele a me ka leo i piha i ka huhu pane mai la oia imua o ke keikialii Mariona me ka wiliwili ana ae i kana pahikaua:

            "O wai la oe?  E ike auanei oe i kela Setona owau no ka Naita Belomira ke kumu a'o kaua a ke keikialii Mariona o Hunegaria nei, ke alii opio i pepehi a i powa oia ai hoi e na hehena o ka ululaau.

            Nolaila ke ninau aku nei au ia oe, e hoihoi hou ana anei oe i kau mau huaolelo i kamailio mai nei imua o'u iloko o kou kani a-i a mihi mai hoi oe imua o'u me ka hookaulua ole?"

Alaila akaaka ae la ke keikealii me ka leo nui a olelo aku la:

            "Ua ike au o oe io no ka Naita Belomira, ke kumuao a ke keikialii Mariona aka, e hoomanao iho oe o Sir Naita he ike hakaka palaueka wale no kou oiai ina he ike ae kou i ko na kanaka akamai apau ma ia oihana hanohano ina aole e make ke keikialii i na kino hehena au i olelo mai la.

            No kou hawawa nolaila ke kumu o kou pilikia, a nolaila pehea hoi au e makau aku ai ia oe, oiai ua like no ka hawawa o ka haumana me ko kana kuku.

            O ka'u wale no ia oe, e hoihoi hou iho oe i kau pahi iloko o kona wahi, a e hele pu ae kaua imo o ka Moi Humera a imua o kona alo e lohe ai oe i ka'u hoike no ka'u Komisina he hewa ai la?

            Na kela mau olelo waipahe a ke keikialii i hoopuka aku ai i hoomahanaia iho i ka piipii kai o ua Naita Belomira la a olelo mai la ia:

            "Heaha ia auanei, e hoolohe aiku au i kau, a malaila au e lohe ai i kau mau olelo make a lanakila hoi, a ina he anei oe i hoouna ia mai ka lani mai, pomaikai kaua, ipili pu no kaua iloko o ia Paredaiso nani.

            A ina he Legeona oe i oili mai no loko o ka lua hohonu, alaila o oe a me a'u a me Satana hoi kakou iloko o ko olua hale alii ahi kahi nakeke ai ko lakou mau niha.

            Alaila aka ae la laua a olelo aku la ke keikialii:

            I keia la ae anei e komo pu ai oe a me a'u ilolo o kou Paredaiso nani, kahi au e hauoli ai me ka hanohano nui no ke koena aku o koou mau la poohina.  Nolaila, e hele kaua imua o ka Moi Humera alalia kaua e ike ai i na mea apau, alalia hoi ike mai oe ia'u a ike maoli hoi au la oe, a ia wa no hoi oe e ike ai i kou komo, ponooi ia ana iloko o ka Edena nani a'u i hoike aku nei."

            Ia wa haalele iho la laua i ka laua wahi i kamaile iho ai a hele aku la laua no ke kahua hoomoana o ka Moi Humera me @@@@ mau loa.

            (Aole i pau.)

HOOLAHA KUMAU.

KAHA BANAKO hoahu,

            Malama Dala o Hawaii

            (Kaupalenaia.)

            Huina i hoakuia...$350,000.00

            Peresidena....Kikila Bare@@@

            Hope Peresidena....W.P. Robi@@na

            Puuku.....W. C. Cooper

Keena Hana Nui:

Alanui Papu, kokoe i ke Alanui Kalepa.

            Keena Lala ma Hilo, Hawaii.

ALAWELAWE ANA I KA

Oihana Banako Heahu Dala

            ma Honolulu ame Hilo

@ lawela mai no na huina hoahu me ka haawila o na ukupanee no na hoahu makahiki ma ka huina o 1 1/2 pa-kanela no ka makahiki.  E loaa no na @@@@ a me na hooponopono ana ke ninau ae ma ke Koena Hoahu.

2835-yr.

DR. L.F. ALVAREZ.

Keena Oihana a Wahi Noho.  Hoio 16 ame 20, Alanui Emma.

            Na Hera Hana: 8 a 10 a. m.

                                    3 a 5 p.m.

                                    7 a 8 p.m.

            Telepena 644.              2795-1yr

DR. T. TIMAMURA

Keena Oihana 534.  Alanui Nuuanu.  Telepona 152.  Pahu Leta 842.  Wahi noho, 524, Alanui Nuuanu.

            Na hora keena: 8 10 a. m., 1 a 3 ame 6 a 8, p. m.

            LYLE A. DICKEY

mai na Mokupuni mai.

            A hookoia na hana pili kanawai a@@ Kahi o Alanui Betola me Moi.  p@@@

KAKELA ME KUKE

(Kaupalenaia.)

            Poe Kalepa ma ke Komisina

            A HE

            Poe Lawelawe Kopaa.

            Agena.

HOIKE

AKEA!

O KA HUI I IKELA IHO NEI MAWAENA O ROBERT LEWERS, CHAS. M. COOKE A ME F.J. LOWREY, MALALO O KA INOA HUI O LEWERS & COOKE (LUI MA(.  UA HOOPAUIA IHO NEI I KEIA LA MAMULI O KA AE LIKE ANA, A UA HOONEEIA AE NEI KA OIHANA MALALO O KA HUI NONA KA INOA LEWERS & COOKE, LIMITED, (LUI & KUKE, KAUPALENAIA).

            O NA KOI A PAU I KA HUI KE AUAMOIA NEI E KA HUI HOU, A O NA AIE A PAU I KA HUI KE HOOLILOIA NEI A E UKUIA I KA HUI HOU.

            KE PAHOLAIA AKU NEI NA HOOMAIKAI ANA I KA POE A PAU I HAAWI MAI I NA KOKUA ANA I KA HUI PAU IHO LA, A KE NOIIA AKU NEI NO HOI E HOOMAUIA IA LAUNA OIHANA ANA ME KA HUI HOU.

LEWERS & COOKE.

LEWERS & COOKE. LIMITED.

            (Lui & Kuke, Kaupalenaia.)

Peresidena.....F. J. Lowrey

Hope Peresidena....W. W. Harris

Kakauolelo me Puuku...W. A. Hadden

Luna Hooia..... C.H. Cooke

Luna Hoohana.....Robert Lewers

Luna Hoohana.... Chas. M. Cooke

            Honolulu, December 31, 1900.