Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 6, 8 February 1901 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

' t Ka han**h kanaona kun-iama- * ha. Nolaila iaua ka hanauna ekahl. ma i hope aku o ke kahinaaimaiama me ka- \ hlnalH. o ka hanauna elua o Puk&iki , a hiki rnai ia kakou, no ke aha ia . j no ka niaiamaia o ka maiuhia ♦- ia ? poe. ioihi ko iakou mau makahikL ī I k" au noho Moi o \ na Kahuna hooulu I-ahui. ua hiki mas o Waka' k«» kupueu llookaiakupua ] o Paiiuii Kaikuahin*' o Kapukaihaoa ; o Kahauoka Paka, Kui>u-1 nAwahine o Laielkawai me Lailahelohe H<? wahi huakai i nei pono ka Wa-1 ka no kana Moopuna no j ua !ke o'wa no na Kahuna Hooulu-La- ' hui ua m|kemake ola e nana pono i| ke ano o kana milimiii, hiki mal !a ola ma k<* alo alll. no kona ik<; ana.no ho kuleana kokopololoi ma o Lonoaiiinuiakahulia kona io ponoi no. t"a loaamai oWaka mai ka . opu o j Wakaiakafani Kaikuahine ekoiu a i Kahuilanuimakeha. me k<lii Kauluniknpu kui<eanaai ia LonoaUinuiakahuhuiia o kona Kaikuahine ponoi n«», ma ko lakou papa hookahi. oiai. o na keiki o ia au h«mo mal no lilo aku iii i ka Hanai. <> Waka nae ua maopopo no iaia o kona kaikunane Haku no keia, ua apo la kona kaikunane Haky iaia no kona w«-h«'wehe ana aku i ko akou mo*"»lelo l* ka ioh*? ana o kona pokli Haku Wahine, o Kam<?oianikapualiia'lonokapU i kona Ha'ku. ua puoho ae la nla a uw? kapaiili mai ia ia Wakaaliikaulani kona hanau mua i*a k'l»» mai la o KaomealanikapuHialonokapu.puliki a»» la i ka a'i o k'»n;t Kaikuaana. a uwe ae ia laua, ua k<*na koke a/> la o Lonoailinuiakahuila i na kanaka e hoomoa ka | Puaa fne ka ilio. i niea ni na kak«>u ine i Kuaana Hnku, i k:i pau ana o ka ma- j kona o na ii no ko laUou haku Kaiku- i aana. ua weh»' a«» la o ,Waka i kana. o|n'-ope nui. ! I ka nana.-ana aku a r.a mva a pau ! f'n nna ke ahi. i ka lvmo ana a- h«-; inau kapa Ahuula oualu eiua T*;i; Mahioie ua olelo aku la o Waka < ia'• no kahl ukana a ke kauwa a ouk<«u i i lawe mai noi no oukou no na I-laku. I "la ka Papale Mnhii»l>\ o ko k»* lii i'ale j !;«'ia a kaua ko Puamaualoa. me kona ! rnau aahu elua. eiua no hoi o k«':ilii j wahine o kakou «> W»>hiwfhika!ani. j Kunane, elua o'u Kap«, Ahuula. Ha- i nohano ka la Hookahakahaalii me ka I hooili kaua. he make rfha ia rne ka ma-1 ■ ikal, eia no '.hoi ko'u mau w ahi kapa • Ahuula e kuu HaUu koko o kuu lo 0 kahl ukana iho la na ia okuu aina, hele-mnl la e ike ia oukou. O ka loaa mua ana keia o kaAhuula 1 na 'lil nui i ka wa i noho alii ai o ke kahuna hooulu Lahui. fa oielo ae j laua, o inua na 'l Iwakalua. aole ij loaa keia mau mea maikal i ko makou I rnau kupuna a ka pukana o ko makou mau makua, loaa keia n.ai# mea ;naikai ia maua. Ninau o Puamauloaaliinui i ko lakou Haku Kaikuahlne Aiil ia Wakaalilkapukahuila heaha ka hunkai a ko makou mua Haku ina he make e kau mal ana maluna ou me na ohana. ua.makaukau ou mau pokll nei no ka hui | ana me na eneml. I hakalia i ka olelo. ; Aole, aole e kuu Haiku kuu aii i lilo j ai olua 1 alii maiuna ou aole he Imi pono aka he imi pomaikai, he imi i wahl e hanahano ai ka Inoa, no ka kakou moopuna, a kau hol rnal kou puhaka m;!i I puka n*.al al ka moopuna a kakou, e nana mai hol ke kupuna alii , nel la. |

Ae. ae me kuu Haku alii nei ia wahi e kuaa.na. ua leka koke ae la o Lonoaliinuiakahuila. a nieio aku ia. ua ike aku ia uu i ka moopuna a kakou, ka mea no ku ia i pepohi ia ai o na keIkl. a ka kakou hnpuu a ka hnu oka paka, ua ikt> no kela aoie waiwai o kana mau Hapuu. E oielo aku wau ia oo aole waiwai o m-ia mau moopuna a kakou aole o\ua r nana ia iho ana. eia hol ua luhi oiua i ka hanal ana. a ua aioha no hoi ka n»>ho ana o kahi mehameha. e olelo aku wau ia oe e kuaana. na ka u'l o hapai ka umauma iiuna. O ka'u no e oW*h» aku nei ia oe e noho iho no kaua e kuu Ilanau miia. ua nuikaukau ko k'iwa noh» ana e kii aku ka moopuna' a holh»>i mai ma kuu alo nana pono aku wau. tnalia o maalili mal ka aoao kupanaha o ka hu nona a kakou o maaia» ka hana, aoie ma ko kaou aoao. he aoao alii ko kakou i olelo wau ia oe e kuaana. Ua ike Iho l.i no o Waka i ke!a. e Hke no i«e ka ike a ke kaula i wanana nl ia Waka. a ka lua nul. he koiki hoolohe ole, he puni waie no ia mea aku ia mea aku. ua like no ka ike me keia oleio iho la o Waka i na Haku alil ona e hot ae wau a hoi mai maua. ke paa hou ona wahi kapa hou no oukou. (Ke Ike ae ia no kakou ia Laieikawal ma kona moolelo i hoopukaia ae ai ma ko kakou nupepa Kuokoa. He hookull i'o no aole wahi pomaikai o ka maku pela no o Keamalu. o Hainakolo, Kahalaopuna. aole a lakou wahi pono 1 ka makua.) Ta lolhl na makahiki e kolu o na Ili o ka noho ana maluna o ka Aina me mau hoonaueue ole ia e kekahi mea kino, ua oili like mai la o Paumakua aloa ke alll. kanakolukumamaha ko la kou nui. (mftkemake iki o ke alli) ua wa 011l pulelo to*l 1* no hol o Aikanaka kn eueu kupua. ke kanakoukumamaIwa n na keiki a Kamealanikapu me LiOnoaHinuiakahuila. Pupupu ahawaewae ua naonao.) Ua lilo mai la keia mau pua aiii ma ka aoao o na aiil kahuna, ua law« ae la o Kupuk'upuanunu kaikuahine no o Lonoailnuiakahuila, me kona alii kakunae no ame Kamokualiialono. na laua • Aanai na lei e Aikanaka ke lli kahuna, mePuamaualoaaliikapu. Ho inau ka ike ia a ko mama alii o ia au kahiko e na Akua nui o ka lani. kane kanaloa keliipoohunaikeaouii Kaonohlulaokaianl Kanlaukapualii. e| raeu ana ka nel o ke aolai ka Uwila ka HeklU e wawahi ana t na paia lani ua koko ku ka Punohu pli mau ke anu, enue kau ka onohi alli tluna o laua. mahlna ka hana ana i ka iakou mau hana pakaohao, | O kela ka hoaiiooa mau I keia papa aiiU mal ke au 1 puka mal al n* l!t oia io. o ke aiil kahuna ma ka pomai. no' laua na honllona a kau mai i ka laua 1 mau mamo hope ioa, , Eia na 1H ke p4i ae laua me ke' *la maOrai o ko laaa aau kino. me k% hooloh* »o ! ka olelo a ka 1 a Kamolm*Uittut*lon<v me ka eieai «u maa laal iml I na (mm hooikaika kiae, ka SM«eoakoa.k«ia»a( < ka*o<kt.fc*

hahau iaau paiau. o kasa na rriva ia la'o ai, aiiolo. o Kamokualiialon", h» kumu a o Hauna !aau Palau :a. & Ihe, aJo lau. al r «a!<' maka ih»? laum*rk«. Ma iī" kau<'"r.a a L»>r»oai»«r.*iiakahuila i k«>r.a hanau mua ia Kamokualiinui-aJo-no. <e ;io i r>a k**:k! ma na mea ika» ika.i \HtTvi a: ko iaua noho ana aku. a«v'Ur i ik*- ia aku k-? au o ka manawa. Ua ik*». ua ao pu ia laua ma na ike kiioki?". na ik<? r.«>ho ar s a o k~kahi aHi. rr.«- ko r."ho ana rr.n3una e» k > saua noho aHL !*a a o r.o ka makuakane o Kamokualiaiono i na ike h>«>uiu Lahui. h'K'U'.'i i na m*a e f«»n<> ai kaLahuī. o na pui" apau he holo '<.«a ia laua. o ka pui® mu? i a'«» Sa ai na SU. o na kupuna mai la o Kamokua'ii-ik-no, i keia puk'.a o ih.> !a i kana mau alii. mai a kanalu mai. Na lii Kahuna. H'.oulu Lahui. Mai a ka Xau. Ka Na!uak* > a. Ke Kaiakea. Moanaakea. Naluhoahua. Naluh«<ohoka. Naluhoomana. t rnar.arnanaak*;ai O J:a waikuaull. (Hawaii iakakou. (» aniani. O aniani. i Ci aniani. OAniani ku kalaninulaiku. O kukalaninuiakoa. 1 Henaeluna. i Henaelalo. Heunakelekele. O pilikaakaa. Heuwilunuimakeka. Pale ka po. Puka i ke ao. Kola i na lii. C)ia i na makaainana. Arnama amama fa noa. (Nakamokualiinlono keia pule > Tke ,iho H»i O Kamokimliialono uu inakaukau kana mau alii. ua lehia ma na hana 1 haawi ia la laua, ua kauoha la na 'lil e hele mal e ike i na hana i hawiia i na I opo; ua hele ma la o Nalonoaliinui, me Puamauloa na lii. ua hoike ia na hana aua mau alii nei I ka nana ana a Puamauloa me Naloaliinui. ua makaukau i'o, ka laua mau' Hapuu alli. aole wahi hemahema i koe-ua pau loa na mea i ke a'o ia. e ka lnua Haku Kaikuaana. aole wahi hem'ahema i koe. Olelo aku la o Kamokualiinuialon \ he makemake ko laua Kaikuaana kauwa nei. e hoohuiia laua i na Hapuu Kaikuahine a kakou, i Hanau kama na laua. i pono ai ko laua noho ana. aoie hol e ioli eie ke kino ma o maanei a lilo hoi ka ike i mea lapuwale. Olelo aku la o Kamokualiinuialono l na Haku Pokii. e, auhea olua, o ka ike i a'o la ia kaou ua haawi pau ak* , wau i na mea apau loa ina Haku opie i 0 kakou, aole wahi koena ikoe I ka ( olua kauwa lepo nei, o ka oi loa o la- j ua nei o ka huna laau, me ka ooIh« me ka 010 ana he oi o ka m'ama i ka leie ana. Aole o laua hemahema ikoe, he makemake ko laua kaikuaana kauwa nei e hoohui ia laua l na hopuu Kaikuahrtie o kakou, l hanau kama na laua, 1 pono ai ko iaua noho ana, aole hoi e lilo ele kekina mao a maanel a lilo hoi ka ike i mea lapuwale. j Ua ae aku la no na pokii Haku o Kamokualii o Puamanaloa me Lonoa- i lilnulakahuila, ua hoohul ia o Paumakuaole, me kona Kaikuahine mua iho no. me Onohinohiulaalii, o Aikanaika j nohoi ine ke Kaikuhohonu, e like no ; me ke ano maU o oukou i 'ike al na loko o kela mokuahaua. I ka hui ana o Puamakuaaloa me Onohinohiula. o Alkanaka me ke Kaihohonu, ua hui kaikunane ikaikuahine no lakou, He mea la e puka mau ai. na li kapu, he kapu loa ia he ahi wela

!ma ka olelo ana< o ka moe makuakane, makuahine keiki. Ua olelo ia ia moe ana. heni'au kapuia, noa ke alii kapu ahi wela i ka Ni'au, na kani'au e ae kona kapu. ihi aiii moe kupunakane moopuna Wahine. Kupunawahine Moopunakane, puka mai na io moe kupuna Moopuna, he ohi ia. e hiki ike ahi ke a'e. i n«i kapu alii, n ka ni'au me ke. kapu ahi weia. ua noa laua eiua. !• O ka moe kupuna kuakahi Wahine a kane. puka mai na laua he hoalii , kuu kahi hilahiia. kane. a Wahine na ia aiii e hele inai uwe ke ali kapu. moe ke ohi. me ka Ni'au ua pau aku ia ka lakou kapii alit ua lilo aku ia i ke alii nu. Kahoalii oia ka olelo ia o kahoalii tnai laweiawe, ua kapu loa oia ua iike me ke Akua. Pau aku la ka wehewehe ana ia papa alii nui. eia i hono ia !a papa aiii he keiki kane oa ka nnia he kaikamahlne na ka hanau Hope, makuakane hookahi makuahine hokahl, he pi'o naka ia kaikunane, na kaikuahine na ka hope ke kaikuahine. he lii no ia, mai ka puka alii, mai no I puka mai ai. E hoonohonoho ia ana no ka pĀpa aiii. Pakapokaana no kahaieu aiii, oia ka hekili pa maio. ua lilo aku la ka hanu ola o Puamauloa. iloko o kona wa kolopupu. Ehahaneli makahiki o kona ola ana haalele mal i keia ao. ' O ke aiii kahuna aku no o Lonoalilnuiakahuila. hookahi o laua alanui hele, make o LonoaUinuiakahuiia i ka eha haneri me elua makahiki o kona oia ana, ua kaumaha luuiuu iho la ka noho laii no ka make ana o na kaukau aiii pau ko laua hoomanao ana. ua haia mahope. j MOKUNA XXII. i NOHO ALII O PAUMAKUALOA O AIKANAKA KE KAHUNA I WANAN'A A KA MOO ALII. I*a noho aiii ae o Paumakuaaia, i hope. ma ka hakahaka o ka noho aiii ke aiil t aloha nui la e kon% poe Lahul aiii. me na kahuna apau ma kona alo alii. na kahuna hooulu Lahui. j Unul no ke kaumaha o Ha ohana Lahui I ka hina ana o na koolkaika o ka noho alii. ua kaiele paa tho la ka laua mau keiki maluna o ko laua kulana aaki loa. aole he ikaika nana e hoonaue ko laua noho ana, eia na lahul alii me ka lahui kahuna ke kiei a holo mao a maane*. ( Aole a lakou mea I ike, o na kaula me na kilokllo apau,. aoie no o iakou mea 1 ike. ua alawa ae la o Aikanaka iluna o ke ua Ike ae la ola I ke la kika eheehe, e »ee mai ana Imuiu ua homau aku la ka Ike a kona mau maka r* UM * i Olelo ae la • Aikaaakakuahulau i aa me aa Ui ke kaikamakine opio ho4 keia e keie ae »ei. eU koaa kona alanui hele ia ke manu, aole keia ke aea e* e UMūamA w> ma ke kauoka m a Waki e kele nai mI • k«tt > kakoe, • ke tefkuuklM m akakML ; taa iin lakip aei ma ka ekeu • aa —i"i —. Km • Im la MH tm kaki • kM aa •• la • Aftasaka ia £atrtrala

kalanialii. o kii S ko kuxana ia Laieikawai, ka ka m»?a a} maialii ukana Ahaulakalaei. a honi l ka ihu waliwaH <> ua Hk«» no na 'iwali «;• na Ihu o laua. Koī aiiu, Rti o Ahau!atkaUni * hoi i ka hale. ua akea ka haie nou <?kuaana. ke uwe mai nei o ke Kaikuhohonu i kaikamahine. ulelo mai la o I-a-s»?ikawai ■? «*Jelo aku oe i ke kaiiaka na na ►'kii mai na wahi ukaiia, ua lalau iho la no oAhauiaikalani i na «ahi opeop^. Ua hoio mai la o ka lani hele mai tuna mai kaikunane o Ahaulaikalani ua hui ae la na U'i i kahi hookahi. ua ua otelo aku 5a o Aikanakakuahulau i ke kaikamahine. piiikia e ae ka mea hoi i o*u i hele mai nei rna ke kauoha «» kuku. Ae aku neik a makuakane o Aikanaka. ae. ua "hiki mai no o kuku a noho no niakou a hoi no.ae hai ae no ma ia kauoha hel»? mai la wau io oukou nei* n<< kamea ua uono ole ka maua noho ana he hele ae ka poe hoohalua ia maua. Loh»? aku la o o Paumakuaola me onohinoiula na iii apau i ka Wahine U'i ua hiki mai o Laieikawai. ua hemai nei na lii, e ike i ka malihini, uwe kapalili mai ne o Onohinohiula ike kaikuahine o lakou, hele mai nei na lii e Aioha i ka u'i o Paliuli, noho like mai nei na makua. Olelo mai nei o Laieikawai i ka makuakane ia ia Aikanaka e wehe ae oe i kela opeope, wehe ae la ka makuakane he Ahuula ewalu kapa Ahuula m« i k i mele. olelo aku la o Laieikawai eha no hoi o olua eha no na lii, o kakou Ahuula, na papale mahioie. elua no hoi ou. elua o ka Haku okakou. E wehe ae oe i keia puolo Laiki, wehe ae la ka makuakane he umi mamaonokahili, ewalu no hoi o laua kahili ewaiu o ka Haku o kakou, hoomakaukau ka mea ai. olelo mai nei na ai puupuu ua makukau kahiko, ai na lii me na makaainana. i hoa ai no ke lii Wahine" Laieikawai. ' Ai iho nei lakou me ka malihini alii apau 01.-Io aku nel o Alkanaka iaKahapaualii. He hookani ka ekeekeia. ia Paumakuakalani ke alii. me ke kaikamahine a kakou. e lawe ae i na akua ino a malaehaako'a. Ua komo aku nei lakou nei, i ka hale i hnomakaukauia no na iii. ua kaini alii iho la lakau kani ka pahu alii o Pakaalana ia Paumakaakalani ia. ke keiki alii o mai kapu, ia oolepe no hoi ia a Aikanakakuahuula hapai ae la o Aikanaka i ka pule papa kapu alii ia kumuhonuaia kea. Xa mana aku alii elua. r:iua pokai ka aha. Lele ai o Hulahula. Kuu ka pule ia makalii. .Alana ka la e ola. E ola ia Laie alii nui, Amama a mama a man?Ri. Ua noa ua noa. Lele waie ika pule. Ika pau ana.o keia Pule ua hookuu. ae la ikaou nei, ua hoi aku la i ka o na lii na kahuna , me na haia, Kane Wahine, o na lii waie no nae ia poe. Lealea mai nei o Laieikawai me na ma kuahine. (Oia kei% Mele Hulahula o Kamaipuupaa i hana ai o Kapuaiwa Kamehameha V.) Aia Laieikawai. I ka pali kapu o Waipio. Enoho ana me ka nohea. Me ka eueu Hai na Kolo. Enaue kaua i Paliuli. I ka uka ohuohu o Laa. He nahele paoa i keaia. Huiia me ka lani puaiwa. Ua hemo kuu pono ia oe. Aohe pilina i koe iho. Uhakahaka kuu pakeke. He ole waihona i koe iho. Kauia ka maka i }faui. O na hana o ka Makua. He loihi loa keia mele O keia ke mele i hemo al o Kame-

hameha V. me Kamaipuup^a. : Ela no o Laleikawai ke nanea nei i Waipio, me na makua, hohokahi ana hulu hoi i kona aina wao kanaka i na Mauna i ka piha ana o ke anahulu ua hoi aku la oia maluna o kona alanui Manu e like me kona moolelo. Ua noho nanea na 'lii no kekahi haneri Makahiki me ka maikai a alua Ha neri .Makahiki. he mauanahulu mai, he olapa ana na ka Uwila, ua oili mai la o Aikapule he pua aiii kahuna, mai loko mai o ka puhaka o kona makuahine alii o ke Kaikuhohonu o ke kanakolu kumaono keiki, a Aikanaka me ke Kaikuhohonu, kahea ia kona inoa o Aikapule. Pulelo mai la no hoi o Kulukulua, he pua aiii nui kapu, maloko mai o Onohinohiulaalii. o ke kanakolukumamahiku ia o Kapaunmkuaaaloaaiii, Keiki me Onohinohiulaalii. kahea ia iho ia kona Inoa o Kuiukulua, ke lii kapu loa. Ua hiu ae la o Kalanikuopuuhouokamoku. ke kanaka koa i noho ia e ka ikaika.o ke kaikuaana. umi kumamaono ae o Aikapule, he Liahui alii kahuna. Hooulu Lahui oia, i a'o ia ma ka ikaika wale no ka mea nui iaia, o ka pule hooulu Lahuihe uuku me ka io v wale no na'e. ? Me kana A*hi Wahine, Kalaninuikanlkaaiaea kaikuahlne umi kumamahiku Apuamauioaalii, me Onohinohiulaalit na laua o Kalaninuikaulkoalaneo, na Aikanaka me ke Kaihohonu, o Kakalanikuopu.uhouokamoku. he mau ma mo alil no laua» aohe i ka waiiakoo. o na makua hanai ia o na. lii oplo. ! K like no me ka mea mau ia au kahiko ka pulama i ka Pepe Hou he malama loa iakou na mea opiopio, aole 0 iakou makemake i ka make o kekahl mea hanu a ke Akua i hana al, ua hanai ia na 1U opi me ka maluhla ioa. , Ua a'o aku no o Aikanaka i na Ui, | me ka maluhia ka noho aha 1 ole lakou e kue e ka noho an&, ua hoolohe ia no ka leo a!U« e a'o ana ia lakou me ka pauaho ole e a'o i na keiki i ka pule 1 ke Akua i ka pule e hooulu al houlu i'a hooulu i na mea e pono ai o ka noho ohana ana. ! E a*o i na kaikamahine ma na ike o ka oi hana a ka makuahine i makaukau ka noho ana kane Wahlne me na ' mea a pau e pono ai ka noho ana, peia k$ nala moena. ! Ona keiki kane a'o ia I ka mahi ai. ke lawaia' ke kukulu haie, lewa ma la Tnau hemahema a paa i ka poho o ka o ka lima ua nui ka eieu o na keiki kaae ne na kalkamahlne ma ka laweia- , we ana i na mea apau. no na pomaikai e ioaa mai ana la iakoa. Ata m kekakl mau ana Huiu loihi «a ike ia ako la na Miopio, e pii maikai mai axta ko iaoa nau ola kino, ne ka iti kaaa Mlkii m ke <Aaka lrapoa« ke i'o id do o KalaaikOopt2)H}jK>kiußo- - I Kma Ma keikl am. la K«fok»i** me Alkapole, ke Kaol* wanana Pololel Ua *we ae la ka Kemakule Aileaaaka i aa tta ■ikiiiwaaa, ao ka

m<C'X, ua ike ae Ia o lanaouli lani» ua ua h'>: ; Use mai o ke Pookapt{,hunaīkeaouii he au e hali hia nui •? hiki mai ana n.aiuna •< ka Aina,. u& hoano ia. Kona n»x»n<K> maikai. a lilo kona naaa i me naia ea> Olelo ae !a oia i K?na HaHu ali;. u Paumakualoa ua ou a>au niaka & imoimo a huiilUioko o ke ao eieieie. a ao oko'u waihona n«5ono*> r i ka ke aioha i ka Lahui hope aku o kaua. ua eha ko'u naau me ko'u maka. i na Hi me me na makaainana, ke ike au e iike ana ko kakvu Lahui h>pe mai. me na Holoholona i ka luku wale ia iho no. Oleio aku ia ke alii o Paumakualoa heaha keia e kuu makua Haku alii, kela ahulikia nul, olelo mai la ke Kauia kilokilo he kaua nui huli a mahl ela aku i ka Umikumamalua o ko kaua Lahui kanaka, eia ka mea e koe ai ke kau wahi alii me na makaainana. zKe hele ole na kupuna o Hawaii nei hanau kupuaia me ke kupua o Kauai o Puapualenalena, he Ilio ia, a kolu no mau Puukalahala, e koe mai ai kekahi mau makaainana, ua wanana mua no ko kaua mau kupuna i keia hoike a ke Akua. Eia hou no keia e hai hou aku nei no wau ia oe e ku alii.nai Lahui kanaka aku e lilo ana na makaainana i ka hoomana Akua iiilii, i ae ole la eke Akua e lilo loa ana na makaainana i ka hoomanamana, me ka haka pinepine aku ana o na Lahui ma ia mua aku. Eia no kekahi, he loa aku ia oka Lahui hakaka o ka Lahui hope loa wahi a Aikanaka he la hui puni kaua na ke kaua ekili keia poe moku. Aloha ka Aina Aioha ka Lahui. aloha na Iii na makaainana, o ka aina a puni. Ui ae nei o Paumakaloa ia Aikanaka e ua nunui na lani alii o ka iahui. Ua ae aku no Paumakualoa ae, olelo aku la ka elemakule Aikanaka. ē hoohui a-ku ia aua i māu koolua no laua, ua ae ia no, no.ka mea ua nunui loa na keiki alii a ka Lahui e pulama mau nei, ua hui ae la o Kuk'ulua, me Keoahuilalani. O Aikapule ke alii hoike olelo pololei ua hui ae la no ia me'kona kaikuahine lanina kona muaiho no ia o Popokelani ua hui ae la na lii kahuna. a Iakou no ke kuleana ma ia oihana laahia, me me ke "kokuaia mai e na Akua nui, e kane me kanaloa. o ke Aliipookapuhunaikeaouli. ke alii inui nana e hoali aku ko ka Honua nei mau alii. Ua hui na'lii ma oka makemake o. ka Lahui i puka'mau na papa aiii kiekie o ka Aina i ole ai e emi kauluana 0 ka Lahui alii. he mea maikal ia i na mea a pau ka.hui kane a Wahine ana. ' Mahope loa mai ua make iho la o 1 ka ekolu haneri o kona mau makahi- | ki o kona ola ana, alu ka uw'ea o ka o ke ola ana, o Paumakualoa aku no mahope o ka ekolu haneri makahiki | no, huiaii no ka hao i keia mau alii. J L'a hoopohihihi ia ka mano o na kelki alii, no ka make ana o ko laua mau | makua, ua olelo ae la o Kukulua ke lii opio, e aho ka make ana o na mea e :Hanu ana i na mea oluolu o keia ao. ! mamua o kamake ana o ko maua mau ' makuakane. j E like no me ka naauaua o Kukulua ( me Aikapule i ko laua mau inakua, |pela no o kane i olelo aku ai ia Kane- | heklli, ka waihona o na puka Heikill me ka Uwila ke Olai olelo aku la okane ke Akua ia kane Hekili, e kuu pau ia ka ikaika i ka Owaka Hekili me ka Uwila ke Olai. Ua kuu pau ia mai la ka ikaika o ka Hekili, me ka Uwila ke Olai kē wawahi ia mai la na pali kuhoho , na puu na lua, he oi Joa ka ikaika o ke Olai ke elele e la ua mau alii nei iluna, me na makaainana i ka ikaika o na mea hoohana a kane. MOKUNA XXIII. O Kukulua ke alii Aikapule ke Kaula Hoike. O Kulukulua me Aikapule na lii e noho aha ma ke poo o ko laua Lahui

(kanaka, o Kuiukuiua ke Alii kiekie ( i wae mua ia e ke Akua, me ke Kaula jnui o Hooulu Lahui e iike me ke ano j mau oia oihana, ua lawe pono ia ae o Aikapule ke kahuna na-na i ka pono o ko laua noho ana, i ole ai laua e naueue ka noho alii, ua ike no ke Kqula nui no lii me na makaainana he kaua no ka hope, Ua kauoha ae o Aik/ipule i kona mau kaikuaana me ka lakou mau keiki, e male mai lakou i ka noho alii ua eieu koke ae la iaikou, pau ae ia ka hana'ma ka poho o ka ilma o Ailaunui, Kaai- ! lau, Kaoenoiani Pahupu, Ninipo, Kauluhei keiki, a Ninipo Malohia, Kea- , ,weahulu Poupou Pepo'ealii, Ailaau. O keia poe i Hluia ae la he poe ka |e'ae'a waie no lakou, he poe Ilio ai kanaka aohe nao ai i ka papaa ia lakou ua noho pono ae ia iakou imua o ka iloho aliko Kukulua, me ko iakou makaukau plhaj na mea make. Ua komo mai la na kaikuaana o Kuiuklua ma ke kauoha a ke iii kahu- • na a Aikapule komo mai la o kawe'ku o Kulukuluehu o ka Ahakauaiii o [Lelepopule e Paukumakua o ko ewe o Kanaauahi. Kapaikulani, o Moekapu, 0 Laiulu, Nalehulu. 0 keia poe aii. poe hueu waie no keia no ka manomano, he laaulalaole no luaiki. aoie a lakou mea e kuemo hope ai. he oi ka ikaika palena o keia pae aiil, Kulnakahekili ka lakou kumu a'o Hauna laau. O ke kipi a hoonioni ae, u pau mua aku !a la lakou nei i ka muka ia, 1 Ke iho nei o Aikapule, ua paa pono ke alo alii o Kulukulua 1 ko laua mau kaikuaana, ua pau ae Ia ka hopohogo ana. a aole wahi kulanalana o ko laua alo alii. Olelo aku la o Aikapule i kona alil, opoopo iho ai oukou i ke ano o na Haku he Kanaiwakumamakahi e kau ae la maluna. I ike oukou.i ko lakou wahi e kau ai. maloko o kela mahina keia mahina, a punl ka makahlki. O 3Velu me Hinaiaeleele na mahina 01 iloko o ka makahiki. oia ka helu mam*ia aku o ke kai a Kahinalamalama, me Kahinalii, me ka nui o na lano o na Haku.me ka lakou holkepakahi, i maopopo ai i ko kakou mau kupuna kilokilo. E ike mau aku ana no oukou ma ka mokuna Iwakaluakumamaiima, pela alni e heie ai ia mokuna ia mokuna ako, ke hoopaa ko oukou lawe ana i keia Nupepa.. e ike no oukou I ke ano 0 ke kau azia o na Haku kilokilo i ka« la maloko e keia llookuauhau e loa. K waiho ae kakou i keia a e hoi ae kakoo ma ka lima o na lil opio, e noko mai la i muliwaa me ko laua mau ra«kt» aMi, oa kakala loa ae nei na Mot koehakaka a kakoo, me na u i koomahle • koohlaahi iko a o ka aoao pankake, wela ka hao. LUo k* ae aei kakou i ka nana I 01 miii Haku aei o ka Lewnun n«

Ka L»?walani. ka paa ifuna ka paa ; iO. n\* he Uv> kakek-keio U\ ro i Unip-aku ka. i n-a alii. i »• .:•/ k'- \ii o Aikap-.>K> U?. h-»-i ulu La; ka Uiua War an.i, ua nia- ' ma ka ;au<j •• .\V, ;a Li.;.;. k \ i ka -a ♦- ka [ lau*t maa niakua me ku nu*u i «> Uua a hikī mai f ka manawa kupono | ia iaua e huī me ko 'aua mau hanau imua. OUIo ae ia »> Kuukuiua k«* alii ki«- > kie t;u ka Attia„ ia Aikapule ka «ana- | na. o Hooulu Lahui ka Aina, kauiailio a< la »> Kulukulua . <?. kuu Haku alii ua kupono na lli a kaua i pih ai'> no laua. i mea nana e hoopnopono i «a lani a kaua. ua ae aku la o Aikapuie. Ua hwhuiia o Alkapoio me Kaiwaonalani. ka mua Iho no ia o AikajK>U> o kona io no. hot>kui na io i hahi hookahi, o Haloa uo hoi me kona kaikuahine, Haku no hoi me Xakolollaniekahi, ua hui kaikunane kaikuahine no lakou, aole no he mea nana e hokae la lakou. oiai h».>okahi no ia koko. A'o aku la ka eiemakule. Aikapolo ia lakou e, e'au alli lani, ua noho like kaikunanee kaikuahine nui iho la oukou, e malama i ka noho ana, aoli* i pau ka oieio a Aikapolo. uina no ka pohaku Hekili iilo akft la ka hanu oa mai loko aku o Aikapolo, ua make aku ■ la o ke alii kahuna. He poha ana no ,lilo aku la o Kulukulua. ke alii ke oki iho la no ia o ka Lahui. pau ko laua papa helu o ke ao nei hoi aku la no me Kumuhonaiakea j ke Akua nana i hana ke ola, lawe o | Mahuka la i ke ola la lilo.

HOKUNA XXIV. Noho alli o Haloa. o Aikapolo ke Kahuna, ke kilo iani ke kilo Hoku. Eia o Haloa ke noho alii nei maluna 0 kona noho aliii, o Aikapolo ke alil kahuna nana e hoomaopopo ke ano o ka Lahui kanaka o ka Aina me na alti ua noho alii like laua e iike me na Kuhīkuhi a ko laua mau makua ahii. 1 a'o mai ai ia laua, ua hooko ia ka leo a'o o ka makua. I O ke khuna kilokllo Hoku, o ke kito hoku no ke kilo hoku, no e ma wehe pono ae mea a pau a ke Akua i huna kele loa ai, e hoike ae ana oia i ke & ikea e ike iho ana oukou ma keia mokuna IwakaiuakumaHma a peia aku. f Ma keia Pauku o ka mokuna S4 e kau ia ia ke ano o k*la mae keia hoku alii, i maopopo ai ia ke kilo £oku ke kanaka i a'o pono ia e Aikapule kona makuakane, i huiia me Aikapolo kona pokii alii. ua mahele pono ae o ke kilo hoku ma na mahele iike ole a no mahelē aliii he umikumamailma. Okaukamalama ka haku. aiii, e puka ana i ka po o Hilo, hoia eiwa, e puka ana keia hoku alii ma ka hikina a.kau, a kapoo no ma ka akau i ka hola ehiku ia la no, o Ikuwa ka maiama, e puka % mau ana o Kaukamalama I na po o Ikuwa, he kanakolu po e nalowalee ana o Kaukamalama i >ka po 0 ia muku, o Hillnehu i ka po mua o ia malama, pau. loa, aoie oia e puka hou pau ia punl, he makahiki ia ka,kou. ; O na hoailona o Kaukamalama e kilo ia ai e na kahuna kllokilo nana ouli lani, he ua, he Hekili, he Olai, ka hoike mai ana i ka poe kilokilo hoku o Kaukamaiama ka hoku ino loa iloko o Ikuwa. hanau ke alii i ka wa e kau ana o Kaukamalama, e wanana na kaula kilokilo he lii ino puni haka'ka. O ka.malania kekahi hoku alii ma | kona kaulana i na kilokilo hoku oia | no koni pll malie ana ae ma kahikina 1 h<*ma elima o ke ahiahi po »io MtlHilinehu ia malama ua Ihele polof to f o Kamalama ma «kona ala ; komohana hema ka poo no ia i ka hola j elima o ia wanaao. a pau la malama o j hilinehu . 1 O ka hoaillona o Kamalama ka hoku alii elua. he ua noe me k& ua awa he ua pakakahi kona, me kelau wahi 0 wiliwili makani ino, aole e hiki i kn waa ke holo ma kahi \olho loa. elke me Oahu nei-Kauai, o ke au he hoi iluna nel o Oahu. 1 O ka ouli nana kilokilo a ka poe kilokilo no ke au o ka manawa, e hoike • ia mai ! ana no me 1«a nlowale ole, e ihiki hiki ke koho ka poē kilokilo hoku ihe mahina ino loa ikeia, o Hilinehu, |he nut nae e komo ana ia 1 ( ka la pau o Hiliama. i O Mainun ka hoku alil eAolu i puka ae i ka poo Hilo hola eono o ka la mua j o Hilinama, e hele ana o Maiuu ma ikeia mau po he kanakolu. me kona 'mau hoikeike pololei ua oili pulelo ae

jta cta iu k* HikiM bap* aKau o k*. Ipo 1 hai ia »e ta maluna e ka poo mau | ana o Maiuu i krta hola eono I kei* boIla «>>no a v<*u r.j; kauakolu o ka. Hllinama. ta waiM?» mau n» Kahu:wt Kllokllo i ki ;;♦•> Ma.ju. »-.v !:%»ku aIU muikai e hoike.Ke tr.au mai ;ii i na hoku I na hoku i komo cl« iloko oko lakou helu. me ka hoomoakaaka ana mal he au hulihia e hiki mai ana he kaua nui uakokoke mai he kupua e I ae. elua makahiki hikl mal oia ke ano o Mai uuku ia hoku alii hlki i ka po o Hlo o ka ulua pau ioa. Hlki mai o ka Onohi AUi I ke ahiahi hoia ewalu, o ka po i o Muku o ka. mahina o Kaulua, me ka hanohano nul 0 ke ano o ka hoku alii. I hoopuniia e na opua hakeakea o na ahiahi po eieele me ke kokoke ole mal o kekahi haku e ae ma kona alanui hele. he mamao loa lakou, o ka Onohi AIII hookahi wale iho no'ia hoku alli ma kana mikiona. l r a ike aku la ka poe kiiokiio lanl hoku i ka hele kamahao o keia hoku, akahi \rau a oluolu pono Iho la, ua ka noho a na lii i ko kaua mau haku nlil kikuaana, aole hoi he olelo ana I koe. eia walē no ka kaua I koe o ka ai hoonuunuu wale no l ka kaua o loaa. loaa leela.wahi olelo kauiann. aohe hana a ka Uhikoa ua kau ka waa 1 ke'a ki, laa no o Welehu Kamaiama. Eia na iii ke a'o nei i ka oo Ihelaumeki me ka palolu, ka hauna laau ka pale ana o na kahuna a pau o ke ao nei no ika iakou mau keiki i ka puie, ellke me ka makemake o na Akua nul ekolu o Kane me Kanaloa, Keiiipoohunaikeaouli o ka o Pua o Kaneke ao ia nei e na lii kahuna. He Opua e ku ana i hea e kane. He Opua e ku ana i maiku eKane. I mal ku ka Opua nana e Kan'e. Ulaula Hinahina ka Opua e Kane. Makahekill ka Opua e Kane. Olapalapa ka Uwila ka Opua e Kane. Kukui ka Hekili ka Opua e Kane. Hoohuii i ka Hikina ka Opua e Kane. Hoohuli ke Komohana ka Opua e Kane. Le-le-le popolo ka Opua e Kane. Oiliilipono ka Opua e Kane. Hookulkul kahi ka Opua e Kane. Hookuikuilua ka Oppa e Kane. Hookuikui kolu ika Opua e Kane. Hookuikui ha ka Opua e Kane. Hookulkui lima ka Opua e Kane. Hokuikui ono ka Opua e Kane. Hookuikui hiku ko Opua e Kane. O Kane o Kanaloa kaae ku alll. Nalii ku Ika hoi e e hol. E hoi e hooulu i ke kanaka. Ulu na Hi me na kahuna. Ulu ka al ulu ka i*a . A mama noa. (Na lakou keiki ekolu a Aikapule e ia pule Opua.) Ua hapal hou ia mal la he pule Op*a hou na kekahl pua kaulana Hooulu I*ahui, no ka pule o pua o Kane. o Kane ke Akua pule maloko okeia Mo okuauhau elua oial o ke poo nui no maluna © ka papa Akua o ka Inni nona iho no keia pule apua. (Aole I pau.)