Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 8, 22 February 1901 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Mana o ka Pahikaua

:A:

Hamiletona Teregoma

 

Ke Keiki Koa Kaulana o Enelani Ke Kupueu nana i kaili haaheo i ka Hanohano o ka Oihana ka  ua o Ruisa--Ka Mea hoii Ho hiwahiwa e ka Emepa oka Aina me ka Pua Kaulana Aina hou-- Ke Kaikamahine Ui-- OLIN OKAONOHI-L

 

MOKUNA XVIII

 

NA KUMU HOOHAUHILI HOU

 

            Iaʻu i hoea ae ai i koʻu keena, akahi no a hoi mai kahi noonoo a kupono i ke ano mau, oiai, iaʻu e moni ana i na olelo a kela uʻi aʻu i hula pu ai, a Welokaulani, ua ulupuniia au au me ka "ono o ka wai oia pua," a akahi no hoi a loaa ka noonoo pono no kana mau olelo like ole i hoopuka mai ai. A e like no hoi me koʻu ano mau o ka hoohuoi, i na mea hou a pau a koʻu pepeiao e lohe ai, pela no i ulu koke ae ai na manao halialia iloko oʻu no ke paulehia piha o keia wahine alii uʻi, iaʻu.

            Ua ulu pu ae no na manao e kanalua aku i na mea aʻu i lohe ai; a ua hooikaika koʻu wahi lunaikehala ma na ano a pau e hoomaopopo lea i ke kumu io i makemake ai keia uʻi iaʻu e hoolauna me ia. Ua loaa no iaʻu kahi noonoo ana, malia paha ua makemake nui oia e loaa aku na kokua ana o kaʻu pahikaua no kekahi hana ana i ake nui ai: aole nae he maopopo iki iaʻu o ua hana ia. A pela no hoi me Olino i kuu wa i kamailio aku ai, --- aole no he loaa iaia o kahi malamalama iki o ka oiaio o ka hana a keia ʻliiwahine opio uʻi.

            I mai kela, aohe on a ike aku i ka mea ana ke kua aku o ua uʻi nei; a o ka noelo ana ia mea, he hana ku ia i ka pono ole, oiai hoi, aohe mea e ae a ke aliiwahine opio e pai ai, o kuu ikaika me ka ike piha i ke kakapahi, kuu kanaka uʻi, ka oluolu ame ka hiehie o ke kulana.

            "He mea hauoli maoli no ka lohe aku i ka mahaloia o koʻu aikunane," wahi a Olino i kamailio mai ai me ka hehe ana iho o kana wahi aka. "Eia nae, he palena ko na mea a pau."

            Iloko mai oia mau la iho, e lohe mau ana o Olino i kuu mahaloia a i oi loa aku no hoi keia mau hana, no ka pili mau o ua kamaliiwahine nei me ia. He kakaikahi loa kahi wa koo. I kuu kipa ana aku e ike i ua Welohaulani ia, e noho like mai ana laua o Olino, aohe no i hoopuka mai i ka mea ana i kamailio mai ai iaʻu ia po iho i ka manawa a Olino i manao iki aku ai no kahi mau minute. I mai nae kela iaʻu, mamuli ka o kona paulele ana iaʻu, ua hoopuka awiwi loa oia i keia mau olelo e pili ana nona iho, a ua pono ole ka ia hana ana ma kahi hiki ole ia maua ke kamailio malu.

No kekahi mau la mai aʻu i kipa aku ai, aohe no on a wahi mea a hoopuka iki mai i keia manao mua on a. I kekahi la nae, oiai maua e noho ana, o maua wale no, iloko o ka lumi hookipa, [ua] loli koke ae nei kona ano hunahuna manao, a hoopuka okoa mai nei i kana mea i makemake nui loa ai iaʻu; i kona makemake e haawi aku au i koʻu kokua ana iaia, ma ke pale ana aku i na hanaino a kona enemi iaia, a o kona kino no hoi ka makana no ia hana.

            Mai kinohi mai o koʻu mau la o ka hoomaopopo ana, o keia ae la ka hana pohihihi loa o koʻu noonoo ana i ike ai. Ua hiki ole iaʻu ke hoomaopopo, heaha ia kana pane i makemake ai iaʻu e haawi aku: ua makemake paha oia iaʻu e pane aku ma ke ano ku i ka hoonana, i loaa ai ka hooia kupono no koʻu manaku ole, a i ole, e ake ana paha oia e kau aku au i na olelo hooheno a ke aloha, me he la, oia kaʻu mea i hoohihi ai ma Rusia holookoa, a ua makaukau ia wau no ka mohai ana i koʻu ola no kona kino uʻi. Aohe no hoi he wahi hiohiona iki o ua uʻi nei e hiki ai iaʻu ke hoomaopopo aku i kona manao ana mai iaʻu, i kane nana. Malia paha, he mau hana hoomahua wale no keia nana iaʻu; ua hiki ole nae iaʻu ke hooia ia mea. Noʻu iho nae, ua hele mai o loko a huikau: maopopo ole na olelo e pane aku ai.

            Ua ike iho la au, e oi loa aku ana ka pohihihi o ko maua oili ana aku mai keia kuianakauhala hoonui pilikia maoli ia Olino a me aʻu. A i ka wa paha hoi a keia aliiwahine opio e ukiuki ai iaʻu no ka hooko ole i kona iini, o kona wa auanei paha ia e hana mai ai i kekahi mau hana akeake o ka poino launa ole. E like no paha me ke kiekie o kona kulana a me ka ikaika o kona mana, pela no ke koikoi o ka hoopai e ili mai ana maluna o maua. O ka hana pono wale no aʻu i hoomaopopo iloko o kela wa, oia no ka hoomalielie i ka manao o keia "puulena" hou.

            "E ke aliiwahine, ua makaukau kau kauwa haahaa nei e hooko i na kauoha a pau a kuu hakuwahine e hoopuka mai ai," wahi aʻu. "A, in a he hana pono kahi i kuu pahikaua, a aila, e hoopuka koke mai i ke kauoha i hooko koke aku au." Ia wa no, ua pii koke kona hauoli, a i mai nei:

            "Ua ike no au aole oe e hoole mai ana i kaʻu noi ia oe. A e ike ana ka Duke Nui o Serevainefa, he lima ikaika e ae no kahi i oi aku mamua o kona, e pale aku ai i kana mau hanaino wale mai no iaʻu." Hulili ae nei na makamaka no ke pohoihoi, a nana pono mai nei iaʻu, o koʻu pane aku.

            "Alaila, ke makemake nei oe, oia we kanaka aʻu e hakaka aku ai, ea?" wahi aʻu i hoopoha no ke kanaka pili loa i ka nohoalii, a in a maopopo loa, e komo koke ana au iloko o ka halepaahao, me ka hakalia ole.

            "No ka paakiki o keia kanaka i ka hoopipili iaʻu koʻu mea i ukiuki ai. Aole oʻu makemake iki," wahi ana.

            Ia manawa, ulu ae nei koʻu hoohuahualau no na hana a keia wahine alii, e hailiili nei i ka Duke Nui, Serevainefa; a i kuu nana pomno ana aku i ua aliiwahine nei, ike aku la au, e haka pono mai ana keia iaʻu, me he mea la, e hakilo ana i koʻu ano, a i hou mai nei: "He mea oiaio, aole oia e hoole ana i ka mea e aa ana e hakaka me ia, in a he mea e pale ana iaia no koʻu maluhia."

            He powa maoli no keia mau hana. Oia maoli no ka oiaio; a ua makemake maoli keia wahine e lilo au i kauwa powa nana.

            I hou aku nei au me ka akahele loa i kaʻu mau olelo.

            "O ka Lukanela o ka pualikoa helewawae e aa ana e hakaka me kela kanaka, he hiki loa ke hoohaahaa ino loa ia me ka hoolele ole i kekahi puupuu o ka eha iaia."

            "Ua ike no au, he kakapahi eleu loa oia." wahi ana i pane mai ai, me he mea la, ua hoohuoi oia i kaʻu mau olelo.

            Aka nae, aole owau ka holona e lilo pio koke ai koʻu ike. Ina paha au i manao e mare i keia uʻi, in a ua pane koke aku au me ka kali ole i kela wa no, me ka nana ole i ka hopena e hoea mai ana; eia hoi, o koʻu iini o ke kaawale mai Rusia aku, --a o Olino kekahi me aʻu.

            "Aole au e makau iaia, in a no he papalua iho kona ike i keia wa; aka aole keia he hana pili i ke kakapahi wale no."

            "E hoomalielie mai hoi ka olelo ana, e ka Lukanela."

            "He hiki loa iaʻu ke hooko i na mea a pau a koʻu waha e hoopuka ai," wahi aʻu i pane koke aku ai. "Aka, he makemake koʻu e maopopo mua iaʻu ke ala e hiki ai ke hana pelaʻ oia hoi: pehea la e hiki ai maua ke hui? Pehea ka manao o kou mau hoaloha? He hiki no auanei iaʻu ke hilinai aku maluna o ko lakou mana?"

            "Aole ka oe e lawelawe ana i keia mea noʻu? Ua kuhihewa ka paha hoi au ia oe?" Me ke ano hoohuoi keia mau huaolelo hope i oili mai ai.

            "E ke aliiwahine, he mea kupono ole hoi no ka wahine ke kanaluna ana i ka wiwo ole o kekahi kanaka a hiki i ka wa e hoolala ai o kona makau wale. Ma keia hana, aole o ka makau wale ka ninau; aka, e ili mai ana ka hoino o ka poe mana a pau mamua ae o ka hooko ana aku i kou makemake, ke ikeia. Ina owau wale ana no ke hoomaka i keia hana, he mea maopopo loa, aole loa oia e ae mai ana e hui me aʻu, aia, wale no a loaa he kumu e hoopaa ana iaia e hakaka me aʻu. O koʻu makemake wale no i keia wa, e haawi mai oe a me kou poe pili i ko lakou kakoo ana iaʻu, a e aa no au e hakaka me keia enemi ou me ka hopo ole, me ka nana ole i kona kulana koikoi iloko o ke alo alii."

            I kona lohe ana i keia mau olelo aʻu ua hoomaopopo aku la au i kona ano hopohopo noʻu; a hoao mai nei oia me kana mau olelo hoalohaloha e hoohuli i koʻu naau. Aole nae oʻu puni aku a ua kupaa loa au ma kaʻu kahua i manao ai he pono nona a me aʻu. Hoike mai nei oia, o kona kaikunane kekahi me ia ma keia mea, a in a ka au e hui me ia, alaila, e maalahi loa ana na hana a pau aʻu i makemake ai no ka holomua o kona makemake.

            "O kuu kaikunane, o Prince Bilabasofa, ke Kuhina Kalaiaina, oia ko kaua kokua nui. Eia oia i Mosekao nei i keia wa, no ka hoomakaukau ana e hookipa mai i ka Emepera i keia mau la koke iho." Aole loa au i ike owai la kona kaikunane: aka, i kona hoike ana mai iaʻu i ka inoa me ka hoike ana mai i kahi on a e loaa ai iaʻu, ia wa koke no i loaa koke ai iaʻu kekahi noonoo e pili ana i kekahi mea ano nui.

            O ke Alii o Bilabasofa no ka mana nana i kaohi i na lima mana o Christian Tueski, a ola no ka mea nana i hoopakele iaʻu mai ka paa pio ana malalo o ka hoino me ka lili punaluna o kela Makai Nui iaʻu.

            Me keia noonoo uluku iloko o koʻu puuwai, ua hoomaka koke aku nei au e hele e hui me ua Bilabasofa nei.

            I koʻu hiki ana aku, ua hookipaia aku ia au iloko o kona keena. A iaʻu i komo aku ai, ua manao au e loaa aku ana la hoi, he kanaka kino nui me na hiohiona like me kona kaikuahine; aka, i koʻu hoolaunaia ana aku, eia ka he wahi kanaka p[a]haahaa wale no, me na hiohiona o ke [k]anaka e weli ai ke kanaka koa imua on a. Pokopoko kahi lauoho, a he piha nae i ka ike i ko kela wahi keia wahi-- ke ano o ke kanaka o kona kulana. He piha nae oia i ka oluolu. Eia nae, o keia kekahi o na kanaka mana loa mawaho ae o ka Emepera, ma Rusia holookoa.

            Iaʻu i komo aku ai, hoomaopopo iho la au, ua kali oia iaʻu, a ku mai nei nae a lulu lima iho nei maua, a i mai nei:

            "Ua manao ae nei no au, e hoouna mai ana kuu kaikuahine ia oe i launa kaua, e Lukanela Peterovichi. Ua olelo mai no oia iaʻu, aole ka ia e hoouna mai ana ia oe; a ke ike nei au, aole oia i hooko i kana olelo. O ka mea hoopapau no a na wahine o ke kanaka uʻi ka mea e hiki ai o na hana oia paha, ko mea i hoao mua ia ai, a i ka hiki pono ole, hoouna okoa ia maila. Aole anei ou manao pela?" Ua hoopuka mai oia i keia mau olelo me na hiohiona o ke kulana kamaaina mua no na makahiki loihi, me ka nana pono mai nae hoi o kona mau maka i koʻu.

            "U ike no hoi oe i na mea a pau i hanaia, ea?"

            "Ae, ua ike au. Ua like no koʻu ike ia mea, me koʻu ike e hoea mai ana oe i oʻu nei. Mai kinohi loa mai no koʻu kue i ka manao o koʻu kaikuahine, aka, aole au i lawe mai ia mea e hoolilo i kumu mokuahana no maua ma ka hookele ana i keia hana. Ua lohe nui au nou e Lukanela Peterovichi; a ua manao ae no hoi au, he hiki loa ke pale ia ae ka loloiahili hoopau manawa wale iho no ma ke kamailio. Ua hoohihi kuu kaikuahine ia oe, no kou uʻi-- ke ano mau no hoi o ka wahine; a oiai, oia ka mea nana keia hana, oia no kona mea i hui ai nana no e hookele ma na ano a pau. Ua noi aku oia i kou makee wahine ame kou aloha i ke kulana maemae o ka wahine maikai, i mea nau e kokua ai iaia i ke pale ana aku i kana mea i enemi. Ina owau kela, in a ua hoopuka mua aku au ia oe, i na mea e pomaikai ai oe: a oia maoli no ka hopena o keia hana, -- he pomaikai nui nou."

            "E oluolu anei oe e hoike mai iaʻu i ka mea i makemakeia e hana?"

            "Ae. O ka make o ka mea nona ka inoa i hoopukaia aku ia oe."

            "No ke aha?"

            "Aole no kona hoino maoli i kuu kaikuahine aka, nae, he wahi kumu kupono no ia e pale ai. no ka pono maoli no o ka Emepaea nei."

            Ua nui maoli no koʻu kahaha iaia, no kana mau huaolelo.

            "Alaila, e lawe oe iaia i powa nau?"

            "Aole! ua lawe au ia oe ma ke ano he opio makau ole, i loaa ka ike piha ma ka oihana kaka pahi, me ka iini ikaika e loaa kou kulana kiekie iloko o ka hanohano me ka waiwai, a aole hoi i loaa ia oe na haawina o ka hemahema e ili mai ai h e poino mahope aku.

            Ina aole keia mau haawina me oe, aole loa au e hoolauna iki ana me oe. I keia wa, ke waiho hamama aku nei au i ka ipuka o ka holomua me ka pomaikai i loaa ole i kekahi mea maloko o na palena o keia aina nui kaulana o ko kakou Emepera. Ke hooko oe i keia o ka loaa no ia o kau wahine i oi aku ku uʻi me ka hanohano me ka lako pu, i kau mea i upu mua ai (piha) he wahine hoi i like ole kona lua ma Rusia holookoa nei, a e hiki no auanei ia oe ke noi i kau oihana i makemake ai iloko o ke aupuni o Rusia nei, a e loaa no ia oe me ka hoohakalia ole.?"

            "A in a aʻu e hoole ana pehea iho la ia?

            Kani iki mai nei kana wahi aka a eeke ae nei kona mau wahi poohiwi me he la, ua pohihihi oia i kana mea e hana ai.

            Aole no hoi oe e hoolohe ana, ea?" wahi ana i ninau mai ai me ka luliluli ana o ke poo.

            Ua hoomaopopo koke aku la no au i ke ano o kana mau olelo; a iaʻu i nana hou aku ai i kona mau helehelena, ike iho la au i ke kumu i weli ai o na poe a pau iaia. I kana aka ana no e piha ai ke kanaka malihini i ka makau.

            Noonoo koke iho la aʻu, he mea pono e akahele loa ma kaʻu mau huaolelo pane i keia kanaka.

            "He makemake no aʻu i ka hana, wahi aʻu i pane aku ai. "Aka, he hiki no anei ia oe ke hooponopono no komaua hui ana?"

            E like me ka anapa ana o ka uwila ua apo koke mai la no kela i koʻu manao houlolohi maoli, a i koke mai nei me ke ano okalakala:

            "He elua wale no ala e hamama nei nou." wahi ana me ka leo oolea, a ku maoli no hoi au i ka weli no keia hikiwawe o ka loli o kona kulana iloko o keia mau minute pokole. "Ua hiki no ia oe ke ae a hoole mai paha i ka hana e waiho ia aku nei imua ou. -aka,, mai hoao mai oe e hoolalau iaʻu."

            "Ae, ina pela, aole au he powa," wahi aʻu i pane koke aku ai me ka okalakala pu, oiai, ua wela ae la wau i kana mau olelo."

            "E aho ia," oia maoli ke ano o ke kamailio ana wahi ana i hoopuka mai ai me ke ano oluoluiki mai. "Aole no keia he hana powa e like me kau i olelo mai nei. He kanaka kipi oia i kona aupuni. Aohe hana kupono e aku, o kona make wale no."

            "Alaila heaha iho la ka mea i hana ole ai ma ke akea?"

            Mino aka mai nei kela a oupe ae nei i na lima maluna o ke poo, a i hou mai nei:

            "Ka ke hana mau ia no anei ke kaulike ma ke akea? Aka, nae, he hiki no ia kakou ke hana pela! eia wale nae, e lio ana ia mau hooikaika ana i mea nana e aka henehene mai ai. Malia paha e make ana no ia ma ka powa malu ana, eia nae, i ka wa e loha ia ai e ke kumu io o kona poini maopopo ana no kakou. He kanaka ike oia i ke kakapahi i ku like no paha me oe. Ua Kuamuamu oia i kuu kaikuahine, kau wahine hoopalau-- a o ke ino ana e hana mai ai, ua lilo ia i kumu kupono nou e paio aku ai iaia, a e hauʻoli auanei oia i ka loaa he kumu e hakaka ai me oe. E manao ana oia he hiki iaia ke pepehi ia oe. Malia, paha pela no; aka, ua maopopo ole na iaʻa olua a hiki mai ia wa. He hana nui keia. E aa ana anei oe e paio me ia? Aole no keia he hana mama. Aka,, he kanaka opio oe, a nou na ua loihi o keia mua aku; nolaila, o ka wa pono keia e noonoo ai i ka hana pono e loaa ai ka hanohano me ka pomaikai me kou poho ole. Koe wale iho no paha, ko oia, ke hanohano oe. Ke ike nei au e ae mai ana oe. Ua kahaha maoli no au no kou ulolohi ma ka hooholo ana i kou manao.

            Noho iho nei au me ka noonoo nui: aole nae no ka haawe koikoi ana i makemake ai iaʻu e auomo.

            "O kou kaikuahine e hoopomaikai ai, wahi ana, i kiekie ae paha ke "Kipe." E loaa no kana kane kiekie loa ma Rusia nei, e lilo ai oia, he pilikana no kahi ohana hanohano loa o Rusia nei. E noonoo oe i keia e Lukanera."

            Noonoo iho nei au ma na mea a pau aʻu i manao ai e pono e pane aku, aole nae he loaa iki o ka noonoo maikai. I okoa aku nei: "He mea pono paha e loaa iaʻu he wa kupono e noonoo ai i keia mea. Ke manao nei au, ua like no keia hana me ke alualu ana i ka popoki i mea wawalu mai i na maka. Heaha la ka hooia kupono no ka loaa mai iaʻu o ka haawina pomaikai no ka hooko ana i keia hana?"

            "O koʻu kulana ka mua, kou mare me kuu kaikuahine, ka lua, a o kona aloha no hoi nou, ke kolu."

            "A, in a hoi au e hoole ana, o Siberia no paha ka pahu hopu, ea?"

            "Aole, aole, loa hoi pela ka manao wahi ana i pane koke mai ai.

            "A, pehea, in a au e ae waha aku ana i ko olua makemake, a hele au e hoike aku i ka mea a olua e upu nei e make?"

            "He mea hiki wale no ia ke hana. Aka, aole no ia e hilinai mai ana ia oe, a ina no paha oia e puni mai ana i kau, aole no e hiki ana ia olua ke hoopoino mai ia maua; a o ka hopena maoli o ia hahai ana o ka lilo loa aku i enemi ino nou. Ua oi loa aku ka oluolu o ka noho hoaloha ana. Ua kapae au i ka manao he mea ole ia."

            "Pehea ka loihi o ka manawa au e haawi mai iaʻu e hooholo ai i koʻu manao?"

            "I hookahi pule. Ia wa kaua e hoolaha ai i ka hoopalau o olua mamua o ka hiki ana mai o ka Emepera ianei, i loaa mai ai na hoomaikai ana a ka Emepera no ka mare ana o kekahi o kona mau koa wiwo ole me kahi o na liiwahine opio uʻi loa o Rusia holookoa."

            Me keia mau olelo i ku ole i koʻu hoihoi e hone ana i koʻu pepeiao, i puka mai ai au a hoi no koʻu home.

            (Aole i pau)

 

Hawaila ke Koa

 

A I OLE

 

Magarita ka Ui.

 

            Ke ike nei kaua, e kuu makamaka heluhelu, eia he ekolu mau mahele puulu huakai imua o ka kaua mau hoomaopopo ana.

            Ka mua; ke Keikialii Mariona, ka Hoailona o ka Nohoalii o Hunegaria a me ka Naita Belamire i ka laua: ka Moi Humera ka Moi o ua Aupuni la, a luaui hoi o ua keikialii nei me Violeta kona kaikuahine; a o ke kolu ka huakai o na holo lio ekolu i oili mai ai mai waena mai o na koa o Melodiana Kakela, a e ukaliia ana hoi e kekahi kaoo lio o na Naita hihimanu i ka nani ame ka pohihihi.

            Ua maopopo ia kau ka mua ame ka lua, aka, o ke kolu, owai la ia?

            A no e kaikai ae kaua, e kuu makamaka heluhelu a hoa hooipo hoi o ka moolelo o na "Hoahanau ekolu," a nana ae i ka huakai helu ekolu a kaua i ike ae nei.

            O na holo-lio a pu-ekolu e holo mai ana mamua o kekahi kaoo lio e ukali mai ana mahope, he mau hiohionalike ole ko lakou e ike ia aku ana.

            Hookahi e kau ana maluna o ka lio keokeo, a he hulu keokeo hoi ke pulelo haaheo ana ma kona papale kila dala.

            Hookahi hoi e kau ana maluna o kekahi lio eleele, a he hulu pono uliuli hoi ke maewa hano haweo ana ma kona papale.

            A o ke kolu o ua mau holo-lio la, e kau ana ia maluna o kekahi lio ulaula a he hulu ulaula no hoi ke pulelo ana ma kona papale.

            Nolaila, he keokeo, he eleele, ame ka ulaula na hooluu a keia poe holo-lio e hoike mai nei ia lakou iho.

            O ka nani, ka uʻi, ka hiehie ame ka hanohano na mea e alii ana maluna o keia poe holo-lio.

            A ma keia wahi, e ala ae ai he mau ninau elike me keia ko lakou mau kulana pakahi.

            I ka hooluu eleele-owai ia; a heaha kona ano?

            I ka hooluu ulaula-owai ia; a heaha kona ano?

            I ka hooluu keokeo-owai la i; a heaha kona ano a me kona pili ana.

            "Ekolu Opua i hiki mai,

            Kau ana i ka maka me ka hiehie.

            Maalo i ka onohi me ka nani.

            Kike ana i ka manao me ka ninau.

            Owai ua-owai aku-a owai oe?

            Ka mua, ka lua ame ke kolu.

            Owai lakou a heaha ko lakou ano?

            E kuu makamaka heluhelu, eia ke me mai la ka mahele ekolu, a ke ike ae la oe i na ninau i ui ia ae la no na wai hooluu e kolu.

            I ka hele ana mai o ua huakai la a hoea ma kahi o ke alahele, aʻu ame oe e kuu makamaka heluhelu, i ike ae nei ke Keikialii Moriana ame ka Naita Belomira e kuka kamailio ana, aia hoi ua aneane loa mai la ka huakai alii a ka Moi o Hunegaria e kokoke loa e halawai mai me ke Keikialii Mariona.

            Ma ia wa hoi, i kokoke loa mai ai ka huakai pu-kolu o na wai hooluu ekolu a kaua i ike ae la, e kuu makamaka heluhelu.

            He mea maopopo loa o ke Keikialii Mariona ka mea i ike maopopo i ka ano o ka huakai holo-lio e holo aku ana mahope o laua, a he mea huna hoi ia iloko o kona umauma, aole ia he mea e hoike wale ia ae ana i keia wa.

            Oiai e kaulana pololei ana ke kulana o ka huakai a ke Keikialii Mariona imua o kahi o ka huakai a kona luaui makuakane e nee mai ana, ua huli ae la ua Keikialii nei a kamailio aku la i ka Naita Belomira!

            "E Sir. Naita Belomira, i keia setona au e lawe mai ai ia oe iloko o koʻu mau hilinai ana.

            "Oiai hoi, elike me kou hooia ana mai iaʻu e lilo au i haku nou, ina owau io ka hooilina Moi o Hunegaria nei, nolaila, ma ka inoa o ua Hooilina Moi la, ke kauoha nei au ia oe, e holo koke oe ma ke ano he alele mai ka mea i lawe ae i ka makalua o ua keiki la, a hoea i kahi o ka huakai alii e nee mai la.

            I ka hiki ana imua o ua huakai la, aole au kanaka e oe e hoike aku ai, i ka olelo aka, o ka Moi Humera wale no.

            "Ma kona pepeiao oe e hoike malu aku ai i ka olelo penei:

            "Aole loa au e ae, ma ka aoao o ka pualikoa i hoouna ia mai nei au he elele, e kuka kamailio hou me kekahi ona.

kekahi kanaka Hunegaria, aia wale no a he koko alii kiekie loa iloko ona, i hiki e hoohanau mai, he hooilina Karaunu no ka noho alii o Hunegaria.

            "E hai aku oe i ka Moi puuwai lokomaikai o na Hunegaria, ina [aole] e loaa he kana i moaliia kona mau aa koko makamae o ke alii nui ana no ka aina, alaila, o ka Moi wale no o Hunegaria nei koʻu e hiki ai ke halawai pu a wehe hoi i na kukai kamailio ana no na mea e uili ana i ka hana i hoounaia mai ai au he elele mai koʻu puali kaua mai.

            "E Sir. Naita, mai hopohopo oe i ka hoike ana aku i keia mau huaolelo aʻu i hoike aku la ia oe, a oia hoi kau e lawe aku ai imua o ka Moi Ilihia o Hunegaria nei, he oiaio ia mea ke ola.

            "Ina e ninau mai ka Moi ia oe, no ke kulana o ke kanaka nana i hoouna aku ia oe iaia, ma ka hawanawana ana aku ma kona pepeiao, i ka mea a kou naau ponoi i koho iho ai, i ke ano ame ke kulana o ke kanaka nana e hoouna aku nei ia oe ma keia mislona,  elike no me ka mea a kou uhane i hoohuoi ai a i hoike mai nei noho iaʻu.

            "Ano e Sir. Naita, e e hoomanao i ka olelo hoolana, i keia la o oe pu me aʻu ma ka Paredaiso. A e hoomanao pu iho hoi oe, aole he kanaka hookahi ma Hunegaria nei i hiki e hoike aku ia oeia olelo, ke ole oia he kanaka e paa ana i ke ki o ko Hunegaria nei noho Aupuni ana.

            "Ua lawa keia mau hoike ana aʻu ia oe, e Sir. Naita, no ke ano o kou Komisina elele aʻu e hookohu aku nei ia oe. E hele oe me keia mana i loaa aku la [ia] oe, a ike auanei oe, i ka hoolea ana o na mea a pau.

            "Aka, e kuu Elele," wahi a na keikialii la i i hoomau aku ai i ke kamailio ana imua o Belomira, mamua o kou hele ana aku, e lawe aku oe i kekahi mea aʻu e haawi aku ai ia oe, a oia keia.

            I keia wa i haawi aku ai ua Keikialii la i kekahi komo lima hao. A ua loaa mai hoi ai komo lima iaia mahope iho o kona wehe ana ae i ka mikini lima kila o kona pulima akau. A o keia komo-lima hao, oia ke komo-lima a ka Moi Humera i haawi ai i ua Keikialii la ma kona wa he umi makahiki.

            A pa olelo hoi ua Moi la, ina e nalowale kana keiki a hoea hou paha oia imua ona, a laila, o ka hoailona ia e ike ai oia o kana keiki no ia, ke ole nae e hooleia ua kanaka la i hoike mai i na komo la e na mea hoike e ae a ua a ua makaukau la e ike ai ma ke kino o ua keiki la, ana, oia hoi, he hoailona kea ulaula ma kona hokua.

            Oia hoailona ka mea nana e hoomaopopo pona ae, o kana keiki no ia, ina e kahuli ano e ana na helehelena o ua keiki la ana, ma kona wa i ike ai iaia.

            "E paa pu aku oe i keia komo-lima hao," a Mariona i hoomau aku ai i ke kamailio ana imua o Sir. Naita Belomira," a ma kou wa auanei e akeakea ia mai ai e na alihikaua ame na koa e hoopuni ia i ka Moi Humera, e hoike aku oe i keia komo me ka olelo ana ae o ka hoailona keia o ke Aupuni o Hunegaria ka lunakanawai nui nana e hooholo no kou hiki ana e kuka kamailio pu me ia, a i ole, e hoole mai paha oia i kou halawai pu ana me ia, ma kona wa e ike ai i keia komo.

            "Ke hai aku nei au ia oe, o keia ke Sila hao Alii o ke Aupuni, a o ka Moi o ke Aupuni o Hunegaria nei ka hoike oiaio no keia komo. Ano, e hele oe ma kau huakai. Ua kokoke mai ka hora."

            He mea oiaio, ua hoouluhia nui loa ia iho la ka noonoo o ua Naita Belomira nei e na olelo ana i lohe ai mai ke kanaka aku no ana i manaoio loa ai o kona Haku Alii Opio no ia a no keia uluhia pioo i loaa iaia, ua lele mai la oia mai luna mai o kona lio, wehe ae ae la oia i kona papale kila, hele mai la oia a paa ma maila i ka lima akau o ke Keikialii Momona, ame na waimaka i hiolo ana ma kona mau papalina, pane mai la ia."

            "Ke ike nei kuu uhnae me ka hoohewahewa ole o kuu Haku Alii Opio no keia, Ae-- o oe no, ka Hooilina Moi o Hunegaria nei.

            "Ano, e ae mai iaʻu e honi iho au i kou lima, a e kala mai oe i kuu hewa, no kaʻu mau olelo kiekie loa i ae aku ai maluna oʻu.

            "Ke ike nei au i ka lima, o ka lima no ia o kuu Alii Haku Opio, aka, o ka leo nae, aole ia o ka leo o kuu alii. O na olelo mana a koikoi i hoopukaia mai e ka leo aʻu e hoohewahewa nei, o na huaolelo no ia i maa mau i kuu Haku Opio. Ano, ua hauoli kuu uhane, a ke hele nei au e hoike ikeia misiona me ka hope ole."

            Ia wa i lalau mai na Naita Belomira nei i ke komo lima hao, a paa aku la, Papale hou ae la ia i kona papale kila a kau aku la ia maluna o kona io.

            A mamua hoi o kona haalele ana aku i kona lio elike me ka hikiwawe kupono ana e hoohana aku ai, ua huli ae la i hope a ike aku la i ke kaoo hukai e hele mai ana, a ia wa oia i huli mai ai i ke kanaka i manaoio ai o kona Haku Opio no ia, a pane mai la.

            "E kuu Haku, e nana aku i kela huakai e hele mai la. O kekahi mahele aku paha kela o na koa o Melodiana kekahi,"

            I ka huli io ana ae o ua Kekialii Mariona nei i hope, he oiaio ike aku la ia i na hooluu ekolu-- Eleele---Ulaula ame ke keokeo.

            A ia wa oia i mino aka iho ai iloko ona, a olelo iho la ia:

            "Ekolu wai hooluu ekolu mahele ano Ekolu oukou, aka hookahi no nae, ka Po, ka Wanaao ame ke Ao, ekolu lakou, ke kanikau, ka hoomaha ana a me ka hauoli, ekolu lakou. Nani na hana noeau a ke akamai. Ekolu mau mea hoike ma ka honua, ekolu ma ka lani. Ekolu mau haawina i ko Korineto oia ka manaoio, ka manaolana ame ke aloha. O ke aloha nae ka mea i oi.

            "O ke aloha o kuu maku aole ia e pau. O ke aloha o kuu mau hoaloha, aole no ia e pau. Ae, i keia la ikeia ai keia mau mea ekolu, ke aloha o ka makua i na keiki i ko lakou mau hoaloha, huiia ekolu lakou, aka, hookahi no nae he aloha no ia."

            Ma keia wahi i kaohi iho ai ua Keikialii la i kona lio, a ku iho la ia me ke kali ana a hoea mai ke kaoo lio o ua wai hooluu la ekolu, oiai hoi, e eleu aku ai ka Naita Belomira no ka hooko ana i kana misiona.

            kuu makamaka heluhelu, ma keia wahi e huli ae kaua a nana aku i ka misiona a ka Naita Belomira iaia i hoea aku ai imua o ka huakai a ka Moi Humera e nee mai ana.

            I ka hoea ana aku o ua NAita Belomira nei i ke Aliikoa kiai mua loa o ka huakai alii ua loaa koke mai la ia i ka olelo kauoha mai ua Alii koa nei, oia hoi, ina he manao kona, alaila, imua ona e hoike aku ai i ka manao a nana e lawe aku ia ma kahi i makemake ia.

            Ma ia wa i pane aku ai ka Naita Belomira.

            ʻAole oe i hoohewahewa iaʻu. Ua ike oe iaʻu, a ua hoomaopopo hoi i kou ano ame koʻu kulana. Ke hoike aku nei au ia oe, i keia la he Elele au na kekahi mea i oi ae mamua o ke Kuhina Nui o Hunegaria nei, a ma ia kulana au e ku aku nei imua ou.

            "O ke kauoha i haawi ia mai iaʻu ma koʻu misiona e lawelawe aku nei mai ka mea mai nana au i hoouna mai aohe kanaka e ae e hoike aku ai au i ke ano o kaʻu huakai aka, o ka Moi Lokomaikai wale no o Hunegaria nei. Nolaila ma ka inoa o ka mea nana au i hoouna mai nei, ke kauoha nei au ia oe, e hookaawale oe i ke alahele noʻu e hoea pono aku ai imua o ka Moi Humera."

            "Ina pela," wahi a ua Aliikoa nei i pane mai ai me ka hoomau ana mai hoi i ke kamailio ana, e kali iki oe maanei a e kamailio ae au i ka ukali pilikino ponoi o ka Moi, a ina e ae mai ana oia i kau noi, alaila, hoike mai au ia oe ia mea. O ka mana ae aku ia oe e like me kau i nonoi mai nei iaʻu, aole hiki iaʻu ke ae aku.

            "He mea oiaio no hoi, aole au i hoohewahewa ia oe. Ua ike maopopo loa au i ka Naita Belomira oe, ke kumuaʻo kakapahi a ka hooilina Moi nei o Hunegaria, ala, ma ka mea e pili ana i ke ano o kau misiona i hai mai nei iaʻu ua hiki ole maoliiaʻu i kou hoa kauwa nei ke ae aku, oiai, ua kau ia he kanawai paa maluna o makou na liikoa e ukali nei i na Moi o na Hunegaria nei, aole e ae i kekahi kanaka i lilo i Elele mai kekahi aoao kaua mai e huipu he alo a he alo me ka Moi, ke ole e apono mua ia e kona alii ukali pili kokoke loa iaia. A oia hoi, ua hoike mai nei oe iaʻu i ke ano o kau misiona, nolaila, ke ku nei au i keia wama ke kulana no ke k@ o kou ae ia ana e halawai me ka @ oiai, ma kou lilo ana i Elele @kahi kanaka i kapa iaia iho he mea a@ i oi aku ke kiekie a me ka hanohano@ mamua o ke kuhina Nui @ nei, ua hookanalua nui @

            "Ua ike no oe ame aʻu @ no kulana pili Aupuni kiekie@ aku i ke kulana Kuhina Nui no ke @ puni oia no ke kulana hooilina @ no ka noho alii, a nolaila, ma@ kau mau mea i hoike mai nei @ he mea la, e hooia mai ana oe @ o ka hoailona karaunu o Hunegaria@ nei ka me anana oe i hoouna ma @ ma keia huakai.

            "E hoomanao hoi oe, ina e @ ana kau mau olelo mawaho ae o @ mea oiaio maoli, alila, ua k@ o kou lio ana he kikpi@ i kou M@ kou Aina, a e auamo auanei oe@ awe koikoi o ka hoopaiia ana ke @ kiekie i kou Moi ame kou Aupuni.

            "Aka, hoi ina he oiaio ua ala@ kona ilina, a ua ila hou mai h@ oilina Moi o ko kaua Aupuni @ io kou haku ma keia misionari @ i nonoi aku au i kou kana ana mai @ no kaʻu mau olelo i hoopuka aku @ imua ou. E hoomaopopo oe @ malalo o na kauoha."

            "E hooko aku oe i kaʻu hana me@ hookaulua ole," wahi a ka N@ mira i pane aku ai imua o k@ i halawai mai ai me ia.

            I keia wa i hoohuli ae ai ua @ nei i kona lio a hoi hou aku ia n@ ana i hele mai ai.

Ua hookele pololei aku la ia i kona@ ma ke alahele e halawai aku ai oia @ ka aliikaua nui o na aliikoa uka@ ka Moi.

            I kona halawai ana aku me na @ hikaua nui la, ia wa i hoike aku ai @ i na mea a pau i hoikeia aku i ka Naita Belomira.

            I ka lohe ana hoi o ua Alihikaua @ nei o na lii koua ukali kino o ka Moi @ mera, ua huli koke aku la ia a h@ aku la i ua Moi la i na mea a ka e@ i hoike aku ai, me kona kalele ana a@ hoi i ka olelo imua o ua Moi la, @ pono ke ae ia ke noi a ka Naita Belomira malia, he mea oiaio kana e hoike mai ana imua o ka Moi," he kauwa ka Naita Belomira i hilinai n@ kana mau olelo ma na ano a pau.

            "Oiai no hoi he ku@maʻo kaka @ a ke Alii Opio, ka hooilina o kou Aupuni, a o ka mea ho! e hooleleia @ nei kou haule e kuu Moi oia @ keia Naita hanohano a kilakila@ kaukau mai nei e hele mai e ike @ e ka Moi, ke ae ia kana noi i h@ mai nei ma o Sir Naita Belomira @

            "Ano, e kuu Moi, manao au e ae@ no kou lokomaikai alii, e hele mai@ kauwa haahaa, ka Naita Belomira e hoike i kana mau olelo imua @

            Ia wa i kulou iho ai ka Moi H@ nei no kekahi manawa, a mahope@ ae la ia iluna, a pane mai la imua@ kona Alihikaua Nui.

            "E Sir Naita Uriano, ina o kuu @ io kela koa hanohano a kilakila @ mai la, a oia io hoi ka mea nana i @ ouna mai nei ia Sir Naita Belomira imua nei oʻu, alaila, e hoouna hou ak@ oe i ka elele mua au i hoouna mua aku nei, a o ka mea hoi nana i lawe mai nei i ka olelo imua oʻu, e hai aku i k@ Naita Belomira, ua makemake k@ Moi, a o ka Moi hoi o Hunegaria @ i mea hoike oi ae mamua o kana i haawi mai nei."

            E like me ke kauoha a ua Moi la pela i hooko aku ai ka elele a ku @ ana ia imua o ka Naita Belomira.

            "E Sir Naita maikai, o ke kauoha loaa mai nei iaʻu mai kuu haku m@ oia keia, E hiki ana anei ia oe k@ haawi mai iaʻu i mea hoike oi aku ko na olelo wale no au i hai mai n@ iaʻu, a i laweia aku nei hoi imua o @ Moi."

            "E lawe sku oe i keia komo-lima h@ a e hoike aku hoi imua o ka Moi o@ Hunegaria; a malia me kela komo-lima e ike ai oia i ka olapa ame ka Om@ga o koʻu misiona," i pane aku ai Belomira.

            Lalau mau la ua Naita Elele nei @ komo-lima hao la, a huli hoi aku la ia no kahi ona i hoouna ia mai ai.

            I ka lawe ia ana aku o ua komo-lima hao la a hoikela aku la imua o ka Moi Humera, a ma ka wa hoi ana i ike @ ai i ua komo la, o ka manawa @ ano e ai kona mau helehelena a pane mai la ola:

            "O ke alahele aʻu e hele hookahi aku ai, aole kekahi mea e ukali ae."

            O ka manawa ihola no ia o ua Moi la e hoeu ae ai i kona lio, a o k@ hele aku la no ia mawaena o @ mau aliikoa ukali, oiai lakou e k@ ma kela ame keia aoao o kahi @ hele aku ana.

            Aia ua poe Aliikoa la ke kau l@ lakou mau pahikaua mamua ponoi@ ko lako mau alo, e haawi ana h@ lakou mau aloha.

            (Aole i pau)

 

KA POINO O KE ANU ME KA @ GARIPA

 

            O ka poino nui loa e loaa mai ana mamulio ke anu me ka la gripa o ka @ numonia. Ina no nae e malama p@ a ke inuia ka LAAU KUNU A CHAMBERLAIN, he ola wale no a e @ auanei keia mau haawina o ka e@ Iwaena o na umikaukani i lawe i ka@ laau, ke ake aku nei makou e loaa h@ kahi i @oohia i ka @ a he@ kupono hoi keia no ka ikaika o ka laau i ke pale ana i kela maʻi luku @ wale. He hiki lloa i keia laau ke h@ i ke anu a he hiki no hoi ke @ i ka la gripa iloko o ka wa pokole @ i loaa ole i ka laau e ae. He oluolu @ a he maikai no hoi ke inu.

            He kuaiia ma kahi o k@ SMITH & GOLD., LTD., na Agena Ku@

 

AHAHUI KULA SABATI

 

            E malamaia ana ka halawai Aha@ Kula Sabati o ka Mokupuni o Hawaii ma ka luakini o Lanakila. Kona-waena ke hiki au i ka hora 10 a.m. o ka la 8 o Maraki, A. D. 1901.

            E uleu mai na hoa ola Aha, i holo na@ hana me ka hakalia ole.

            E makaukau i na Hoike Papa Helu a me na Elele i kupono i na eula o @ Ahahui nei.

            E na Kula Sabati e, e nana pono  ma@ i ka Hoolaha a ke Kakauolelo o ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Hawaii; i na e haiia ka la e noho ai ua Ahahui la, oia no ka manawa no k@ Ahahui Kula Sabati.

DAVID ALAWA

Kakauolelo

            Holualoa, N, Kona, Hawaii, Februari 16, 1901.

 

            Ma keia ku ana mai o ka mokuahi Zealandia, e hoea mai ai he @ Porto Rico no na mahiko@ o Hawaii nei. Aohe no i pau mai!