Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 8, 22 February 1901 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

E nalowale ana o Manawahine i ka po o Muku o Hinaakaialoa, puka 'uai o Panahilani i ka po mua o Hilo o Hinaakaialoa , hora ehiku o ke ahiahi, ua hele no o Panahilani, me kona hoikeike hoailona na ia mea e maopopo ai i na kilohoku. Ua olelo ae o ika Kilolani i kona alii Kahuha ia Kapolo, me ka Haku alii Waikualiiloa o keia malama o Hinaakaialoa, he oi keia o ka malama nui o na hoailona ouli lani ke hele mai nei kuu ike a Hulili e like me ka maka o Panahilani, ke ka maka o ka Opua. Olelo ae nei ke alii o Waīkualiiloa e kuu kilalani.heaha na ouli o ka lani au i ike aku la, ia Panahilani ka Hoku alii, olelo aku la o Kekilalani, eia ke hoike mai nei ka Hoku alii, o Panahiiani he malihini nui eia iho la a hiki mai i ka kakou mau pukana ekolu o ka kaikou mau 'mamo. Eia he alii Kahuna o Paao kona inoa e lilo ana oia i mea nui i ka kakou mau mamo e puka ana nae kona inoa ia mamo aku ia mamo aku a hiki i ka kakou mau mamo hope loa. Ua nalowale ae o Panahilani i ka po o ka hora umi o Hilo o ka : Hinaakaaiapoko ia mahina, ua puka | mai o Kealohi kekahi Hoku alii i hora o ka Ia o Hilo, kau i ka po iho o [Hoaka ua po ala o na la mua no o Kaaona, o ua po ae la ka Hoku alii o ka Huilani, ua hele ka Hoku alii o kahi lani, ma kanalama o Kaaona a hiki i ka hora elua o ika wanaao o ka po o Hilo o Welehu nalowale ia Hoku alii o Kahullani. Puka mai o Pamaele i ka la o Hilo, ahiahi iho o Hoaka, hora umikumakaj hi o ka ia o Hilo, po iho o Hoaka ia po, ua hoike mai no kona hoailona alii } (ua po ina paha oukou i ike i kela Hoku welowelo e kau mai ana i kela ahiahi 0 na. po e ola ana o Luka Keelikolani 1 ika make ana o Keelikolani, nalowale ka Hoku welowelo, o Pamaele no ia ka Hoku alii,) o Welehu no ia malama, Iloko o Kahinaeleeie nalowale o Pamaele, o*Muku ia po, ua oili ae o Pakonane ka Hoku alii, umikumamaha, ma kona ala hele hema o ka paepae honua. 0 Luahoomoe ka iua o ka Hoku alil e haaheo ana ma' ia mau po, hele c Luahoomoe ma ka akau Hlkina ua hele like leeia mau Hoku alii elua ma keia mau po he kanakolu. 1 ke au hoonohonoho 'Hoku o ke kilolani me ka Polo ke Kahuna, o ka Moo-

iHooulu Lahui, ua puka mai la o I'ei'e o ka Iwakalukumamaiwa o na keiki a Kapolo, mai ka puhaka maluhia mai o [ Kawaluonalani, ua kahea iho la ia no o Kapolo ka inoa o ka laua keiki hope, o Ka-i-e-i-e. Oili pulelo mai ia 110 hoi ke ahi a ka Papala ia Wailoa ka Iwakalukumamaono o Kanakoloilani. Ekolu mau keiki ine kana alii kane me Waikuaiialoa, ua kahea ia iho la ka inoa o ka laua mau keiki hope. o Wailoa ke Pukonaikona o kona mau Ia opiopio. E like no me ka lula mau o na lii Hookalakupua, a noii hoomakaleho e hoomakaulii ana i na pono oia au, ka lilo no na kau mea iini nui ai' e hanai na keiki a ka poe kiekie a hanohano lilo aku la na ka Lahui alii ka hanai ana o na alii opio. , Ma keia mau hanauna Laliui he IwaIkalukumamaha, ua puka pono ae lakou maluna o keia poe Moku, keia mau Lahui, kanaka, Hawali, Maui, Lanai, Kahoolawe, Molokai, me Oahu, Kauai. Niihau, a Nihoa. Eia na Lahui leanaka ke ulu mau nel ke holo aku nei holo mai na waa maluna o keia mau moana, ei hoi na lii me na Kahuna ke hookala mai nei i ka lakou maū mana kipikipi e kue aku ai kekahi me kekahi, o ka hopena o ia mau 'mea he kaua. _ . E waiho iho kakou i na alii opio e hanu ana i na ea oluolu o kela ola ana, ia Wailoa ke alii o Kai'ei'e ke kaula wanana pololei, a kahuna Hooulu Lahui, ma-na ouli hoopaha'oha'o o ka ike Kiloikilo. E nana aku kakou 3 na kilokilo Hoku, ia Kekilolani me Kapolo, ke kahuna kilokilo wanana pololei a kahuna hooulu lahui: me na kilokilo e ae a pau e noho ana ma ko laua alo, eia lakou ke kau lona aku nei ko lakou mau maka iluna i na ao eleele o ka lewa. me ka maopopo )oa o na hoku a lakou i manao ai, o mea kela hoku, o mea kela hoku. Ua. olelo ae o Kapolo, o na Hoku alil he umi kumamalima o lakou no na alil 0 na hoku makaainana, o na hoku kahuna, he mau alakai lakou no na hol:u aina me na hoku o ka maiana, o na hoku ekolu o ke Akua, oia na hoku e poai mau ia a,na e na hoku a pau. a puni ka.makahiki. , Olelo hou ae la o Kapolo, ke kaula kilokilo, ia Kekilolani, ka pukana kilokilo hoku, e wae pono ia na hoku kahuri£, i maopopo i na pukana hope loa jo na mamo ke nana ia kahi e kau al na hoku kahuna. Ua ae aku o Kekilolani me na k/alalo kilokilo hoku, me na kaula,' o Mau'ai'ekllokilo, kaikuaana o Kekilolani, kai jolelo mai i ke alii kahuna hooulu lahul |ia Kapolo, he mea hiki lo'a keia hana ia ikakou ke pualu like i keia, he pohihihl na lena ike o ka. poe akamai ke nana ia. | Aia hoi, o leakou wale no ke hoomaihelehele i na hoku a pau. ua iko ua |-le\ya,.ua ike ua maopopo ia kakou na (hoku a pau aole wahi o lakou wahi e : pee ai, e nalo i ko kakou mau maka, e < hiki ke noii ia lakou mal.oko o ke ao ! eleele o na paia lani e ko kakou mau maka. : . E ou mau makamaka heluhelu moolelo, mai uluhua, mai moloa oukou no na wehewehe ana no keia Mookuauhau, j o kona kuleana no ia, o ka lahui, nona •ka Mookuauhau, o ka lakou mau hana kupanaha, e hilinai a paulele kakou ma ia wahi, i hoomaopopo iho ai kakou 1 Ika lakou mau oihana, me keia a kakou e ike nei. | Kilokilo lani, nana ouli oka manawa, ike kaua huliamahi, hookahe koko maluna o ka aina, na mea nui e ae e komo I no ia ma keia Mookuauhau, na na opua ikilokilo hoku, me na mea e ae a pau. ! E haliu ae kakou maluna o ka moo- • lelo lahui ka mea nona ke kuleana e ihiki ai leeia moolelo he hapai ae a kau pono maluna o ka moolelo pololei, a hiki 1 ka hopena o keia mookuauhau, e kilo'hi a halo iho leakou i na keiki alii me ,k'o laua mau makua hanai. i Eia na 'lii opio ua welawela ke kal Jo ka moa, ua nunui mohaha maikai ko 'laua mau lieleheleha, o Wailoa ke alii, ' me Kaieie ke kaula opio, ka mea nana 'e olali aku'na#kahua nana ouli lani, me ka hooulu lahui. ua olelo aku o Kualiloa ia KapalO, ke alii kahuna hooulu lahui: ; "E hoohui ia na 'lii opio me ko laua mau hanau mua, ua ae aku na papa i kahuna i ka leo alii ia Waikualiialoa, iua hoohui ia o Wailoa me Kealalani, ke i kaikuahine mua ae o Wailoa, hui no ! hoi o ka leie me Keonoonalani, kona ikaikuahine ponoi no, ua hoao na lii me 'ko lakou maluhia, aole o lakou olena : ana, ua kau pono i ke aki na 'lii ( Ua noho na papa alii iloko o ■ oli me ko lakou mau makaainana, me ( ka manao ole ae e kau mai ana he ha;awe kaumaha maluna o lakou, eia nae, jua kii malu mai la ke Akua nui o Kane, ( a lawe aku la ika hanu ,ke kahuna hooulu lahui, a kilokilo po- ' lolel. He elua hanen me kanaono makahiki J i o ke ola ana o Kapolo a make aku la ] ! iloko o ka maluhia, me ka haalele iho |i na maluhia o ka noho ana i na inea !o keia ao-mauwale me ka noho aku o : na ohana ma keia noho ana me ke kaumaha. «O Kualiloa aku no hoi ,ma ia meheu 'hookahi, hookahi o laua alanui i hele I akx\ la, me ke ke'ake'a ole ia aku o ka Imakemake o ke Akua, elua no haneri 'me kanaono makahiki o ke ola ana o Kualiloa a make aku la oia. I

I MOKUNA XXVI, | O Wailoa ke alii. i O Kaieie ke 'lii Hooulu Lahui. O Kauhi ke Kilokilo Hoku. O Wailoa ke alii kiekie e noho ai\a iHia ke poo o kona lahui kanaka, me . Kaieie ke aiii kahuna hoouiu lahui, o Kauhi ke kilokilo hoku, ua paa like na jhana i keia mau alii, o lakou no na poo nui maluna o na alii, me na kahuna a j puni ka aina. ! Ua oleloia na mea a pau e Kaieie, ke ' kaula, e hoike ak'u ana i ka lahui, e iml ' ( ia na pono no ka aina me na 'lii ma ke au o ka manawa o ka pomaikai, o ke : Akua r.o ke poonui- oia mau mea, a kau jaku i na mamo hope loa. Olelo mai la o Kauhi, ke kilokilo hoku, e mawehe ia ae na ike o ka poe akamai ma ke ano o ka poe akamai i like ka ike me ke Akua; na lakou e koho na mea a na kaula e wanana ai, i pololei ai jia mea e koho aku ai. Ua loli ae la na hana hooponopono ana a ka poe i ike ma ka lakou ike hooponopono no ka pono o ka alna me ka lehulehu lahui, ua hooiko ia na olelo e wanana ia ana e na kaula oiaio a ke Akua i koho al. Ua ike o Wāiloa, ke alii, i na hoo» ponopono ana a kona mau kahuna, o Kaieie oia ke poo maluna ae o ka olelo a'o, e hoolohe ia ana no kana olelo e

kona mau hoa kuka ole, ° a - :; » Kauhi ia Kaieie, e hoono: onoho hou ia na Hoku. Na na kilokilo hoku e kaai. like iio lakou kau ana ma na wahi puni ka lewa, ua hoike aku la o Kai< i na kahuna kilokilo hoku, ma kahi < ' tu ana aa hoku i helu ia e ka poe 1.a.i.k0, ua maopopo loa ia ia lakou i ka helu la. Ua wanana ae o Kaieie i na 'lii, ei aku lie kaula nui mai Kahiki mai, ke au mai nei oia i ka moana me ka lawe ana mai i pomaikai no Hawaii nei. ke aku, ka opelu, ka omaka, ke ahi, ke puhikil, maiolo. Ua ninau aku la ke alii o Wailoa ia KaieK he kaula nui eia, owai kona inoa, mai ka aina hea mai oia i hele mai ai. heaha ke kumu ona i au mai ai i ke kai, olelo aku la o Kaieie, ke kaula hoike'pololei, no Nehelalo mai kona aina e Paao kona inoa, o kona kumu i heie mai ai, ua hakaka o Paao me kona ka!kuaana. me Lonopele. a kipaku ia mal la o Paao. Eia oia ma na aina a pau ana e kipa mai nei, e noho ana paha oia ma keia mau mokupuni. O Paao, he kāula oiaio •ia mai kona mau kumu mai, e like me io kakou kulana, wahi a Kaieie i kona mau alii. Ua ike like ae la na poe kilokilo i keia wanana a Kaieie. ua oielo ae o Kaieie. ei aku i ka kakou pukana elua aku o ka kakou mau mamo, e puka mai ai o Paao, me kona waa kaukahi o Kanaloamuia. Noho iho la iakou me ka nanea, a palaka pu, no ka ai i na ai maikai e ono ai ko lakou mau puu i ka nui o ka lakou loaa, he manawa loihi mahope mai, ua hooiiliha ia ka iewa me na ao panopano haeleele o ka lewa. O keia mau hoailona i hoike ia mai \a, he hoomamalu ana ia no na hoailona o j na mea nui e hiki mai ana, ua hoike kumu mai la ka lewa me na mea kupanaha e maopopo ai na hana a ke Akua ma na hoike ana mai ei ae a hiki mai he mau malihini kiekie opuu hou no ka aina, ua oill mai la o Kekuamoeipo, mai loko mai o ka puhaka laahla o Keonoonalani. O ka iwakalua kumamakolu o na keiki a Kaieie, me Keonoonalani, ua kahea ia ka inoa o keia keiki hope o Kekuamoeipo, o ke alii kahuna aku ana ia o na hanauna lahui hope aku. Ua puka mai la nohoi o Kualoa, ke alli hanau umi-kumamawalu a Kealeiani me ke alii Wailoa, ua hanai o K-i---alelani me Keonoonalani i ka laua mau hapuu hou. me ka pulama ia mai e na lahui alii elua, ua hanai maluhia keia mau aliiwahine i ka laua mau.lani a'ii elua, ia Kualoa me Kekuamoeipo. Eia hoi na kilokilo ke nana nei ia Paao e au mai nei i na moana kakai ele~ ele a Kane Honua ma, ua olelo ae o j Papioalii i na alii, he kuhikuhi kuhipuuone, oia, eia o Paao i ka po io kukahi e pae mai ai io kakou nei. He mau la mahope mai ua ike ia k.i moana, e uhi pu mai ana ka ua koko, ke anuenue, kau ka pu.nohu alii, ku'i ka hekili, nei ke olai, eia na olelo manamana o ka uwila ke lalapa hele mai ia i ka lena, ke wawahi mai la i na paia paa o ka lani. olelo ae la o Kaieie i kona Haku alli ia Walloa, eia ka kaua malihini akua a hiki mai, e kukulu koke ia ka haie no Paao', he wa pokole loa ua paa koke no. Ua iho pono mai la ka ihu o ka waa * Paao iloko o Hilo, o Kulukulua ke alii 0 Hilo e noho haku aina ana no Wailoa, ke alii, ua hui ae Ia ka malihini me ke kamaaina, ua hoouna mai \a o Ku\ukulu* I kona kukini mama, loa ia Kama'ema'e, e kauoha mai ana ia Wailoa me Kaieie e ia he malihini alii ua hiki mai 1 Hilo nei, mai ka aina # mamao loa mai. Pau no ka olelo alii. ua nalowale koke m&i la o Kamaemae ke kukini mama a Kulukulua, aia ke hele ala i na Hllopaliku, aole i u iho, noho ana o Kamaemae imua o Wailoa me Kaieie na alil. Hai ana ka hua olelo, a Kamaemae. He malihini nui ua hiki mai i ko kakou mau pae moku nei, oia kuu 1 hoouna ia mai nei e hai aku ia olua e na alii na a ka hoouna ana mai nei a ko oiua kanaka hoopono e hai aku ia olua oielo aku la ke alii o Wailoa e hai ae a oleio aku ia Kuiukulua, e hiki aku ana ka elele alii, o Kaieie ke kahuna o ka mooalii. » Hoi aku la o Kamaemae, makaukau koke iho la o Kaieie no ka he\e ana, ua hala aku la o Kaieie me kona papa kahuna, no ke kii ana ia Paao, ka eueu o ke kukulu o Kahiki ku, aole no i loihi aku hookomo ana na waa o kt alii-ka-huna Kaieie. Ua ike mai nei na lii o Hilo eia ko lakou haku alii kahuna hooulu lahui ke komo aku wi, ua eleu mai la na kamaaina alii. ua hui aku la o Kaieie me Paao. olelo aleu la o Kaieie ia Kulukulua, i kii mai nei wau i ka malihini a kakou e hoi me maua e noho ai, ua ae mai la o Kulukulua. Eia no ka waa o Paao ke waiho nei, o Kanaloamuia, he mea makaikai mau ia e na kanaka o Hilo. i ka maikai o keia waa. ua makaukau iho \a na mea a pau e holo no Waipio, aia hoi ke alii o Wailoa ke hoomakaukau nei no na mea ai. e pono ai na akua nui. Kane, Kanaloa, Kepookapuhunaikeaouli, oia ke kuleana o na kahuna nui. Ua holo mai la na waa no Waipio, o ka waa o Paao me ko Kaieie me na kahuna mai o Hilo, o ko ke alii Kulukulua mau waa, ua hiu mai la koolau wahine ua ahlahl, komo ana na waa alii, kani ka pahu o Owela me Kukona, no ka hiki ana mai o Paao. lTa kani mai la ka pahu o luna o ka waa o Paao, o Kaiuli. kani ka pahu o luna o Omao, kani ka pu o KihApu, ua ike mai ia ka menehune i ko lakou haku alii ia Paao, ua wehe hou mai ia na hoailona o ka iewa nuu, i na hoike ana o na 'lli kahuna o ka po mai. Ua pae mai la na waa i uka o ka aina o ka waa o Paao, ua nalowale koke iho la me na kanaka. Pau ka ike ia ana, o Paao hoi ua komo aku la oia i kona hale me na lii, ua makaukau mai la na mea ai a pau e hoopiha ana i ka lua o ka inaina. Ua noho lokahi iho la na alii me ka maluhia, o Kane me Kanaloa, Keliipookapuhunaikeaouli na Akua a laikou e pule ai oia lahui kanaka, ua ike iho la 0 Paao e pono ana kona noho ana, Ua a'« pono aku la o Paao ia Kaieie 1 na mea e pono ai ka noho ana lahui, me ka fc««panopono ana i na mea e hiki ai i ke akua ke nana mai i ke noi a na kaula, »e »a kahuna, ua hoolohe pono aku ia • Kaieie i keia leo kuhikuhi a Paao, ke alii *ui o ka papa lkhui. (Aole i pau.)