Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 10, 8 March 1901 — KA HAWAWA MAOLI NO O KA HAWAII [ARTICLE]

KA HAWAWA MAOLI NO O KA HAWAII

I keia mau la iho nei i hapaiia ai kekahi Olelo Hooholo iloko o ka Aha Senate e kekahi o na Senatoa o ka Aoao Repubalika, a ma ua Olelo Hooholo nei, ua makemakeia e nol aku keia Ahaolelo o ka Panalaau i ka Ahaolelo Nui ma Wakinekona, e haawi mai ia Hawaii nei i ke kulana Mokuaina me na pono a pau o ia ano hooponopono aupuni kuloko ana. . Aka, i ka wa i lohe ai o na Senatoa o ka Aoao Home Ruia "aloha ole ia'Hawaii," ua lokahi lakou ma ka hoole ana i keia mea maikai loa, no ke kumu, aole ka keia 0 ka wa pono e hana ai la mea. Auwe no ka hoi ka hupo! Ae. he liupo maoli no! I mea e maopopo ai keia ninau i ka Lahui koho baloka,—ka iahui hoi i koho i keia poe paakiki, e hoakaka mua aku ko oukou pailaka nel i ke ano o ia mea, he aupuni Mokuaina. Malalo o na Kanawai o Amerika Huipuia, ua maheleheleia na aina £t pau 0 ke aupuni, malalo o na mahele penei: Mokuaina, Panalaau, Apana a he Mahele. 0 ke aupuni mokuaina, ka mea kiekie loa, mamuli o ka loaa ana o na pono piha o ka hooponopono kuloko malaio 0 na kanawai a pau 1 hanaia me ke kue ole i ke Kumukanawai Kumu o ka aina. He kumukanawai ko kela ame keia mokuaina, a ua hiki no Ike hoololi ia kumukanawai ma ke koho ana a ka lehulehu ma o na mea i kauohaia eia kanawai. He hiki loa ia ano aupuni ke hoopau ae i na kanawai kupono ole i ka pono a i ka makemake 110 paha o ka lehulehu, me ke kaukai ole aku, a haawiia mai ia mana e ka Ahaolelo Nui. Ua loaa no hoi ia ano aupuni, he mau wahaolelo iloko o ka Ahaolelo Nui, ma ke ano he mau Lunamakaainana, a Senatoa; a ua loaa ia mau luna he pc\no koho ma na ninau a pau e noonooia ana iioko o ka Ahaolelo Nui. Ma na Panalaau hoi, ame na ano hooponopono e ae, aia no ka mana o ka hoololi a hoopau kanawai i ka Ahaolelo Nui. Aole loa he hiki ia ano aupuni ke hoololiloli ae i kekahi huaolelo; a he Elele mana ole wale no, ka mea noho ma ka Ahaolelo Nui no ka pane ana i na ninau lehulehu e waihoia mai ana. Aohe ba!oka i loaa ia Elele. Nolaila, ina kakou e noonoo pono iho ana i ke ano o keia mau loaa ana no he hoomaopopo ana, aia no he manao pHikino iloko o keia mamuli oia manao pilikino i ulu mai ai ka manao e kue ikaika aku 1 keia mea 1 hapaiia ae e ko lakou poe paio. 1 ka hoomaopopo ana i ke kulana koho o na Hawaii i keia la, ua hiki no ke olelo ae, he eha-hapalima o na baloka 0 Hawail nei, he Hawaii. Nolaila, ina e loaa ana ia Hawaii nei ke kulana hooponopono aupuni Mokuaina, he mea oiaio loa, e hiki ana no ia Hawaii ke kiola loa i na inoa kalaiaina e heaia nei—ka Repubalika, Demokarata, a Home Rula, a he hookahi no inoa ma ia wa—Hawaii. Ia wa, e hiki ai i na Hawaii a pau ke koho me ka hopohopo ole, me ka makau ole o lilo hou ko lakou pono koho. O ka wa ia e hiki ai ia HawaH nei, ke hoololi, pakui a kiola i na kanawai a pau e pili ana ia Hawaii, me ka ul ole aku i ka Ahaolelo

Nui. Ua like loa no ia me ka nohona ] kuokoa loa ana. O ke kanawai mana i wale no i koe maluna iho o Hawaii ia i wa. oia no ke Kanawai Federala. O i ke kanawai keia e hooponopono ana i ] na mokuaina, na panalaau ame na pili 1 a pau o Amerika Huipula, ma ke ano i aupuni lahui. E hoomanaoia hoi, aole ! ma ko kakou lilo ana i mokuaina, ua j lilo kakou i aupuni kuokoa loa. Aole 1 pela. He kuokoa wale no ma na hooponopono kuloko ana, me ke kue ole 1 nae i ke Kanawai Federala. He mea pono loa, ka hapai ana i keia ] ninau i keia wa, no ka mea, eia no na i "alopeka" ke kaahele nei i waena o ! kakou me ka maalea ioa. Ke hoao nei no lakou, e hookikina i na Hawaii e 1 hana i na mea a pau a ko lakou auna ] i wanana ai i na la i hala aku. Ua ' hoolaha ae ua poe hookae Hawaii nei penei: "Ina e loaa ara i ka lahui Hawaii ka pono .koho piha, alaila, e pau 1 loa ana kau haole'i ka hoopoinoia, ma i o na kanawai ame na hana ino e ae ; a lakou e hana ai." Ua hoole ikaika loa keia mau kolamu i ka oiaio 9 keia mea: aka, i keia mau la, ke hoike mai nei ka Hawaii i ka oiaio o na.mea i < hoolaha mua ia e kona enemi ino. Aole 1 anei e lilo ana keia mea, I kumu kakoo ! ikaika loa no ka mea e hooiliia mai ana maluna o ko kakou pono? E hoea mai ana no. Ke hoike lea aku kakou i ka hemahema maoli no. Malia paha, 0 i mai kekahi: "Ka, i hoole makou i kela mea, mamuli o ko makou makemake e hapal mua ia ka ninau, piii i na hoopoiiopono t ma ke ano taona, a pela aku. Mamua la, a mahope noonoo aku ke a^puni. mokuaina." Eia ka mea apiki—lna paha, e hooholo ana kakou na Hawaii i, ke ano o na hooponopono ana o na taona a pela aku i keia wa, a mamuli 0 kekahi mau hana akeakea a keKahi poe hupo o kakou, kaili h<>u ia aku nei ka pono koho o ka Hawaii, e manao ana anei oukou, e ka Lahui, e hiki ana ia kakou ke hooponopono iho 1 ua mau laupuni kuloko nei, ma ia hope iho? Heaha ka waiwai o ke kuai ana i ka papa no ke kukulu hale ana, me ka 'loaa mua ole o kahi e ku ai? Pela no ninau. 1 He mea nui keia no kakou, na oiwl oiaio o keia aina. Mai nana aku i ke ano o ke kanaka e hapai ana i ka ha'na, aka, e apo aku i ka mea maikai i 'pomaikai ai ka nohona. I Ua olelo mal kekahi makamaka, pe-; nei: "O ke kumu i kue ai ua poe holo'na nei i ka Olelo Hooholo Noi Mokuaina a Kale Aki, no.ke komo pu o ka | Olelo- Hawaii ma ia noi. Ua a'o mai ; nei o Wilikoki ia lakou, aole pono e nol aku e hoihoiia mai ka Olelo Ha'waii, i olelo oihana no ka Panalaau 'nei." Ina pela ka mea oiaio, alaila, ua 'naaupo loa no keia poe, i ka waiho ole 'ana mai i hoololi i ka Olelo Hooholo, oiai, he mea hiki loa no i ke aupuni mokuaina, ke hana i kanawai e ae ana i 'ka olelo Hawaii ma kona aha kau ka'nawai. Aole nae keia poe, i hana pela. jUa kapae loa lakou. j Nolaila, ma ke ano Hawaii, ke ahewa , loa aku nei ke Kilohana ia oukou a pau, e na Keonimana i kue i keia Olelo 'Hooholo. j