Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 15, 15 March 1901 — Ka Huaakai i ke Kahua Mai Lepera [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Huaakai i ke Kahua Mai Lepera

KU IK A EHAEHA KA IKENA AKU I KA LAHUI ILOKO O NA KINAUNAU O KE KINO. —KOIKOI KA HOOPAI A KE AKUA MALUNA O KA LAHUI KANAKA.—KUIī LAULA KA M.ANA O KA PAPA OLA I NA KOMITE AME NA OHU E KIPA MA NA WAHI A PAU A KAPUWAI E UME AKU AI NO KE ALOHA. E like me ka mea i hoolaha mua ia e pill ana i na Komite o ka Ahaolelo a me hoa o ka papa pal Nupepa o Honolulu nel, no ka holo ana no ke kahua ma'i ma Kalaupapa Molokai, pela no i hoakaka ae ai na Senatoa, na Lunamakaainana, na kukaipalapala o Honolulu nei aipe kekahi mau Keonimana e ae, makai o ka uapo o Poka ma, ma Ainahau, i na hora o ke ano ahiahi Poalima, Maraki 1, 1901. HAUNAELE KA MOAE.

Mahope iho o ke kipa ana i na halekuai no ka ohi ana i kekahi mau ia

kalakoa kupono no na kamaaina iloko 0 ka popilikia, ua —i aku la na Kuhi- ! na o ke kiu nei no ka uapo, o ka hora 8:30 ia o ke ahiahi. 1 I ka hookokoke ana aku nae i ka halekuai kamaa o Makanani ma ke alanui Papu, kapalulu ana neia kaapio mahope, a i alawa ae ka hana, o na' Hon. Kalauokalani, Akina ame "wai iho la hoi la? aku nei me lakou a hoea i ka uapo ike aku nei i ka nui uwiki mai o ke kukui o ka "Malulani," | a e kuku mai ana ka mahu. Maopopo iho la o ka waa keia e au ai l ke kal. Me na wahi opeope e paa ana i na lima kai hele aku nei makou a hoea i ke "eanawe" (ke alapii keiai o ka moku pae ana ka leo: "No. you stop here. Oia ke kauoha i loaa mai ia. maua. , A- ( ole kekahi mea e pii lluna o keia mo- 1 ku." I nana pono aku ka hana o mako u, e hulali mai ana ke pihi makai, a he ekolu ko lakou nui. No ka nuf paakiki i loa o ua poe makai nei, ua pii koke ae J nei ke kai "lana malie" a hoaleale, a mamuli o ka hoalele ana a kau wahi. Hono. Makaainana, ua puhee iike aku la ka hapanui o na Hono o ke Komite, a. pau ana i ka hoi. Mamuli o ka hoo-. manawanui o ke Kaiaipahoa o Molokai Hon. P. W. Beckley, ua loaa aku la ka i lono i ka Makai Kiekie, A. M. Browri.' a nana i holo ino mai ma ke kaapio a kipaku i na makai mai kahi aku a laua | kiai ai me ka "malama i ke kauoha." Ma keia wa no hoi, o ka hora 9 ponoi ! ia hoea mai o W. H. Hoogs, ke Komite Hooporiopono no ka moku, a ua hoike mai oia i ke kumu o ke kuhihewa ana 0 kana kauoha. I ka maopopo aia ia Beckley o kona wa no ia i kau ai ma kekahi kaapio a holo hou e imi i na hoa e ae. I ke kani ana o ka hora 10, ka manawa i hoolahaia,-ai no ka holo ana, aole i akoakoa mai na hoa o na Komite. Nolaila, ua paa ia ka moku a hiki 1 ka akoakoa ana mai o na ka hapanui a ua holo hou aku na eleele inika e huli ai i na Hono. i koe. I ke kokoke ana i ka hora 11, hoo'maka mai nei ka poe i kaliia e oili nui mal. lloko o 10 minute mahope ua loheia aku la ka leo o ka makua o ka Home Rula, Hono. D. Kalauokalani e i ana: "Ua pau pono mai la na hoa paahana o keia huakai." I ka hoomaopopo ana i na hoa aukai BBNATOADr. Per»-

sidena o ka Senate. D. Kalauokalan H. P. Baldwin Geo. Carter J. B. Kaoh S. E. Kaaiue J. H. Kahilina 1,. Nakaps ahu. I NA LUNAMAKA AINANA:—F. W Beckley, A. F. Gilfillan J. K. Prender !g-ast R. Puuki J. Emraeluth S. Kawal hoa W. H. Hoogs S. W. Wilcox, W. A ylett J. W. Kelkl, lokua Ahulii S. H Haahea, G. P. J. P. Ma kainai, ame J. K. Paele. NA KUKAIPALAPALAM. J. Stevens no ka nupepa "P. C. A. R. B. Kidd 110 ka "Star" Mr. Prent, no ka Bulletir J. R. Doolittle no ka "Republican" J. A Baker no ka Nupepa "Pake" Mr. Shl2 owa no ka nupepa lapana; J. K. Kauilia no ka "Home Rula" P. J. Testa nn ika Independent" D. H. Kahaulelio nn ika "Lahui Hawaii" ame ka-Lunahoopo-nopono o ke "Kuokoa, nel. (He wahi |haole o W. F. Irvlng kā mkou i ike iho e hookohukohu ana 110 ka Aloha Aina" mai ka ia.) NA MAKA HANOHANO:—i konoia a i ukali pu ma keia huak'ai: Justies C. A. Galbraith o ka Aha Kiekie, W. O. Smith, ka Peresidena kahiko o ka Papa Ola C. B. Reynolds, Luna Nui o ke kajhua mai, ma ke ano pailaka a kamaajina no hoi no ka huakai; Dr. C. A. Clo(ver Dr. Charles Enkles, — he mau kauka malihini no Kaleponi mai. *TA AUKAI HUIKAI:—Rev. J. Kekipi Kahunapule o ka Senate J. P. Kaihahawai Elele o ka Hale o na Lunamakaainana, E. Cayples Esq.—Kaljauo'lelo o ka Senate Moses K. Nakuina, ,Hope Luna-Hoona Palapala. Mahoe ame Jim Kona. ONIU POAHI KA HUILA I ka hora 11:45 ponoi akahi no a kani ke oeoe no ka haawi ana iho i ke aloha no ke kulanakauhale nei, a kau aku nei ka ihu o ka Malulani no ka nuku o Mamala.' Aia hoi i kela wa i hoopuka ai ka moku e oehuehu'-mai ana ke kal me kahi makani kona e pa mai ana mamua pono. A i ka hoea ana aku i ka poe pele ua hoomaka iho la ka moku e auku i na ale kupikipikio. la'u e pupue ana i ke poluea iloko o kahi punee a'u i hooponopono ai no'u iho, lohe aku la au i keia leo: "Ka! nui mHoli ka lapu wale o keia i»oe kakau nupepa. Pau loa ka lumi ia lakou, a o kakou hoi, ka poe no lakou ka moku i hoolimalimala ai, mawaho iho la ka kakou e okukuu ai!" I ae nei hoi kalii Lunamakaainana: Nou n,o ka hewa !e Penatoa K . Heaha no ka mea jo ka kuhalahala ana aohe noho iho: i ka uapo a loaa kahi lumi. O ka ike |holomoku no ia o ia poe, ke miki la no o loaa kahi e moe oluolu ai!" Hu ae nei ka aka.

Ma keia wahi aku, ua hiki ole ke hoomaopopo ae. no ka paulehia i ke poluea. I ka hora 5 o ke kakahlaka Poaono, hoohoia mai nei aia o Kalaupapa'mamua pono, a i ke kiei ana aku, e hookomo ana ka moku i ke awa, O ke mea ano nui loa ma keia wahi a makou i ike aku ai, oia no ka paliku. Hp 2,000 kapuai ke kiekie ma kekahi wahi a ma kekahi wahi, ua oi aku no. Kuhikuhi mai nei ka poe kamaaina i ke alanui hookahi e hiki ai ke pii ilu|na o Kalae. Ke nana aku nae, aole e ,hiki ke ike aku. He nialihlnl maoli no ke nana aku. | I ka hookokoke ana aku o ka moku i ke awa, ike moakakaia aku la kauhale o uka i ka waiho mai me he kulana(kauhaJe la ke ano o ke kuku ana, me na alanui e maokioki mai ana ma ke Jano kuea. He ku maoli no i ka nani ka waiho mai» o keia wahi I ka hookpkoke ioa ana aku i kahi e ku ai, hoomaopopp iho la makou i ke kohu ttonolulu maoli no ka mallno o ke kai aohe wahi aleale iki. ( I Mamua ae oke kuu a-na oka heleuma ua ike ia aku la ko aka poe i ka hoholo nui ae i ka hale ukana. O kahi hooluiu keia o ia wahi. | Aole i liuliu iho ua kuu ka waapa. a kau e aku la keia nei tne na hoa hanohano, W. O. Smith, Lunakanawai Galbraith, Luna nui Reynolds (Lalana) Lpunamakaainana Hoogs ame Wilcox Senatoa Baidwin. ame ia mau hoa kukaipalapala o makou, ma ka waapa mu a. ! Ika hookokoke ana aku iuka aia hoi no hoi. o Thos. K. Nathaniai maluna o g ku mai ana la makamaka a hoaloha kahi e pae aku ai. i E hoomaopopoia nae ma keia wahi, aohe uapo. O kahi e pae aku al, e wahi i paluluia me ka pohaku i hamo puna ia. i pale kai, a he hoopili wale aku no ka waapa i Jca papaku pohaku i palaina ia me ka puna. Ika wa malie 'pono ke pae ma keia wahi, aka, ke hol mai ka ino. nui ka pilikia. j Lele aku nei a uka, lululima me na mai,- aoie hiki ke kamailio aku, no ka piha i ke aloha i ko lakou nohona. 1 I ka pau ana. mai o ko makou poe 1 'uka, ua hoomaka aku Ja ka ninau i na |kamaaina ame na makamaka e noho ana malaila. Ma keia wahi aku, ua kaulUlii ko ma pu hoi i ko lakou nohona, mamua o ka kou hele ana, no ka ake nui e ike aku i na makamaka me na hoaloha a pela huli hoi ana mai. Ane ane paha i ka hora 8 hoakoakoa hou makou a pau ma kahi o ka Luna Nui, a malaila i hooholo ai na Komite no ka .lakou papa hoohana. Ma keia kukakuka ana, i hooholo ai ke Komite e hele kekahi hapa i kalawao e ninaninau ai i ko laila kulana ame na hemahema o ko laila poe. HALAWAI MA BERETANIA HALL I ka hoj-a 9 ua akoakoa ae nei na mal maloko o ka hale hoolaulea o Kalaupapa, Beretania Hall a mahope iho o kekahl manawa liullu o ke kall ana i k®kahi mau Komite lalau, ua hoomaia

na hana o ka la malalo o ka hoomalu m.om. a Hon. D. Kalauokalani. Bla na hoa hanohano i noho ma keia Aha Noelo na Benatoa Kalauokalani, C«rter Kaiue ame Russell na Lunamakaalnana Emaluka, Freendergast, Hsoos Haahea. , *Hon D Kalauokalani ka Lunahoomalu o kela Aha Noelo, a o ka haole kakaupokole o ka Hale o na Lunamakaainana, Mr. J, D. Avery, ka kakauolrfo No ka hikf ole ana o na mahele Oielo o ka Ahaolelo, nolaila, ua hookohula o W. J. Coelho i mea unuhi Olelo. O na poe kakau nupepa i ikeia ma keia halawai, oia kela: Stevens, no ka AdvertiBer Doolittle no ka Republicans, onv»u no hoi no ke Kuokoa, nei, ko ka Home Rula hoi, o Kaulia. i ka holo lio ia a aui ka la hoi mai, ua hakahaka

ka opu. O Kahaulelio hoi ko ka Lahui « Hawaii, i ka makaikai no ia 1 ka Bishop Home, a e ole o "Hanale" iikeia • aku ai kona mau helehelena. No Hoke ho!, ka ikela ana no i ka lele ana iuTsa, ike hou ia aku 1 ka paliku o Waikohe, i ke ahiahi Sabati ae.* j Mamua ae nae o ka hoomaka ana o na hana a ke Komite ua ku mai ka makua Kalauokalani a noi mai i ke anaina e hoomalu, a hea aku la oia i ka Rev. Makaimoku e haipule mai. Mamuli o keia kono, ua ku mai la ua Kahu la, a me na leo uhia, kalokalo ae i na Lani i keia mau mamala olelo. "B lehova! Ke Akua Mana Loa. Ko Makou Haku If\su Karisto. Ke hoomai kai aku nel makou i kou aloha me kou ahonui i ka hoakoakoa hou ana ia makou a pau maloko o keia hale me na hoa hanohano o na Hale Kau Kanawai 0 Kou aupuni nei. E hoolauna mai oe 4 kou Uhane me makou i loaa ai na hoa hooponoporo maikai ana ma keia hana , nui a makou e lawelawe nei. E haawi mai 1 ka ike ka manao me ka hoopono hlkl ai ke loaa ka pono au i maketnake ai ma keia hara. Ma o lesu Kari sto la ko makou Haku me ko makou ho 'Ola no ka wa mau loa. Amene. »*ma kela ana, ua lokahi na mai a pau mn ka ouaana ana. me he la. ua .aola i kn pul° ana aku poe Kakolika.** Ua ktine o Kalauoka'ani a i aku i ke analna. "TTa hopa mal rei na hoa o M Ahaolelo' imua o oukou. a e makemake nei makou e hanwl aku i na kokua a pau 1 hiki ia makou, a ke Viiki, e hooko no makou i na nol a oukou: E hoolohe ana makou ina mea n. pau a otikoti e manao ai e mni. a ke maraolana nei makou, e lilo nna ka oukon mau. hoike i rrea no mnkou •e loaa ai hp a'aka' ara ma na hana a p u e h ki ai ia ke hana 1 mau knnawai e kokua 'ana ia oukou " Ia Kalauokalani i noho iho ai, ua ku mai o Thos. K. Nathanial a i mai! E oluodln mai ia'u e hoike aku la ouko'i no kekahi mea a makou 1 hooholo ai ma kekahi wa i hala ae nei, ao'e no 1 Tiuliu loa. Oia no ko makou wa ' oloho ai e hoomau aku 1 palapa a hoopli i ko oukou hanohano a kē no ha--a.haa aku nei makou e hoolohe mai ana oukou i ka makou noi haahaa e like me ia 1 hoikeia ma o' ko makou Lunahoomalu. I ka pau ana o ka Nakanaela hoakaka ana, ua ku koke mai la o W. K. Makaooa, a i mai : "I ka mea Hanoh;no Senatoa Kalauokalani, ka mea hoi i oleloia ka Pohakuhauoli o Hawaii, a me ka Mea Hanohano. Beckley, ke Kalaipahoa o Molokai. a i na hoa e ae o ka f?enate ame ka Hale o na LunamakaaInana i hlki mai nei mamuli o ka ma"kou palapala hoopii, ke makemake nei makou e hoakaka pono aku i na kumu hoopil maloko o ka makou palapala. e like hoi me na olelo a ko kakou Haku. " O ke Aloha aole o ka mohai ko'u ma-

kemake. •'E Hke me ka mea i palapalaia, he nul ka poe i waeia* a he kakaiknhi nae i kohoia pela no me oukou, he lehulehu a alualu i ka hanohano. aka, he kakai"kahl loa i koho ia. Pela iho la oukou i hiki mai nei ia makou nei, a oia ka makou nei, e noi aku nei ia oukou, e "hana mai i ka mea pono no mako'i." "ITa hiki mai nei oukou me ke kino "hookahi, hookahi manno no ka ana i ka makou noi, aka, ke n*ake-n n k° el makou e hoike aku ia oukou i k°kamea i hanaia i na wa i hala hope akn He lehulehu na Komite e aku i kipa ■mai maanei, aka, aole loa lakou i hoomai i ka makou noi. K» noi ika!ka aku nei makou e haawi ma? i ka mea i hoole mau ia. ia mikou. "O ka mua o ka makou noi, e haawi mal ia makou i ka hooponopono ana ia makou iho. Ua ike aua lohe no oukou i na hoopii iehulehu o na wa i hala aku, aka, ina e haawiia ana keia mea a. nmkou e noi nei, aole loa e ike hou ia ke paonioni me ka makuahana ma keia Kahua Mai. Ua ulu mai keia mau 'Kuee mamuli o na kumu elua: ke poe ī hoolohe i na kauoha a ka poe hoounaia mai maanei no ka hoomalu an i ke Khua nei, a, o ka ljua, mamuli o ka poe kue ia mau Kauoha. "I ka poe ihola o keia mahele hope ka nele mamuli o ka hoolohe ole ia o ka lakou nei me ka lakou hoopii, a mamuli' o keia kumu i ulu nui ae ai na pohihihi he lehulehu wale ma keia wahi. I hooia no keia, e hoike aku au i kahi pilikia i ikeia, no ka wai. He nul ka poe nawaliwali a hiki ole k kolo aku ma kahi o ka wai, oiai h 25 anana wal no k& mamao o ka pa'pu wai, mai ko 1ako« home aku. Ua pinepine ko makou noi ana e hoomoeia ona paipu wai a hikl 1 ua home o keia poe palupalu, ;iole nae he hooloheia mai. Eia hol no kekahi mea ano nui. He auhauia na mai u pau no iaia i ka hooiliia maluna o kana mau keiki. Ma ke

Kahua Mai, aohe ana wahl hana ano nui e hiki ai ke kaukal ke ola i lalla, aka nae, i kekahi wa, ua oluolu mal ke kapena makai e haawi mal 1 kahi mau hihia nana e pale, a ua make no na $25. i kona ekeeke aohe nae ia he mea mau . " " •****! I ka ninauia ana aku ina paha he •wahi kumu ia kana e kue ana i ka t u . na Nui o ke Kahua Mai, ua hoole k i'- ■ mal oia. O na kymu hoopii a pr\. aia no ka maloko o ka. palapala hoo; i' a na mai. I hou mai oia: "Aole loa he pono i loaa ia'u mamuli o ko'u haa■wina wahie, aka, no. ka ai, he maoli no. 0 ka Paloa e loaa nei, o ke ano ino loa maoli no. O ke kamano e loaa mai nei aole !oa he kupono no ka ilio, o ka hapanui, he paukuku hui onionio ono ole. Pela no ke kini Pipi. He ku i ka pono -ole ke ai aku. Ke wehe ae a hemo, he 01 aku o ka pakui a he pilau no. No ka Pipl hou hoi, oia arto hookahi no. Ke loaa mai, ua melumelu, mamull o ka hanalnoia o ka pipi, i ka wa ola, mamua o ka hiki ana mai i ke Kahua Mai He oi loa aku ko makou makemake ke loaa ke kamano klni. "Ke lawe liei ka Papa Ola he hookahi

hapaha o ka ai a na mai e kahu nui me ka uku ole. O ka inakou makemake e Hanaia ma ka paiai. No keia iho la ko makou kumu i makemake nui ai i ka makou wahine ame na ohana, i loaa ke kokua, oiai, he iehulehu loa ko makou poe palupalu, hiki ole ke lawelawe no ka hiki ole i na iima ke iaweiawe i keia mau hana. Ma keia wahi, ua hoopuohaia ke anaina e Prendergast, i k na i ana aku ia lakou: ' O ka n.akou hana k ia i hele mai nei e ike maka i kj oakou piiikia, A ke ike nei makou. O ka makou hanx i koe, o ka hooko aku i ka oukou no . E hana mai ana mak u pela. Aia a hiki aku i Honoluiu." Nui ka hauoli o na mai. Ma keia wa, ku ae nei o Kalaokalani iiuna, a hoomalu aku nei i ka uluaoa o ke anaina,, a ninau aku nei: "Ua lohe pono are : o ou i na mea

a. pu i h< ikela iho nei e Makakoa?" Ae wahi a ke anaina, me Ke kuku like ana iluna. "Pehea la ua po'olei anei k&na hoike? "Ae, ua polelei no," "Ua manao anei ouko i. he mea pono ke hoonui ae ka haawina ai a aukau, mai ka 21 a i ka 25 paona?" "Ae oia ka oiaio loa." "O ke ola ia," wahi a kekahi. i ae mai ai Ina i 12 paona palaoa, pehea ia?" Maikai loa ia, alaila lawa iki ko makou nohona." "A ina i 10 paona pipi pehea la ia?" "O k maoli io aku hoi paha 'a, wahi a ke

anaina i pane like mai ai. I kela wa, ua lieaia al'u nel o R. M. Kaaoao e hele mai e hoike i kona ike a pau e pili ana i ka lakou noi. Nana i hoike mai , ua akoakoa na hoa a pau o ke Komite maiaila a koe hookahi, aku ua makaukau na hoa o ke Komite e ku hoike no ke kakoo ana i na kumu hoopii a lakou i hana ai ma ka lakou palapala hoopii. Ua l ! ke no kana mau hoike me ka kon mua, ma na mea ano nui. Ua i mai oia Aole makou i pilikia maoli mamul' o ka o ka Bil alrlu o 10, aka, no ka h m ' maoll no 1 na mea e ae e h k ole ai ke loaa me ke kala ole.. O ka paa lole |8., ina o ka lole wawae wale.no' ka i n.akemake mai ana pela. Ina hoi e aeia aku ana, aole no e loaa mai ana. Nolaila, pilikia ma-

kou ma kela mea. Na Kaaoao i hoike mai i na hana a ka Papa Ola e uili ana i ka poe make. I mal oia. "He auhauia ka ili ana o ka lua, he $2. O ka poe nele, kaa no malalo o ka Papa Ola na lilo o ka kanu ana i ke kupapau. A ira he mea ano Iako: ina paha ow.au: Ke ike'ka Papa Oia he wahi pono lako hale a ano e ae paha ko'u. Lio paha. Alaila, o ke mea a'u e waiho aku ai i keia mau pono, e kaa ana maluna ona ka uku ana i keia mau hoolilo. "He hoohemahema maoli no ka malamaia na o na ilina e ka Papa Ola, a he kula hele ia no na pipi me na lio e holo hele ai." Mn k!a whi, ua. houhiLllele ole. 1 naau o na malihini, i kana olelo ana mai: "He nui a iehulehu wale na poe a ka Papa Ola i hoouna ai ma keia wahl me ka mai ole, a he nui waie no hoi ka poe i ola mahope iho o ka hiki ana mai ma keia wahi aole nae he aeia e hoi iko lakou wahl i hele mai ai." Ika ninauia ana aku, owai la na inoa oia poe? Pane mai oia: "Eia na ino i loaa ia'u. J. K. Waiamau J. H. Iniha, Kapahu

6essie M. Milham Kanani A. Kaanaana Chas. Prapers, Silas Carter ame Makanoe Williama Kaha ame Molani. Mamuii o ka ninau a ke Komite, ina paha he poe keiki kekahi a na mai. i loaa ole i ka mai lepera,' ua ku mai la he 20 a oi poe makua mea keiki a lawe mai nei i ka lakou mau keiki imua o ke Komite. Nui ke aloha o na maiihini i ka ike ana aku i na makua i hele a paapu i ka aina a keia mai weliweli e paa mai ana i ka lakou mau keiki liilii i kau ole na hunahuna o ka mai maluna o ko lakou mau kino opiopio A.e. Ua hiki ole ke paa ka waimaka no ke aloha i keia poe keikl e paaia nei ma ; kpia wahi hoomainoino nui wale. ♦Aole i hoomiainoino ma ka malamaia ma, alea, mamuii o ka nali ana aka le;>era.*

Ua hoike mai no hoi o Kaaoao, he uku no ka Papa Ola i ka poe e pena a hanu ana i na hale o ka Papa Ola, aka, he ole loa ka nanaia iho o o nn mai. Ika wa e koi aku ai o na mai, alaila iho la ka e loaa mai ai ka hulu me ke pena, a na iakou iho no e lawelawe aku iko lakou makemake. Oka poe lima ole nae, o lakou ke poino, no ka hiki ole ke hana. O kekahi mea a lakou i makemake ai i kaia ma kahi o ka lole o ka Bila Alualu, i mea e hiki ai ke loaa ke poo leta e hiki ai ka lakou mau leta ke hoouna. Ika wa mamua, ua noa ia mea, aka, i keia wa hou, me ke poo wale no na mea a pau e hiki ai.

No ke awa, ua i mai oia. "He nui no ke poe inu awa e noho nei maa nei, a he kanu awa 110 kekāhi poe. Ke manao nei no au, he mea pono no e aeia ke komo ana mai o ka awa ma ke Kahua Mai nei!" Ua olelo mai no ho'i keia mai. i kona manao, "he.mea pono loa ke ioaa ona Home no na keiki kane a na mai; oiai, he lehulehu loa na keiki a na mai i loaa ole i ka mai lepera. E pono no lakou e malamaia ma kahi maemae e like me na kaikāmahlne ma Kalihikai, Oahu. Aka, he mea makehewa paha ke kaukai ana aku a na ka Papa Ola e noonoo mai i keia mea nui. Ala wale no paha a loaa he mau leakoo ikaika mawaho mai. alaiia hiki meia mea. Ke hoio mai na Agrena o ka Papa Ola ianei, mai ka aapo no a na lio, ka holo ke iho la ia I o a ianei. huli no hoi i ka moku, aole i kipa kauhale i ikemaka i ke kulana o ko makou nohona.

Mai keia wahi hookumula o Kaaoao. Ku ae o Emaluka a hoike aku i ke anaina penei:"Ke manaolana nei makou. e haawi aku ia oukou ma ka la 1 0 lulai ae nei i ka pono o ka nohona hooponopono kiiloko ana no oukou iho, a ia wa no hoi oukou e laweiawe ai e like me ka oukou i ike ai he pono no nukou. O ka wa no hoi ia e hiki ai ia ukou ke hoolohe i na hoopii a me na "ohalahala a pau e ulu ae ana i wa-j o oukou, a pela auanei e hiki ai no, ' iia oukou ke kala aku ia mau pili- i ki O na aina a pau, e kaa ana no ia ( m;- 1 >lo o ka oukou hooponopono ana ? p v iki ai no hoi ia oukou ke hana aku ( e li'*- 3 me ka. oukou i ike ai he kupono. ! >* 'i ka mahalo o na mai i keia mau , ol n !" a Emaluka. | Ua konoia aku o Thos K. Naihaniel, ( amahope o ka hoohikl ana, ua hoike mai oia, ua piha iaia ke 43 makahiki) T T a 7 ae nei ka ona makahiki o ka noana ma ke Kahua Mai. He wahi, 1 -mukula kana wahi oihana e noho ( iv i maiaila. He $20 no ka uku mahina. | I! '-o no nae oia uku haahaa ua 51 ar.u '.īaumana. |

No na ninau pili i ka hoopii kue i ka Luna Nui o ke Kahua Mai, ua hoike mai oia, aole loa i oiaio ia mau hoopii. He haole makaala loa o Lalana i ka pono o na mai e hoikeia aku ana iaia, a he oluolu no hoi. No na hoolaha e ae ua kokua oia i na hoike e ae. Mahope iho o ka hora 12, pa kahea o "Hanale" "Aia o Keona Pulu ua ohaka! "ka hooniaha no ia o na hana a hora 2 P. M. Paina Auakea makou ma ka Hale o ka Luna Nui o ke Kahua Mal. I ka noho ana o ka halawai ia auina la ,ua kahea hou ia o Kaaoao. Ua hoike mai oia, he 36 ona mau makahiki a he elima ae nei ona mau makahiki ma ke Kahua Mai. Mamuli ka o ona 0 kona noho loihi ame kona kamaaina 1 ka nohona oia wahi, ua hiki iaia ke hoike pololei mai ina mea a pau e pili ana ika nohona ona mai. I mai oia, he lehulehu wale na palapala hoopii i waihoia aku imua o ke Papa Ola, aka, ua kiola wale ia no. Ma kona manao, wahi ana, he 10 pa keneta waie no o na mai i haki ke lawelawe hana oolea, a ua manao no oia ina no e kaa ana ka hooponopono ana o ke Kahua Mal i na mai alaila, e hiki ana no i ka poe ikaika me ka poe nawaliwali ke malama ia lakou iho. (Pela paha! A nana maka ia iho la ka hoi ka nawaliwali i keia wa, ol loa aku pa-

ha ka noho mana iho. Ka pakela loa aku paha hoi ia i ka hooklekie. ] "He hookahi no o makou manaia ana e ke kauka iloko o elima makahiki. Ma keia nanā, hope loa ia ana e ke kauka, he eha poe i oleloia 6 ke kauka ua tnaemae, eia nae, eia īio lakou maanei i keia wa. Ma ko'u ike aole loa he lihi-1 lihi o ka mai maliina o ko lakou kino." I ka ninauia ana aku i na inoa o ua poe la, hoikē mai oia: "Iniha, Kapahu, Bessie MeMillan ame Kanani." I 'No ka halekuai, alaila au i kela mau ' mahina aku mei, a kuai nala ai, a ua oleloia mai au e uku i hapanui no ka; paona. Aole au i lawe mai i ka uala. I no ka pii uoa. Pela no me ka lole. He ; pipii loa ke kumukuai. I Mahope iho o keia hoike ana ua kaheaia o Ambrose K. Hutchinson, Me he mea la, o keia hookahi ka hoike wa- | iwai nui ma keia la, no ka mea, ua hoike maoii mai oia i kona manao, me ke akea aole hoi kekahi hunahuna o ka , makee loaa i awili pu ia. ( "He 23 ae nei o'p makahiki ma ke Kahua Mai nei. Ua hiki mai 'ai i ka 20 o ko'u mau makahiki. Ua hoomaopopo pono no au i ke kulana o ka nohona o na mai a pau ma keia wahi, a ua hiki ia'u ke kamailio me ka oiaio loa." i Aole au i ike i ka Palapala Hoopii i hoounaia aku nei i ka Ahaolelo, a pela au i ike ole ai i kona kino." Ma keia wahi ua heluhelu pauku ia aku ua palapala hoopii la, a i ka ninauia ana aku o kona manao no ia mau noi ua pane mai oia: "Owai no ka makaua o keia kumuhana pili i ka hooponopono kuloko, wahi; ana. "He mau makahiki loihi i hala,'

"No ke mea e pili ana i komo ana o ka Papa Ola e mahele i ke kalo a na mai, manao au, he mea pono loa e mala lama ia ka mla 15 o ka Papa Ola o ka makahiki 1893, a e hookoia aku me ka paewa ole. No ka malama ole ia o keia rula ke kumu o ka pilikia. "O ke keakea ana i ka Papa Oia mai ke komo ana e mahele i ka ai a na mai he niaikai no ma kahi, a he ino no hoi ma kekahi. O ka kauoha ana i ka Papa Ola e uku no na ukana a na mai, he mea maikai ( na ma kekahi, a he mea maikai ole no : hoi ma kekahi.. Ina e aeia ana keia noi, alaila, e nui mai ana no na hana kupono oie. Ehoouna mai ana no na makamaka me na hoaloha i na waiwai no ka hoopukapuka malaio oia lilo. ia be hana pōno i ko'u manao." 'Aole no au e apono i ka pena a hamo ana o ka Papa Ola i na hale He nui loa na kanaka kino ikaika i kupono e lawelawe i keia hana. Ina e hooiako mai ka Papa Ola i ke pena, ka puna ka hulu, ua iawa loa ia ma ko lakou aoao." *Nui ke keu o na mai i keia mau manao hope o keia hoike. No ko lakou makemake maoli no paha i ka lopa.* "He kanalua ioa ko'u manao no ka haawi ana i na keiki a ka poe mai i haawina'ai piha. na ka mea, ke nui ae

ua hoao no au e loaa keia mea, aole nae | je hiki mai la i keia la." , lakou, aole e neie ana ke koi mai e hOr onui aku i ko lakou haawina. A pela e hiki mai ai ka wa e hiki.ole ai i ka Ahaolelo ke hooiawa i ko lakou makemake." | "Malalo o ka hooponopono a ke Papa Oia, ua loaa i na mai ka Bila Alualu 0 $10 no ka makahiki Ua lawa loa keia' haawina ma ke kala maoli he mea oia;io loa, aole e liuliu ana ia mau dala ma J 'ko lakou poho lima. A pela no e holo i wale mau ai ko lakou kino i na wa a pau." 1 "He mahi kalo no au, ai ka makahiki | 1899 ua hoao no au e hoomoa paiai, ikukulu no i mahu no ia hana. Ua ho,lomua no. A i ka hiki ana mai nae o Mr. Reynolds, ma ka aoao o ka Papa Ola, ua keakea mai oia i keia hana, a !na ka Papa Ola i hoomau i keia hana no ka manawa pokole wale no, a pau loa." I "I keia wa ke makemake ka Papa 'Ola i kahi mea he lalau wale no a lawe, aohe kamailio. He mau loi piha ka'u i ka ia i keia makahiki, aka, ua hiki ae kekahi makai ma ko'u wahi i kekahi la, e ninau mai ia'u ina paha he ai ka'u Ua olelo aku au, he opiopio loa. Ua he ,le aku nae oia malalo o ke kauoha a ka iLuna Nui a huhuki i kuu ai. Aole au ike i ka nui o ka ai a lakou i huki ai, a aole no hoi i hoikeia mai ia'u. Aole no i ukuia mai ka'u ai." Ma keia wahi ua manao ke Komite he mea pono e hoomaha, nolaila, ma ke kauoha a ka Lunahoomalu o ka Halawai ua hoolaha aku ka Unuhi Olelo, e hoomaha ana ka Halawai a noho hou i ke khiāhi, ma ia wahi no, i 'ka hora 7.

fta moku ko kako« paina ahiahi. No keia ieo, pau aku nei makou i ka uapo a kau i ka waapa. I ke kau ana i ka nioku, i nana hou mai ka hana iuka aohe ikeia aku o ka poe i koe. Ia wa hoomaopopo iho nei makou e noho ana no ia poe iuka a pau ka halawai, alaiia hoi mai paha. No ka ioia ino o ka moku i ka nalu. ua haule aku nei au ma kou punee a moe malie a hiki i ke kakahiaka la pu,le. . KALAWAO. . Sabati Maiaki 3, 1901. 1 I ka hora 6:30 A. M. ua hoounaia hookahi waapa mai ka moku aku e ho'.o i uka. No ka nui ioa oka nalu, ua manaoia e poino ana ka waapa. Aka, i ka hoio ana, ua akamai loa na keiki hoe waapa, a ua pae pono lakou a Uoi hou mai no. Ma ka. lua o ka waapa i kau ai au, me na mea kakau pokoie. O Hon. Makainai kekahi i holo pu i uka. Pakeie iio makou, mai anau kal! I ka haalele ana aku iuka, e kau mai ana o Kalauokalani ma maiuna o na lio a e makaukau ana no ka hoio i Kaiawa o a hiki loa i Waikohe. Me ka hakalia ole o ke kau aku la no ia maluna o ka lio o na mai, a holo aku nei a hiki i kahi o ka Luna līui, apana Palaoa, huli aku nei a holo no Kaiawao.

j Ia huii hoi ana mai o makou a hiki: ji kahi o ka Luna Nui, olelo mai nei ke j Pailaka Nui, o Hon. Kalauokalani ma, Maikai no ke alanui o keia wahi. Ia makou i hiki aku ai maluno o ke , ahua e kiei ai ia Kalawao, ike aku la . makou i kahi mea nui i upaiia me ka ] piula. I ka ninau ana i ko makou ala- i kai, hai mai kela, he lua hookio wai no' 'ko Kalaupapa poe. j J Hoio makou a hiki i ka luakini Ka- j jtolika o Kalawao, e pule ana ko laila poe. Aole makou i noho i laila. Hele iloa no makou a hiki i kahawai; loaa |aku nei o Kopena, kekahi o na kokua |kahiko loa e noho kamaaina nei mala-1 ( ila. Nana i pailaka ia makou a hiki i Waikohe. i NA LUA WAI O KE KAHUAAMAI. | He elua keia mau lua wai i paeliia ma ka hahai pali, aneane 1000 kapuai ke kiekie mai lalo ae o ke alanui, a ia aneahe 1500 kapuai maluna ae o ka ili- ] kai. He nihinihi kahi e pinana aku ai a kau iluna.He kolo J§a hiki. E ialana | ana o na lima me na wawae. | He nui no ka wai kahe ma keia mau ( lua, ahe maikai no hoi ka wai. Ua ho- | opuka wale ae no kahi o makou, "ina. paha e loaa keia wai i ka Hui Mahiko , o Kamalo, o ke ola no ia o ko laila poe. O ka lua wai nui, oia no ka lua mua; 1 aia keia lua ma ka aoao mauka, a e ( kokoke ana i ka olaelae e kiei al i kaj uka o Waikolu. He wi»hi no kaie ua paeliia a halua i loaa kahi e hookio ai o ka wai. Ua palupalu ka aoao ma- J waho o kaekae pali, me ka pohaku i ha it\o punaia a paakiki. He pāipu 8 iniha ke anawaena kai hoomoeia mai keia wahl aku. f

I Oka lua wai. ua hanaia no e like ia. aka, nae, he kiekie ikt ae kona * > jiho ana maluna o kekahi. He paipu i liniha ma keia wahi . O ka mea kupanaha makou < Jai maanei. Oia no ka pii ana mai o ki wai o ka lua mua a komo i keia 1';« eiua. E pahaohao mai ana paha kā lehulehu i keia mea, aka, he oiaio kei.» Penei i hiki ai 1 ka wa e kahe an.i ka wai o keia paipu elua a komo t ke p u pu mua e kahe ae ana malalo. ao,.- - hiki i keia wai ke komo aku i lai > no ka piha loa o kela i paipu mua laila, e hoona hou i ka lua. He • iohao no na hana a keia wai. Mo h*. V hoi iau i la no Eleile. Mahope iki iho o ka hora 12 hull makou no ka Baidwln Home, Kalawa •. a mohe iho o ka makaikai ala ia H"t: maikai, huli hoi loa mai ia makou i » Kalaupapa. Ma Kalawao au i halawal ai m. 1 * kokua kahiko loa i noht> nia iu. v> :h no na makahiki he 20 a oi. o Manu I kuu wa kamaiii loa ko'u ike ana ma Lahaina, a akahi no au a ike h iaia. He oi aku no hoi aka paa o k»-n« kino. Maikai no ke ola. l T a hele nun no nae a hakalalu. no ka elemakule 0 ka mea keia nana 1 malanui i k<< u luaui makuakane i kona mau la op:» ma Lahaina. i kona wa i mai ai iu± i ka moku okohola. Mahope iho o ko makou paina aua ! ma kahi o ka Luna Nui, ua launa ikt | iho la makou mawaho o ka hoonanea ana i ka hone a na oh»- k - I leawe a na keiki o Kalaupapa. ! Mamuli o kekahi ieo maikai e uh- nma iana ike aloha. ua kupu like a- t | ka manao iloko o na malihini a p.i-.i e haawi i kahi lau oliwa o ke aloha n» keia poe keiki. Ma ka lulu ana. u.t loaa he $8., a ua makanaia aku ma ki lima o ke alakai o ka puali puhl olv C. M. Wainui. 1 ko makou hoea ana i ka uapo m» ka manao e kau i ka waapa a kau ak i i ka moku, ua loaa iho la he kuia. a makou i weliweli nui ai. Oia b<»i ua pii mai la "na 110 ahiu o ka m" ana" a uhi pu i kahi uapo o Kalaupapa. He kohu pali ka nimui o n * ale. a ke poi mai, me he hekili ia n.i nakolo i kahakai. Ua holo mai kekahi waapa a m.i waho aku o ka poina nalu, lana, a n« ka lohe ole ia o ka makou mea e ka mailio aku ai, ua 'hoounaia kekahi kanaka kamaaina, o Kaianl ka inoa, • au i ka waapa, me ka leka a Kalau okalani. Ma keia leka i kauohaia aV 4 I ai ka moku e holo a Waikolu. n»;«laila makou e kau aku ai. • He mau minute ke ku ana o k*>U "keiki puhi olali o Molokai" ma kuapn e hakilo ana i ka nalu, a liuliu iki. m lele aku la oia iloko o ke kai mimikī. Ua hooho ae kekahi mau haole maiihini, e make ana paha oia. Aka. e like me ak i'a, pela no kela i luu aku ai a kaa mawaho o ka poina nalu. Ua au loa aku oia a kau \ ka waapa. Ike aku la makou i ke ani peahi ana mai o ke kupakako maluna o ka wnapa. me he la e i mai ana, "ua hiki.'' HOI HOU KA PAAKAI I WAI •'»» KOLU. Ia wa, kahea mai nei o Kalauokaiani, e hoi makou e kau ma na lio. ;i holo no Waikolu. 0 ka huli like ae nei no ia o maknu a kau ma na lio. Aole ulia i loaa ma kela hul! lioi ana, a hikl wale no i ko makou haalele ana i na iio. Ma Jta pali ko makou pinanu ana « hiki i ka lae o Waikolu. He wahi ia e au ana i ke kai, a aohe hoi poi o ka nalu ma keia wahi. Ma k»'ia . wahi i pili mai ai na waapa. a le)aku makou a kau. Pela » hana liiiii ia ai makou a pau i ka moku. KANI KE OEOE HAAWI KE ALOHA NO MOLOKAI. Ia makou no a pau iluna o ka moku o ka wa no ia i hiu ae ai o ka h#»!»' uma, a hoomaka hou na enegini i ka lakou mau paahana no ka uuli hol . mai. 1 Ika hora 12 ponoi oia po, ku raa-* , kou i ka aiapo, me na kino ola mai -* kai, aka, me na puuwai luuluu i k« , aloha no na oiwi iloko o na kinounan a kela ma'i luku. j Eia ka leo hookahi i loaa mai la ma:kou: E HAAWI I KO MAKOU AI/>'HA A NUI I KA LEHULEHU. AOLI i E HIKI IA MAKOU KE HAI AKī T T 1 NA INOA O KA MAKOU POE I IKK I NO KA MEA, AOLE NO PAHA Or KOU I IKE. AKA, E OLUOLU O! - KOU E HOOLAHA AKU, HE AI/>H \ MAKOU IA LAKOU. Nui ke aloha : j keia leo. 1

KE.ALOHA O HAWAII IA UNCLE SAM. | "SAY! UNCLE SAM!! E HOAO ANA MAKOU MA NA ANO APAU E HO OPUHILI IA OE, YO(J SEE I