Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 14, 5 April 1901 — Page 4

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Joshua Jon Lacar
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

AHAOLELO

Mai ka aoao O ma@@

            koke iho la o Lukela e h@@@@@@ hoohaka ka ia Keokeo Pila a @ole ia P@a Keokeo ka heao ana e hoopili pu nua ma ka pala. Aole nae i ko kela manao o ke keiki Lokini, no ka mea, ua kaupalenaia ka nui o na puni ola hoi, ua pau koke ae la ka manawa o ka Ana Sente e noho ai a ea kokoke mai ka manawa no na hale a elua e noho haiawai hui ai. I'a manaola e pue ke wahi pookii wale iho no @@Lukela a aole e hiki ana laia ke hoonana aku la Pila Keokeo, a i ole Heleuma Keokeo. He kuhibewa nae keia. No ka mea, ma o kana mau olelo i keia kakahiaka ua hiki ke hoomaopopoia ua lua ole kona mana a me kona ikaika. Ua Ikaika kana mau oleio i hoopuka ai no Pua Keokeo. Ua Ikaika no hoi kana mau olelo laula no kona aoao ponoi Iho, a no kela, ua ano hoopipili aku la o Kalauokalani ma ka aoao o ka Peresidena i pau iho la ma ke ano hamohamo palaina puna. He wa wale no koe a haulehia a nohaha Li@@'o Heieuma Keokeo aka, ua noi koke la ae la e hoopanee ka Aha, a pakele iho la oia.

            Mahope koke iho o ka pau ana o ka heluheluia ana o ka moolelo ua ku koke ae la o Lukela a noi ae la e kapaeia na rula. He hana malihini keia i kinohi loa o ka weheia ana o na hana, aka no nae, ua ae ia iho la. Alaila, noi ae la no ka Poakolu ka bila kanawai Senate 421 oia ka bila kanawai Walona (dispenuary act.) Ma kela wahi i haule iho ai he poka pahu kainamaka iloko o ka Aha ma o ke kokua ana ae a Kalauokalani. Eu ae nel o Keokeo a noi ae la e ae ia aku ke komite e walho ae i hoike ma ia manawa hookahi. Kokua o Kikilla Palaunu a me Aki aohe he mana a kuleana i koe o ke komite maluna o ka bila maiala o na manao o ka olelo hooholo i hooholoia i ka Poalima. Olelo hou ae la no o Kaaka ma me ka Ikaika o na olelo ua pololei o Lukela a o kana noi hookahi wale no ka mea e nana la.

            A me ka puka ole ae o kekahi mau hoakaka mai a Aki ae ua noi ae la ola e lilo kela bila i hana no ka Poalua.

            Noi ae la o Kanuha e lilo o Lukela i laia no ke Komite Hookolokolo ma kahi o Kaiue i hoohakahakaia.

            Kokua o Kaaka i ka Aki noi, oia ke noi e noonoola keia bila i ka Poalua.

            Maanei i ku ae ai o Papai a wala@u owelawela ae la. Ola nei kekahi lala o ke Komite Waiona. Ua olelo oia he eono wale no la i waiho ai o keia bila ma ka lima o ke komite. A nona ponoi iho aole i loaa he manawa laia e heluhelu pono ai. Ke hana nei ola elike me ikaika i loaa laia. He bila loihi kela. Ina aole i hoapono ka Aha Senate i kana mea i hana ai ua ike no lakou i ka mea e hana ai--hookohu ae i mea okoa ma ko'u wahi , a i ole haawi aku ka bila ma ka lima o kekahi komite okoa aku. Aole oia e ae ana e hookikinaia oia me he holoholona la.

            Ua olelo pane aku o Lukela ma ka olelo ana o ka Aha Senate no ka haku o kana mau bila. Ua hiki ke kaupalena i ka manawa hana o kekahi komite maluna o kekahi bila. Ua hiki no hoi ke kauoha i kekahi o lakou e'waiho ae i ka hoike, a ua hiki no hoi ke kauohaia aku e hoihoi mai i kekahi bila i makemakeia.

            Kokua o Kaaka i keia manao o Lukela. Ina aole he hiki ia Papai a me kona komite ke lawelawe i ka hana, wahi ana, ua hiki no i ka Aha Senate ke haawi i ka hana ma ka lima o kekahi komite i hiki ke lawelawe i ka hana.

            Ua kokua pu ae la no hoi o Kalauokalani i keia manao hookahi o Lukela. Ua ku oia ma ka aoao o ka olelo hooholo, a me kona manao i hooholola ai i ka Poalima. Ua olelo ae oia ela ka bila lioko o ka aha Senate a aole ma ka lima o ke komite.

            Noi ae la o Kanuha e haawila ka bila ma ka lima o kekahi komite kuikawa. Kue o Kaohi i keia nol.

            Me kela mau noi lehulehu ua kokoke ae la ka manamana o ka uwati i ka manawa e noho hui ai na Hale a elua, nolaila, ua noi ae la o Kikila Palaunu e hoopanee ka Senate a ka Poakahi.

 

POAONO

Maraki 30

            Maloko o ka Hale i keia kakahiaka ua waiho koke ae la ke komite kuikawa i hookouia no ka noonoo ana i ka olelo hooholo Hale Helu 79 e pili ana no na wahi haawi hoailona, pauabi a me kuhea Halewai a ka poe makai e manaoia nei e kukulu ma Honolulu nei. Ua olelo ae ka hoike, o ke nou a ka Uamuku o $10,000 ma kana heike ponol. ua hoomaopopola kela huina dala ma o na hoomohonoho ana i kekahi poe o Honolulu nei, aka, mahope o ka pau ana o kana hoike i ka makaukau, ua hoea mai la he mea i maa ma la ano hana a ma kana i hoonohonoho ai ua ikeia he $26,500 ka buina dala e hiki ai ke kukuluia a paa na wahi haawi hoailona he 25. Ua hoike hou ae ke komite, ma Ame@ika Huipuia, ua lako na kuianakauhale i like ka nui me Honolulu nei me kela mau mea. He hoike na ka hapanui o ke komite a ua noi ae lakou e hoaponoia ka olelo hooholo. Ua waihola ma ka papa a noonoo pu ia me ka hoike a ka hapauuku. O Maunakea , Makainai, Kumalae a me Kawaihoa ka hapanui o ke komite a o Mokimana ka hapauuku.

            Ua hoike ae no hoi ke komite kuikawa la lakou ka noonoo ana o ka bila kanawai Hale Helu 37, Kanawai Sabati,penei:

            "Ua hoomaopopo kou komite ua hiki no ke hooloilia ke kanawai a kupono me ka makemake o ka lehulehu. Ua kokua makou i ka waiho ana o na hooponopono o na hana hoohauoli ma ka lima o kekahi municipaia a hapamahele @@@@ kukuluia ana, ma ke'ano hoo@@@@ono kuloko, a me kela iho la, e lawe mai ana makou he kanawai e pakui ana ma kahi o ka bila mua." Ua waihola ma ka papa a noonoo pu ia me ka hoike a ka hapauuku.

            Maanei i ku ae ai o Kahapula a hoopuka ae la i kekahi mau olelo ikaika e kue ana i ka hoolahala e na manao houpuupu ma'i pubonika el@ele, he mau hana hoi ia nana e hoopilikia ana i ke ola o ka lehulehu a hoopilikia hoi i na hana oihana kalepa.

            Ua waiho ae no hoi ke Komite Mahiai he hoike maluna o ka bila kanawai Senate Helu 6, he bila e hoomaopopo ana i na alanui ululaau. Ua hoapono ke komite no kona hooholoia ana a e heluhelu ekoluia i ka Poakahi.

            Malala o ke kapaeia ana o na rula ua heluhelu ae la o Maunakea i kela mau bila hou ana i hoolaha ai he la ma mua iho: Kanawai e hoololi ana i ka pauku 120 o ke Kanawai Kivila elike me la i hoololiia ae e ka Mokuna 22 o na Kanawai Kau o 1892 a he Kanawai e pili ana i na holoholona komohewa. Ua heluhelu ekahiia ma ke poo a haawila i ke Komite Pai.

            He olelo hooholo ka Hihio i waiho ae e pili ana no na aianui o Lahaina a me on a $15,000 no ka hana ana. Wahi ana na ka Ilamuku Mui e hookaawale nei i ka haawina no keia wahi.

            Aole he mau olelo hooholo i kow, nolaila, ua hapaila ae ka noonoo ana o na hana o ka la. O ka hana mua oia no ka hooholo ana ma ka heluhelu ekolu ka bila kanawai Hale Helu 56, e hooponopono ana i ke ano o ka hoohanaia ana o na limahana ma na hana aupuni o ka Teretori.

            Makemake o Kika e hookomola keia hoololi lioko o ka pauku i penei. Aka nae hoi, i ka wa e ikeia ai ka holomua ole o na hana ma o ka nele i na limahana kupa maoli, ua loaa ka mana i ka Luna o na Hana Hou a i ole na Papa Aalanui e hoolimalima i kekahi poe limahana e aku.

            No key makemake o Kika makemake pu iho la o Makekau e hookomo i hoololi e olelo ana aole e ae la kekahi mea e paa ana i kekahi oihana aupuni e hoohanaia ma kekahi hale aupuni e kukuluia ana ma ke Teretori nei.

            He olelo hooholo ka Kahapula i waiho ae ai maanei. Ua makemake oia e kohoia i komite na lakou e hookipa mai i na lala o ka Aha Senate i ka manawa e malamaia ai o ka aha halawai hui.

            Ua kue o Lopikana i keia noi, a olelo pu ae la ua kue keia halawai e manaoia nei i ke kanawai. Ua nonoi pu ae la oia e waihola ma ka papa ka olelo hooholo, a i ka wa i kokuaia ai kana a kauohaia mai la ka poe e kokua ana i ke noi e ku iluna, he mea e kona kahaha i ka ike ana, ala hoi, no ka manawa mua loa, ua kakooia kekahi o kana noi e ka poe o ka aoao Kuokoa.

            Mahope iho o ka pau ana o ka aha halawai hui ua mannao pu iho la na hoa o ka Hale ua pau pu ae la no me ka lakou hana ponoi a hoomaka nui ae la e kukuku iluna no ka liuliui ana e hoi aka, ua kani koele mai la ka hamare a Lunahoomalu Akina e kauoha mai aan i na hoa e noho iho lialo a e lawe hou ae i ko lakou mau noho, no ka mea aole i hookuu ka Hale.

            Ma keia wahi i heluhelu ae ai o Emaluka i kana bila kanawai i hoolaha ai i kekahi o na la i hala, he kanawai e kauoha ana i na luna nui o na hui i hoohuila e walho ae i ka lakou mau hoike olalo e pili ana i ka lakou oihana, a mahope o kela ua hoopanee iho la ka Hale.

 

KA HALAWAI HUI ANA

            @@mua o ka noho ana o ka haiawai hai o na Hale elua ua ninau aku a ninau mai kekahi mau hoa o ka Aha Senate mawaena o lakou iho i kahi i nalowale ai ka olelo hooholo hui a Pila Keokeo i walho ae ai i ka Poakahi, ka la 25, ka olelo hooholo e hoomaopopo ana i ke koho ana o kekahi mau Senate no na makahiki eha o ke kau Ahaolelo.

            Aole anei aia ma ka lima o ke kakauolelo o ka Aha Senate? wahi a kekahi a @ ole paha, ua hookomoia e Pila Keokeo iloko o ka pahu hau o ka Heleuma me kekahi mau bila kanawai a Kikila Palaunu? wahi hoi a kekahi.

            E hoomanawanui iho kakou a hoea mai ke kakauolelo; o ka mea hookahi wale no ia i hiki e hoike pololei mai i kona wahi e hele ai, oia i aole loa on a ae e kaawale aku mai kona waihona aku kekahi mau kope bila kanawai a olelo hooholo paha.

            E kamakamailio ana no lakou maalo ae ana ke kakauolelo e kuiee ana i kekahi puolo pepa nui, a ia wa i waihola aku ai o ka ninau e pili ana i ka olelo hooholo i loaa eheu.

            "Aole anei i loaa ia oukou maanei?" wahi ana me ke kahaha nui. "Ina aole maanei alaila, eia aku la ia Makainai. Ua haawi au iaia i kekahi la aku nei.

            Nokeia iho la o Makainai i ka huli a aohe he wahi mea a loaa. Ua ninau hou la aku ke kakauolelo no keia kino pepa i nalowale, a o kana wale no o ka pane ana mai ala ka olelo hooholo ia Makainai. "Ke paa nei au he palapala hooia no ia mea," wahi hou ana.

            A oiai ke aneane loa ae nei e hiki i ka manawa e noho ai ka halawai nolaila, ua komo aku la na hoa o ka Aha Senate a lawe ae la i ko lakou mau noho pakahi maloko o ke kuea e hoopuniia ana e na hoa o ka Hale, a he hiona pioloke ke ikeia nei i keia manawa.

            He aha kukakuka a pokole no hoi ka i malamala e ka aoao Kuokoa i keia manawa a hooholo iho la lakou e hoopanee i ka noho ana o ka aha a i manawa okoa aku.

            Ua oho like mai la ka Lunahoomalu o ka Hale me ka Peresidena o ka Senate. Ua lilo ae la ka hoomalu ana o ka halawai la Peresidena Lukela. I ke kuahaua ana no ka weheia o na hana ua olelo pokole ae la ola:

            "Ua walho aku au i ko'u noho a kulana Peresidena a aole nae he mea i hanaia maluna o kuu palapala walho. I kulike ai me na olelo o ka olelo hooholo e kauoha ana e halawai hui na Hale a elua, ua manao au ua hiki ia'u ke noho hoomalu ma keia halawai."

            Ma ke noi a Pila Keokeo, i kokuaia e Mokimana, ua kuheala iho la na inoa o na laia o na hale a elua.

            Noi o Kikila Palaunu e heluheluia ka olelo hooholo nui. Ua ninauia ke noi aka, aole @e mea i kokua ae.

            Me ka puahia no hoi noi ae la o Mokimana e hoopaneeia ka aha halawai. Ua kuka kokeia keia noi e kekahi mau hoa lehulehu o ka aoao Kuokoa, a ma ka ninau ana ua hooleia ma o 23 poe hoole kue la 9.

            Olelo ae la o Pila Keokeo Heleuma maanei he nui na hoa i hoopuka ae "kanalua," nolalia, he mea pono e ninau hoomoakakaia ko lakou aoao e koho ai mamua o ka noonooia ana o kekahi hana. He mau olelo hoopau koalaaia wale iho no keia ma ka manao ana o ka noho nolaila, ua rulaia mai la o Pila Keokeo a kauohala mai la e noho ilalo.

            No keia hookuemi hope ia ana o key noi a o ua Pila Keokeo nei ua noi hou ae la ola e hoopaneeia a ka Poakahi ka heluhelu ana o ka olelo hooholo.

            Ua kue ikaika iho la o Aki i kela noi ma o na peku wawae ana a me na uwau lima ana aka, ua hooluhi makehewa wale iho no oia i kona wahi kino uuku a'kahe ma-u wale iho la no na hou, oiai, ua rulaia mai la oia ua hu loa ma kulakula kana mau kmailio hookeke niho.

            Ma keia wahi ua ikeia iho la ua lawa kupono ole na palapala pai hakahaka koho o na Senatoa. Ua hoounaia ka elele e kii i ua mau pepa la, a i keia wa e noho kailia nei ua nui na noi i walhola ae. Hookahi nae mae i maopopo loa ua puka ae na hauwalaau like ole mai ka ponaha ae kahi a na Senatoa e noho ana, a o ka oi loa aku paha hoi o na waiaau ana mai na kileo ae no ia o Kikila Palaunu, Aki a me Kaaka. Ua pono loa ko Kauka Lukela noho aha mai ma ke ano he lunahoomalu, no ka mea, ma kana hoomalu kakauha wale ana no i hoopiola ai keia mau hauwalaau i ano ku i ka hoohaunaele.

            Ua hiki no hoi ke hoomaopopoia i keia manawa ala he kuee kuloko a he hukihuki ana o na manao mawaena o kekahi mau hoa o ka aoao Kuokoa. Ua hoomaopopola no hoi i keia wa a me kekahi la hana mamua ae oia o Lukela, Kanuha a me Keoni Palaunu ke ano kokua aku nei i ka aoao Republika. Nolaila, me keia mau hoomaopopo ana ua manao iho la o Kikila Palaunu o ka manawa kupono keia no kana noi. Nonoi ae la oia e hoopanee loa ia na hana o ka aha halawai. Ma ke koho ana maluna o keia noi ua ikeia ka hopena penel:

            Ma ka Ae-Na Lunamakaainana Eleki Kika, Kilifalana, Haabeo, Huga, Kauimakaole, Keiki, Keliikoa, Kumalae, Makekau, Maunakea, Lopikana a me Wilikoki, Na Senatoa Aki, Palauwina, Kikila Palaunu, Keoni Palaunu, Kaaka Papai a me Palika--20.

            Na Hoole--Na Lunamakaainana Ahulii, Akina Hihio, Kahapula Emaluka, Ewaliko, Kaauwai, Kaniho, Kekaula, Mahoe, Makainai, Mokimana, Nailima, Paele, Penikalaka a me Puuki. Na Senatoa Kahilina, Kalue, Kalauokalani Kohi, Nakapaahu a me Keokeo--22.

            Aole i koho o Kanuaha a me Lukeia.

            'Maanei i ku ae ai o Kaaka a pekupeku ae la ma kona mau aoao a pau ma ka ninau ana no ke aha la i kuheala ai o keia halawai hui a no ke kumu a no ka hana hea la. "Ke manao nei au ke hoaoia mai nei kakou e hoolilo i mau mea paheneheneia," wahi ana i kamailio ae ai me kuhi manamana ana o na lima a noho iho la ilalo me ka hookekakaha ana o kona pauku kino.

            Ua noi ae la o Kahapula maanei e hoomaha ka aha halawai a hiki i ka hora 10 o ka Poakahi, Aperila 1. Ua ae ia ke noi ma o 25 poe ae ku ia 18.

            Mamua o ka hookuu ana o na hana o ka Hale i keia la ua walho ae la o Emaluka he olelo hooholo e noi ana e paholaia aku na kono ana ia Peresidena Makinele e hooloihi mai i kana huakai e manao la e kaahele no na Kapakai o ka Moana Pakipika a i na kapakai a aeono o Hawaii, ka "Paredaiso o ka Pakipika." Ua hooholo lokahiia keia olelo hooholo.