Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 14, 5 April 1901 — Page 5
| This text was transcribed by: | Leanne Ah You |
| This work is dedicated to: | Mahalo to all those working hard to make this project complete |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Ahaolelo
Poaha, Maraki, 28,--"Auhea oukou, e kahi popoki no hoi a kakou i auwana hele ai i ka Poakolu nei ua hoi hou mai nei a aia la ke okuu mai iluna o kahi noho mau ona. Ihea la kahi i hele ai au hele no hoi a opili a hokukule." A peia iho ia, e na makamak. Ua hoi hou ae la i ka home kahi popoki auwana a keia poe, a pela pu no hoi, ua hoi hou ae la i kona noho kahi popoki e ka Aha Senate oia o Lukela. Ua pinana hou ae ia oia a lawe ae ia i kona noho i keia kakahiaka a noho hou mai ia e hoomalu i na hana oka Aha. Ma kona nanaina ua hoike mai ia me he mea ia aole he hana ano nui i hanaia eia--aole oia i haalele aku i kona noho i ka Poakolu--a aole no hoi oia i hea kino aku i ka halawai a ko lakou aoao i malamaia ma ia ahiahi elike me ka maa mau o ka maiamaia o na aha haʻawai. O na hana i lawelaweia aole i maopopo aka, o ka mea i maopopo, ua hi ae ia no aia ma kona wahi mau. ʻA eia oia ke noho nei, a mahope iho o kekahi mau kamakamailio pkole a mama e pili ana no kan palapela waiho i ka noho, ua hooholoia iho ia e hoopanee i ka noonoo ana a ka Poakahi.
E hoomanaola ua olelo o Lukela i ka Poakolu "ua like no a like iaia ina ua waihola aku ia maluna o ka papa, ma kaekae o ka papa a i ole malaloʻpono ae o ka papa," oia hoi, ua pili kela mau olelo ana no ke ano hana e hanaia ana maluna o kana palapala waiho i ka noho. He mea mapopo ole ke kumu a me ka ano o kela hookuikahila ana o Keokeo me Lukela, a koe aku hoi ke ano o ka hookuikui hou ia ana o ke kaula, i moku mawaena o laua. Eia nae, ua paa hou a au noho hoʻaloha hou lana. Ua pau ae la keia, a e hele aku kakou imua ma kahi o na hana i lawelaweia.
Ua heluhelu mai la ke kakauolelo he palap;ala mai a Kakauolelo o ka Terehori. Kupa, e olelo ana ua kakauinoala e ka Kiaaina ka bila kanawai e hookaawale ana i kekahi huina dala no na lilo o ka Ahaolelo. He nuhou nui kela i na hoa. O ke ano hoi o ia, e nakeke ana na ekeeke me na lelo o ka manu aeko.
He bila kanawai hou ka Kanuha o ka hoolaha ana ao e hoomaopopo ana i ka hoouna ana o na opio Hawaii i Amerika Huipuia no ka hoohaauao ana.
Elike me ha mau ua kapaela na rula a heluhelu ekahila ma ke poo a haawila i ke Komite Pai.
I ka ae hou ia ana e kapae na rula ua heluhelu ae la o Palika he hoike mai ke Komite o na Aina Aupuni e pili ana no ka hila kanawai e hoohoa ana i ka lawaia ana me na mea hoopahu. Ua hoike kue ke komite maluna o keia bila, no ka mea, wahi a ka hoike, ke ae ia keia hana e lawelawe lauie ia, o ka hoao ana no ia e hoonele i ka lehulehu me na iʻa a o ka oi aku o ka popilikia o na kupa oiwi. No kela mau hoakaka ua hoaponoia iho ia ka hoike.
Na "ka Maua o Kona Aina," Kalau@kalani, he hoolaha kanawai no ka hoohui ana i hookahi ke kulanakauhale o Honolulu. Ua heluhelu eluaia ma ke poo a haawila i ke Komite Pai.
He bila kanawai hou no hoi ka Kaiue. He kanawai kela e hookuu ana mai na kuai hoopaa ana ka home noho o kekahi ohana nona ka waiwai io he $3,000. Ilike me ka hanaia ana o ka bila kanawai maluna ae pela no me kela.
Ua ukali koke aku no hoi o Keoni Paiaunu mahope o ka meheu o Kaiue a hoolaha ae ia e lawe mai ana oia he bila kanawai e hoomaopopo ana no ke ao ana i na mea e pili ana i ka mahiai. Ua haawila keia bila kanawai ma ka lima o ke Komite mahope iho o ka heluhelu mua ia ana ma ke po.
He hoike hou no hoi ka Palika o ka heluhelu ana mai ke Komite o na Aina Aupuni, e hoike ana hoi maluna o ka olelo hooholo e noi ana i $25,000 no ka hana ana i ke alanui e moe ia mai ke alanui Moi aku a hiki i ke awawa o Kalihi. Ua hoike hoapono ke Komite i ka manao o ka olelo hooholo aka, aole me keia huina ae ia i makemakeia. Ua hoapono ke komite i ka huina @aia i hookaawaleia maioko o ka bila haawina mua, oia hoi he $22,000. Ua waihola keia hoike ma ka papa a noonoo pu ia me ka Bila Haawina.
Na Kaiue hou he olelo hooholo e noi ana e hookaawaleia i huina kala o $19,500 no na alanui a me na alahaka no ka apana o Wailuku. Ua waihoia ma ka papa a noonoo pu ia me ka Bila Haawina.
Oiai ke makemake nei kekahi hoa o ka Hale e hoopau loa ia kahi $1.00 auhau kino, maanei i ku ae ai o Aki a olelo ae la e lawe mai ana oia he bila kanawai e hookuu wale ana no i ka auhau kino mai kekahi kane ae i ioaa iaia na keiki he elima.
Ua hooholoia ka bila kanawai Hale Helu 16 ma ka heluhelu ekolu ana, he kanawai hi e pili ana i ka mana o na lunakanawai hoomalu maluna o na hihia karaima.
He moekahi wale no na hana a hiki i ka heluhelu ekolu ana o ka bila kanawai e papa ana i ka hoohanaia ana o ka poe aole i kupono i ke koho balota ma kekahi mau hana aupuni, i hoomaka ai ka ooloku hoopaapaa e like no me na hiona mau. Ua kue na Senate Palauwina, Kaaka, Kikila Palaunu, Keoni Palaunu, Aki ame Palika i ke kino a me ke kulana o ka bila elike me ia i waiho hoikeia mai ai e ke Komite Hookolokolo. Iʻa olelo o kai ina e hooholoia ana keia bila o ka hoao an no ia e hoonele aku a kaihi mai i ka hana mai ka lima o na Hawaii Opio no lakou na makahiki mawaena o 15 me 21. Ua paipai a kakoo ikaikaia o "Aki ma keia mau oleo ana. Aole i kulike ko Kalauokalani manao me ko Aki a au kamailio ikaika oia ma ka aoao e hooholo loa ana i ka bila.
Aole i hoolohela ka Kaiauokalani a nolaila, ua noi a ua waihola ma ka lima o na komite o elima lala no lakou na inoa Kaluokalani, Kikila Palaunu Palauwina, Palika a me Nakapaahu.
Ua hooholoia ma ka heiuhelu ekolu ana ka bila kanawai Senate Heiu 30 e pili ana ia Lahainaluna.
POAHA, Maraki 28,--Pau na hoa o ka aoao Kuokoa o ka Hale o lalo i ka hoolauwilila i keia la e na moho o ka aoaoa Republika, a o ka hopena ua hoopanee koke ka Hale. Ua pau no nae kekahi mau hana i ka hanala. I pau nui i ka hihia ma o ka bila kanawai a Kalauokalani. Ua olelo ua bila kanawai ia penei: He Kanawai e Hookuu ana i Kekahi Mau Waiwai Lewa mai ka Hoopaaia ana," a pela aku. Oleo o Lopikana e haawila i ke Komite Hookolokolo aka, ua kue ia ma o ka oleloia ana ae he hana hoapaapa wale no ia aio i ua pau mua i ka hooponopono o hoaponoia e ke Komite Hookolokolo o ka Aha Senate a he hoonui hana wale no keia. Ua hiki hoi. Noi hou ae la o Lopikana e noonooia ma na pauku a i ka ae ia ana o ka wa no ia i hoomaka ai na hana hoomakeaka a hoolauwili.
Ma kahi e olelo ana "elua pipi kauo" olelo ae nei o Kika he mea pono e pakuila aku "elua pipi walu" pu kekahi ma kahi o na waiwai lewa e hookuuia. He pono lo kena hoololi a kahi haole, wahi a ka manao o loko o na lala Kukoa, e ae aku. A ae la iho la. Komo ae la no hoi ka Paele hoomakeaka, makemake ola e hookomia ka huaolelo "waa," no ka mea, wahi ana, aole i lawa pono ka huaolelo "waapa" e ale ai la laua. Hoae iho la o Kumalae e okomo iho i kama wahi hoomakeaka iloko o ka bila ma ka oleo ana ae o na pila hookani kekahi a na haumana kula a me na pepa mele a na kumu kekahi mau mea kupono e hookomia iloko o ka bila, aka, no kona kamailio a minoaka pu paha hoi kekahi, noonooia, a ia manawa i hoemu koke ia aku ai kana mau hoololi, a komo koke iho ia na manao hoohuoi he mau hana epa wale no kela, a no ka mea paha hoi kekahi eia koke ae no ia o Aperila Fulu. Hala ae la kela. Ku hou o Lopikana a noi hou e kiola loa ia ka pauku e pili ana i na kaa paikikala, oiai o kekahi ano kaa wale no ka i hoakakaia, a ua ae ia keia me ka maikai. Aka, ia Kilifalana i ku ae ai a olelo i hookahi kaa a me ka lio ke hookuula no kela a me kela ohana, o ka hoomaka koke iho ia no ia o ka hoopaapaa, a iloko wale no o ka hoopaapaa a hoopanee wale no na hana no ka la. Iloko no o keia hoopaapaa ua noi hou ae la o Lopikana e hookuuia ke kau ana o ka auhau maluna o na uwali a me na kaula, ua alu koke ia aku la oia a me kana hoololi no ka mea, ua ahuwale ka noʻa, a iaia i noi hou ai e haawila i kekahi komite kuikawa, oia like na ano, nolaila, aohe he hana hou i koe a o ke kau wale no i ka papale a hoi.
Aole no nae i nele na hua maikai ma kela la hana o ka Hale. I ka weheia ana o na hana ma ke kakahiaka, ua hiki kino ae la o Kakauolelo Kupa a kukal ae ia ua kakauinoa ke Kiaaina i ka bila kanawai Hale Helu 1, Ka bila kanawai hoi kela e hookaawale ana i ka huina dala o $45,00 no na lilo o ka Ahaolelo, a mailoko ae o kela huina e loaa ai ka uku o na hoa a me na luna o ka Hale.
Mahope koke iho o kela ua hapalia ae la ka noonoo ana o ka Emaluka bila ma ka heluhelu ekolu ana ne bila hoi e kaupalena ana i ka manawa no ka hoakea ana i na alanui. Mai hooholoia keia bila aka, no ko Emaluka hiki ole ana ae au hoopaneela iho la ka noonoo ana, a o kekahi no hoi, he mau ninau kekahi a Mokimana i makemake ai e ninau iaia.
Aole i nana ia ka hoike kue a ke komite i waiho ae ai maluna o ka bila kanawai a Kawaihoa e pili ana no na keena hoahu buke maloko o na halekula. Ua manao ke komite he hana hoopau dala wale no keia a pela lakou i waiho ae ai i ka hoike e kue ana. Aohe i nana ia keia a hooholoia aku la ua bila nei ma ka heluhelu elua.
I ka pau ana o keia au kohoia, mai la he komite kukawa na lakou e hooponopono i ka bila kanawai taona a Makekau a oia no ka mea nana ka bila Mokimana, Emaluka, Paele Mahoe Eleki a me Keiki. I ka wa a Makekau i hoolaha mua ai i ka bila ua olelo oia he nui na hemahema o ka bila i ikela a he mea pono e waihoia ma ka lima o kekahi komite kuikawa. Ua waiho ae ola he noi me kela ke ano aka, ua hoolela mamuli o ke kue i na rula o ka Hale.
He eono hoike Komite a Makainai i waiho ae ai i ka wa hookahi. He elua e hoike ana maluna o kana mau bila ponoi oia na bila no ke kau helu ana i na hale o Honolulu a me ke kapa inoa hou ana i na alanui. Ua hoapono ke komite i kela mau bila me ka makemake pu e hooholoia. Ua hoike kue ke komite i ke noi o $107,000, no na alanui o Hana, a hoike hoapono hoi i ka Mokimana noi o 1,000 no ke alanui awawa o Palolo a me ka Kekaula noi o $3,000 no na alanui o Kau. Maanei i hookohu mai ai o Kahapula ia Wilikoki a me Kilifalana i mau luna hoomalu no na Komite Mahiai a me Komite Papa Ola me Hoonaauao no ka manawa kowa a me ka loihi o kona noho ana ma ka noho olai o Akina e kaawale ana.
He mau olelo hooholo noi kala no kekahi i waihola@ a ua hoomoeia, a e noi ana hoi i $3,000 no onahalekula no Kohala: $450 no on a hale noho no ke kumukula o Kaanapali, Maui.
He olelo hooholo no hoi ka Maunakea i waiho ae e noi ana no ka hookohu ana o kekahi komite kuikawa na lakou e nana a noii i ka pono a me ka pono ole o na mea e hoikeikeia nei ma ke kulanakauhale e pili ana i pa pahu a wahi haawi hoailona a kuhea hoi i ka Halewai, a mahope iho o kekahi, hoopaapaa loihi ana au ae ia, a kohola iho la o Maunakea, Mokimana, Makainai Kawaihoa a me Kumalae i komite na lakou e hoapono ina ua kupono a kupono ole paha ke noi o $15,000 e nolia nei e haawila aku no ia hana.
He bila kanawai hou no hoi ka Lopikana o ka hoolaha ana ae e lawe mai ana oia e pili ana i ke Kanawai Hoola o ka makahiki 1898, a pela no hoi o Kaniho i hoolaha bila kanawai hou ae ai.
POALIMA. Mar. 29,--I ka wa i weheia ai na hana i keia la ua hoakaka ae o Peresidena Lukela ua ae oia mamuli o ke noi a ka hapanui o kona aoao e lawe hou i ka noho no hookahi la wale no, a oiai ua hala aku la ia la me kona hora he iwakalua-kumamaha nolaila, e noi aku ana oia ia Kaiue e lawe ae i ka noho. Ua noi aku oia ia Kaiue pela a hoololi noho iho ia laua. Maanei i ninau aku ai o Kikila Palaunu ia Lukela ina ua waiho aku oia i ka noho no ke kali ana i ka hopena o na hana e lawelaweia ana maluna o kana palapala waiho i kona kulana Peresidena, ua ae aku o Lukela.
Ua heluheluia a waihoia no ka noonoo ana i ka Poakahi he palapala mai ke Kakauolelo Kupa aku e olelo ana, peni:
O ka Pauku 69 o ke Kanawai e kukulu ana i aupuni no ka Tertori o Hawaii i aponoia ma ka ia 30 o Aperila, A.D. 1900, ua hoakaka, iwaena o kekahi mau hana a ke Kakauolelo o ke Teretori, "e hoouna aku oia iloko o na ia he kanakolu mahope o ka pau ana o kela a me kela kau o ka Ahaolelo he hookahi kope o na kanawai a me ka moolelo o ia kau i ka Peresidena, ka Peresidena o ka Aha senate a me ka Lunahoomalu o ka Hale."
I kumu e hiki ai iaʻu ke hooko au i ka manao o keia pauku o ke kanawai ke noi haahaa aku nei au e hoounaia mai laʻu ka moolelo o ka Aha Senate mai ka ia mua o ka noho ana o keia kau a hiki iho la i kela lia, i hooiaio kupono ia e ka Peresidena a me ke kakauolelo, a e hoounaia ae no hoi mau koʻu keena ke makaukau i ka wa pono ka moolelo i hoolalo kuponola o keia a me keia ia, a e waihoia mai no hoi malalo o kaʻu hooponopono ana kekahi huina dala kupono no na lilo hana e pili ana i ka hoomakaukau ana i na kope like ole.
He elua palapala a ke kakauoleol i heluhelu ae maanei mai ka Hale mai e olelo ana ka manao o kekahi palapala ua hooholoia ma ka heluhelu ekolu ana, ka bila kanawai Senate Helu 28 e pili ana i na pihi kau kuka G. A, R,; ua haawila keia i ke komite koa a me Papai. Ua like no ka manao o kekahi palapala iho me kaia ae la a e pili ana i na bila Hale Helu 15 me 40, a ma kenoiia ana au, hooholola aku ia laua ma ka heluhelu ekahi ana.
He hoike no hoi ka ka hapanu o ke Komite Hookolokolo, oia o Pila Keokeo a me Kaiue, i hoike ae maluna o ka palapala a Kiaaina Dole e pili ana no ka hooponopono hou ana i na kanawai o ke Teritori o Hawaii. Ua olelo ka hoike a ka hapanui o ke komite o ke "Noi" ana aku o ke Kiaaina ia Lunakanawai Kiekie Frear e hoomakauakau oia ia e hooponopono hoi i na kanawai Hawaii i "popilikia" ma o ke Kanawai Kumu he mau hana ku ole ia i ka pono a he kaihi mana hoi ia ma ka aoao o ke kiaaina i hiki ole ke hoaponoia e ka Ahaolelo. Olelo hoi o Kaaka, ka hapauuku, ma kana hoike, aole oia i ike mahea ia a ma he ano hea la i hoao ai ke Kiaaina e kaihi ae i ka mana o ka mahele Kau Kanawai. Ua nui ka hoopaapaa maluna o keia mau hoike a nui no hoi na noi i waihoia. Ua noiia pu la e hoapono i ka hoike a ka hapauuku a hooleia. Noi o Kikila Palaunu e waihoia ka hoike a ka hapanui o ke komite ma ka papa a ma ke koho ana au ae ia, ua koho o Lukela a me Kanuha ma ka aoao e hoapono ana i ke noi.
Maanei e hiki ana paha i ka mea heluhelu ke hoomaopopo iho i ke ano helelei aku o na unahi posi mai a Pila Keokeo aku a ua pau hoi ke kau ana o ka inoa "Ka Makua o Kona Aina: maluna o Kalauokalani. Ua hiki i ka mea heluhelu keʻ hoomapopo iho pela ma na ano a pau, no ka mea, nakeia koho ana maluna ae e hoomaikeike a e hooia pono aku i kona noonoo. A o kekahi no hoi eia o Lukela, Kanuha a me Keoni Palaunu ke ano haalele aku nei i ko lakou aoao i kohoia ai a ke huli nui ae nei a kakoo i ka aoao hapauuku o ka poe Repubalika.
I ka noho hou ana i ka auina la ua hapiia ae ia ka noonoo ana no ke kuleana o ko Kaiue noho ana ma ke ano Peresidena a nui a lehulehu no hoi na peku i oiliili ae ma na aoao a pau. Ua hoopauia nae keia mau walawalaau ana ma o ke ku ana ae o Lukela a olelo au waiho aku oia i ka noho a ua loaa ke kuleana ia kaiue e noho malaila.
He hoike no hoi ka ke komite kuikawaʻ i waiho ae ai, ke komite hoi ia lakou i waihoia aku ai ka noonoo ana o ka bila kanawai e pili ana i na lawelawe hana ana ma kekahi mau hana o ke aupuni. Ua olelo ke komite e aponola ka bila a e hooholoia a e hookomoia keia mau olelo "koe nae na keiki a na makua Amerika no lakou na makahiki mai ka 15 hiki i ka 21." O kalauokalani, Keoni Palaunu a me Nakpaahu ke komite na lakou kela hoike. O Palauwina a me Palika na lala i koe o kela Komite. He hoike no hoi ka laua i waiho ae ai e olelo ana au hoapono laua i ka manao o ka bila holookoa koe nae ma kahi e olelo ana no kahoopaahao; ua manao laua ua lawa no ka hoopai i kau ia ma ke uku dala ana.
He mau olelo kue a hoapono no hoi ka i hoopukaia e pili ana no ka hoike aka, no ka hope, ua hooholoia ka hoike a ka hapanui.
Alaila, waiho ae la o Lukela i keia olelo hooholo:
Oiai, he heluna nui o na bila Senate i hoolahaia a i waihoia ma ka lima o na komite; a
Oiai, ua nui a au lawa ka manawa no ia komite e hoike ae ai maluna o ia mau bila ma ke ano noapono a kue paha, a o na hana hooulolohi ana he mea no ia e hookaulua nui ai i na hana o ka Senate; nolaila, e
Hooholoia, E hoomakaukau ke kakauolelo i papap hoonohonoho o na bila Senate a pau i hoike ole ia mai kekahi Komite mai, e hoike ana i ka helu a me ka inoa o ia mau bila pakahi, ka ia i haawiia ai, a me ke komite i haawiia ai, a e kau ia ua papa hoonohonoho nei ma kekahi wahi kupono o ke keena Senate i loaa ai he kuhikuhi nana e hoo manao i na lala a me ka lehulehu pu; a e
Hooholoia, E hike ae na komite i ka Aha Senate ma ke kakau ana me ka hoohakalia oia, ina no ka loaa ole o na kokua a i ole loaa ole paha kahi e halawai ai, a i ole o keia mau kumu a elua o ke kumu nui ia nana i hoohakalia i ka lakou mau hana, a no kekahi mau kumu eʻae paha, na kumu i hoike ole ia ai o ia mau bila.
Kokua ikaika loa o Kikila Palaunu i keia olelo hooholo, a o Pila Keokeo hoi, ka mea hoi nona ka manao o ka olelo hooholo i laweia mai ai au olelo ae oia aole i like ka hoike ana a ke komite maluna o kekahi bila me ka miki ana i ka poi a hookomo ae i ka waha, a i ole me ka inu ana i ka wai mai ke kiaha ae. He hana nui keia mea he hoike komnite, wahi hou ana, he hana hoi me ke akahele a me ka noii pono ana ma ka aoao o ke komite. Ua ike no oia ua makemake o Lukea e waihia ae he hoike maluna o ka bila kanawai Waiona. He bila loihi keia, a oiai o Lukela ka makua o keia bila, ua hiki iaia ke ike iho i ka nui maoli o ka hana e kau nei maluna o ke komite.
"Aole owau ka makua o leia bila," wahi a Lukela me ka huhu, a ia Pila Keokeo i haawi aku aiʻi ka mahalo ua oleo hou ae la oia ina aole he makua o Lukela alaila, he kupunakane oia no ka bila. Ua nui no na hoopaapaa ana a me na manao i hoopukaia a no ka hope, ua hooholoia ka olelo hooholo.
No ka holopono ana o kela olelo hoholo a Lukela ua waiho ae ia oia, he olelo hooholo hou e pili ana i ka ila kanawai Waiona (Dispensary Bill.) Ma ka hapa hope o keia olelo hooholo, ma kahi e olelo ana e hooholoia, ua olelo oia, e hoike ae ke komite me ka hakalia ole in a ua loaa a loaa ole paha ka lakou hoike, i hiki ai i ka Senate ke laweiawe hana maluna ona.
Ua owelaewla ka Senatoa mai olaa mai.Ua olelo oia ina au makemakeia e pepehi i ka bila he mea pono e lawelaweia ia ano hana i ka wa e malamalama ana ka ia i lolo, aole hoi i ka wa poeleele ka wa hoi e uwiuwiki ana na hoku, elike me ka Pila Keokeo e manao nei e hana.
Mamua ae o ka puka ana ae he wahi huaolelo mai a Pila Keokeo ae, au komo koke ae ia ilko o ke keena Senate ke Kakauolelo a ke Kiaaina a waiho iho la he palapala mai ke Kiaaina aku. Peni ka manao o ka palpala:
Ma keia, ke waiho aku nei au i kela mau hookohu ana na oukou e noonoo iho:
Edmond Peason Dole, Loio Kuhina, Iune 14, 1900.
Theo. H. Lansin. Puuku, Iune 25, 1900.
John A. McCandless, Luna o no Hana Hou, Iune 14, 1900.
Alatau T. Atkinson, Luna Nui o ka Oihana Hoonaauao, Iune 14, 1900.
Jacob Foster Brown, Komisina o na Aina Aupuni, Iune 14, 1900.
Wray Taylor, Komisina o ka Oihana Mahiai a me Ululaau, Iulai 2 1900.
Henry Clay Meyers,Hope Luna Ho, Iune 14, 1900.
Henry Clay Meyers, Hope Luna, Hooia, Iune 14, 1900.
Arthur M. Brown, Ilamuku, Iune 14, 1900.
Water Eugene Wall, Ana Aina Nui, Feberuari 1 1901.
Ma ke noi a Kikila Palaunu ua hoomoeia ka noonooia ana o ka palapala a ke Kiaaina a i ka Poalua, Aperila 2.
He mau kamailio pokole hou ka Lukela maluna o kana olelo hooholo alaila, hooholoia iho, a pela pu no hoi me ka Kaaka olelo hooholo e olelo ana, penei:
Oiai, ua waihoia mai ka papa hoonohonoho e pili ana no na likl o na makahiki elua e hele nei i kulike ai mne ka manao o ke Kannwai Kumu; a
Oiai, ua haawiia keia papa hoonohonoho o na liko ma ka lima o ke Komite Hookolokolo na lakou e hana i bila kanawai; nolaila, e
Hooholoia, Ma keia ke kauohaia nei ke Komite Hookolokolo e hoihoi mai i ua papa hoonohonoho la i keia Aha Senate me ka hakalia ole i hiki ai ke noonooia ka hana kupono e lawelawe ai.
Malalo o ke poo na hana o ka la ua hapiia ae la ka noonoo ana no ka bila kanawai a Aki e pili ana i ka hookuu ana i na makua na lakou na keiki he elima mai ka auhau kino ae (ua oleloia ka poe hanau keiki nui) a haawiia i ke Komite Hookolokolo. Bila Senate Helu 50 e pili ana no i na anuhau, Bila Senate Helu 51 e pili ana no ka hoahu ana i na aila mahu, ua haawila i na Komite Imi Hana a me Komite Bila Huikau.
Malalo o ke kapaeia ana o na rula ua waiho ae la o Lukela i keia n@u hoolaha bila kanawai hou:
1 Kanawai Ola o ka Lehulehu.
2 Kanawai e Hoomaopopo a e kukulu ana i Keena Komisina Oihana Kaahele.
3 Kanawai e Hoomaopopo ana i ke Ana Kaulike Maluna o na Hana Auhau
O ka hope Keia o na hana ma ka Aha Senate i keia la a hoopanee iho la.
POALIMA, Maraki 29,-- Ua akoakoa ae na hoa a pau o ka hale i keia la koe o Lunahoomalu Akina ame Kilifalana, o kaʻ mua mauli o ka ma@, a o ka hope, no kekahi kumu i maopopo ole,.
Ma ka weheia ana o na hana ua heluhelu ae ia o Kakauolelo Meheula he palpala mai ka Senate aku e olelo ana au hooholoia he elua bila, hookahi no ka Senate ponoi, bila Helu 30, a o ka elua, bila Hale a Lopikana e pili ana i ka mana o na Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena ma na hana kahu malama waiwai. O ka bila kanawai Helu 2 keia o ka Hale a o ka bila mua hoi a ka aoao Republika i hooholoia ai.
Malalo o kekahi olelo hooholo ua hoike ae ia o Hihio i kona manao makemake e ike nona ponoi iho i na mea a pau e pili ana i ka oihana wai o Lahaina, a no ia mea ua kono aku ia oia i ka Luna Nui o na Hana Hou e hoomoakaka mai ia mau manao pohihihi ona.
Maloko no hoi o kekahi olelo hooholo i hoika akea ae ai o Mokimana i kona manao aloha hoakanaka a manao kokua hoi ma kona waiho ana ae i keia papa hoonohonoho uku hana, penei:
Kakauolelo, Kakau Pokole, Maheleolelo, $12.00 pakahi o ka ia; Makai o ka Hale, $7.00 o ka la; Elele me Malama Hale, $4.00 pakahi o kala; Kahunapule, $200 no ke kau; Kokua Ekahi, Kakauolelo, $10.00 no ka la; Kokua Elua, Kakauolelo, $4.00 o ka la; Mea Panapapa Mikini Kakae, $7.00.
Noi ae la o Mokimana e hoaponoia ka manao o ka olelo hooholo a owai no la hoi ia mea opu noonoo a aloha ole e hoao ana e kue i keia mea maikai. Aole i kulike ko Eleki manao me ko Mokimana ma kekahi itamu. Makemake o Eleki e hoopii ae i ka uku o ka Elele, mai ka $4.00 ae a i ka $5.00 o ka ia, a ia Keiki i kokua ai, ua hooholoia iho la ka olelo hooholo ma keia hoololi. E hoomanaoia ua waihoia hela mau olelo hooholo malalo o ke kapaeia ana o na rula.
A me keia no e ku kapae nei nei na rula ua waiho ae o Kauimakaole he olelo hooholo noi dala i $1,000 no ona halepaahao a me hale noho o ka mea malama no Kipahulu, Maui; $720 uku hope makai no elua makahiki no ka apana no maluna ae; a i $1,500 no ona halekula a me hale noho o ke kumu no Uiaino, Hana, Maui. Ua waihoia keia a noonoo pu me ka Bila Haawina.
He bila hou ka Nailima o ka hoolaha ana e pili ana i ka ninau auhau; na Maunakea he bila e pili ana i na waiwai paa o ka Oihana Hoonaauao a he bila houʻiho e pili ana i ke komohewa ana o na holoholona; na Penikalaka he bila e auhau ana he $10,000 maluna o ke tona kopaa, a na Emaluka he bila e pili ana i ke hooia ana o na buke o na ahahui.
A laila, hemo ae la na kuka o na hoa o ka aoao Kukokoa a noke nui iho la i ka palukuiuku i na hoao ana a pau a ka aoao Republika e hoolapuwale a e hooilio i mea hooheneheneia ka bila kanawai a Kalauokalani, "Ka Makua o Hena Aina," a oia ka bila kanawai e hookuu ana mai ka hoopaa ana a me ke kuaiia ana o kekahi noi a Kilifalana i ka Poaha, Maraki 23, a iloko nui wale no o ka hoopaapaa a hiki i ka hoopaneeia ana o na hana. He ekolu noi e ku ana imua o ka Hale ma ia manawa i hoopanee ai. O ke noi a Lopikana e haawiia ka bila ma ka lima o kekahi komite kuikawa. Ua ninaula keia noi a hooleia--he @ ma ka ae he 16 ma ka hoole. He Kuokoa wale no keia poe he 16. O Ahulii, Kekaula, a me Keliikoa, ua koho iakou ma ka aoao o ka poe Repubalika. Nioauia ka Kilifaina noi oia hoi, e hookuuia i hookahi kaa@@ a ulupaia iho la no hoi keia noi a hoka iho ia o Kilifalana, a o keia haawina hookahi ka i paholala aku mauna a kekahi noi a Lopikana@@ ke nui e @@@kuu ana i ka uwaii pakeke a me ke kaula.
Ua noi hou ia ae ia maanei e ka aoao Kuokoa e hapaia ka noonoo ana no kekahi mau hoololi i hoo holoia i ka Puaha maluna o ka bila. Ua kuheia na ae a me na hoole, a hooholoia na ka ae ana o 18 poe Kuokea ku ia $ Repubalika, a me keia koho aoa ua huli hou ae la o Kekaula a kuikui lima hou iho la me kona hoaʻloha nui a maikai. Maunakea, ma ke koho ana me ia me ka poe Repubalika. Aohe o Eieki a ne Kilifalana ma keia koho ana.
Manao iho nei o Makainai ua akea a ua laula ka bila ma kekahi o kona ano noiaila, nonoi ae la oia ma ke ano he hoololi e kaupalenaia ʻa i ka $500 ka haina kala waiwai lewa e hookuuia. @ hoopohihihila ko Emaluka noonoo no keia wahi hooloii, a olelo ae ia oia ina e lawe ia mai ana he mau hoololi hou e noi ana oia e haawiia ka bila ma ka lima o na Komite Hookolokolo, a ia Kika i hoao ai e pahonohono i ka Makainai hoololi i ano moakaka pono ae, ua nohoia iho la ke hoololi a Makainai a me ka Kika mau hoao hooponopono e ka Hale holookoa. Noi ae ia o emaluka e haawila ka bila ma ka lima o ke Komite Hookolokolo. Kokua o Makekau a i ka ninauia ana ua @@@@@. He wahi hana hoolalau wale no paha keia a Emaluka ma, no ka mea, ua noi koke ae la o Makekau e hooholoia ka bila ma kona heluhelu elua ana elike me ia i hooholoia ai e ka aha Senate, a ae ia iho la. Me keia i hooholoia ai ka bila, makemake hou iho la o Emaluka e hiolala ka huaolelo "hoolahaia" ma ka hapa hope loa a e hookomoia ka huaolelo "aponoia." Ua hooleia, no ka mea, in a e hanaia ana pela, e hoihoi hou ia ana ka bila i ka Aha Senate no ko lakou apono ana maluna o keia wahi hoololi huaolelo, a he mea ia e hele ai ka bila i ka apa loa; a olai ua aʻo ia lakou nei ma keia ano hana no maluna o ka lakou bila kanawai e hookaawale ana i ka huina dala o $45,000 no na lilo o ke kau pela la kou i awiwi ai e kinai a kanu i keia noi hope a Emaluka.
E hoomanao, e ka mea heluheiu, me keia ano ahan iho la i hele loa ai i ka apaapa loa ka lilo ana i kanawai ka lakou nei bila kanawai Helu 1, oia ka bila kanawai i hoakakaia maluna koke ae nei. I ka Hale i hooholo ai i keia bila ma ka heluhelu ekolu ana, au hoounaia aku i ka Aha Senate no ko lakou apono ana. Ma ka heluheluia ana au ikeia au pe-la ia ka huaolelo Beritania "Forty" me keia nei "Fourty." He hewa no keia noiaila, hoopololeiia iho nei e ka Aha Senate a hoihoi hou ia aku la i ka Hale. Ua hoapono ka Hale i keia aka nae, hoololi hou iho ia lakou i ka huaolelo Beritania "Publication." (Hoolahaia). i "Approval." (Aonoia); malalo o na rula aole he hiki i ka Hale ke hoololi i kekahi huaolelo o kekahi kanawai mahope iho o kona hooholola ana ma ka heluhelu ekolu e ka Aha Senate. No deia kumu ua uiolohi loa ka lilo ana o keia bila i kanawai.
E hoopololei hou ae ka kakou kamailio ana maanei. Ua pau ae la ke kaua maluna o ka bila kanawai a ua hookaawaleia ka Poakahi ka la e noonoo ia ai ma ka heluhelu ekolu ana. I ka wa i ae ia ai no ke kapae ana i na rula ua heluhelu ae la o Lopikana
he palapala mimoriala i kakauinoaia e na hui like ole he kanak--mai ka nunui a ka liilii, e nonoi haahaa nui ana aole e pono e hooholoia kela bila kanawai.
he elua bila Hale i holo ma ka heluhelu ekolu ana a au hoounaia i ka Aha Senate, oia ka Emaluka bila e kaupalena ana i ke Aupuni mai ka hooloihi ana i na alanui a no lakou ankauoha e ku nei, a hiki i Ianuari, 1905. Ma ke koho ana maluna o keia bila au lokahi pu aku ia ke koho ana a ka aoao Republika me ke Kuokoa. O ka elua o na bila i hooholoia oia ka bila e hookaawale ana i mau keena buke maloko o na halekula. Ua lokahi like no ke koho ana maluna o keia bila, a o Eleki a me Kumalae na mea kue o ka aoao Repubalika.
Ua haawiia ka Palika bila e pili ana i ka uku o na hoike a me kiure ma ka lima o ke Komite Hookolokolo, a o na bila elua a Makainai, e pili ana kekahi no ke kau helu ana o na hale, a o kekahi no ke kapa inoa ana i na alanui, ua hooholoia laua ma ka heluhelu alua ana a waihia aku la no ka heluhelu ekoui ana i ka Poakahi, Aperila 1.
Ua hapai ia ka noonoo ana i ka auina la ka olelo hooholo a Paele, e hoole ana i ka haawi ana aku i ka Buke Moolelo o ka Hale ia Kakau olelo Kupa. Ua hoao iho la o Kika e haawiia ka olelo hooholo ma ka lima o ke Komite Hookolokolo aka, aole i hoike ae na hoa, o ka aoao repubalika i na kakoo ikaika ana elike me ia alakou i hoike ae ae i ko lakou kue ikaika i ka wa kinohi i waihola ea ai o ka olelo hooholo, nolaila, me keia nawaliwali o lakou a ohemo pu, au holo aku ia ka olelo hooholo.
O keia kahi hana hookahi i koe a oiai e lalelaleia ana ke noi no ka hoopanee ua komo ae la i keia manawa he mau bila i pau i ke paiia a no ia mea ua kapae koke ia ae la na rula a hoomalula aku la na hana. O ka bila mua i noonooia, au pili ia ika hoonaauao ana o na Hawaii oio maloko o na hale kula: ua, haawiia keia i ka Komite Hoonaauao. O ka bila elua, pili ia ina hora hana o ka ia , oia ho, 8 hora. Ma keia bila ua hapalia ae le ka hoike a ke Komite Hookoloko a noonooia iho ia. He hoike ka keia komite i waiho ae ai maluna o na bila kanawai elua a Hihio ana i waiho ae ai ma keia kumuhana. He mau bila hemahema kela a ka luna ole mai, noiaila, au hana iho la ke komite he bila hou e pakui ana ma kahi o keia mau bila. Ua nolia e hooholoia ka bila a ke komite a me ka hoike ua kokauia, a ma ke koho ana, au huikau iho ia. Ua koho lokahi ka aoao Repubalika me ka hapanui o na Kuokoa ma ke noi e hoapono ana i ka bila a ke komite a me ka hoike hoiookoa. Koho o Hihil, ka mea nana na bila elua i kiolaia e ke komite, Kauimakaole, Kawaihoa, Mahoe, Mokimana a me Penikalaka maluna o na bila elua i make a o kaniho wale no ma ka aoao kue. No keia huikau ana, a no ka nui no hoi no na hana i hoololia, ua hoopanee iholaka Hale.
POAONO, Marak 30--O na hana o ka Aha Senate i keia ia he mau hana wale no ia loko o ka ha@aka a me ka hoopaapaa. Ma na ano apau aole he wahi hana hookahi i hanala. I kinohi o ka weheia ana o na hana ua homaka
HOOLAHA KUMAU
Ka Hi Banako hoahu
Malama Dala o Hawaii
(Kaupalenaia)
Kaina i hoahuia - $450,000.00
Pereaidena - Kukiia Bara@@@
Hope Peresidena - W. P. Robikane
Puuku - W. G. Cooper
Keena Hana Nui:
Alanui Papu, kokoe i Alanui Kalepa
Keena Laia ma Hilo, Hawaii
-keawelawe ana i e a -
Oihana anako Hoahu Dala
ma Honolulu ame Hilo
E laweia mai no na huina hoahu me ka haawiia o na ukupanee no na heahe makahiki ma ka huina o 4 ½ pa-keneia no ka makahiki. E loaa no na Rula a me na hooponopono ana ke minau ae ma ke Keena Hoahu
@@@@-1 yr.
DR. L. F., VALAREZ
Keena Oihana a Wahi Noho. @@@@
16 and 20, Alanui Emma
Na Hora Hana:
8 a 10 a. m.
8 a 5 p. m.
2 a 8 p. m.
Telepona 644 2798 - 1 yr
DR. T. MITAMURA
Keena Oihana 534, Alanui Nuuanu
Telepona 152. Pahu Leta 842. Waai noho, 524, Alanui Nuuanu.
Na hora keena: 8 10 a.m., 1 a 3 ame 6 a 8, p.m.
LYLE A. DICKEY
@ai na Mokupuni mai.
E hookoia ua hana pili kanawai ana
Kihi o Alanui beteia me Moi. @@@@
KAKELA ME KUKE
(Kaupalenaia.)
Poe Kalepa ma ke Komisina
a he
Poe Lawelawe Kopaa.
AGENA
HOIKE AKEA!
O KA HUI I IKEIA IHO NEI MAWAENA O ROBERT LEWERS, CHAS. M. COOKE A ME F.J. LOWREY, MALALO O KA INOA HUI O LEWERS & COOKE (LUI MA), UA HOOPAUIA IHO NEI I KEIA LA MAMULI O KA AELIKE ANA, A UA HOONEEIA AE NEI KA OIHANA MALALO O KA HUI NONA KA INOA SWERES & COOKE, LIMITED. (LUI & KUKE, KAUPALENAIA).
O NA KOI A PAU I KA HUI KE AUAMOIA NEI E KA HUI HOU, A O NA AIE A PAU I KA HUI KE HOOLILOIA NEI A E UKUIA I KA HUI HOU.
KE PAHOLAIA AKU NEI NA HOOMAIKAI ANA I KAPOE A PAU I HAAWI MAI I NA KOKUA ANA I KA HUI I APU IHO LA, A KE NOIIA AKU NEI NO HOI E HOOMAUIA IA LAUNA OIHANA ANA ME KA HUI HOU.
LEWERS & COOKE.
Lewers & Cooke, Limited
(Lui & Kuke, Kaupalenaia.)
Peresidena - F. J. Sewrey
Hop Presidena - W. W. Harris
Kakauolelo me Puuku - W. A. Hadden
Luna Hooia - C. H. Cooke
Luna Hoohano - Robert Lewers
Luna Hoohana - Chas M. Cooke
Honolulu, December 31, 1900