Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 16, 19 April 1901 — Elua Ano o na Paele NA WEHEWEHE A W. N. LIMAIKAIKA. NA PAELE MAIKAI KE KUPONO NO NA MAHIKO O HAWAII NEI. [ARTICLE]

Elua Ano o na Paele

NA WEHEWEHE A W. N. LIMAIKAIKA.

NA PAELE MAIKAI KE KUPONO NO NA MAHIKO O HAWAII NEI.

"H« nul na olelo kue i &a. P&*le mai kA w&ha mai o k>/kabi p>>fc i hwmaopopo ole he tlua aiio patl<* e 'ake no hol rae «lua lahui e &e, he raalkal a he inoHe poi:*o nui ke loaa mai ana I na e hooko:i;o niai na Pa*le inoino ma Havaii nei, e like no hoi me ka. p-jtno e joaa mai ana i na e hookomola mal na haoie ino. He nul na Paele maikai ma Amenka a ke manao nel au i na lakou e hiki l Hawaii nei. e hana ana iakou me Ka pololei, a e pomaikai ana ka aina ma ka hana a ko lakou mau linuu O ka, mea plilkia waie no, oia no ka ae ole o na Paele maikai e heie mai, olai ua ioaa no la lakou ka noho'na maikai ma Amerika. Aka, ina e hiki ana ke kono ia lakou r a ae e hele mai, manao au aole i puka na oleio kue e oieioia nei no lakou. "Makemake au e hai aku i na hana a lluntington me na Paele, e ho!ke ana i ka pomaikai. a me ka waiwai o ka lakou mou He kanaka walwai keia i manao nui I na Paeie, a he nui na paele 1 hana maialo ona ma Axn*?rika. I kona mau ia oplo ua kulai la e ia kekahi haole. 1 hoao e hoeha I kekahi paele, a walawaia I lalo. Oia no kekahi o na haoie kokua nui loa l ka hale kuia hoonaauao o na Paele, Hampton School, ke kula a Limaikalka i kukulu ai. Ua haawi ola he $100.000 maloko o kana palapala kauoha no keia kuia. "I ka wa l paā ai o kana wahi hana moku ma Amerika, ua kauoha ae oia e haawl ia ka hana I na Paele, a o lakou ke hookomo mua ia i ka hana. Ua kue nui kona mau hoa hui i kel* hana ana me ka olelo pu mai he hana faupo ka haawi ana l ka hana i na paele moloa, a ike ole i ka hana, aka, .-«ole oia i ae e hoopau l kona mau ■ m&nao mua. Ua olelo mal lakou aole e hlkl l na paele ke kukulu I na moku mAīkai. A ua manao kekahl o kona mau hoaloha, ua pupule ia o C. P. HuUngton,aka, aoie hiki ia lakou ke hoole l kana kauoha. Aole oia i ae e hookomo wale ia kela ame keia, aka, ua wae pono oia i ka poe ana i manao a i oka poe maikai la. Ua wae oia i na paele, me ke a'o pu aku ia lakou i na pomaikai e loaa ana ia lakou i na e *vana pololei ika hana me ka, hoomanawanul pu. He mau wahi pllikia iki n» 1 Wnohi aole nae lolhi aka,*aole l ■Wkl l na luna nui e kue l na k&uoha. Me na hana maikai a keia haole ua pii ae na paele a ku pu ma ka aoao o na nilkini me na haoīe ltoko o na hale hana. Aole hlkl l na haole ke hana ino 1 na paele oiai ala no na rnaka o Huttlngton ke nana mal la, ko lakou hoaloha He eiua la mamua o kona make «nn ua olelo mai ka Pereaidena o kelā h\il kukulu moku ia'u. mailoko mai o kannka e hana nei ma keia wahi 3.000 pnele. Ka moku nui loa I kukulu la ma Amerlka i kapala o Korea. na ka Paele i hana ka hapanui o na hana. O ka uku I uku ia ina haole oia no ka uku o na paele. Ua holomua na hana ihanaia a paa ka waha o na poe kue iaia. Ke manao nei au i na o Hutington a he haole mahiko no Hawaii nei aohe pllikia ana t na kanaka hana, ua nul na paele maikai e ae e hele mal. "'Aole o'u manao he ino ka lawe ana inal 1 i)a paele ma Hawall nei 1 na e loaa ka poe maikai o iakou. I na aole « hana la me ke akahele e nui ana na polno ma keia hope aku. Ua maopopo loa l na poe mahi ko ma Cuba ka wai■wai o ka hana a na paele, a ua olelo ae lakou ua ol aku ka maikai o na hana a tia paele mamua o na hana a na kamaalna. Malia paha ua hewa lakou? He tnau kaukani o na Haole ma Amerika Kema \ olelo aohe he waiwai o no paele. A he mau kaukani no hot i makemake la lakou a me ka lakou mau hana. He nul na Paele 1 hapai la ae ■e kekahi paele no o- lakou, o Booker T. "Vi*ashlngton kona inoa. Manao au i na « malama malkal la na pnele a hoohana maiakal ia, e holomua ana ka lakou mau hana a o Hawnii." O keia maluna ne na olelo a Mmalkaikn. l T a hlki ke Ike ia. aia a loaa na poele malkai a lnila Pehea e ni he mnikni keia he Ino paha? Ina aole e ae nna na Paeie maikal e hele mai e lawela mat ana anei kela? a tne keia? Ina e komo mfti ana na paele Ino owal ke polno ana? Ke manao nei makou u$ oi aku no ka pono e walho la lakou ma Amerika. Hookomo mai i na haole, a 1 ole i na -FlUplno. Ka oi loa aku no nae o ka matkat, t ko makou manao, ola no ka haawl anh I na uku maikal i na kanaka Hawali a o lakou no na kanaka hana« He nul »a kanaka Hawaii ma Honoluln nel e noho wale nei, e holoholo wale ana no ma na alanul aohe hana. Manao makou 1 na e hooikalka na hut mahlko e uku 1 na uku maikai l na T,kanaka Hawali, e ae ana lakou e hana ]tna na mahlko me ke kani-u-hu ole. 5 Ua lohe niakou t ka olelo & na luna I tke t ka hana a na kanaka Hawall xnt na inhul e ae ma ka mahiko, a ua loknM lakou t ka olelo ana. ua papalua ka mea I hanala e na oiwt mamua «na lahul e ae e hana pu ana. Ina he ©!ato kela, alaila he mea pono no e uku papalua ia, Ke Iml net na mahlko t ko waho a haalele I ka ulu Imua o ke ,alo. Aole no makou e hoahewa ana l na inahiko otat no ua nul maoll no ka moloa. a me ka hookano o kekahl mau Hawall otato. I ka wa no e pU ae al o ke kulana a me kahi uku. ka ptt pu ae ta no ta o na manao haakel. a me ka hooio. Haalele ta aku la ka hana, -a he tnu lama. kn hana. Kant ke kika. wala na wahi klaha, haule hiamoe. po •« ana ka la. Manao makou i na e hutt na kanak"* Uawall i ka hana ma na Mahlko toaa iK» ka hana la lakou i na wa a pau. Hoopau ka moloa a me ka manao hookano. Iml I ka hana, a houiuulu I kahl loaa, I kokua nn ka wa poohlna. Ina « 11» na mahlko I ka nui o iia kanaka HawaM I makemake i ki hana, »ote lakou e hookomo nui mal I na lahui • ae. tTa koi aku na kilki a Vanderbuilt ka ona mtttona walwal ia Keonl W. Yate« e kuat mal I ka alna ana e make* make nel e kukulu I Hotele tl.600.«0 tlala, no ka mea aoW o lakou makennka • knkulu la kekahi hotele I kaht kokoka I ko lakou hale. A«he no he nai iaa o ta»!& wahl atn«.