Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 18, 3 May 1901 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia ma na kakahiaka Poalima a pau.

 

BUKE XXXIX -- Helu 18,     HONOLULU, POALIMA       MEI 3, 1901.        NA HELU APAU 2857

 

Nani ka la Ekahi o Mei.

Piha ka Pa Alii i na Kanaka -- Paikau na Keiki.

O MISS VIOLET JONES KA MOIWAHINE O KA LA -- NUI KONA HOOHANOHANOIA.

 

        O ka la ekahi o Mei, he la ia e poina ole ia ana e na keiki i hele ae e ike i na hana nani i hanaia ma ka Hale Alii.  No kekahi manawa loihi i nana aku ai na keiki i keia la me ka makemake nui e hiki koke mai oiai he la nui ia no lakou.  Ua lohe ia na keiki e kamailio ana no ka nui o na lealea e loaa mai ana ia lakou ma keia la.  No ka nui loa o ka lealea o kekahi keiki ua kakau ae oia i kekahi leka i ka nupepa Advertiser e hele aku e ike i ko lakou la nui me ka poina ole.  Ua ike ia kekahi keiki e hele ana e huli i na pua no na hana o keia la nui.  Ua lohe ia hoi ka leo o na makua e hai ana i na keiki i ke ano o keia la ma na aina e ame ka hana a na keiki oia mau aina  He mea kupono paha ia makou e hai pokole hou aku i ke ano o keia la i maopopo mai ai i na mea heluhelu ka manao oia la "May Day."  Ma na aina anu ua paa ia na keiki maloko o ko lakou mau hale no kekahi manawa loihi i ka wa e hiki mai ai ke anu o ka aina.  Ua maopopo ia oukou e na makua mea keiki ka makemake nui o na keiki i ka paani.  Ua hana ia i wahi paani no lakou maloko o na hale aka, aole i like ka paani ana iloko o ka hale me ka paani ana iwaho, iluna o na mauu uliuli a e pa mai ana hoi ka la maluna o ko lakou mau papalina lahilahi.  Ua noho lakou me ka hoomanawanui a hiki i ka pau ana o ka hau i ka hehee, pau ke anu a hiki hou ia lakou ke puka iwaho e paani ai.  I ka hiki ana mai o ka mahina o Mei ua hoomaka mai na kumulaau e pua a ike ia ka nani o ka aina ma o a maanei.  Nolaila ua hookaawale ia i la no lakou e hauoli ai a oia la oia no ka la ekahi o Mei.  Kali nui na keiki no ka hiki mai o keia la, ka la hookahi no o lakou e hauoli ai.  Hele aku lakou e ohi i na pua a lawe mai no ko lakou Moiwahine.  O ka Moiwahine ua koho ia mai waena mai o na keiki.  Nui kona hoohanohano ia ma keia la.

        O keia ka malama mua loa ana ia o keia la, a ke manao nei makou e mau aku ana a hiki i ka wa pau ole.  Ua nui ko kakou mau la nui ko na makua aka aole hookahi la i haawi ia no na keiki wale no.  Mamua o ke kani ana o ka hora 10, ka hora i hookaawale ia no keia la ua piha ka pa Alii i na kanaka.  Ua akoakoa ae na keiki mamua o ka hale paikau o na koa a ma ka nana aku ea, ua hewa na olelo e olelo ia nei e make ana ka lahui Hawaii.  He nui maoli na pulapula e pii mai nei, a ua hiki ia makou ke olelo ae me ka makau ole aole loa e pau keia lahui ina e mau kona ulu ana e like me ka makou i ike maka ai i ka Poakolu o keia pule.  Ua piha ka eha Tausani a oi aku a aneane no paha e piha ka elima Tausani i na keiki kula wale no.  Ua piha pono omua o ka hale paikau i ka koa liilii e hoomakaukau ana e hele ma ka lakou huakai kaua.  Ina i ike mai ka enemi i kela nui koa me nei ua auhee e no mamua o ko lakou nei nee ana aku imua.

        Ua hele mai la kela ame keia kula me ko lakou hae.  He mea kupono paha ia makou e kamailio pokole no na mea i kakau ia ma ka lakou mau hae.  O ka hae o ke kula nui o Kamehameha e hoike wale ana no i ko lakou mau wai hooluu a oiai ua kamaaina ia oukou e na makamaka heluhelu aole makou e hoopau manawa wale ana ma ia mea.  O ke kula o na alii o kakou kekahi o keia mau kula i lawe mai i ko lakou hae  Ua kakau ia maluna o ko lakou hae keia mau hua olelo "ROYAL SCHOOL" KULA ALII."  Ina paha e ola ana alii o kakou i hoonaauao ia ma keia kula me nei ua nui loa ko lakou hauoli i ka ike ana aku i keia hae o ko lakou kula nana i hoonaauao.

        Ua kakau ia maluna o ka hae o na keiki kula o ke kula Pake a Damon keia mau huaolelo "ONWARD UPWARD oia hoi imua iluna.  O ka hae o na kaikamahine o Kamehameha ka hae nui loa a oia no paha ka hae nani loa.  Ua kakau maluna o keia hae kekahi pauku o loko o ka baibala no ka hana ana i na mea maikai oiai kakou e ola ana ma keia ao.

        Ua aneane e kani ka hapalua o ka hora umi mamua o ka hoomaka ana o ka huakai e nee imua.  O ke Kula nui o Kamehameha ka mea nana i alakai keia huakai.  Ua maki ae lakou me ka hiehie nui a he nani maoli no ke nana aku.  O keia paha ke kula hookahi i a'o pono ia i ka paikau ana a oia no ko lakou mea i nani ai.  Ua kani ko lakou bana oiai lakou i kai ae ai.  Mahope mai o lakou na keiki o ke kula liilii ame na kaikamahine o keia kula hookahi no Ola o Hawaii i keia mau kula.  Ua hiki ia makou ke olelo ae ua lilo ia lakou ka helu ekahi.  Mahope mai o lakou na keiki o na kula Aupuni.  Mai keiki liilii loa a hiki aku i na keiki nui ua ike ia aku e maki like ana.  Hele ae lakou a pau me na lei ma ko lakou mau a'i ame na pua ma ko lakou mau lima pakahi.  Ea, he ku maoli no i ka maikai, a ohe mea a ka maka e hoowahawaha ae ai.  U'i na keiki mai ka nui a hiki i ka liilii loa.  Ua lawe ia mai na mea uliuli o ke kuahiwi, na pua nani o na kihapai, na lei nani a na wahine kuai pua, a ua nele na wahi e ae i ka pua.  U'i ko lakou mau lole like ole a me na mea a pau e pili ana ia lakou.  Aole i hiki i ko oukou mea kakau ke hai aku ma na olelo i ka nani maoli o keia la.  O ka poe i hele a ike maka o lakou wale no ka poe i hiki ke hoomaopopo maoli i keia mau mea nani.  Ua welo like ae la ko lakou mau hae like ole i hoohiwahiwa ia me na pua a me na lei.  Ua ike aku ko oukou mea kakau i kekahi hae me ka palapala-aina o Oahu i wili ia mai loko mai o na pua.  Ua hanohano o Oahu i keia kula.  Ua ike ia aku nohoi ko kakou hae aloha, ka hae Hawaii i hala aku e welo mai ana ma ka lima o na pulapula o ka aina kulaiwi.  Aole nohoi i haalele ia ka hae o ke aupuni makua, ka hae Amerika.  Ua welo like mai keia mau hae mai ka lima mai o na opio.

        Ua maki mai lakou a komo mai ma ka puka pa e huli ala i ka hale paikau, puka hou ma ka puka pa e huli ala i ke alanui Likeke, hele a hiki i ke alanui Moi a komo hou ma ka ipuka pa e huli ala i ka alanui Moi, maki pololei a hiki imua i ka Hale-Alii, malaila aku a hiki i kahi i hoomakaukauia no lakou mamua mai o kahi puhi bana.

        Ua ku mai o A. T. Atkinson, ke kahukula nui, kana wahine, T. H. Gibson ame kekahi mau hoa hanohano e ae o ka papa Hoonaauao.  Ua nui kona hauoli i ka ike ana mai i na keiki e maki hele ana imua o kona mau maka.  Ua ku mai ka bana lahui ma ka aoao ma Waikiki o ke alanui a hookani mai i na mele punahele a na keiki oiai lakou e make ana mamua o ke kahukula nui  He ku maoli no i ka maikai.  Aohe mea i ike i keia nani i hiki ke hoole ae.

        I ka akoakoa ana o na keiki a pau ma na wahi i hookaawaleia no lakou ua hoomaka na hana o ka la.  Paani mai ka bana i ka mele lahui Hawaii.  Eehia na kanaka i ka lohe ana aku i ko lakou mele lahui aloha.  Pau ia himeni mai na keiki o na kula Kamehameha i kekahi mele i kapaia o "Hawaii".  Pau keia himeni mai ke kula kumu me na kula aupuni i ka himeni i kapaia Ka Nani o na Laau".  Pau keia himeni

 

[kii nui, eha kolamulamu kona akea]

KEIA BIPI NUI UA HOOHALIKE IA ME KA AHAOLELO E HANAI AN A I KA NUPEPA BULETINA ME KA NUPEPA REPUPALIKA.  KE NANA AKU HE KEU KA HOONUU I KA MOMONA O KA WAIU.

 

mai na kaikamahine o ke kula o Kawaiahao "Ka Wanaao."  Pau keia himeni mai ke kula Kiekie i ka lakou himeni "Holoholo Ululaau."  Pau keia himeni mai na keiki liilii o na kula aupuni i kela mele kahiko loa a mele hoi i loaa ole kona lua "Home Sweet Home."  Ua hiki ole i ko oukou mea kakau ke olelo ae o keia a o kela kula ka oi oiai ua nani like na mea a pau i mele ia mai e na kula like ole.  Aohe mea a ka pepeiao e hoowahawaha ai.  I ka wa e mele ai o kekahi kula a pau ka lakou himeni ua paipai mai na kula okoa a me na kanaka i akoakoa ae.  Nui maoli no ke ohohia nui ia o na hana i hana ia mai.

        I ka pau ana o keia mau himeni ua hoomaka i ka "May Pole."  E wehewehe iki au i ke ano o keia pou i kapa ia hou ka Pou Mei.  O kela ka mea nui loa o keia la.  Ua kani ae ka bana a ike ia aku la keia mau kaikamahine i ka puka ana mai, mai ke kula mai o Kaiulani: -- O Miss Violet Jones, Ka Moi wahine o ka la, Martha Leslie, Akiu Akana, Hattie Kalili, Edline Kahookano, Lucia Arcia Elizabeth Aholo, Meleana Nahiwa, Clara McColgon, Kealoha Aona, Elizabeth Daniel, Evelyn McGuire, Daisy Zerbe, Mary Kealakai, Annie Tell, Mary Huli, Annie Fernandez, Elizabeth Quarros, Helen Laa, a me Lily Leialoha.  He iwakalua ko lakou nui.  O keia na kaikamahine nana i lawelawe na hana hoohiwahiwa i keia pou o Mei.  Ua lelele like mai lakou ma ke ano hulahula a paa pakahi i na lipine i hookaawale ia na kela me keia o lakou.  Ua hiki ole ia makou ke hoole ae i ka nani o ka lakou mau hoohiwahiwa ana.  Ua wili ia mai ua pou olohelohe nei a onionio me na waihooluu like ole o na lipine.  Ua like ka lakou hulahula ana oiai lakou e hoohiwahiwa ana i keia pou.  Ua hoohanohano aku lakou i ko lakou Moiwahine i na wa apau.  Hauoli ka makuakane o keia opio wahine i ka ike aku i kana kaikamahine e hoohanohano nui ia ana.  I ka pau ana o ka lakou hoohiwahiwa ana ua hoi aku ka Moiwahine a noho ma ka noho i hookaawale ia nona.  Maluna o kona poo e kau ana kekahi kalaunu i hoowehiwehi ia me na pua.  Ma kona aoao, e ku ana o Miss Mary Huli no ke kokua ana i ka hookau ana i na lei lehulehu i lawe ia mai imua o ka Moiwahine.  I kona noho pono ana ma kona noho ua hoomaka na kula like ole e lawe mai i ka lakou mau pua i lawe mai ai a waiho ma ka wawawe o ka Moiwahine o ka la.  Ua piha kona a-i i na lei nani like ole a waiho mokaki ka lei ma kona mau wawae.  Ua aneane e nalowale oia iloko o na pua i lawe ia mai a hiki pono ole ke ike ia aku kona helehelena.  Ua ike aku ko oukou mea kakau i na keiki liilii e minoaka ana i ka Moiwahine a ua ano hoohai maoli no kekahi o lakou.  Aka ua hoohanohano maoli aku lakou iaia me ka hanohano i ike ole ia e kekahi mau Moiwahine i noho i ka noho kalaunu o na Aupuni Nui.  Oiai na keiki e lawe ana i ka lakou mau makana i ko lakou Moiwahine ua hoomaka ia mai la e lawe mai na mea ai na lakou.  Ua hoonuu na keiki a lawa maoli no ka makemake  Ua lohe aku au i kekahi wahi keiki e olelo ana, "Maona loa ia au.  Ai aku nei au i ka meaono me ka waimomona a hiki hou ole ia'u ke ai hou."

        Mamua o ka hoomaka ana o na hana himeni ua haiolelo mai o A. T. Atkinson.  Ua hoike mai oia o ka mua loa keia o ka malama ana ia o keia la ma Hawaii nei.  Oiai ua lilo kakou i hapa no kela aina kaulana o Amerika kekahi o na aupuni nui e malama nei i keia la he mea kupono no e hoomau ia aku keia la i la nui no na keiki a kakou.  Ua ike oukou e na makua mea keiki i ka nui o ka hauoli o na keiki a kakou i keia la.  E hoi aku ana lakou me na hoomanao poina ole no na mea a lakou i ike iho nei i keia la.  Ua hanohano o Hawaii i kona mau kula.  Ua hauoli nui oia i ke kokua nui ana o na makua i na hana o keia la.

        Ua hiki mai la a ua nalo aku la keia la a ua ike ia ka nui o na hana maikai.  I keia makahiki ae i ka wa e kokoke aku ai i keia la e moepono ole ana ka po o na keiki no ka makemake nui e hiki koke mai.  He mea maikai no e malama na kula o na kuaaina i keia hana.  Hoohauoli i na pulapula a kakou he mea maikai la no ko lakou ola.

 

Halawai Makaainana.

 

Haiolelo na Home Rula no ka Hooloihi aku i ke Kau

 

        Ma ka po Poaono nei i malama ae ai na Home Rula i kekahi halawai makaainana mawaho o ka Hale Paikau  He aneane paha e piha ka 700 kane, wahine a me na keiki, i akoakoa ae e lohe i na olelo a na Home Rula.  O Kalauokalani ka mea mua i haiolelo mai e like no me ka mea maa mau.  O ka manao nui o keia halawai oia no ka noonoo ana i ka hoole ana mai o ke Kiaaina i ka ae ana mai e hooloihi aku i ka manawa o keia kau Ahaolelo.  Ua hoomaka ia na hana i ka hora 7:30.

        "Oiai owau kekahi o na lakai o ka Home Rula he mea kupono paha ia'u ke wehewehe pokole aku ia oukou no na mea e olelo ia nei no ko makou ulolohi i ka hana ana i na kanawai e pomaikai ai oukou ame makou.  Ke hooili mau ia nei maluna o makou a nolaila he mea pono no paha e lohe oukou no ia mau mea.

Ua hana makou i ka hana a oukou ka lahui i hooili mai ai maluna o makou me ka ikaika i loaa ia makou.  E nana mai i keia mau bla lehulehu ma keia wahi ua kulou iho oia i lalo a hapai ae i kekahi o na bila e waiho ana ilalo a hoikeike mai la i ke anaina) a makou i hana ai me ka ikaika.

        Aole o keia wale no, aka, he nui a lehulehu ka mea i koe iloko o ko makou keena hana i lawe ole ia mai nei e hoikeike aku ia oukou.  Hiki auanei ia oukou ke kapa mai ua moloa makou?

        "Ua hooko makou i na mea a makou i olelo aku ai ia oukou ka lahui.  Ua hooholo aku makou i ka bila Kalana kekahi o na bila a makou i olelo mua aku ai ia oukou ka lahui e hookomo mai ana makou i keia kau.  Ua hana ia e makou i ka po me ke ao.  He nui maoli no ka hana i ka hana ana, ka hoomakaukau ana, a me ka noonoo pono ana i keia mau bila.  Ke ike mai la oukou i ka nui maoli no o keia bila Kalana.  He hana nui ka hooponopono ana i keia bila, aka, ua ike makou he pomaikai ia no ka lehulehu nolaila ua hana aku makou a holo a eia imua o ke Kiaaina i keia manawa, a aia iaia ka holo ame ka holo ole.

        "O keia bila au e paa nei oia no ka bila Hoaie Dala o ke aupuni.  Eia no keia bila imua o ka hale a he mau wahi la pokole wale no koe pau na la hana o keia kau.  Ke paa nei makou i keia bila no kekahi kumu.

        No ko makou ike i ka nui o ka makou hana i koe no ka pomaikai o ka lehulehu ua koho makou i komite e hele aku e ike i ke Kiaaina no ka hooloihi hou ana aku i ka manawa aka aole oia i ae mai.  Aole oia i hana i ka mea pololei ma kona hoole ana i keia noi.  Ua noi aku makou no ekolu manawa aka ua hoole ia mai e ia.  Olelo mai oia o ke kumu nui o kona hoole oia no ko makou hana ole i ka hana i ka manawa i haawi ia mai ia makou aka, aole oia i noono i ka nui maoli no o ka hana.  Ke manao nei makou ina oia e haawi mai ana umikumamalima la hana i koe ua hiki loa ia makou ke hooholo i kekahi mau bila ano nui a makou no ka pomaikai o ka lehulehu.  No ko makou ike ana ua hoole mai oia i ka makou noi nolaila ua ui aku nei makou ia oukou ka lahui a ke makemake nei makou ia oukou e kokua mai ia makou.  Makemake makou e noi aku oukou i ke Kiaaina e ae mai i mau la hou no makou e hana ai i ka makou hana.  Ina aole oia e ae mai ana i ko oukou leo alaila he wahi hou aku no koe e imi ai ko kakou pomaikai."

        Mahalo mai oia i ke anaina no ka hoolohe i kana mau olelo a hoolauna mai ia Kaniho, Hihio, Beckley, Puuki a me Senatoa Kanuha.

        Ua olelo mai o Kaniho o ka poe koho balota no ka mea i hewa ina aole e loaa ana ka manawa hou aku e hana ai i na hana.  O ka poe koho no nae o Oahu nei ka mea i hewa loa ka poe nana i koho o Kikila Balaunu a me Kale Aki na mea nana e hoao nei e paa na hana i hope.  Ua haawi mai na kuaaina i ka hapanui i na Home Rula a ina i hana o Oahu pela penei ua pau ka pilikia a holo mua na hana.  Ua hiki loa iaʻu ke hoi aku i na Kohala a kaena aku ua hana au i ko lakou mau makemake a pau.  Ua hooholo makou i ka bila hoopau ana i ke O, aka ua vito ia mai e ke Kiaaina.  He bila keia a makou i makemake nui e holo oiai ua maopopo loa ia makou he nui na ma'i like ole e laha nei mamuli o keia kanawai."

        Nui ka paipai ia o kana mau olelo e na kanaka a pau i akoakoa ae.

        Ku mai o Hihio a olelo mai ua eha la kona puu a hiki pono ole iaia ke haiolelo.  O Senatoa Kanuha mai ka haiolelo.  Ua ano like no kekahi o kana mau olelo me ka Kalauokalani.  Ua ikaika kana mau olelo no na mea e pili ana i ka pauahi o ka Ma'i Bubonika.  Ua kue nui oia i ka hana a na haole a me kekahi mau kanaka i ka hoao ana e paa i na kanaka i kipaku ia mai e ka wel o ke ahi mai ko lakou mau home mai.  Ua olelo mai oia ina aole lakou i noho i ka Ahaolelo me nei ua hoomalu hou ia iho nei no i kela wahi ma'i bubonika kakaikahi iho nei.  Ua noi mai ka Papa Ola i $10,000 no kela hana, aka ua hoole ia aku e makou.  Ina i loaa ke dala paa hou kakou ia hana ana i hoomalu.  Manao oia o keia hoole ana o ke Kiaaina i ka hooloihi ana i keia kau he mau bana kolohe wale no na na Repupalika.  Noi mai oia e kokua na makaainana i keia noi ana i ke Kiaaina no ka hooloihi ana aku i keia kau ahaolelo.

        O Beckley mahope mai ona.  Ua like no ka hapanui o kona mau manao me ko na haiolelo mua iho.  Ke hoao nei lakou e hana i ka hana aka ke ku mai nei na Repupalika a hoao mai e houlolohi i na hana.  Ua ike lakou ina e haawi hou ia mai ana i manawa no makou, e holo ana na kanawai a makou e makemake nui nei a e pau ana ko lakou lawelawe ana i na hana o keia Teretori.  Ke olelo ia nei makou i ka hoolilo wale i ke dala a ka lehulehu aka ua oi aku ka nui o na dala i hoolilo ia no na koa waiwai ole mamua o na dala e hoolilo ia nei na makou ma ka makou hana.  E nui loa ana ke poho o ke aupuni oiai ua hana aku nei makou i ka makou hana a ua kokoke hoi e pau.  Ina he mau wahi la pokole wale no koe o ka pau no ia.  Kekahi keia o na keiki Hawaii naauao loa, a he alakai no kona lahui no keia mua aku.

        I ka pau ana o kana haiolelo ua ku mai o Puuki.  Noi mai oia e kala ia mai ka olelo ana mai ina mea i pau mua iho nei i na haiolelo mua o kana wale no i makemake ai e hai mai oia na mea i koe iho.  Ke hooikaika nei kakou ma na mea o keia ao a ke poina nei kakou aia he Makua Mana maluna.  He mea pono loa ia kakou e huli aku a nana iaia.  Ua hoopaa ia o Daniela me na Liona aka ua kukuli iho oia a noi aku i ka mea mana loa e kokua mai a loaa iaia ka lanakila.  Pela no kakou, ina he mau mea kekahi a kakou i makemake nui loa e loaa e noi aku i ka Mea Mana Loa.  O kekahi poino nui o kakou oia no ke kokua ole o kekahi i kekahi.  Ika wa e pii ae ai o kekahi kanaka ua hoao nui kona mau hoa kanaka e huki iho iaia i lalo.  I kona haule ana aohe pomaikai i loaa mai.  Lilo ae la paha ia wahi i na haole a ku hoaa kakou na kanaka.  He nui na olelo naauao i puka mai mai kona waha mai.  Ua hoike mai oia i kona naauao ame kona ike kalaiaina ma kana mau olelo.

        Ku mai o Wilikoki.  Hoike mai ia aohe ona kuleana ma na pili i ka hana a na Lunamakaainana.  Ina he mau mea pili ia Amerika oia kana mea i haawi ia e ka lahui e hana.  Ua olelo mai oia o ka hana pololei a ka lahui e hana ai oia no ka noi ana aku i ke Kiaaina e hooloihi aku i ka manawa o keia kau i pau pono ai na hana ano nui i manao ia.  Ina e lohe ole mai ke Kiaaina i ka manao o ka lehulehu alaila ua hiki loa ia'u ke lawe aku ia mea imua o ka lahui Amerika.  Eia no lakou ke nana mai nei i na hana e hana ia nei maanei.  Na'u e lawe aku keia mea a hoikeike aku ia lakou.  Ke kue nui ia nei au e na nupepa haole no ko'u koho hou ana i keiki Hawaii no ka hele ana i ke kula koa.  Ua lawe na haole oiai he keiki haole ka mea i hoouna ia i ke kula koa.  Ua lawa na haole oiai he

        I ka pau ana o kana haiolelo ana ua ku mai o R. N. Boyd a heluhelu mai i ka olelo hooholo i kakau inoa ia e elima poe.  Noi mai oia i na poe a pau i ae i keia olelo hooholo e haawi i ekolu huro.  Ua haawi ia na huro.  Pau na hana i ka hora 9:50 P. M.

 

        Ua ikeia aku ke keikialii, ka Moiwahine Liliuokalani ame Hon. A. S. Cleghorn iloko o ka pahu hanohano o ka hale hana keaka i ka po Poaha o ka pule i hala.

 

Pau na Luna Aupuni

 

Kue Nui na Senatoa i ko Lakou Mau Inoa.

 

KA PUUKU T. F. LANSIG -- LUNA NUI O NA HANA AUPUNI J. A. MCCANDLESS -- KOMIKINA O NA AINA AUPUNI J. F. BROWN.

 

        Ma ka Poalua o ka pule i hala i lohe ia mai ai ka pau o kekahi mau luna aupuni o keia Teritori mamuli o ke kue nui o na Home Rula ia lakou.  Ua lilo keia i mea kamailio nui ia e na kanaka oiaio he mau wahi mea hou ano nui keia.  Ua olelo ae kekahi poe i ae ole no na Home Rula i keia poe e noho ma ia mau wahi no ka mea ua makemake lakou e lilo ia mau wahi ia lakou.  Olelo hoi kekahi poe no ka lili maoli no o na kanaka Hawaii i na haole a ke makemake nei e hoopau loa ia na haole mai na oihana mai a lilo na hana aupuni a pau i kanaka Hawaii.  Ua olelo ae hoi kekahi poe o ke kumu nui o ka hoole o na Senatoa i ko lakou noho ana ma ia mau wahi oia no ka maikai ole o ka lakou lawelawe ana i ka oihana.

        O J. F. Brown, ke Komikina o na aina aupuni, kekahi o keia mau haole i hoopau ia.  Ua hoomaka oia e noho ma keia hana mai ka hookumu ana ia o keia keena hana a hiki iho la i kona pau ana.  Ua hana oia i kana hana me ka pololei a aole i ikeia kekahi mau hana hewa ana i hana ai a hiki wale no i kona hoopau ia ana aku la malalo o ka manao o na Home Rula.  Ua maopopo loa o kekahi kumu nui o ka huhu o na Lunamakaainana o ka aoao Home Rula oia no kana huakai aku nei i Wakinekona no na mea e pili ana i kana oihana.  Ua nui ka huhu ia o keia huakai ana.  A he nui na mea i oleloia e kue ana i keia huakai.  Ua hooholo ia kekahi mau olelo hooholo no ka ninau pono ana i ke kumu nui o keia huakai.  I ka wa i laweia mai ai o kona inoa no keia oihana ua hoole koke na Home Rula.  Ua waiho mai keia kauwa hana a ka lehulehu i ka hana, aole no ka hewa o kana lawelawe ana aka no ka makemake o na lunamakaainana a kakou ka lahui i koho ai.

        O Theo F. Lansing, ka Puuku o ka Teretori, kekahi o keia mau mea i loaa i ka koi a ka Home Rula a hoopau ia ae la mai ka oihana mai me ka hewa ole.  He haole naauao keia, hoopono ma ka oihana, a he kanaka ike i ka lawelawe ana i na hana holomua.  Oia kekahi o na haole waiwai o keia kulanakauhale a aole oia i lawe i keia oihana no ke dala aka no ka hana ana i ka makemake o ka lahui.  I ka waiho ana mai o Hon. S. M. Damon i keia oihana ua koho koke ia o T. F. Lansing.  Ua hoike mai oia he kauwa hana pololei i ka oihana mai kona malama ana i ka hana a hiki i kona hoopau ia ana aku la.  Ua minamina nui makou i kona hoopau ana ia mai keia wahi mai.  Aole he kumu nui o keia hoopau ia ana aka o ka makemake ole wale no o na Home Rula iaia.  Malia paha ua manao iho nei lakou e lawe ae i keia wahi, kahi hoi e hooahu ia nei ke dala o ke aupuni, i hiki ia lakou iho no ke ike pono i ka waiwai io o ka waihona i loaa na dala na lakou i keia wahi a oia ke kumu nui o keia hookaawale ia o keia keonimana.  Lohe wale mai makou o Kaulia aku ana ka Puuku, aole nae i maopopo loa.

        O J. A. McCandless ka Luna Nui o na Hana Aupuni, a ka mea eli lua wai -n| pa u hkolouiro1Kianv bhkqj hoi, kekahi o keia poe i loaa i ka hauna koi a ka enemi.  I ka make ana o kapena King, ke Kuhina kalaiaina mua ua lilo mai kona wahi ia Mc Candless a ua paa oia i keia wahi a hiki i keia manawa.  He kanaka hou oia ma keia oihana aka o kona ike hana mua no ua hana aku oia i keia hana ano nui me ka holomua.  Ua hana oia i ka hana me ke kanalua ole a aole no paha e hiki i na Home Rula ke huli aku a loaa kekahi mea nana e lawelawe i keia hana a oi ai ka makaukau mamua o na lawelawe ana a keia haole.  O ke kumu nui wale no o kona pilikia oia no ka makemake o na Home Rula i na hana lehulehu malalo o keia keena, a ua manao lakou ina e lilo ana i ka Home Rula keia wahi e puipui ana ko lakou mau eke.  Kekahi keia o na keena hana nui loa o ke Aupuni.  Aia mai laila mai na hana ano nui no ka pomaikai o ka le-a pela aku.  Ua lohe mai makou o R. N. Boyd ka mea e makahehi nui loa nei i keia wahi.  Aole i maopopo loa ka mea nana e lawelwe ana keia hana.

        Ma ka hoopau ia ana o keia mau kanaka lawelawe pololei i ka hana mai keia mau wahi mai ua hoike mai na Home Rula i ko lakou makemake e pau loa na hana aupuni ano nui malalo o ko lakou mau lima.  He mea kupono no ka hoopau ana i na mea i loaa na kumu ano nui e hooia mai ana i ko lakou lawelawe pono ole i ka hana.  Aka ua hoopau ia aku keia mau luna aupuni malalo o na manao alunu o na Home Rula a ua hiki oleia makou ke kokua ia lakou ma keia hana ana.  Ke manao nei makou he mea pono no i ke Kiaaina e hookohu hou iho i keia mau kauwa hana pololei a e hooikaika nui ia e hoi hou lakou e lawelawe i ka hana.

 

        Ke hoomaka hou nei ke Kinipopo.  He ehiku mau hui e hookuku ana i keia kau.

 

        Ua nani na hoohiwahiwa no ka la 1 o Mei.  Ua hoonani ia ka pa Alii me na lipine a me na pua nani.

 

        Ma ka noonoo aku ua aneane no paha e pihi ka 8,000 kanaka i hele ae e ike i na hana o ka la ekahi o Mei.

 

        Ua pau ka ahaolelo o na Home Rula.  O ka aoao hea aku ana la ke komo i keia kau?