Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 19, 10 May 1901 — Page 6

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Sandy Murdoch
This work is dedicated to:  For mom and uncle who grew up in the Napoopoo area of Kona

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

 

 

Rudolf Rasenedile

 

Ka U'i Nana i Kaili ka Puuwai o ke Kaikamahine alii

 

KA MEA HOI I HOOPAAHAO IA MA NA PALA ANUANU O KA HALEPAAHAO O ZENDA.

 

            I ke au kahiko e noho ani @ ana o @n@ani e na alii lehulehu. He ahi ae no ko keia awawa a pela aku no hoi keia e like no hoi me kakou o Hawaii nei ia au.  Aia ma kekahi awawa i kapaia o Ruritania e noho ana kekahi alii kaulana i kapala kona inoa o Rudolf ke alii o Ruritania.  He alii oia i aloha nui la e kona lahui a he milimili hoi na lakou.  He elua mau kaikaina o keia alii a ua hele auwana aku keia mau keiki i ka wa i make ai ko lakou mau makua a aole oia i ike hou ia laua a hiki wale no i kona make ana.  Ua hoao oia ma na ano a pau loa e loaa ko laua wahi i noho ai aka aole loa i loaa iaia a hiki wale no i kona hala ana ku ma kela ao.

            I kona aneane ana e make ua kahea ae la oia i kana mau keiki a lelua e hele mai imua o kona aio a ua olelo aku la oia ia laua e noho me ka hakaka ole a e malama i ka maluhia o ka noho ana alii o Ruritania.  Oiai o Rudolf kana hiapo ua haawi aku la oia i ka noho alii iaia a o Mikela kona kaikaina oia ka hooilina Moi.  Ua make mua aku ka Moiwahine he mau pule loihi ae nei mamua o ka make ana aku o ka moi, a nolaila ua noho makua ole iho laua i keia ao.

            I ka lohe ana o na kanaka ua make ka moi ua nui loa ko lakou kaumaha oiai he alii oia i ike mai i kona lahui kanaka a ua maikai kana mau hana a hiki wale no i kona haalele ana mai AA elike me ka mea maa mau ua hoomakaukau ia ka la e poni ia ai kana keiki hiapo i Moi no ka aina.  Ua loaa aku keia lohe i na aupuni kokoke ia lakou a he nui na kanaka i hele mai e ike i keia la nui o Ruritania.  M

            O Rudolf ke keiki e poni ia aku ana he keiki oluolu oia, he hiehie kona kulana, he kanaka loihi, a he u'i kaili puu wai.  He keiki puni i na lealea o keia ao a he nui kona mau hoaloha.  Ua ka pai oia ke keikialii maikai a he punahele oia na kona lahui, nolaila i ko lakou lohe ana e poni la ana ia i alii no lakou ua nui ko lakou hauoli a ua hele mai na kanaka mai o a o e ike i keia la nui.  He hookahi mahina a oi iki mahope mai o ka make ana o ka moi ka la i hookaawale ia no ka poni ana i ka Moi hou.

            O Mikela kona kaikaina he keiki u'i no oia aka ua kaulana oia no kona puu wai eleele.  He puni hakaka mau oia i na manawa a pau loa a he nui a lehulehu kona mau enemi.  Aka he kanaka koa oia a he punahele i na koa puni kaua nui o Enelani e like no hoi me kakou e ike nei i keia mau ia.  E hele mau ana oia iloko o ka ululaau e uhai ai i na holoholona ahiu.

            Aka ma kahi kokoke i ko laua nei wahi e noho nei e noho ana kekahi kaikamahine-alii i kaulana no kona u'i a puni o Enelani holookoa, a he u'i hoi i makahehi nui ia e na keiki alii a pau e noho kokoke ana ma Enelani.  Mamua o ka make ana o ka moi ua ike iihi o Rudolf me kona kaikaina Mikela i keia kaikamahine alii oiai laua e holoholo ana i kekahi ia.  I ko laua nei ike ana no ua komo koke iho la na manao kuko iloko o laua nei e lilo keia kaikamahine-alii i wahine nana.  Ua ike pu iho ia no hoi o Mikela e lilo ana keia kaikamahine i kona kaikuaana oiai e lilo ana iaia ka noho alii i ka wa e make ai ko laua makuakane.

            Na keia mea i hoopii ae i kona inaina no kona kaikaina a ua makemake mau oia e pepehi iaia a make i kaawale aku mai kona aio aku a loaa hoi iaia keia kaikamahine ana e iini nui nei.

            Aole o laua nei wale na mea e kuko nei aka i ka ike ana mai o ua kaikamahine-alii nei i ka u'i o Rudolf ua komo koke iho ia ka iini iloko ona e lilo keia keiki-alii u'i i kane nana.  I ka make ana o ka moi a lohe oia e poni ia ana o Rudolf i Moi no Ruritania ua hoo holo iho ia oia e hele mai e ike i kona poni ia ana.

            E haalele iki ae kaua e na makamaka heluhelu i keia mau keiki-alii me ka laua i@@ aloha a e huli ae kaua a nana ae i na kanaka lehulehu o na aupuni kokoke e hoomakaukau nei no ka hele mai e ike i ka poni ia ana o ke keiki-alii Rudolf i moi no Ruritania.  Aia mawaena o keia poe e hoomakaukau nei no ka hele mai kekahi keiki, oia hoi ka mea nona keia moolelo a kaua e na makamaka heluhelu e uhai like aku ai ma kana huakai hele makaikai.  Ua ma opopo ia oukou e na makamaka heluhelu he elua mau kaikaina o ka moi i make i hele auwana aku ma keia ao ana hoi i ike hou ole ai a hiki wale no i kona make ana.  O Keoki kekahi o keia mau keiki a oKaniela kekahi o laua.  Ua hele auwana aku o Kaniela a hiki i kona make ana aka, o Keoki ua koho ia oia i alii no kekahi wahi mamao loa mai Ruritani aku a malaila oia i noho alii ai no kekahi mana wa loihi.  I kona lohe ana ua make kona kaikuaana ua nui loa kona kaumaha.  Ua mare oia i kekahi kaikamahine alii a ua hanau mai ka laua keiki a ua kapa aku oia i ka inoa o keia keiki o Rudolf @ia no hoi ka inoa o kona kaikuaana.  Ua ulu ae keia keiki a lilo i kanaka u'i a e ia ka mea kupaianaha loa ua like loa kona mau helehelena me keia keiki-alii Rudolf e poni ia aku ana i alii no Ruritania.  He ohana pili loa keia nona oiai o ka makuakane o keia mau keiki o ke kaikuaana ponoi no ia o kona makuakane, aka nae aole loa i hai mai kona makuakane i keia mea e pili ana i ka moolelo o kona makua kane me kona ohana.  I kona ike ana i ka nuhou e pili ana i ka poni ia o keia keiki-alii ua hele aku la oia e noi i kona makuakane e hookuu mai iaia e hele e ike i keia mea hou.

            Aole i makemake kona makuakane e hookuu iaia aka koi nui loa aku keia keiki a hiki i ka ae ana o kona makuakane iaia e hele e ike i keia mea hou nui ana hoi i iini nui ai e ike.  Ua kau aku oia maluna o ke kaa ahi a hoomaka aku ma kana huakai no keakulanakauhale o Ruritania e ike i ka poni ia ana o ke keiki-alii Rudolf i alii no keia wahi.  Iaia e holo ana maluna o ke kaa-ahi ua ike aku nei oia i kekahi wahine e nana mau ana iaia nei ina wa a pau.  Ua ninaninau aku nei oia i kekahi o kona mau hoaloha owai ia ka inoa o keia wahine e nana mai nei iaia i na manawa a pau a ua hai ia mai o Madama de Mauban. he wahine Paiani waiwai e makakai nei ia Enelani.

            I k@ ia nei hiki ana aku i ka hale hoo@@ mua i kekahi wahi kokoke hoi i k@ i noho o keia keiki-alii ua ike aku @@ oia nei i ka nani maoli o ka nanaina @@ wahi nei awiwi aku ia keia e ike i @@ki mamua o ka haalele ana @ k@ @@hi i keia wahi holulu hele aku  @@ ka hale hoolulu elua.  I kona k@ ana i ka nui o ka manawa ua hoo@@  aku ia oia o holoholo iki maloka @@ ka alaiaau a kokoke ae i ka hora @@@ k@ kaa @@@ alaila huli hoi mai @@ ka hale hoolulu.  I kona komo ana aku iloko o ka ululaau ua pa mai ia @@ @a huihui a kani mai ia hoi ka le@ @@ manu o ke kuahiwi, o ka iiwi make p@iena paha kekahi i mele mai iaia.  @@ hiki ole iaia ke hoomanao ae he huak@@ kana no mua aku.  Ua poina loa @@ i ka wa e holo ai o ke kaa-ahi a lilo @@ hoi kona mau noonoo ana maluna o na nani ana e ike nei.  Ua komo aku oia iloko iloko lilo loa o keia ululaau a i kona huli ana ae e hoi mai no ke kaa ua ike iho ia oia ua hala aku ke kaa he hookahi hora okoa mai keia ma nawa aku a ua haalele ia iho oia mahope nei.  Ua nana ae ia oia mao a maa nei e hoomaopopo ana hoi i kahi ana e hiki ai ke hoi aku a hiki i ka puka ana iwaho i ka hale kaa-ahi uo ke kali ana aku i ke kaa-ahi aka ua ike iho la oia ua nalowale kona alahele.  Na keia mea hoopihoihoi ae i kona noonoo no kekahi manawa a ku iho ia oia a puana ae ia i kekahi mau leo pule e malama mai iaia oiai oia iloko keia ululaau malihini i kona mau maka a i waena hoi o na holoholona ahiu o ke kuahiwi I ka pau ana o kaia nei wahi hoomamao ana ua hoomaka aku la oia e huli i kona wahi e puka ai iwaho.  Ua hele auwana aku la oia ma o a maanei me ka maopopo ole oia nei i kana wahi e hele nei.  Ke aneane mai nei e uhi mai ka po a ua nui loa koia nei maka'u i na holoholona ahiu o ka ululaau.  Ua haha iho la oia i ka pu panapana a ike iho la no hoi ua makaukau i na wa a pau loa no ka hoohana ana aku.  Oiai no oia nei e hele hu hewa ana mao a maanei ua ike aku nei oia nei i kekahi liona nui e hele uo mai ana i ko ia nei wahi e ku nei a na keia mea i hoonui loa ae i ko ia nei maka'u.  Ua holo koke aku oia a pii iluna o ke kumu laau mua loa i loaa aku i ka i@@ o ko ia nei maka.  A iaia nei no hoi a kau iluna ku ana ua liona nei malalo pono o ka ia nei wahi e kau ana me he wahi moa la.  Ua hele malie aku la ua liona nei me ka uo liilii ana a hiki wale no i kona nalowale loa ana aku.  Ike iho la oia nei i kona laki ina paha aole i ku kokoke keia kumulaau ma keia wahi me nei ua pau oia nei i ka uhae liilii ia e keia holoholona.

            Ua hoomaka hou aku ia oia nei i kana huakai a aole i loihi ka ia nei hele ana ua lohe aku la oia nei i ka leo o kekahi mau kanaka.  E hele ana au e hui me laua a ina no hoi he poe poa e make ana nohoi au ia laua aka ina he mau hoaloha pomaikai loa au.  Aka, aole i loaa aku iaia nei ka manawa e nee aku ai imua ku ana ua mau kanaka nei imua o ko ia nei alo.

            "E hai ia maua i kou inoa e ka malihini maikai i ike ai maua i kou inoa ame kou wahi i hele mai nei."  wahi a kekahi o laua.

            "O olua hoi na kamaaina he mea pono o olua ke hai mua mai i ko olua mau inoa alaila hai aku au i kou," wahi a ia nei pane aku ai.

            "Ina oia kou makemake alaila e hooko ia no.  O keia keonimana me au o Konela Sapt kona inoa, a o Fitz von Talenheim hoi ko'u inoa aka no ka loihi loa o ko'u inoa ua kapa mau ia au o Fitz wale no e ko'u mau hoaloha.  A oiai ua lohe aku la oe i ko maua inoa e hai mai i kou inoa ia maua," wahi a laua.

            "Ae, he nani hoi ia ua hai mai la olua i ko olua mau inoa, e hai aku ana au i ko'u.  Ua kapaia au o Rudolf Raenedile ma ko'u aina.  Aka e like no hoi me kou kapaia o Fitz wale no pela no hoi au i kapaia ai o Rudolf wale no ma ko'u aina a he kakaikahi loa ko'u kapaia mai ma ko'u ina piha."  Wahi a ia nei.

            "A mai hea mai nei oe i hele mai nei a pehea oe i komo hema ai iloko o keia ululaau hihia?" wahi a Fitz.

            Ua hai aku ia au i ko'u moolelo mai ko'u haalele ana i ko'u home a hiki i ko'u komo hewa ana iloko o keia ululaau mamuli o ka maikai maoli o ka laau ke nana aku ame ka loaa ole oia mau mea maikai ma ko'u aina.  Ua hai pu aku no hoi au i ko'u hoaa hele ana iloko o keia ululaau ame ko'u ike ana i kela liona nui me ko'u pii awiwi ana iluna o ke kumu laau.  Ua hoike mai la laua ia'u na lakou i hoa mai keia liona mai kona wahi mai a ua makemake lakou e pepehi iaia a make lole i ka ili.  Oiai no makou e kamailio ana me keia mau kanaka ua ike aku la au i kekahi kanaka e hele mai ana.  I ka ike ana o ko'u mau hoa e ku ana ua wehe koke ae la laua i ko laua mau papale a kunou like aku la iaia.  Na keia mea i hooulu mai na noonoo ano e i loko o ko'u poo a ua maopopo loa iho la ia'u he mau poa keia a o ko lakou alii poa keia a laua i haawi aku ai i ko laua hoomaikai.  Ua hoomaka koke iho la no hoi au e noonoo i ka'u mea e hana ai i pakele ai au mai ka lima mai o keia poe i na lakou e hoao ana e lawe pio a hana mai paha i kekahi hana maluna ou ua haha pu iho la no hoi au i kuu wahi pu panapana ko'u wahi mulipokii hoi o loko o keia ululaau imua o keia mau enemi.  Ua nana pono aku ia au i ko laua haku a ike aku la au he kanaka loihi oia he hiehie kona kulana a he u'i maoli no ke nana aku.  Ua mahalo wale aku ia no au i kona u'i ame ka maikai maoli o kona kulana ke nana aku.  Eia nae ka mea apiki loa ua like loa kona kiekie. kona helehelena kona ano no apau loa me ko'u ponoi iho e like hoi me ka'u i ike aku ai maloko o ko'u aniani nana.  Malia paha ua hewa ka ike a ko'u maka aka ua like maoli no.  Ua nana pono mai la no hoi oia ia'u mai luna a lalo a aole o makou mea i kamailio mai.  Ua maopopo iho la ia'u e noonoo ana oia i kana m@@ e hana mai ana maluna o'u i ko'u wa e lawe pio ia aku ai e lakou a e noonoo ana no hoi au i ka'u mea e hana aku ai.

                                                                                                Aole i pau.

 

 

Miss Hanah Hihio ua Hala

 

            Ua hala aku ma kela ao i ka hora ekahi o ka iapule nei, Mei la 5, ke kaikamahine i aloha nuiia ka Lunamakaainana Hihio o Maui.  Ua nawaliwali kona ola no aneane elua makahiki a aole i loaa hou iaia ke ola maikai a hiki wale no i kona haalele ana mai la.  Ua hiki aku kona mau makahiki i ka 21.

            Eialoa ia ana kona kino a hoihoi aku no kona aina hanau, kahi e noho mai la o kona ohana iloko o ke kaumaha.

 

 

Na Wahine Kepani,

 

Konokono Ia e Noho ma Iwilei

 

HOLO AKU KEKAHI O LAKOU E PEE--I KAAWALE AI OIA MAI KEIA WAHI MAI.

 

            Ma ka po Poalua nei i oili ae ai ma ka Halewai kekahi wahi kepani wahine i holo pee mai kana kahe mai no na hana ino.  O Kiku ka inoa keia wahine a o Hashidate ka inoa o kana kane.  Penei ke kumu o kona haalele ana i kana kane a holo aku no ka nahelehele e pee ai.

            Ua holo mai oia i Hawaii nei me kana kane no ka hana ana ma na mahiko I ka pau ana o ko laua manawa kepa ua hoi mai laua no Honolulu nei.  I ka pauahi nui o ka ma'i Bubonika ua pau ko laua home i ke ahi a hoihoi ia aku no ka hoomalu ia ana ma ka Hale paikau.  Ua noho laua a i ka pau ana o ka hoomalu ua hookuu ia laua e hele ma o a maanei.  Nui loa ka moloa o kana kane, a aole ona hele e huli i hana e pono ai ko laua ola ana.  Ua nele loa laua a na keia mea i koi aku i kana kane e hookonokono aku ia ia e hoi i Iwilei a lilo i wahine hookamakama.  Ua hooole aku oia, a nui loa ka huhu o kana kane a pepehi iaia.  Ua hoole mau oia a pepehi mau ia oia.  I kekahi la oiai kana kane e pepehi ana iaia ua ae aku oia e hoi ma keia wahi a ai i ka ai o ka hewa.  Ua ae aku oia no ka maka'u i ka eha a aole no kona makemake e hana ia hana.  I kona ae ana ua lawe koke ia oia no Iwilei.

            Ua noho oia no elima mahina ma keia hana, a ua pau kana mau dala i ka lawe ia e pili e kana kane.  Hoomanawanui oia a ma kana hoomaopopo iho ua piha ia laua he $200 mawaho ae o na hoolilo, aka, aole oia i ike i keia mau dala.  Aole he hele o kana kane i ka hana a ma na wahi kenikeni i loaa iaia nei ko laua ola, ka lole ame na mea a pau.

            Mahope mai ua ike oia i ka nawaliwali o kona ola kino, a makemake oia e hoomaha, aka hookikina mai no kana kane iaia e noho no e hana.  No hookahi mahina koia nei hoomanawanui ana a ua ike iho la oia ua hiki hou ole ke hoomanawanui hou aku, nolaila hoo holo iho oia e holo mahuka mai kona alo mai.  Aole o keia wale na kumu o kona holo ana aka, ua hoomau no kana kane i ka pepehi ana iaia i na wa a pau loa a ua ku maoli oia i ka uluhua i kana mau hana.

            Holo aku oia a pee iloko o na kumu Kiawe ma Kalihi, a i ka po wale no e puka mai ai i waho.  Loaa iaia kekahi mau wahine kepani a i koia nei hai ana aku i kona moolelo ua nui ko lakou aloha iaia a kokua nui mai.  Haawi mai lakou i ka mea ai, ka lole ame na mea e pono ai ka noho ana.

            Mai na wahi dala kokua i loaa mai iaia ua hele aku oia e hai i lumi nona ma ka hale i kukulu ia ai no na kanaka i ka wa hoomalu ma ke alanui Vinia.  Ua noho oia iloko o ka inea a imi aku i kana ai me ka holoi lole ame na hana liilii e ae e loaa ana iaia.  Aole@i@ ike hou i kana kane aka ua lohe mai oia aia i Kalihi kahi i huli ai iaia.

            Ua hai aku keia kane ana i kekahi kanaka Hawaii e huli a malalo o kana mau alakai ana ua loaa ko ia nei wahi i pee ai.  I ka loaa ana ona i kana kane ua pepehi ia oia, a aole he mea i lele mai e kokua iaia.  Ua ike aku la oia i kekahi kepani kamaaina a ma kona kokua ana ua hiki aku ka makai kepani Tanaka.  Lawe ia mai oia i ka Halewai a i ka lohe ana o ka Hope Makai Nui i kona pilikia ua hoopuka koke ia i palapala hopu no kana kane.

            Makemake keia wahine kepani e hoopaa ia oia iloko o ka hale paahao i na wa a pau i pakele oia mai na hana ino ia mai.

 

 

            Ua hoi hou aku o Senatoa Papai me Gilililan ma ka laua mau hana maa mau makai o ka uapo.

 

 

            Ua hiki o Balauina, mea a'o kumu, I Hamakua i kela pule aku nei a malama ae i ka papa kumu ma Honokaa.  Ua hiki ae na kumu a pau ma ka la i malamaia ai na hana.

 

 

            E pau ana ko Albert Delmax noho poo luna ana no ka mahiko o Paauhau a e hoi aku ana ia no ka hui mahiko  o McBryde ma Kauai, e malama ai ia kulana hookahi ana i lawelawe ma Paauhau.  He umikumamawalu na makahiki o kona noho hana ana ma Paauhau, a iloko o na makahiki he umi i hala ae ne i lawelawe ai oia ma ke ano pooluna.  Ua pani ia aku o W. Grother ma kona hakahaka.

 

 

            Ua hala aku nei o Mr. W. Shaefer no Kina no ke komo ana iloko o ka puali koa Kelemania.  Ua manao oia e hoouna ia ana oia nao Samoa, aka i kona hele ana a hui me ke Kanikela Kelemania ma Honolulu ua hoouna ia oia no Kina.  He hookahi wale no ona makahiki e noho ai ma ka oihana koa ma Kina, a e huli hoi hou mai ana no oia no Hawaii nei Ma Kukuihaele kona wahi i noho ai.

 

 

Aloha No Mr. ame Mrs. Coleman

 

Nui na Hoaloha I hele ae e Ike

 

NUI KANA MAU HANA MAIKAIOIAI OIA ME KAKOU A UA NUI KONA MINAMINATA

 

            Ma ka po Poakahi nei i haawi ia ae ai kekahi paina mama no ka haawi ana i na aloha hope ia Mr. ame Mrs. Coleman mamua o ko laua huli hoi ana aku no Amerika.  Ua hawi ia keia hana ma Progress Hall kihi o Alanui Papu me Beretania.  Ma ka nana aku ua piha ka eha haneri ka nui o na hoa i akoakoa ae.

            I'a manao mua ia e haawi keia wahi paina mawaho o ka pa o Theo. Richard a ua hoomakaukau ia na ipukukui kepani no ia hana.  Ua ha'i pu ia aku no hoi ka lohe i na hoaloha e hele ae ilaila Aka, ua haule mai ka ua, a na keia mea i hoololi ae i na hana a i kahi i malamaia ai.  Na keia mea paha i paa aku i kekahi mau hoaloha mai ka hele ana mai.    Ua maikai na hoohiwahiwa i ikeia, oiai ua hana ia iloko o ka puapuahulu.

            I ka hora ewalu o ke ahiahi ua hoomaka mai na hoaloha e komo a aole i loihi ua piha maikai keia lumi nui.  Ua ku mai o Mr. ame Mrs Coleman ma ka aoao ma Ewa o ka lumi, a hele aku ko laua mau hoaloha e ike ia laua.

            O Mr. Coleman ke Kakauolelo o na lunahoohana o ka Y. M. M. C. A. malalo o kana mau alakai ana ua ike ia ke komo nui mai o na opio ame ka holomua maoli o keia hui imi pono Karistiano.  He kanaka hooikaika oia ma ka hana a ua nui kona minamina ia e na opio ame na makua o ka Y. M. C. A..  E hoi aku ana oia no Amerika e lawelawe i kekahi hana ano nui.  Ua maopopo e holomua ana keia hana hou ana oiai o na paa hana elike me kona ano ka moloa ole, a nee mau imua aole loa he wa e nele ai kona holomua.

            O Mr. Coleman ke Kakauolelo a luna hoohana o na wahine.  Ua ikaika oia ma ka hana me kona wahi kino nawaliwali.  E ike mau ia ana oia ma na hana maikai a pau a ua punahele oia i na poe maikai a pau.  Malalo o kana mau alakai ana ua ike ia ka holomua o ka hui o na wahine, a ua minamina nui loa keia hui no kona haalele ana mai i ka hana.

            Ma ko laua haalele ana mai ua lawe ia aku he elua o na makamaka maikai mai waena aku o kakou.  Me laua ko makou aloha pau ole.

            Na ka hui himeni o na Kamehameha i hemo malalo o ke alakai ana a Chas. E. King, i haawi mai kekahi mau himeni hoonanea pepeiao.  Nui ko lakou paipai ia.  O ka hui hookani pila a Earnest Kaai kekahi mea nana i hoonanea ae na makamaka.  He puali akamai loa keia ma ka hookani pila.  O Miss Barber kekahi wahine akamai loa i ka hookani waiolina, a nui ka paipai ia o kana mele i paani ai.  Himeni mai o Mrs. Hoffman kekahi o na wahine hanakeaka i mare ia kauka Hoffman.  He maikai kana mele.

            Ua aneane e kani ka hora umi hookuu ia na hana.

 

 

NA KAMAAINA

 

E HO AKU ANA NO ENELANI

 

            Maluna o ka mokuahi Moana e haalele mai ai o Mr. ame Mrs. T. Rain Walker, kekahi o na haole i noho loihi ma keia kulanakauhale a hoi aku no ko laua aina hanau ma Enelani.  Ua kamaaina ko laua noho ana ma Hawaii nei i keia mau makahiki loihi.  He mau mea laua i kokua nui ma na hana maikai.

            O Mrs. Walker ka mea nana i malama ke kaikamahine alii Kaiulani i kona wa i hele aku ai i ke kula ma Enelani.  Ua punahele keia kaikamahine iaia, a ua malama aku nohoi iaia e like me kana malama ana i kana mau keiki ponoi.

            O Mr. Walker kekahi o na poo o ka Hui o T. H. Davies, a he kanaka ike i ka lawelawe ana o na hana e holomua ai ka hui.  He hope Kanikela oia no Enelani malalo o ka Moiwahine Victoria, a malalo no hoi o ka Moi Eluene Oia kekahi o na mea kokua nui loa i na hana pono ma Hawaii nei.

            E hoi aku ana laua e noho loa ma Enelani ko laua home.  Ua loihi ko laua noho ana ma Hawaii nei, a ua malihini ko laua aina hanau.

            Mamina na kamaaina maikai e haalele mai nei ia kakou.

 

 

            E holo aku ana o Elele Wilikoki no Amerika maluna o ka moku-ahi Mariposa.  E noho iki ana oia ma Kapalakiko a ike i ka huakai makaikai a ka Peresidena.

 

 

            O Kopala Owen Davies, ka helu ekahi o Amerika ma ke kaka pahi.  Aole loa i loaa kona mea nana e pai kona poo ma keia hana.  Ua hoao oia me na haole akamai o Europa ma keia hana a ua lanakila mau oia i na wa a pau.

 

 

 

PAUAHI MA PUOINA

 

Pau ka Hale o H. Myhre e Ike Ahi.

 

PAHU KE KAPUAHI AILA KE KU MU O KA A ANA O KEIA AHI A PAU KO LAUA HOME NANI.

 

            Oiai na kanaka hana e hoi ana i ka aina awakea o ka Poakahi nei ua ikeia aku ia kekahi pau ahi hui ma Puowaina.  Ua ikeia ka ialapa o ke ahi a puni ke kulanakauhale nei.

            O ke kumu o keia pauahi nui oia no ka pahu ana o ka laua kapuahi aila oiai kana wahine e hoomo'a ana i ka laua mea ai no ka aina awakea.  Ua puiwa loa ia kana wahine, a i kona holo ana mai ike iho la oia e a ia ana ko laua home nani.  Ua hoao koke oia e huli i kelapona e hai aku i ka lohe i ke keena kinai ahi aka aole he kelepono kokoke i ko laua wahi.  Ua holo aku oia no kekahi w@hi loihi a hiki i ka hale i loaa ka kelepona a hai aku i ka lohe i keia keena.  Ua loihi loa ka a ana o ke ahi i keia manawa a i ko lakou hiki ana mai ua aneane e pau loa ka hale, nolaila ua hoolilo lakou i ke oolea o ka wai maluna o na hale kokoke i laila.  Ua a wikiwiki loa ia ae keia hale a i kona hoi ana aku mai ke kelepona aku ua aneane loa e pau i ka a ia.  Aole nohoi oia wale aka aohe pai pu wai nui kokoke i keia hale a mai ke Alanui Alapai aku ka wai i pauma ia ai.

            He hale hou loa keia a aole i loihi ko laua noho ana malaila.  He elua hale, he hale ilalo, a iluna.  Ua nui ka dala i poho no keia hale ame na lako hale o loko.

            Ua inisua ia keia hale no $2,000 dala aka aole i lawa keia no ka uku ana i ko laua poho.

            Laki loa ua hele ka laua mau wahi keiki a i na paha laua iloko me nei ua nui ka poino.

            O H. Myhre ka haole nana walu o ke Aupuni.  Malalo o kona makaala e loaa nei ia kakou ka waiu maikai.  Ua nui ke kaumaha o kona mau hoaloha no keia poino i ike mua ole ia.

 

 

Kipeia na Lunamakaainana.

 

            Ma ka Poalua nei i hoouna aku ai na Senate i keia olelohooholo imua o ke Kiaaina no ka imi pono ana i ka oiaio o kana mau olelo i olelo mai ai no ke kipe ia o na Lunamakaainana.

            "E hooholo ia e ka Senate, me ka ae pu mai o ka Hale i keia mea.

            Oiai ua olelo mai ke Kiaaina i na komite o keia Senate. i ka Poalima i hala, la 26 o Aperila, A. D. 1901. i ka lawe o na lunamakaainana i na dala no ko lakou mau mana koho, ame na hooia ia mai e loaa ana na dala mai keia mau koho ana a lakou, a

            Oiai, he mau olelo keia e hooili mai ana i kekahi inoa ino maluna o keia hale, a e huli koke ia kona oiaio, ina he oiaio, a

            Oiai o keia hale no ka lunakanawai o ka lakou mau hana, ame ke kupono ole o ka lakou mau hana nolaila e

            Hooholo ia e koho ia i hookahi komite mai keia hale aku, a i elua mai ka Hale mai, e koho ia keia mau komite e ka Peresidena o ka Senate ame ka Lunahoomalu o ka Hale, no ka hele ana aku imua o ke Kiaaina e ninau pono i ka oiaio o kana mau olelo, a e hooholoia.

            Ma ka inoa o ka oiaio ame na hana maikai apau e noi ia ke Kiaaina e hooloihi aku i keia kau i huli pono ia a i ka oiaio o keia mau mea, e hookaulana ia nei ka inoa maikai o keia hale mamuli o na olelo a ke Kiaaina ame ka hoolaha ia ana ma na nupepa.

DAVID KANUHA.

Senatoa o ka Apana ekolu.

            Ua kakauinoa ia keia olelo hooholo e Hon. S. E. Kaiue, Peresidena o ka Senate ame S. Meheula.

            I ka loaa ana aku o keia leka i ke Kiaaina ua pane koke mai oia i kana haina no keia olelohooholo, a penei:--

            I ka Hon. S. E. Kaiue, Peresidena o ka Senate.

            Aloha:--Ua loaa mai nei la'u ka olelohooholo a na hale elua e pili ana i ka makou mau mea i kamailio ai me ko oukou komite, no na mea e pili ana i ka lawe o na lunamakaainana i na dala kipe, mai ko oukou komite hui mai.  Ua noi pu mai hoi oukou e hooloihi ia aku keia kau i loaa ai ka manawa no oukou e huli pono ai i ka oiaio o keia olelo.

            ka'u haina no keia ninau oia no keia "Aohe a'u mau olelo ua lawe na Lunamakaainana i ke dala kipe, a ina hooia dala paha, no ko lakou mau mana koho."

            O ka'u i olelo ai ua lohe mai au mai kekahi mea a'u i hiki ke manaoio, ke kipe ia nei na lunamakaainana, a ua manao au he kumu kupono keia no'u e hoole ai i ka hooloihi ana aku i keia kau Ahaolelo.

            Ua nui na mea i olelo ia ma na Nupepa o keia kulanakauhale no ke kipe ia o na Lunamakaainana, a me ka malama ia o kekahi puu dala no ka hoohaule ana i kekahi o na kanawai i manao nui ia, aka, aole i hoao na Hale o na Lunamakaainana e huli i ka oiaio o keia mau mea.

            Nolaila, aohe mea e hooia mai ana a@u ina au e haawi hou aku ana i manawa e huli pono ia ana na mea e pili ana i keia ninau.

            Ke huli nei ke Aupuni i ka oiaio o keia mau mea a ina e loaa ana na hooia kupono ma ka aoao o ke aupuni e lawe ia aku ana imua o ke kanawai.

            Kakauinoa.                                                      S. R. DOLE

            O kekahi mea ano nui keia o keia kau ahaolelo.  Nui ka olelo ia e na nupepa no ka lawe o na lunamakaainana i ke dala kipe aka aole lakou i hoao e huli @@@ i ka oiaio o keia mau mea a me ka oiaio ole a e hoopai aku i ka Nupepa o pa'i ia nei keia mau olelo hoopunipuni, aka, ua ne wale aku lakou e pa'i ia keia mau olelo, a lii@ i mea na na kanaka e hooia ai ua lawe io lakou i keia mau dala a oia ko lakou kumu maka'u i ka huli o loaa keia hana hewa a lakou.  I ka wa o ke Kiaaina i olelo mai ai no keia mea ua hoomaka koke lakou e huhu a makemake koke e huli ia ka oiaio.  He hana maikai ia a lakou, eia nae ua ae wale lakou e hoolaha ia na olelo o keia ana mamua aku o keia manawa.  Aole no makou e kakoo ana i ke Kiaaina no kona kapa ana mai ke lawe nei na Lunamakaainana i na dala kipe.  O kana hana pono, ma kona ano Kiaaina, o ka huli ana a loaa keia poe e lawe nei I ke dala kipe, a e kuai nei hoi i ka pomaikai o ka lehulehu, a hoopai ia lakou ma ke kanawai, a i ole hoike ae i ke akea, aka ua wikiwiki e oia i ka olelo me ka loaa pono ole o na hoike kupono e hooia mai ana i keia mau olelo ana.

 

 

            William Dickson, kekahi o na haumana o Punahou, e holo ana no Kapalakiko e hui me kona kaikuahine e hoonaauao ia nei malaila.

 

 

            Aia ma Kapaiakiko o keuka T. H. Humphries o keia kulanakauhale.  I Nu Ioka laua me kana wahine a ke huli hoi mai nei no Hawaii nei.

 

 

            E hoomaka koke ia ana ke kukulu ana a me ka hooponopono hou ana i kahi hoomalu ma'i, a ua manaoia, ke paa ae, elike ana me na wahi hoomalu o na mokuaina o Amerika.  I hakalia wale no i na wahi koa mai i loaa iho nei i ka ma'i Hepera (small pox) maluna o kahi moku lawe koa i ku iho nei i-o kakou nei.

 

 

            He mau po ua keia o ke kaona nei e ole ia maha ai na lima hana uapo mai ka lepo e nou mau nei ma na uapo.  O ka mea apiki nae, o ka hoomau mai no o Kanepuniu @ kana hana.  Keu no hoi o ka oluolu iho hoi i ka hana a ka ua, eia ka o ka wela iho hoi kahi.

 

 

            E malama ia ana ka halawai makahiki o ka Ahahui Euaneiio o ko Hawaii Pae Aaina, maloko o ka Luakini o Haili ma Hilo, i ka Poaha Iune 6th., 1901, hora 10 A. M..  A ua makemakeia na lala a pau o ua Aha la e hiki ae mamua o ka manawa.

                                                O. P. EMERSON, Kakau leta.

 

 

            Ke manao ia nei e ku mai ana ka makuahi Hawaiian, o ka laina mokuahi Amerika--Hawaii. ma Honolulu nei i keia mau la mai Kapaiakiko mai.  O keia kekahi o na mokuahi hou loa i kapiliia mai nei no keia hui.  No keia hui ke alahele holo moana loihi i ikeia ma ka honua nei, e hoomaka ana mai Nu Ioka a Kapaiakiko a me Hawaii nei a hiki hou i Nu Ioka, ma ke alahele pololei mai Hawaii nei aku.   O ka ekolu keia o na mokuahi o keia hui, a e ku mai ana oia me ka piha ukana no o nei.  E lawe aku ana ia i ke ko mai ka uapo aku o Kilinahama ma, ma kana huakai huli hoi no Nu Ioka.

 

 

HIKI OLE KE HOOLA

 

PAU KA IKAIKA O KA MAKALA MAMUA O KA MU

 

NA OLELO A KEKAHI KANAKA O OHAIO E HOIKE ANA I KE KUMU O KONA OLA.

 

            He kanaka o Mr. Eli Potts i kamaaina i na kanawa a pau loa ma Waverly, Ohaio a ua noho hana hoi malaila no umikumamaha makahiki.  Oia kekahi o na koa ihele i ke kaua ma Mekiko, no loko oia o ka puali H., o na koa o Tenesi.  He kanahiku o na makahiki i keia manawa a ua aloha nui ia oia e na kanaka apau e noho ana ma keia kulanakauhale a o kana mau olelo e hoike ana i ke kumu o kona oia ana mai kekahi ma'i nana i hoonawaliwali iaia no kekahi manawa loihi he mea pono no e heluhelu ia e na kanaka a pau loa a penei kana mau olelo;

            'He ehiku makahiki i hala ae nei ua loaa ia au i kekahi ma'i nana i hoohaalulu i ko'u kino.  Ua nui loa ko'u haalulu a hriki pono ole ke hele, poniuniu ke poo a ane maule ke loihi loa aku ka hele ana.  Aole he hiki pono iau ke moe i ka po.  I ka ikaika loa ana mai ua hiki pono ole ia'u ke hele pono a he hikaka mau i ke alanui me he mea la e hina iho ana.

            "Ua mau aku keia ma'i o'u a hiki i ka makahiki 1897, a aneane e hiki ole ia'u ke hana i kekahi hana.  Ua nawaliwali loa ia ko'u kino.  O kekahi kumu nui o ko'u poino oia no ko'u haule ana mai luna mai o ko'u kaa bake."

            "He eluua makahiki i hale ae nei ua ike aku ia au i ka hoolaha e pili ana i ka Huaale Akala a Kauka Williams No Ka Poe Haikea maloko o kekahi nupepa o Cinicinate.  Ua like loa ka ma'i i hooia ia me ko'u a na keia mea i kono mai ia'u e hoao i keia laau.  Aole i loihi loa ko'u ai ana i keia mau huaale ike koke au i ko'u ano maikai mai a hoomau aku au i ka ai ana a hiki wale no i ko'u oluolu pono ana mai ka ma'i mai.  Ua hoi hou mai ka ikaika o kou aahuki a pau hoi ke poniuniu o ko'u poo a pu pu me ka haalele o ko'u kino.  Ua ike maoli au i ka ikaika o keia laau a no ka pomaikai o na kanaka i loaa i keia mau haawina popilikia ke hoike aku nei au i ka mana kupaianaha, i ikeia e au, o keia Huaale Akala a Kauka Williams no ka poe Haikea, a ina ua like ko oukou ma'i me ko'u aole loa e nele ke oia.

            Kakauinoa ia,                          ELI POTTS

            Kakau inoa ia a hoohiki ia imua o'u i keia la 4 o Novemaba, 1900

(Sila.)                                       W. R. A. HAYS. Notari no ka Lehulehu.

            E loaa no keia laa ma na Hale Kuai Laau a pau a i ole e kakau ia Dr. Williams no ka poe Haikea.  He kanalima keneka o ka pahu hookahi a he @@@@ pahu no $@.50.