Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 20, 17 May 1901 — Mookuauhau Elua o HAWAII. [ARTICLE]

Mookuauhau Elua o HAWAII.

O keia opio Akua a kakou i ike ae la o Lauliʻa no ia, o ka muli kapu o Hiiaka i ka Poli o Pele ma ka welau o ka lauoho o Haumea kona puka ana mai, i imi mai o Lauliʻa i kona mau hanau mua i Hawaii nei, ia Pele, Kapo, Kihawahine. Hiiaka i ka Poli o Pele, ia lakou Akua no a pau loa, nona keia pule aku malalo, pule hula a na kumu hula leʻaleʻa me na leʻaleʻa e aʻe o ke au pouliuli O Lauli'a ke alii nana i heie mai ka lani. Nana i hele ke kahiklhiki o ka ma!ama. N'a-na ia ae ka Haka o Laull'a. Mull kapu o Hiiaka i ka poli o Peie. o Hiiaka ke-na i ka pua enaena, K.ipu ai ka u!a o ke ahi o Hiiaka. O Hiiaka i ka Hi Lau Mania. O Hiiaka i ka Pua o Koaie. O Hiiaka i ka Pua o ka Mamane. o Hiiaka i ka liko o ke au lii. O ka o-o a Hiiaka. Hoi ae Haka noho i ka Lae. O Hiiaka i ka Lae Loa. O HHaka i ka lae Poko. O Hilaka I ka Lae o Leielwl. Ka Punohu o Hiiaka. Ke koko o Hilaka. Ka Pae noho o Hiiaka. '» HHaka wawahi ianl. O HHaka i ke aowa lani. Ka aui ana a Hiiaka. Owal kela Wahine. O Kapo Wahine. , Owal ae hoi keia. O P"»ie wawahi Alna o ka Moku. r>v ni aku hol kela. O Lono ka mea lala ke Ahi wai iho hoi ia. O Kapoulakinau he 'lii. He me-e ua Kapo o oukou. Noho ana Kapō i ka uluwehiwehi. Ku ana i Mahoe la ia. 0 Hai ku I maunaioa. Aola mai ka ua lanaula. Eia ka ula la he ula-leo. He moha'i na'u ia oe. K Kapo ula alll klekle. Haa-haa, ka la o ka la e Ike. lanei he ike ku he Ike lon^. He ike Puawahiwa ka ike.l Ake kua-e au-we. Kuu Akua e-a. Na Kamakauahl keia pule. kekahi o na kahuna pele e noho ana i ka Pu'euhi iuka o Laa, aia na kahu pele ma la kahua kahl I hoomana ai I na Akua ahi, eiike me ke ano mau o na Akualehulehu. aia lahui e pule ai, ina Akua lillil ano ole, (elike no me ke au hou nei o kakou ka makemake ole i ka hoomanamana, pela iahui Hooulu kanaka , he hookae ioa lakou ia ano Akua.) E ko kakou a nana i na 'iii opio, pehea aku nei la laua. ae. eia no ke hoekepue ae la i hakalia iaua i ka hooni ia aku. ke naue no la o na huila r> ike ia o Uukani me Makahi nui ola, ua makaukau laua i ka laua mau oihana pakahi. Ua Ike maopopo ia na na lif opio no ka noeau a me ka hoopono. ua olelo ae na kahuna alii Hooulu lahui e hoohui ia na'lil oplo i wahine na laua ua hui ae la no hol o Uukanipo me kona mua iho no me Keakoleie ke alil Hooulu lahui, ua hui ae la no hoi laua me Kekukapuali kona kaikuahine Haku. Ua hui keia mau alii iloko o na la kanikoo o ko laua mau Makua alii. me ke anoano e ehia o ka inoa maikai maluna o lakou pakahi. me ke kokua ana mai o kane me Kanaloa ke aliipookapuhunalkeaouli, ina pohaku HekiH ku'ilua lapa ka uila, ua ka Ua kahe ka wai. he he ana mai ia o ke Akua ia lakou, he mau alii olalo. Ua hoouna m«a o Meamea i na elele helu lahui ma na mokupuni apau, no ke kokoke aku 1 ka manawa hope loa o na alii e lemakule, ua pau'e hol i ka helu la na makaainana. 1 ka hoomaha ana iho o ka huli lahui a Meamea me Kalaunuiohua. aia hoi he mea lele no kahauli i ke ku'i ku'i lua ana mal o ke kanl o ka pahu alii o Pakaalana. me ka Nioalli o Laumea na pahu kapu elua i olelo ia ai e eia na lahui kanaka, aole e pai ia e ka lima kanaka. o Kepoohunaikeaouli wale no, o ke Akua Hooulu lahui. no ka mea he pahu Hoouhi lahui ia. Kia ka no Meamea no keia pahu e kani lima kanaka ole nei. ua oiii palanehe aku la ka uhane o Meamea ke aiii kahuna hooulu lahul i ka ekolu haneri makahikl o ke ola ana. olli pulelo nku ia no hoi ke ahi lele a ka maile ia Kalaunuiohua, hookahi ko laua nalo nalo llke ana, i ka ekolu Haneri makahiki no hoi o ke ola ana. nalo laua pau | ko iaua mau inoa alii. MOKUNA XLIV. UUKANIPO KB ALII O MAKAHINTTIAOI>A KE ALII KAHUNA HOO ULU LAHUI O KAUHILANI KE KILO HOKU. I T ukanipo ke alii mana nui e noho ma ke poo o kona lahui kanaka o Hawaii. me kona alil kahuna hoouiu lahui o Makahinuiaola. me Ho laua kilokilo Hoku o Kauhilanialii. o lakou na'lii e walu mahope mai o ka luku ia ana o keia lahul e na Holaniku, o Kaikooi&lilokamoku ka alihikaua nui o ia lahui t luku ai i keia lahui. Eia na alii ke oL pono iho la maluna o ko lakou noho alii me ko lakou ike pakahi ua olelo ae no o Makahinuiaola ke'lii kahuna hooulu lahui I ko laua alii kahuna kilokilo lanl ia kauhilai*. e hoo nohonoho Hoku kaua. I mea *e paa naau ai 1 na mamo hope loa a kakou. Ua ike no ke alii kahuna. he mea maikal no ia i ko laua hoonohonoho P<»no ana l maopopo i na hanauna hope ak\i, ua lawe ae la laua a hoonohonoho palua ae la i na Hoku apau e ikela kela kela mamo lahul kilokiio i ke'a no o ka Inoa o na Hoku alil me na Hoku !*hul. 0 kela kekahl o na Hoku a ka lahui kilokilo lani • nana a« «i, e hikl no 1 kela mau Hoku ke )K>ike mai i na oull o ka manaw», me k* maopopo loa o na mahina ioo «e u mahlna maile, pela e koho la na'kaola klk>Kilo me na kahuna hooula laljui me ; ka Pololei ioa, I» maopopo loa au <*kan»as»wa U lako*. \- • . 1 k» at* noho aaa o W..0 LoMUilo ka Mol * k* ialmi» i bdio al l makua no kona mau" «niukiaa e mna no km >«hui J» kMila «lU bolk» Pf K. Xamakaoke*fcl,,. r4 ,- . ... i oMkiwki «»*» o nalilo i ma*» o Na«a*»oke«!>U «alowake loa. Ana • k» kaia ka Hoku aoii i Q» kifc Ho<tfe l k'.ia,

mal nei ehuli. aoie i loaa. ua Lkeia ae iwi U Hoka e&Io«ral«. * Ben K. N*rr.akaokea.hl. i ka po o ka h II o ruATi, be 2S makahikl o ka nalowale ana o Palohßa.nL Ua olek> ae ao ke kaolA Ben K. Namakaokeaiii. no ka bof hou an& m&l • ke Aopuni i ka laJbuL me k& lke mai tro <» na. Aktxa. Eane K&naloa, Kepookapuhuna£keaoali, & ola hou ka lahoi.) O Paiofc{ianl ke Kupunakane no ia 0 Kap&lohOani mua no !a ! hoike ia ma kela helu i hala aku la mahope. o Palohilani makapo, ia ma ka nana ia ana. ua like wale no na Hoku. E no na a;il ke a'o rei i na oihana a lakou, 1 mea e hoohaule ole ai ( &a lahui i na ike lehulehu. ua ohohia na makaainana ma na mea ike e pono ai ka noho ana. Pela no koi na makaainana Wahine, ke hoikeike nei lakou ma ka ike i a'o ia mai e na makuahine aoie lakou e moloa. he pono Hke no no ke kane me na keikL O ke alii no nae ka o» i ke a'o i kana oihana, no ka pono noho alil. o Makahinuiola no hoi a'o no i kana oihana 1 kona ohana alii kahuna hooulu lahui, ke wai nohia wale no la mau mea i na papa alii elua, me ka eleu no hoi na papa alii opio i ke a'o ana i ka oihana a ko lakou mau makua. O na kahuna a'o papa laau lapaau no hoi. Papa haha eia no lakou ke hoo makaukau nei no ka lakou oihana hoola no na lahui na waliwali pela na kahuna kiiokilo kuhikuhipuuone. Kakaole, ke lolii a a'o no hoi i ka lakou mau keiki kane me na kaikamahine, ua maka'u like lakou i na Ike apau. A'o no hoi na makaainana i ka lakou mau keiki kane i ka mahla'i me na hana apau e pono ai ka noho ana Kane a wahine, pela no hoi na makuahine. a'o no i na kaikamahine ma ka lakou oihana o kela mea keia mea i na wahi a pau a puni ka Aina. Ike iho nei na'lii o Uukanipo Makahinuaola kauhilani i ka holopono o ka lakou mau Hana i hoolala ai, ua hapai ae la lakou i kekahi papa aina nui, apu ni ka aina, elima anahulu e a'i ai. ua llke ia me hookahi malama e luku e hoomaha ai ka lahui. Ua oleio ae o Kauhilani ke kiiokilo Hawaii e hana ia na le'ale'a a pau e na makaainana me na aiii, aole kapu alii, ole kapu Akua aoie e*a ke'a i ka maka luhi, o na alii me na makaainana he ole loa no na ke pau na la i hoonoa ia ai. Aia he hewa loihi loa, ua ikeia aku la na Ipuka paia lani ua wehe ia mai la e ka poe no na ia kuleana, Kane Kanaloa Kealiipaakapuhunaikeaouli, i keia aku la na Hoku alii ua hoopuni ia e na Hoku mawaho ae o na Hoku alii elua, eia ka he popo uila. Ke nana nei na kilokilo Hoku k'ui ku'i koke mai la ka Hekill, owaka ka uila ua ka ua kahe ka wal pouli ka lewa hoike mai na hoailona alii nui ma ka po mai aole no iliuliu. ua oili mai la o kuaola inailoko mal o ka puhaka mai o Kekukapualii, o ke kanakolu kumamakahi o kekukapualii me Makahinuaola ke alii kahuna. Ua pulelo mai la no hoi o Papi o mai ka puhaka laahia mai o kona makuahine o Keaukoieie. i ke kanakolu o ka laua mau hapuu alii me Uukanipo o ka ua lilo mai la ka hanai ana o na alii opio, o papio me Kualoa i ka lahui kahuna hooulu lahui. (He Rula mau no in i na lahui apau a kakou e ike nei.) Eia na lani alii a ia lahui ke hanai! kukapu ia nei e Keliikumoku ka miia Iho no o ke alii opio o Kualoa me Kawahilaionelehua ka Keliikumoku Hanaukama ua maikai no na hanai ia ana o na alii aia no i ko lakou mau kaikuana. ua pa nia paa ia ka laua hanai ia na e ke kapu me ka ihlihi, Ua olelo ae no na alii apau ua ola hou o kuauli nei ua loaa na pua alii hou o ka Aina ua Pulama no na alii apau i ike ia mau pna hou. me Makahinuiaola, o Kauhilani, ua pomaikai ko kakou Alna. ua maikai ka noho ftna o na alii hanau o ka Aina me na makaainana. Ua komo aku nei o Makahinuiaola iloko o ka Hale kapu Akua e ka hoahoa ai i kona mau alii Akua ia Kane Kana-! loa KelUkapuhunalkeaouli, na Akua| hooulu lahul, hooulu i na mea e ola ai j ka lahui ua hapai ae la o Makahinui- ! aola he pule hooulu kanaka ma ka inoa • 0 kona mau kupuna mai a loaa mal o ; Kuaola I hanau ae la. I O Luanui. j O Nuunui. | O Kalamainuu. | O Hanuuu ka lani. ' i O Pa-pa ia i ka Honu*. | O Puaiki. i O Puanui. j O Pualoa. | O Pualoa. ■ O Pua poko. * j O Puamea. t O Meamea. j O Makahinuiaola. | O Kualoa. ( O Kalo Lauloa.* ! O Kalo Piiaiii. ; O Kalo hiwa. 1 O na Kalo a Kane. E kanu ana. ; E ulu ana. ■ E lau ana. E loa ana. i E oo ana. : O ka makini nui e lono. j E lono i ka lanL ; E iono i ka honua. E lono i ka inauna. E lono i ka moana. ; E lono i ka po . • E lono i ke ao. « E lono i ka ono alii. i Hooulu ia. j E ulu mauka heulu ia. ! E ulu maikai he ulu Ta. j E ulu iwena he ulu ola. } He ulu kanaka. J Hooulu i ke kanaka no ka Aina. ) Mai ke kai nei a ke kuahiwi. j Hoopiha i na alii. [ No ka aina a puni na Moku. | 1 A maku-e e moku-e Hl-ne. | I ma—ma A ma—ma ua noa. ! [ I ka hookuu ana o ke kaula I kana j pule mana hooulu iahui. u& komo mai. la o Uukanipo kona alii. na kuleana| o ka Jlaie kapu Akua. ua hapai hou aa. la o Uukanipo me M&kahinuiaola i kekahi pule pale. a hooulu lahui me ka ] maopopo o ko laua mau leo e lohe pono j ai ka poe kulL | He pule hookani pahu kela ua lohe; mai la na alll me na alli kahuna i ke | ia pule e kani aku nei iloko o ka p*hu. | me ka maemae a malkal ka teo o ke komo ana iloko o ka pihii. a na ilii e : mai nei, he « r ,ke ;ohoh|a o na alti" me na ka&una 1 keia pule a iakou. _ ■';.. 0 I l|ahope ipai o ka 4 inolio wīnk' ° Uuukampo, me alii Icafctn*a m« Mak%hi|iaiaoU p ko laua kahunaWlokUo &o o "KauhlUoi; no,o

ko lakon noho ana. *o> no o Ukkou mc« naoft e hoooaueu?. he me'e ka lele o ko l&kou ha.aii tce na ohana aili apau I ke alo aoa mal o kekahl lau waa oaoa! apa nia paa ia ma! ka M<MUsa. Ua kuhl hewa mai na llamuku nui he waa kaoa. ua makaakau koke ae la na koa no ka hoouka katia nuL naaa pono mal ne) 9 Mak&hiauaoia a Ike, olelo ae nel t oa alihlkaua o laua. aole keta he mau waa kaua o ka Haku no ia o oekou o Kapalhilan! ke alii nu! <0 Maui. Makuakane no o kakou. (Aole 1 pau.>