Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 21, 24 May 1901 — Page 1

Page PDF (1.23 MB)

This text was transcribed by:  Alice Malepeai Silbanuz
This work is dedicated to:  To my kama kahi, Trinity Naunautaiga

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXIX-Helu 21.  HONOLULU, POALIMA, MEI 24, 1901. NA HELU APAU 28@

 

Hoikeike Nuima Kelekona.

----

Ko @ Lakou Komikina Eia ma Honolulu Nei

-----

@ OI A@ ANA KA MAIKAI I KO KA HOIKIIKI NUI E MALAMA IA NEI MA BAFFULO I KELA MA

-----

  Ua hiki mai nei ma kela kulanakauhale o J.F. Knapp ke Komikina na na hana hoikeike nui ma Kalekona. I hele mai nei ola e noi i ka Teritori o Hawaii e hoouna aku i ka lakou mau mea hoikeike, a e ae aku e lawe ia aku no Kalekona na Mea e hoikeike ia nei mmai nei mai ka hoikeike nui mahoihoi iana mea e ame a Baffulo o Palani. Makemake ui ola e nui na mea hoikeike mai Hawaii nei aku, a ua ae lakou na lakou na lilo o ka lawe ana i na mea ma Baffulo ame na ukana e hoi mai nei mai Palani mai a hiki i ke kahua hoikeike ma Kalekona.

  Ma kana olelo mai e oi ae ana ka nui o keia Hoikeike mamua o ka hoikeike ma Baffulo, oiai ua ae ka nui o na dala i loaa ia lakou mamua o na dala i hoikeike. Ke hoomaka ia nei ke kukulu ana o na hale i kela manawa. E hoomaka ana kela hoikeike i ka la ekahi o Dekemaba a e hoomau ia ana a hiki i ka mahine o June 1903. E makaukau ana na hale ame namea apau i ka ia ekahi o Okatoba. He eha hale i aneane e paa i kela manawa a ke hoo maka pu ia nei nohoi ke kukulu ana o kekahi mau hale okoa aku.

  Ua manao ia e ano like aku ana ka maikai o keia Hoikeike me ka hoikeike nui ma Kikako i ka makahiki 1893. E haule ino ana ka hoikeike ma Baffulo.

  O kahi i koho ia no keia hoikeike ma ke kae o ka Muliwai Ashley ma Kalekona, Amerika. He 160 eka ka nui o kahi i lilo no kela hoikeike nui. Na na kaa-uila e lawe e hiki i keia wahi. Ke hoomaemae ia nei ka aina a kanu ia na mea ulu o hoonani ai. E kukulu ia ana he mau hale e hoikeike ana i ke ano o ka hale o kekahi o na kanaka kaulana o ke ao nei i noho ai. E kukulu pu ia ana kekahi mau hale e hoikeike ana i ke ano o ka noho ana o na paeie oiai he nui na kumupopolo ma keia wahi.

  Malana e hoikeike ia ai ke ano o ke kanu ia @, ka ohi ana i na lau ame ka hoomaloo ia ana o na lau ti a kakou e inu nei. A he nui a lehulehu ae kekahi mau mea e hana ia ana.

  Ma ko kakou hoouna ana i na mea ulu, ame na mea ano nui o Hawaii nei i keia mau wahi e ike ia mai ai ke ano o Hawaii nei a homo nui mai na haole makaikai e lu i ka lakou mau dala ma Hawaii nei, no kaike ana i kona nani. He mau Milliona o na Milliona o na kanaka ma Amerika ame na Aupuni nui aole i lohe a maopoopo ia wahi aina o Hawaii Ike lakou maluna o na palapala aina he wahi kiko uuku loa a ola wale no ka lokou i ike.

  He nui na hoikeike e hana ia mai nei ma Amerika no ka huki ana mai ina@ kanaka makaikai e ike i na hana ame ka nani o ko lakou wahi. 

-----

  Ke hooikaika nui nei na hui heihei Waapa no na heihei e hiki mai ana

-----

  E’a ki ae kekahi loa Kelemania i kekahi Lukanela Palani a make ma Kina

 

Na Malihini o ka Hui Kuka Malu

HIKI MA KO LAKOU MAU HOME ME KE OLA KINO MAIKAI.

  KIKAKO:  Aperila 17, - Ua hoi mai na makamaka o ka hui-kuka malu i holo aku no Honolulu a nui ko lakou kaena i ka nani o Honolulu a nui ko lakou kaena i ka nani o Honolulu ame Hawaii holookoa. Nui ko lakou kaena i ka nui o ka lealea i loaa ia lakou, a me ko lakou hookipa maikai ia ana e na kamaaina.

  I ka ninau ana ia aku o kekahi o lakou e ha’i mai i namea ano nui o ka lakou huakai ua kau mai ia oia i kona mau manamanalima a hoomaka e helu penei: -1. Maikai ka moana a hiki wale no i Honolulu. 2.- Na makou i holo mua na kaa Otomobila ma Honolulu. 3.- O makou na poe mua loa nana i noho ka Hokele Moana, he hokele nani. 4.- Haawi ia he hulahula nui, he hookipa maikai, he ahaaina nui, a he nui a lehulehu aku na mea hoohauoli, a ua hiki ole la’u ke helu aku a pau.

  Ua holo aku lakou na 12,000 a hoi mai me ka loaa ole o na uila poi@o,a ua nui ko lakou mahalo i ka nani lua ole o Hawaii. Ike lakou i kekahi luau nui ma Honolulu a ike i ka ai maka ia o na Opae me na i’a maka, ame ka ai ana o ka poi. O ka poi oia ka ai makemake loa a na Hawaii. Me ka manamana lima e kioe ai, ina nohoi aole oe i pololi loa, hookahi aiole i elua manamana a ina i pololi loa e kolu manamana, alaila maona koke. I’a ai makou i keia ai a he ono maoli no.

  Hele makou i ka hee nalu, auau kai, holo kaa ma o a maanei, pii iluna o na kuahiwi, makaikai i ka luapele, a ua nui ko makou hauoli. He nani maoli no o Hawaii.

-----

Ma ka Aha Apana

  Ma ka Poalua nei i hiki ae ai o Ah Fong Esq. imua o ka hanohano o ka aha e hoike i ke kimu o kona hoao ana e hanai i na helehelena o ka Pake hana keaka o lakou me ka Alani palahu. No kona aloha ole ina wili ana o na wawae ame ka himeni a kekahi hoa o lakou, huli oia i Alani palahu o hoao i ka pololei o koa lima i ka nou. Hookahi no nou ana loaa pono ma na helehelena o ka pake keaka, a ku-nia-ma ka pake. No keia wahi hana hooikaika kino ana hoopai ia he $25 me na dala koina.

  O Ah Soon kekahi i loaa pu i ka “ai awaawa.” Aoie oia i hoao i kona ikaika nou aka i hoao oia e hoopakele i ko lakou nou popo mai ka lima mai o ka maki. He $25 kai oili ae mai kona pakeke a komo i ka eke o ke aupuni.

  E kamaaina ana o Malakiele, he wahi keiki. I ke ano o ka ai kamano ana ma Keoneula. Halale ke kai o ke Kamano no ka hoopaakiki i ka holo malu m@ mai kona mau makua mai. Ua mana’o keia wahi keiki o ka hooleilei i na iwi palaoa e lulu ia nei oia kekahi hana maikai loa, no ka hooikaika kino. Manao hoi ka Lunakanawai ua oi aku ka maikai o ke oki wahie a kanu mea ai ma Keoneula, a nolaila e hoao ana

ola i keia ano hana hou.

  No ka ono loa o ka wai o ka Sake ua lilo ae he elua dala me na dala koina a Malinoeki, Soma, ame Lyons. Hoololi ia mai ka hoeha a i ka pepehi kanaka ka kumu hoopii ia kiki oiai ua

ake o Jackson, ka mea ana i pepehi ai.

  No ka wikiwiki loa a Ah Pong i ka huna ana i ke kiu o ke poo ona ike e ia e ka Lunaakanawai mamua o ka puka ana iwaho a he eha hoia o kona makaikai ana i ka Halewai mamua o ka pupuka ana mai.

-----

  Ua ma’i loa o Makuisa Ito, kekahi o na alakai o Iapana.

-----

Ka Kiule Imi Kipe

-----

Hopu: ia o Kakina Malalo o ke Kauoha a Humphreys.

-----

KAUOHAIA E HOIKE I KA MEA NA I HA’I MAI IAIA NA OLELO E PILI ANA I KA KIPE IA O NA LUNAMAKAAINANA. A INA AOLE HOOPAA IA A PAU KE KAU KIULE.

-----

  He nui ka owelawela o ke keena hookolokolo o ka Aha Kaapuni i ka Poakolu nei. I ka pau ana ae o na ea wela ua lilo o Kakina i paahao mamuli o na kauoha a ka Lunakanawai Kaapuni, Humphreys, a kauoha ia o Hopkins, ka makai o ka aha e hele pu me ia a hiki i ka makaukau ana o ka palapala hoopaahao. Ua loaa pu aku keia ea wela ia E. P. Dole, ka Loio Kuhina. Haawila mai oia i kekahi mau olelo a’o e keia Lunakanawai wiwo ole.

  Mamua o ka hoomaka ana no ka ainawakea o ka Poakolu nei, ua hoopaila o Kakina no ka hoowahawaha i ka aha mamu@ o kona ae ole ana e ha’i i ka inoa o ka mea nana i hoike mai iala ka kipe ia oia he $100.00 a kauoha ia e hoopaa ma ka hale paahao a pau ke kau Kiule e noonoo nei i ka lawe o na Lunamakaainana i ke dala kipe. Aka, ina ola e ae ana e hoike i ka inoa o ka mea nana oia i ha’i aku i keia mea alaila hookuu koke ia ola. Kauoha koke ia ka makai o ka aha e nana iaia. Aole ola i hoouna koke ia i ka Haleiwa aka e kali ia ana a paa ka palapala hoopaahao. I ka wa e paa ai o kela palapalae haawi ia aku ana i ka makai nui no ka hookoo ana aku.

  Oiai ka Lolo Kuhina e wehewehe ana i ka mana o ke Kiaaina, ua pane mai ia ka aha ina mea pili i ka mana o ke Kiaaina.

  O Hakuwela ko Kakina lolo. Manao ia e hookomo mai ana laua he noi e hookuu mai ana laua he noi e hookuu ia mahalo e ka mana o ke Kanawai (Habeas Corpus) ofa hoi ka mana o ke kanaka i kona mau kuleana lanakila iho. Aole nae e hana koke ia ana a maopopo ka hoopa’i.

  He nui na poe e ninanninau ia nei keia Kiule no keia ninau ano nui.

  Nui na poe hanohano i lohe ia e olelo ana, i lawe ia mai imua o ka aha.

  I ka paa ana o ka palapala hoopa’i o Kakina ua haawi ia i ka Makai Nui a kii ia o Kakina e hoopaa. Ia manawa koke no oia i kakau aku ai he palapala noi no kona hookuu ia mai kela hoopaahao kuponon ole i ka Lunakanawai kiekie me ke noi pu ana aku e hookuu ia oia ma ka pela a hiki i ka Poakahi ka la ana e hiki aku ai imia o ka Aha Kiekie no ka wehewehe ana i kona hihia. Hookuu ia mai oia no $500 pela.  

-----

  E hookuu ia ana he 1,000 koa Pilipino e paapio ia nei e na koa Amerika.

-----

  Ke o ia nei na koa Amerika e noho nei  ma Waikiki, mai na alu koa a hiki i na koa.

-----

  Loaa kekahi pukiki i ka ma’i huki i ka Poaha o ka pule i haia ma ke alanui a oiai e moe ana holo ia oluna ona e ka huila o kekahi kaa. Aole ola i make a aia ma ka Hale Ma’i.

-----

Hele Mai Ana o Akuinaldo

-----

MALUNA O KA MOKU KAUA OREGON MAI.

-----

E HELE KAAPUNI ANA IA AMERIKA MALOLO O KE KONO A PERESIDENA MCKINLEY.

-----

  Ma ka Mako-ahi Pekina i loaa mai ai ka lono e hiki mai ana i Honolulu nei a holo loa aku no Amerika o Elilio Akuinaldo, ke alakai kaulana o na Filipino i make he mau manawa, i ku i ka poka a na enemi, eia no nae aohe ka i ku aohe nohoi i make. Ua maopopo ia oukou e na makamaka heluhelu kona moolelo nolaila, aole wau e kamailio nui no ia mea.

  Na ka moku-kaua Oregona o Amerika e lawe mai ana keia malihini kaulana, a hiki loa aku i ka aina o kona mau enemi nana e malama maikai nei iaia. Loaa mai ka lohe ua ku ae o Oregona ma Yokohama i ka ia mamua o ka holo ana mai o Pekin a ua maopopo aia maluna ona keia malihini ano nui. Haalele aku o Pekina ia Yokohama i ka la 11 o Mei a holo mai no Honolulu nei.

  Ma ka olelo a kekahi o na ohua o Pekina ua maopopo loa laia e hiki maiana o Akuinaldo i Honolulu nei ma ke@ mua koke iho. Ina he olalo kana olelo alaila he mau pule wale no koe ike kakou ia Emilio Akuinaldo, ke alakai wiwo ole o na Filipino, nana i alo ka ehuehu, a nana hoi i hoopoino ha noonoo o na Amerika no kekahi manawa loiki a hiki i kona hui ana me M@ Funston ka wiwo ole o na wiwo ola.

-----

Palapala Hoopau ia Dole

-----

keia Wa.

-----

KE KALI IA NEI KA LOHE mAI’A BEKALE MAI E PILI ANA I KANA MAU OLELO HOOHOLO I LAWE AKU NEI.

-----

 

  Ua lohe mai makou ke manao nei na Home Rule e kakau i kekahi palapala noi no ka hoopau ana ae ia Dole a e lawe ia ana keia palapala, aiole kekahi o na kope o keia palapala, a puni o Hawaii nei no ka kakau ae ia Dole. Aole nae e hana ia ana keia hana a hiki i ka loaa ana mai o ka lohe mai a Bekale aiaila, ua manao ia, ina e hoouna inoa ia e na kanaka he lehulehu alaila e ike mai ana ka Peresidena i ka nui o ka poe e kue nei ia Dole, a lilo la i kumu nona e hoopau ia ai.

  Ua maopopo loa e nui ana ka poe kakau i keia palapala noi hoopau ia Kiaaina Dole, olai he nui loa na Home Rula ame kekahi poe e ae e kue nui nei ia Dole.

 

Mamua o ka hiki ana aku o kela palapala imua e na makamaka e ninau iho ia oukou iho i kela mau ninau. Heaha ka hana ino a Dole i hana mai ai ia koakou? E i mai ana paha oukou o kona kue ana i ka Moi wahine a  me ka hoohui aina. Aole aua nei kakou i pomaikai malolo o ka hoohui aina, loaa ia kakou ka mana koho i loaa ole malolo o ka Moiwahine a puka ka oukou mau Lunamakainana i makemake ai? Ina ua pomaikai kakou alaila he hana maikai ka Dole i hana ai no kakou, a heaha ke kumu e hoopau ae ai lala? Ae ola i ka hoohui ainano kona ike e loaa mai ana ia kakou na pomaikai a ua loaa io no. Ina @ pau ae ana o Dole, o wai ana ka oukou Kiaaina? O Wilikoki aupuni? HEaha kona ike hooponopono aupuni? Ina @ lilo ae ana lala aole oukou e mama ia mai ana o kana poe punahele no ke pomaikai ana a aole o oukou e kuhih@wa nei.

  Ina oukou e hoohalike i ke kulana maikai o Kiaaina Dole, kona ike kanawai, ame kona naauao maoli me @ Wilikoki ike muhee, akamai pelo, i@ kaua pee iloko o ka pahu hao, a pela wale aku, e maopopo loa ana ia oukou ua oi pahaneri ae ka kupono o Dole a ka lahui e kue nui nei mamua o @ Elele i koho ia a i punahele nui hoi i ka lahui. E noonoopono mamua o ka kakau ana, a ina no e paa ana, ke manao nei no makou aohe no e ko ana ia makemake.

-----

Pii Hou ka Pipi.

-----

Na kumu nui o keia Pii Hou

-----

UA EMI LOA KE KUMUKUAI E KUAI IA NEI A I’A POHO NA HUI KUAI BIPI

-----

  I kekahi mau i hala ua ike ia ka pii hou o ka lo pipi a i ka ninau pono ana ia o Waila, ka luna naui o kekahi o kela mau hui kuai pipi ua olelo mai ola penei:

  “Aole e hoopii loa ana ka kumukuai o ka pipi, aka, e hoopii Uilii wale ia ana no i hiki ai ke kaa na lilo o ka lawe ana mai Kapaiakiko mai a hiki i Hawaii nei, a loaa pu me kahi ola uuku. I kela manawa ke kuai ia nei ka pipi e like me ke kuai ana ia ma Kapalakiko, ano ia kumu ua poho na hui kuai pipi i ka uku moku ame ke kaa i ka lawe ana mai a hiki i ko laua mau hale kuai pipi. E like no me ka pii o ka pipi ma Kapalakiko pela ana no e pii ai koonei, oiai mai laila mai ka hapanui o ka pipi e komo mai nei ma Hawaii nei.”

  I ka ninau ia ana aku o Mr. Davis ka luna nui o kekahi hui kuai pipi no ka lono e pii ana i ka hui o na hui elua a ola ke kumu pii o ka pipi, ua oleo mai a oia penei:

  “Aole maua i hoohui i kela mau hui. Ala no ola ke kuai nei, a ke hooponopono nei i kona hui a pela pu nohoi me a’u. Koe wale no kela, ua ae like maua e hoopii iki ae i ka kumukuai o ka pipi i kaa ai ko maua mau lilo. He nui ino loa ka lilo a ke kuai hoopoho nei mana i kela manawa i mea e kaa ai na lilo a loaa kahi pomaikai uuku ua ae like maua e hoopii ae ma ka mea kupono i pau ka pilikia. Oiai ua pii iki ae ka pipi ma Kapalakikoi kela mau la ua hiki hou ole ia maua ke kuai e like ma na kumukai mamua oiai mai Kaleponi mai ka hapanui o ka pipi e lawe ia mai nei.

  “Kuai nui maua malaila, a i ka hiki ana mai i Honolulu nei, ua inoino l@kahi, a nui ko maua poho. Aole ola wale, aka, he $100 no kela ame heia iona ka uku moku, ame ka lilo hau no ka malama ana ma Honolulu nei, nolaila ua hiki ole ke hoomau aku e @ me mamua ka @mi.

-----

  He @,11@ ka nui o na lala o @ @ Imipopno Karistiano ma Kaleponi.

----

  Na Peresidena McKinley o @ ana ka pehaka @ o ka hale o @ @ Imipono Karistiano @ @, Amerika.

-----

(Graphic.)

NA MEA NANA EHOOHOLO HOPE NEI KAKOU.

 

  eia iho ka hoku welowelo me na huelo ekolu ona e hoopuiwa nei ia kakou. EIA IHOKA’ NALO, KANAPI, MAHIKA, KA MEA NANA E HANAINO NEI NA MEA KANU A KAKOU, AME NA NALO MELI. EIA IHO KE KAAHAPAUMI ME NA WAHI MIULA WIWI I ANEANE E MAKE. EIA IHO KAHI PIPI O KA NUPEPE BULETINA E UWE ANA I MAUU MAI KA AHA OLELO MAI. EIA IHO KAHI KAO O KA NUPEPA REPUPALIKA E MA-AA ANA I WAIU O KA AHAOLELO. EIA IHO O EMALUKA HOOPUIWA A MUHEE HELU EKAHI. NA OUKOU IA E NANA PONO IHO NA MEA I KOE.