Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 21, 24 May 1901 — Page 4

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Kealapualoke
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

(Mai ka aoao @ mai.)

---------------------------

            Ua like loa, a he kulana alii maoli no kona ke nana aku.  He keu aku ka u'i a hiki ole lala ke hoole ae aohe keia o ke alii.

            "I ka wa hea hoi oe i hoi mai ne a aia aku nei i hea o Rudolf Rasen@dile?" wahi a ka Konela

            "O kou hoohewahewa koke mai ia @@ ka ia?  Pehea o waho ua makaukau?  Aia i hea ko'u lio? wahi a Rudolf.

            "Ea, aole loa e hiki ia Mikela puuwai eleele ke ike ia oe.  Ua like loa oe me ka keikiialii a o kahi mea ano e wale no o kou leo.  He ano halulu iho kou i ko ka Moi.  Aka, ua hiki no ia oe ke olelo aku ua loaa oe i ke anu no ka noho ana aku nei i ke kuahiwi ola ka kumu halulu iki o kou leo.  Ua makaukau na mea a pau loa.  Ala kou lio ke ku mai la ua makaukau nou," wahi a ke Konela.  Ame keia mau olelo iho aku la laua a hiki i ka wahi e ku ana o kona lio.  Kau ae la ola a kau pu ae la nohoi kona mau hoa a hoomaka aku ia e holo.  I ko lakou hiki ana aku i ka puka pa wehe la ae la na pani puka hao, kani mai ia ka bana, huro, huro mai na kanaka, kani na pu hoohanohano a lele ae la ko ia nei lio mao a maanei, puiwa ka hiamoe o Mikela a holopupule e kii i ka keikimahine alii.

            Ke ninau nei paha oe e ka mea heluhelu aia ia i hea ka keikimahine alii.  flavia i keia manawa, ala no paha ke kali nei o ka kii mai o Mikela?  Aole pela, kali aku ola a aneane loa e hiki i ka manawa a aohe he hiki mai o ke kaa oua Mikela nei a manao iho ia ka Keikimahine alii ua hoowahawaha ia oia a nolaila kelepona koke aku la oia e hoouna ia mai kekahi kaa nani loa, i huki ia e eono lio keokeo, i ka hokele.  A he manawa pokole ku ana ua mau lio nei imua o kona alo.

            Kau aku la ua u'i kaili puuwai nei me kona lede hoohanohano a holo aku la no ka wahi kokoke i ka puka pa o ka hale alii.  I ka puka ana mai o Rudolf me ka hiehie nui.  aia hoi ua pehia mai la kona puuwai me na pohaku alae o kealoha a ike iho la oia ua lilo, ua lilo loa kona puuwai, ua eha hoi i ka u'i o kela keiki u'i lua ole.

            Hoao ae la oia e kaili ae i kona mau maka aka aole i hiki ua paa i ka ume a ka makeneki o ka u'i o ka keiki Rasenedile.

            Aole hoi o kona puuwai wale ka eha, aka i ka puka ana mai o Rudolf o kana mea mua loa i ike aku o keia lede hanohano e noho mai ana me ka hiehie nui.  Maopopo koke iho la no lala, aohe kela he mea okoa aka o ka u'i Flavia no.  I kona hiki ana mai ma ka wahi e ku ana i ke kaa o ka  @ Keikimahine alii wehe ae la oia i knoa papale me ka hiehie nui me ka mino aka pu ana aku.  Kunou pu mai ia nohoi ka keikimahine alii me ka haawi ana mai i kekahi mino aka momona loa a Mikela hoi like mua ole ai.

            Hoomau aku la ka huakai a hiki i ka hale pule.  Lele iho la ka keiki alii Rudolf Rasenedile a hele aku ia no ke kaa o ka keikimahine alii Flavia.  I kona hiki ana aku e hoomaka mai ana ua u'i nei e lele mai luna mai o kona kaa.

            "E ka lede hanohano, e ae mai ana no oe i kau kauwa haahaa e kokua aku ia oe i ka iho ana mai," wahi a ia nei.

            "Me ka mahalo.  Aole au i manao mua e loaa ana ia'u keia hanohano."  wahi a ua keikimahine alii nei.

            Me keia mau olelo haawi mai ia oia i kona lima i ka keiki alii a hoomaka mai la e lele.  I ka pa ana mai o keia mau lima palupalu i ko ia nei, ea, ua like me ka uila e hoholo ana a puni.  Alakai aku la oia nei i ka keikimahine alii a hiki ma kekahi noho pulu nolunolu i hookaawale ia no ka Moi, a malaila aku hele aku ia oia e hui me ka kahunapule nui e ku ana maluna o ke kuahu.

            Oiai keia mau mea a hana ia ana e huli iki ae kaua a nana ia Mikela.  I kona hiki ana aku i ka Hokele, lele koke iho ia oia a holo aku ia me ka awiai nui no ka lumi o ka keikimahine alii.  I komo aku ka hana aohe hookahi kanaka oloko.  He wahi haole ma kapaa kana i ike aku e nana pono mai ana iaia.  "O keia ke kumu o ko'u paoa o keia wahi makapaa.  e poalo hou ia aku ana auanei paha e a'u kekahi maka ou."  Aka, aohe manawa e hoolohilohi iho ai a pakele a maka oua wahi haole nei.  Holo awiwi aku la oia no kona kaa a kauoha aku ia e holo no ka halepule.  I kona hiki ana aku mawaho e iho mai ana ka keikimahine alii mai luna mai o kona kaa a e paa ana hoi i ka lima o ka keikialii.  Wiliwili malu aku la oia i kana puupuu me ka luliluli pu ana ae o kona poo. 

            "Heaha no ia ka'u o ka hiamoe loa ana, a lilo e ka keikimahine alii?  E ike ana kela wahi kanaka, aole oia e lilo ana i kuhina na'u.  Lele koke iho ia oia mai kona kaa mai a hoomaka aku la e komo iloko.  I kona komo ana aku e ku mai ana a keikialii maluna o ke kuahu e poni ia ana hoi i Moi no Ruritania.  Ua lilo loa ka maka o na kanaka imua aohe i ike ia ko ia nei ku aku ma ka puka me ka lauoho pukalaki ona.  Ina i ike mai ka kahuna pule me nei ua puiwa a hiki pono ole ke pule.

Ka Haku Opio

Kakelamaina

            I ko kakou haalele ana i na ipo aloha a kakou i keia pule aku nei, e kauoha aku ana ka Duke Wahine o Kakelamaina i kana keiki e lawe a apo mai i kana wahine.  Nui kona hauoli i kona lohe ana i ka moolelo o kana mau keiki a hauoli loa hoi oia i ka lilo ana o keia Keikimahine u'i i hunona nana e milimili mau ai a hiki i kona mau ia kolopupu.  Hauoli oia i ke ko an ao ka makemake o kana keiki, hauoli oia i ka loaa ana o ka Duke Wahine o Kakelamaina a loaa mai na pua e ola ai ka inoa o keia ohana kaulana.

            I ka lohe ana o ka Haku Opio o Kakelamaina i na olelo a kona makuahine ua huli koke ae la oia i kana Naomi aloha a pane aku ia me ka hauoli nui.  "E kuu Naomi aloha, ua hoohauoli loa mai oe ia'u i keia la.  No umikumamalua makahiki ko'u noho ana iloko o na ehaeha o keia ola ana, e uwe mau ana a e imi nui ana hoi e ike aku i na maka aloha o kuu ipo, kuu lei, kuu milimili hoi, a ua hiki mai ka manawa hnou e hauoli ai aka he hookahi no mea nana i hookaumaha i kuu noonoo oia hoi kuu wahi keiki i kaili ia aku o na Anela, Oh, my son, my son, Aia ia oe i hea, (column 2)Oh." a ma kona wahi ua hiki hou ole iaia ke pane hou aku.  Hopu aku la oia i kana wahine a puili aku iaia me na umii o kealoha, e hake ana hoi kona waimaka me he muliwai ala.

            Wehe ae la kana wahine i kona hainaka a holoi ae la i na waimaka me ka pane ana mai.  "Nou no ka hewa e kuu aloha.  Ina oe i hana i ka mea maikai a kupaa oe mahope o'u ame kau wahi keiki me nei eia ola ke holooholo nei i mua o kaua, aka, puni aku oe mahope o ko makuahine.  Aia oia me na Anela kahi i hauoli ai, e kuu aloha.  He mea kaumaha io no ka noonoo ana ae nona.  Ka noonoo ana ae i kona moe hookahi iloko o ka opu o ka Moana nui kai lipolipo.  Me he mea ala ua hiki loa ia'u ke imi aku a loaa kjona wahi e moe nei.  Aole loa e poina ia'u ka hulali o na hoku o ka lewa, e iho mai ana ko lakou malamalama e hoomaamaama i kona alahele i ka pouli o ka opu o ka Moana.  Me he mea la ke lohe nei no au i ka owe o ke kai, a ke ike nei hoi i kona wahi pahu-e-e-e," ma keia wahi hiki hou ole iaia ke pane aku.  Puili aku la oia i kana kane , a uwe ae la me ka leo ku i ke aloha.  "E Alaredad-e--E Alareda hoi.  Kuu lei aloha.  Come to see your papa (E hoi mai e ike i kou papa.)  I ko papa aolha ole ia kaua."

            Ua lohe mai la ka Duke Wahine i keia mau huaolelo a maopopo mai la iaia ka ehaeha o kana mau keiki.  Kulou iho la oia ilalo a hiolo mai la kona mau waimaka.  Puana ae la oia he leo pule e kala mai i kana mau hana ino anai keia Keikimahine opio u'i.

            Ina kaua i komo aku e kuu makamaka heluhelu i loko o ka lumi ia manawa me nei ua ike kaua i ka Duke Wahine e kulou ana ma kekahi kuono me kona mau waimaka e hiolo ana, a ma kekahi kuono e ike no kaua i ka Haku Opio o Kakelamaina me kana wahine aloha, e puili aku ana kekahi i kekahi, a e hiolo like ana hoi ko laua waimaka no ka laua lei aloha i haalele mai ia laua.

Noho lakou me keia no kekahi manawa loihi a o ka Duke Wahine kei ku mua a puka aku la oia i waho a haalele iho la i kana mau keiki e puili ana i na puili o ke aloha.  Hele aku la ua Duke Wahine nei iloko o ka pala pua e hoopau i kona kaumaha.

            No kekahi manawa loihi ka laua nei puili ana a i ka pau ana ku mai ia o Naomi a pane mai la, "E hoi ana au ke kali loa ia mai la wau."

            "Heaha hoi kau e hoi ai he noho iho ko kaua ia nei a mahope hoolaha aku ko kaua male ia ana."

            "Aole loa au e ae e hoi mai ma keia hale a hiki i ka hana ia ana o kekahi hana."

            "Heaha ia hana, e hai @ai a e hana koke ia no," waha a Ka Duke.

            "Nau no e noonoo iho a loaa, hana.  i na no aohe e loaa ana ia oe, aole no wau e hoi koke mai," wahi a Naomi.  Me keia mau olelo hoomakaukau ae la oia no ka hoi ana.  Honi mai la oia i kana kane a kau aku la maluna o kona kaa no kona home.

            I kona nalowale ana aku ku iho la ka Duke Opio me ka pahaohao nui e noonoo heaha la keia hana a kana wahine i pane mai ai.  No kekahi manawa loihi kona ku ana kahi no a loaa iaia ka manao.  Aole laua i mihi pono aku no ka laua hana hewa i hana aku ai la Naomi.  Holo koke aku la oia a hoike aku la i kona makuahine e hele laua la ahiahi no i ka hale o Naomi a kukuli aku imua o kona alo no ka noi ana aku e kala mai no ka laua mau hana ino apau i hana ai mamua.  No ka nui o kealoha o kona makuahine lele mai la oia a puili i ka a-i o kana keiki a olelo mai la iaia ua hiki, e hele aku laua.

            I ka hiki ana mai o ka manawa kauoha ia ko laua kaa a kau aku la laua a hele aku ia no ka home noho o ka u'i Naoimi.  Hookani ia ka bele a puka mai ke kaua.  Lawe ia aku laua a hiki i ka lumi nani a Naomi e noho ana, a malaila i kukuli iho ai ka Duke Wahine a pane aku la me na waimaka e hiolo ana ma kona papalina, "E kuu Keikimahine, he wahine hookano au, aole loa wau i ae e hoohaahaa iho ia'u imua o kekahi mea oia a ooe hookahi ka mea nana i hoohaahaa iho ia'u.  Kekukuli aku nei au imua oi a noi aku ia oe e kala mai i ka'u ame ka ka Haku Opio mau hana hewa apu loa i hana aku ai maluna ou."

            "E kuu makuahine, ka Duke Wahine, ke kala aku nei au i na hana apau loa i hala me kuu naau apau.  O ka mea i hala ua hala ia, e nana aku kaua i mua," wahi a Naomi.  Ku ae la ka Duke Wahine iluna a honi aku la i kana Keikimahine me ka pane ana aku, "Ua hoohauoli mai oe ia'u i ko'u ma la luahine.  Aole loa wau i manao mua o keia u'i a kuu keiki e maka hehi nui nei aole ia he mea okoa aka, o ka wahine mare ono ia a ka'u keiki.  E hoi ae au e hoomakaukau pono i ka hale no ko olua hoi ae, Good bye my darling child."  Me kei mau huaolelo hoi aku la ka Duke Wahine  a koe iho la laua nei.

            Kukuli mai la ka Haku Opio o Kakela maina imua o kana wahine, honi mai la i knoa mau lima palupalu, a pane mai ia, "E kuu aloha, makemake au e noi aku e kala mai oe ia'u no na mea i  hala, a e hoi hou kaua a noho kane a wahine."

            "E haalele hou ana no oe ia'u?" wahi a Naomi me ka mino aka ana.

            "Aole loa he mana ma keia ao i hiki ke hookaawale hou ia kaua o ka mana wale no o  na lani.  Ke hoohiki nei au e malama, mililani ia oe e kuu aloha a na ka make kaua e hookaawale."  Lele aku ia oia e honi i kana wahine, a hoomakaukau mai ia ia no ka hele ana aku no ko laua home mau.  Kau laua maluna o ko laua kaa a hoi aku.

            Noho laua me ka hauoli nui a hoopomaikai ia mai laua me ekolu mau wahi pua, he hookahi keiki kane a he elua hoi keikimahine.  Hauoli na la hope o ka Duke Wahine i ka hii ana i kana mau moopuna.  He mea nui loa lakou iaia.

            Holo lakou e makaikai ia Amerika a ike hou i kona home aloha a me na wahi i kamaaina i kona maka.

            Elua makahiki mahope o ko laua nei hoi hou ana ikela kekahi male hou ma Enelani a aole no ia he male okoa aka o ka male o Valenatina me Harry Bellaira.

Hauoli ana no lakou a'u i haalele aku nei.

(Pau.)

"He Kupaianaha ko ka Uhane Kumukuai.

I ka Anela no o na alu kini o Hamakua Hikina ka halolelo ma Kawaiahao i nehinei, Mei 19 1901, oia no o Rev. C. M. Kamakawiwoole, a he keu  no hoi o ka momona ame ka ono.  A o kana poolelo, aia ma HA@. 59:8. "O ka hooiana ana i ko lakou uhane, he nui ke kumukuai." A o kana kumuhana, "He kumukuai nui ko ka uhane, a he hookahi no ana mahele Nui i hoakaka mai ai maluna oia kumuhana me ka Naauao, a ekolu no manao e hooia ana ia mahele.

            A Kukulu iho la ua Anela nei i ka lanai Penei:

            O ke kanaka, oia ka ke Akua mea i hana ai a oi aku kona kupanaha.  A peia ko Davida ka mea haku mele hooia ana i ko ke kanaka kupanaha io ana penei kanaolelo ana, aia ma Hal. 139:14.  E mililani aku au ia oe no ka mea o kau hana kupanaha hoi kau mau hana, ua ike pono no kou uhane."

            He ekolu mea maikai loa o ke kanaka i hana'i.  OIA ke KINO, ka NAAU ame ka UHANE, aoole no nae i like ka maikai o kea mau  mea ekolu.  Ua oi aku ka maikai o kekahi imua o kekahi.

            Ina he kino maoli no ko ke kanaka a laila, aole ona maikai i oi aku mamua o na holoholo na no ka mea, me ko ke Akua haawi ana i ke kanaka i kino, pela no hoi kona haawi ana i ka holoholna, nolaila, ua like iho mai no ke kanaka me ka holoholo na malaila.

            Aka, aole nae pela ka ke Akua waiho ana i ke kanaka pela, no ka mea, ua haawi mai ke Akua iaia i ka mea ana i haawi ole mai i ka holoholona oia hoi ka UHANE, a no ka loaa ana o keia mea iaia, ua lilo oia i haku no na holoholoha, no ia mea, o na holoholona a pau he poe kaua lakou a o na kanaka ko lakou mau haku.

            Aka, eia nae ka mea kupanaha i ike ia mai kinohi mai a hiki no i keia wa, oia no ka oi loa aku o ke aloha o kekahi poe i ko lakou mau kino iho mamua o ko lakou aloha ana i ko lakou mau uhane iho.  Auwe!  Auwe!!

            E Maopopo loa keia manao ke nana polo aku kakou i  ko na kanaka hana ana.

            (a)  He nui ko lakou ikaika no ka imi ana i na mea wale no e pono ai ke kino ola ka ai, ka i'a ka wai, a pela wale aku.

            (b)  Ina he ma'i ke kina a eha paha, he nui ka ikaika imi i na mea e ola'i a pela aku.

            (c)  He poe imi ikaika nui loa keia ina mea e waiwai nui ai lakou.  Oia ka Aina-Dala-Gula na hale nani a maikai ame na waiwai e ae a me ka hanohano a pela wale aku.  Aka, aole nae i manao iki keia poe e imi ina me e pono ai ko lakou mau uhane, me na mea e waiwai ai ko lakou mau UHANE no ka wa mau loa.

            (d)  Ua like ka hawawa o keia poe, me ke kanaka i kiola i ka io o ka niu haohao a ma ka iwi iho la e malama ai a me ke kanaka nohoi i hoolei ina huila o ka wati gula, a ma ka wahi o waho e malama ai.

            Eia maloko o ko kakou poolelo i keia ia, i ike ia ai ko ke Akua manao no keia mea i ninaninau ole ia e ke kanaka a penei kana olelo ana.

            "O ka hoola ana i ko lakou uhane he nui ke kumukuai."

            Hookahi  no manao a ua Anela nei o ka HIkina i hoike mai ai, a ekolu mea nana i hoola ia manao ona a eia iho ua manao nei.

            (1)-HE MEA WAIWAI LOA KA UHANE O KE KANAKA.  He oiaio no a he manao olalo loa keia he mea waiwai loa ka uhane o ke kanaka, aole loa he mea waiwai e ae i loaa i ke kanaka e like iho la me keia mea o ka uhane.

            (1)  Eia ka manao mua e kokua ai keia manao.  E mahuahua mau ana ka ike,, ke akamai, ka naauao a me ke aloha o ke kanaka ia ao aku a ia ao aku a ka wa pau ole.

            (2)  Eia ke gula, he mea waiwai loa ia i ko ke kanaka manao ana, aka, he mea waiwai nui loa ae ke akamai mamua o ke gula, penei ka Solomona 16:16 "O ka loaa ana o ke akamai, ua maikai loa ia mamua o ke gula.  O ka loaa ana o ka naauao e pono ke koho ia mamua o ke dala.

            (3)  I ka wa i hanau ai ke keiki aole ona naauao, aole hoi ona akamai, i ka nana aku, ua ano like no ola me ka holo holona aka nae, aia iloko o kela keiki kekahi mea nui iaia ua hiki loa iaia ke hoomahuahua ae i kona ike a lilo oia i mea naauao loa.

            (a) E lilo ana oia i mea helu i na hooku o ka lani a i mea aku i ka hohonu o ka moana kai lipolipo a e hoike mai  hoi i ke ano o na kanawai o ka honua.

            (b)  E hiki no iaia ke hoohana aku i ka makani, ka malamalama, ka uwila ka moku a plea aku., e like me ko ke kanaka hoohana ana ina pipi, na lio, a me na hoki.

            (c)  E make ana nae ke kino o keia keiki, aka, aole nae e make ana kona uhane.  Ma kona hoomahuahua ana'e i kona akamai a me kona naauao ina mea o kea honua i kona wa e noho ana ma keia ao, pela no hoi e mahuahua ai kona ike ma keia ao apela wale aku.

            2  Eia ka lua o na manao e maopopo ai ka waiwai o ka uhane.  Aole e pau ae ka uhane i ka make, oiai, o na mea e ae a pau o keia ao, e pau ana lakou a pau loa, penei ka Paulo ka hai Euanelio kaulana.  "Pokole wale na mea i ike maka ia, mau loa aku nae na mea i ike ole ia."

            (1)  O na makahiki o na kanaka mamua aku o ke kaiakahinalii, he nui no lakou.  O Adamu 930 makahiki ua pau a nalo loa, pela o Ewa Seta Enoka o Metuula he 969 makahiki ua pau no.

            (2)  Ina i ola mai o Adamu ma ka honua nei a hiki i keia la, a make iho oia, ua pau koke hio la no ia wa kona kino, a me  knoa mau mea a pau, aole no hoi e mau loa ana.

            (3)  Ina i mahele ia ka lepo o kei mo kupuni i mau hunahuna makalii loa, a e lawe aku kekahi manu i hookahi hunahuna i keia la a i keia la i kahi e, i ka wa hea la e pau ai keia mokupuni i ka lawe ia.

            (4)  ehia mau makahiki o ko ka Lani mau puali Anela?  Gaberiela.

            (5)  Owai ka mea hiki iaia ke helu aku, na makahiki o ke Akua, aoole, aole loa no, me na makahiki o ke Akua i ola mau ai, ma kela hope aku, aole no, pela no ke ola ana o na uhane ana i hana ai.

            3  Eia ka manao hope loa e alakai ka waiwai o ka uhane!  O ke kumukuai i haawi ia no ka Uhane.

            (1)  Aole paha ke kanaka minamina ole i ka mea kumukuai nui, no ka mea, ua noonoo no oia, he waiwai nui loa iloko o laila.

            (a)  He nui ke kumukuai o kekahi wati gula, a e minamina ana no ke kanaka i loaa iaia o ka wati gula, a no ka mea, he @li kona kumukuai.

            (b)  Pela no ka mea i loaa ka lole paina maikai loa o ka helu ekahi a me ke silika nani oia ano like.  E minamina ana no ka mea i loaa ia mau mea, a no ka mea he kumukuai nui no ko laua.

            (c)  Ina hoi e loaa ana i kekahi o oukou he wahi puu liilii o ke Daimana e minamina ana ia Lede a me ia Keonimana oiai ua loaa pono iho la ia laua ka mea oi aku o ka nani.

Oiai, he wahi mea uuku ia aka, he nui nae ke kumukuai no ka mea, he wahi malamalama A iloko 'ona.

            (2)  Heaha la ke kumukuai o ka huane.  O ke gula anei, dala a me ke Daimana ane?  aole aole oia kona kumukuai.

            (a)  Ke olelo nei ka mea ehaeha oia o loba me ka noeau, pela no kuu olelo no ka uhane i keia ia peinei Ioba @8:15 17.  "Aole e haawi ia ke gula maikai nona.  Aole e kau pu ia olia me ke gula o Opina, me ka pohanku onika maikai a me ka Sapina, aole e hoohalike ia ke gula a me ka pohaku aniani me ia.  Aole e hoolilo ae ia mau mea no na ipu gula maikaii.

            (b)  E nana ma Mataio 16:25.  heaha ka pomaikai no ke kanaka ke loaa iaia ka pomaikai no ke kanaka ke loaa iaia keia ao a pau a lilo aku kona uhane?  Heaha hoi ke kanaka e haawi aku ai i uku no ka uhane?  Ua hoole loa mai ke Akua maloko o keia Baibala.  Aole!  aole!! aole loa no!!!

            (c)  I ole e kuai ia ka uhane me ia mau mea heaha la ka hoi ke kumukuai o ka Uhane.

            Eia ka haina.  E nana ma Petero 1:18 ame 19 a iloko oia mau pauku e maopopo pono ai ia oukou ke kumukuai no ka uhane, a aia keia la.  "Ua kuai ia oukou ame ke koko hala ole o ke keiki hipa Kina ole a me ka hala ole:

            (a)  O kela iho ia ke kumukuai o ko kakou mau uhane ana i hana mai ai a he oiaio no, no kakou.  Make hio la oia, i ola ai kakou no ka pono i ilihune ai oia, a i mai, mai ai hoi kakou a ia kakou na ehaeha iho la oia i pakele ai kakou.

            E na hoahanau e, e na hoahanau hoi, e hoomanao iloko o ko oukou mau puuwai pakahi i ka nui palena ole o ke kumukuai no ko oukou mau uhane a e leha aku na maka o ko oukou mau naau a nana pono ma Betelehema, kahi poha mau ai ka olelo kuahaua i piha i ka walohia penei: "He mau lua ko na Alopeka, he mau punana ko na manu o ka lewa, a o ke keiki hoi a ke kanaka aole wahi e hoomoe ai i kona poo.  Auwe aloha ino pela hoi ke nana pono iho oukou ma ka mala o Gekemane kahi i hookui ai o ke ola nui me ka make, a e nana pono oukou ma ka puu o Kalewale a e ike pono oukou ma laila no i hanini mai ai na kulu koko ehaeha o ko kakou  Nai Aupuni oia no o Karisto a oia koko la.  oia ke pookela a me ka waiwai nui i loaa ia kakou no ko kakou uhane hewa.  M. P.  E na hoahanau-E kupaa me Iesu a hiki i ka hopena oiai, he kumukuai nui ko kou uhane.  Ma ka nana ana o ka mea nana e kope nei i kela halolelo manao, a pihi i ka uhana, ua hoi aku ke anaina me he mea ala ua moni lakou me ka hauoli nui, a he anaina nui no hoi keia i oi aku i ko ke Sabati May 12 a ua Anela nei no i haloelo ai.

            Aia ka Uhane, a maona ka uhane i ka ai lani, a inu ana i ka wai lani.  Na ke Akua e kokua ia oe ame ka ekalesia au e noho kahu hipa nei a pomaikai nui oukou i ko oukou makua oluolu a akahai, oia maoli kai ike.  Amene.

            E ninau hou kakou i ke kiai, "E ke kiai ua pau anei na ino o ka po?"  Aole mai palaualelo a molowa."  "Ea, eia hou no keia kumu.  He mea kaumaha ke Kilohi ana i ke kulana o na Hawaii kane a wahine hoi, a he mea eha no hoi i na pepeiao ka lohe ana i keia mau olelo iwaena o na Hawaii. "E aho ka pake me ka haole, aole luhi i ka hana, male aku no hoi i kanaka o ka hoowali iho la no ia i kahi ai, holoi no hoi i ka lole, he luhi maoli."  He olelo ehaeha maoli keia ke lohe aku, aole no hoi he mea haku epa wale aku no na keia) penei, aka, he io o na io a he oiaio o na oiao.

            Ke hoike mai nei keia oolelo i ka palauaolelo a me ka molowa o ka Hawaii oiai  no nae, aia no iloko o keia mau pua Hawaii he oola no ka lahui Hawaii eia, nae molowa ia iho ka hooulu ana i ka lahui a hoaikane aku la ia hai, a hoopuka hou ae la i lahui hou.

            Eia kela poino iwaena o na home.  Ua ulu pu mai ka makemake e molowa i kekahi manawa mawaena o na keiki.  a i kekahi wa mawaena no o ka makua me na keiki.  He pilikia nui keia i ike ia ma na home, a he mea maikai e hoala ia na noonoo maikai iwaena o na home, no ka hooholomua ana i ke kulana mikiala.  Aole no hoi i ike ia keia kulana wale no iwaena o na kaikamahine aka, iwaena no o na kane kekahi.  O ka ike ia ana mai o na keiki kane e lawelawe ana i na hana me ka molowa ole, he mea ia e hoohoihoi aku ana i ka Haku hana, a pili mau ka pomaikai ia lakou.  He mea no hoi ia e kono aku ana i na manao no na makua me kaikamahine, a aole wale no hoi ia lakou aka ina kaikamahine pu, "ua ola ka noho ana ina oia nei ko'u hoa.'  O ka pili ana o keia kulana me ka hoopono he mau haawina pomaikai ia a he mau mea hoi e kono ana i na manao no ka hooulu lahui Hawaii ana.  Ina paha o keia ae la ke kulana o na keiki kane Hawaii, aole e hoopuka ia kela me ka hookumu ana o keia manao, malalo o keia mau ano nui.

            Malia paha o ehaeha mai oukou e kuu lahui i keia mau olelo a'u, aka nae, ke manao nei au aole keia he mau olelo e ehaeha ai oukou, aka he mau olelo keia e kula aku ana ia oukou e makaala.  He mea pono ka hele ana i ka hana mamua o ka hoolilo ana i ka manawa ma na hana uhaai lealea, a me na hana piliwaiwai a apuka i ko hai pomaikaii, no ka manao ana e hanai i ka wahine meia mau loaa.

            He lehulehu na mea i koe no na home a ua hiki i ko oukou mau luna ike hala ke nana iho, mahope o keia mau hoaiai pokole ana malalo o keia haina a ke kiai.

            "E ke kiai, heaha hou aku koe o ka po?  "Ka Noho laula ana," Nana mai kakou i keia haina, a lawe ae kakou a mahelehele i loko o na mahele like ole He mea olalo o keia noho laula ana o na kanaka Hawaii me na lahui like ole e noho nei, oia ka mea nana i haawi mai i keia kulana naauao a kakou e noho hauoli nei, alia mai kakou e puapuahulu iloko o ka poopoo huna o keia kulana, a nana aku i na mea pohihihi, oia nae ia mau mea he moakaka e like me kou kilohi ana ilokko o ke aniani nana.

            O ke komo nui ana mai o na lahui e, oia kekahi mea nana e hoomake ka lahui Hawaii, a he kulana keia ikeia ma na lahui a pau o ke ao nei, e hoomaka ana mai ka hookumu ia ana o ke ao nei a hiki wale i keia wa.  Nana i ka ohana o ka Isaraela, oiai lakou e komo aku ana iloko iho o lakou ulu mahuahua keia ohana, a hiki i ko lakou heluia ana mawaena o na haneri o na tausani, aka ia lakou i ike ai i ka nani o na lahui e ae mahwaho ae o lakou a haawi aku i ko lakou kulana no keia mau nani, ame ke kono aku ia lakou e noho pu me lakou emi mai kela lahui a hiki i hona nalowale ana.  Aole i nalowale ke kanaka Isaraela, oiai aia no he koena oia lahi ke noho nei, aka ua naolwale ko lakou ikela ana ma ke ano lahui a ma ko lakou mau makaala, ua panila na e na hapa a me na lahui ae.  Ua ikeia kela kulana ma Keiemania, Falani, Pelekani, Amerika a me na lahui e ae.  Ma na moolelo o keia mau lahui, ua hoike moakaka ia aole o na kanaka e noho nei i keia wa na kupa o keia mau aina, aka, o na makamaka i hele ae no ka maka;u i na hana pepehi hoomainoino hoowalewale a me na hana ino e ae a ko lakou mau lahui i ha'i ia ae la a e ike iua no ka oiaio o keia.  O ka moolelo kokoke loa a kakou e nanai, oia no ka moolelo oAmerika Huipuia.  Aole o na haole na kupa, aka o na ilikini, a mamuli o ka hana pepehi hoomainino i ikela ma Pelekane i loko o ke au o Hanale VIII Mele, ka Puni Koko," a me na alii mai mahope ua nee ae keia lahui a hookahua ma Amerika, a mai ka hookahua ana o keia lahui ma Amerika a hiki i keia manawa ke nalowale aku nei ka lahui nona ka Aina.  O keia kulana eia la iwaena o kakou, a he mea kekahi mau mea e ulu pu nei me ka palaoa ma Hawaii.

            1.  -Na ma'i ahulau a me na ma'i e ae i ike ole ia ma Hawaii nei ami na kupuna mai.

            I ka makahiki 1836, ma Lahaina Maui i laha ae ai ka makika ma Hawaii nei i ka wa i ku ae ai ka moku Wellington malaila.  (Nana i ka buke Moolelo a Prof. Alexander aoao 195)  Ke hoike nei na Kauka naauao loa o ke ao nei o keia holoholona kekahi o na elele e lawe nei i ka make a ka ma'i iwaena o na lahui like ole o ke ao nei.  Na keia makika e amo nei i ke koko o ka mea ma'i, a lase aku i ka mea mai ole, i ka ana e kau ai maluna o ka ili o ke kanaka.  Ua maopopoia oukou ke aki a ka makika a o keia aki ana ke amo ala ia i ke koko me keia kui hookahi no ana i hoohana'i maluna o ka mea ma'i Mailoko mai o keia makika na ma'i fiva ano hou e laha nei iwaena o kakou e na Hawaii.  Ke hoola mai nei keia ike a na Kauka naauao i ka pilikia o ka noho huikau a laula ana a ke hoike mau ia nei i ko kakou Papa Ola i kela a me keia mahina na make mailoko mai o keia mau ma'i, a i oi aku hoi ke koikoi mawaena o na Hawaii.

            O na ma'i luku, e like me ka hepera(small pox.)  lepera, kolela, bubonika, a me na ma'i luku e ae, ua loaa mai no mailoko mai o keia noho laula ana.

            I ka makahiki 1853 ka ike mua loa ia ana ma Hawaii nei na ma'i hepera a me ka lepera.  A keia mau ma'i a i elua e@ukali ana kekahi i kekahi.  Ua hoea mai ka ma'i hepera ma Honolulu nei mai Kapalakiko mai maluna o ka moku Charles Mallory i ku mai ma ka la 10

(E nana ma ka aoao 6.)

UA PAU KA WELI I KA NOHO HUKI NIHO

HE HIKI KE HUKI A HOOPIHALA NA NIHO POPO ME KA EHA OLE malalo o na paahana ana o keia au naauao e kapiliia ai i ka io o ka papa niho.  Aohe hanaia i ka laau hoohiamoe.

            O keia wale no kahi huki a hana niho ma HOnolulu nei i loaa na PAAHANA I HOOPAAIA me na mea e ae e hiki ai ke huki, hoopiha a hoopaa i poo gula a puna paha e hiki ole ai ke ikela ke ano e mai ka niho maoli ae, a e paa no ia no umi makahiki malalo o ka hoopaa ana, me ka LOAA OLE O KEKAHI HUNAHUNA O KA EHA.  He POE WALE NO I HOONAUAO A HOOKUU MAIKAI IA na poe lawelawe he poe i lawelawe mua ma keia oihana mai ka 12 a i ka 20 makahiki, a he loea mai ke poo o na mahele like ole o keia hana.  e kipa mai io makou nei, a e ike no auanei okou i ka oiaio o ka makou e hoolaha nei.  E hoike mua aku no makou ia oukou i ka nui o ko oukou lilo i ka wa e NANA MUA AI ME KA UKU OLE.

PAA NIHO KU'I...$5.00

NIHO GULA...5.00

HOOPIOHA IA ANA ME KE GULA....1.00

HOOPIHA IA ANA ME KE DALA... .@0

Ua lawa ko makou inoa i ka h@@ia ana i ka maikai o na hana apau.

NEW YORK DENTAL PARLORS,

            Room 4, Elite Building, Alanui Hotele.

HE MAU WAHINE NO KAHI NO KA WAHINE.

8 a.m.    p. m.

HALE KUAI

BIBI, I'A, KAMANO

MOA, PALAHU Etc.

KAPIKI, AKAAKAI

OHI'A, UALA A NUI WALE AKU.

O keia mau mea a pau i hoikela ae la maluna, aia ke kualia nei i keia mau la me ka emi loa.  Aole e hoomaopopo ana ka mea heluhelu i ka olelo o h@la a hiki i ka hoomaka ana.  Ke @@@ @@@ ono e ka m@@@ o w@@ ai; mai na uka @@@ momona a na haka p@@@ @@@@@@@ o Kaleponi, ka @@@@@@, he puaa p@@@@@ @ ono ai me ka @@@@, a i ole @@@ @@ @@@@@@ @@@ po'i.  "Auwe!  @@@@ ka @@@@!"

            @ @@@ a pau ka ma@@@@@@@@. No @@@@ @@ @@@@@@@@@ ana a he oluolu ka @@@ @@@@ @@ @@@@@@@@.

            E kipa mai.  Aohe o @@@@@ la koe@@@ @@ @@@@@ @@@@ @@.

@@@ @@ @@@@ hale kuai @@@@ me he @@@@@ @@@@ @@@@@ @@@ 2@@@@@ @ @@@@@ @@ @@@@ @@@

@@@@@@@@ @@@@@@@@@ CO. @@@ @@@@ @@@@

HOOLAHA KUMAU

KA HUI BANAKO hoahu Malama Dala o Hawaii

(Kaupalekala.)

@@ina i hoahula...$350,000.00

Peresidena....Kikila Bar@@@

Hope Peresidena...W.P. Rebikana

Puuku...W.G. Cooper

Keena Hana Nui:

Alanui Papu, kokoke i Alanjui Halepa

Keena Lala ma Hilo, Hawaii

E lawelawe ana i ka

Oihana anako Hoahu Dala ma Honolulu ame HIlo

E lawela mai no na huina hoahu me ka haawiia o na ukupanee no na hoahu makahiki ma ka huina o 4 1/2 pa koneta no ka makahiki.  E loaa no na Rla a me na hooponopono ana ke ninau ae ma ke Keena Hoahu.

2338-1yr.

DR. L. F. ALVAREZ.

Keena Oihana a Wahi Nohe.  He@@ 14 ame 20, Alanui Emma.

            Na Hora Hana: 8 a 10 a.m.

            3 a 5 p. m

              7 a8 p.m.

Telepona 644.  2789-1yr

DR. T. MITAMURA

Keena Oihana 534, Alanui Nuuanu Telepona 152.  Pahu Leta $42.  Wahi noho, 524, Alanui Nuuanu.

            Na hora keena: 8 10 a.m., 1 a 3 ame 6 a 8 p.m.

KAKELA ME KUKE

(Kaupalenaia.)

Poe Kalepa ma ke Komisina

a he

Poe Lawelawe Kopaa.

Agena

HOIKE

AKEA!

O KA HUI I IKEIA IHO NEI MAWAENA O ROBERT LEWERS, CHAS. M. COOKE A ME F.J. LOWREY, MALALO O KA INOA HUI O LEWERS & COOKE (LUI MA), UA HOOPAUIA IHO NEI I KEIA LA MAMULI O KA AELIKE ANA A UA HOONEEIA AE NEI KA OIHANA MALALO O KA HUI NOONA KA INOA LEWERS & COOKE, LIMITED, (LUI * KUKE, KAUPALENAIA).

            O NA KOI A PAU I KA HUI KE AUAMOIA NEI E KA HUI HOU A E NA AIE A PAU I KA HUI KE HOOLILOIA NEI A E UKUIA I KA HOU HOU.

            KE PAHOLAIA AKU NEI NA HOOMAIKAI ANA I KA POE A PAU I HAAWI MAI I NA KOKUA ANA I KA HUI I PAU IHO LA, A KE NO@@A AKU NEI NO HOI E HOOMAUIA ! LAUNA OIHANA ANA ME KA HUI HOU.

LEWERS & COOKE.

LEWERS & COOKE, LIMITED.

(Lui & Kuke, Kaupalenaia.)

Peresidena....F.J. Lewers

Hope Peresidena...  W.W. H@@@@@@

Kakauolelo me Puuku....W.A. @@@@

Luna Hooia....C.M. cooke

Luna Hoohano.....Robert Lewers

Luna Hoohano....Chas. M. Cooke

Honolulu, December 31, 19@@