Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 21, 24 May 1901 — "He Kupaianaha ko ka Uhane Kumukuai. [ARTICLE]

"He Kupaianaha ko ka Uhane Kumukuai.

' I ka Aaala ao o na alu fclnl o Hamakua Hlklna ka haloiek» ma Kawaiahao 1 nehlMl* Mel lt, UM. oU no o R C ML Kamakawlwooie. a be keu no bot o ka momona ame ka ono. A o kana pooMo, ala «aa «al. ft:«. "O ka hoo-J

iana ar.a l k<- Ukoa tjhan«?. h* nul ke kuoiukuaL ' A o k&na. kumuliaua. "He komukuai noi ko ka. uhane. & h« h*>/itabi no ar.a maheie Nui i hoakaka ! ma.l ai maluna. oia kumuha.na. me ka • Naauao, a ekoiu no mauao e hooia ana ' ia mahele. ? A Kukuiu iho !a ua Anela nef i ka 'iana» Penei: ! O k<? kanaka» oia» ka ke Akua mea i hana ai a oi aku kona kupanaha. A ■ pela ko Davi<Ja ka mea haku mele hoo)ia ana i ko ke kanaka kupanaha io = ana penei kanaolelo acva, aia ma Hal. ■139:14. E miliiani. aku au ia oe no ka j mea o kau hana kupanaha no wau a !m« ka maka'u. He kupanaha hoi kau ' mau hana. ua ike pono no ksu uhane.'* | He ekoiu mea maikai loa o ke kanaka i haha'i. OIA ke KIKO.ka NAAU |ame ka UHANE. aoie no nae i ltke ka maikai o keia mau mea ekoiu. I r a oi !aku ka maikai o kekahi imua o kekahi. ! Ina he kino maoli no ko ke kanaka | alaila, aole ona maikai i oi aku ma- • mua o na holoholo na no ka mea, me ko ke Akua haawi ana i ke kanaka i kino. . pe!a no hoi kona haawi ana i ka holo- ; holona, nolaila, ua llke iho ia no ke kai naka me ka hoioholo na malaiia. I Aka, aole nae pela ka ke Akua waiho |ana i ke kanaka peia. no ka mea. ua ! haawi mai ke Akua iaia i ka mea ana • i haawi ole mai i ka holohoiona oia hoi ,Ka UHANE, a no ka loaa ana o keia mea iaia. ua lilo oia i haku no na holoj holona. no ia mea, o na hoioholona a j pau he poe kauwa lakou a o na kanaka ko lakou mau haku. Aka. eia nae ka mea kupanaha i Ike ia mai kinohi mai a hiki no i keia wa, oia no ka oi loa aku o ke aloha o kekahi poe i ko lakou mau kino iho mamua o ko lakou aioha ana i ko lakou mau uhane iho. Auwe! Auwe!! E Maopopo ioa keia manao ke nana pono aku kakou i ko na kanaka hana ana. (a) He nui ko lakou ikaika no ka imi ana i na mea wale no e pono ai ke kino oia ka ai. ka i'a. ka wai. a pela wale aku. (b) Ina he ma'i ke kino a eha paha. he nui ka ikaika imi i na mea e ola'i a pela aku. (e) He poe imi ikaika nui loa keia ina mea e waiwai nui ai lakou. Oia ka Aina-Daia-Gula na hale nani a maikai ame na waiwai e ae a me ka hanohano a pela wale aku. Aka. aoie nae i manao iki keia poe e imi ina mea e pono ai ko lakou mau uhane. me na mea e waiwai ai ko lakoū mau UHANE no ka wa mau loa. (d) Ua like ka hawawa o keia poe. me ke kanaka i kiola i ka io o ka niu haohao a ma ka iwi iho la e malama ai a me ke kanaka nohoi i hoolei ina huila o ka wati gula, a ma ka wahi o waho e malama al. Eia maloko o ko kakou poolelo i keia la. i ike ia ai ko ke Akua manao no keia mea i ninanlnau ole ia e ke kanaka a penei kana olelo ana. "O ka hoola ana i ko lakou uhane. he nui ke kumukuai." Hookahi no manao a ua Anela nei o ka Hikina i hoike mai ai, a ekolu mea nana i hooia ia manao ona a eia iho ua manao nei. (I)—HE MEA WAIWAI L.OA KA UHANE O KE KANAKA. He oiaio no a he manao oiaio loa keia he mea wafwai loa ka uhane o ke kanaka, aole loa he mea waiwai e ae i loaa i ke kanaka elike Iho la me keia mea o ka uhane. (1) Eia ka manao mua e kokua ai keia manao. E mahuahua mau ana ka ike, ke akamai, ka naauao ame ke aloha o ke kanaka ia ao aku a ia ao aku, a ka wa pau ole. (2) Eia ke gula, he mea waiwai loa ia i ko ke kanaka manao ana, aka, he mea waiwai nui loa ae ke akamai mamua o ke gula, penei ka Solomona 16:16 "O ka loaa ana o ke akamal, ua maikai loa ia mamua o ke gula. O ka loaa ana o ka naauao e pono ke koho ia mamua o ke dala. (3) I ka wa i hanau ai ke keiki, aole ona naauao, aole hoi ona akamai, 1 ka nana aku. ua ano like no oia me ka holo holona aka nae, aia iioko o kela keiki kekahi mea nui a no ka loaa ana oia mea nui iaia ua hiki loa iala ke hooma- ' huahua ae i kona ike a lilo oia 1 mea naauao loa. (a) E 1110 ana oia i mea heiu i na hoku o ka lani a i mea ana aku i ka hohonu o ka moana kai lipolipo a e hoike mai hoi l ke ano o na kanawai o ka honua. (b) E hikl no iaia ke hoohana aku i ka makani, ka malamalama, ka uwila ka moku a pela aku., e like me ko ke kanaka hoohana ana ina pipi, na lio, a me na hoki. (e) E make ana nae ke kino o keia keiki. aka, aole nae e make ana kona uhane. Ma kona hoomahuahua ana'e i kona akamai a me kona naauao ina mea o keia honua i kona wa e noho ana ma keia ao. pela no hoi e mahuahua ai kona ike ma kela ao apela wale aku. 2 Eia ka lua o 'na manao e maopopo ai ka waiwai o ka uhane. Aole e pau ae ka uhane i ka make, olai, o na mea e ae a pau o kela ao, e pau ana lakou a pau loa, penei ka Paulo ka nelio kaulana. "Pokole wale na mea i iike maka la, mau loa aku nae na mea !i ike ole ia." (1) O na makahiki o na kanaka ma- j mua aku o ke kaiakahinalii. he nul no lakoli. O Adamu 930 makahiki ua pau a nalo loa, pela o Ewa Seta Enoks o Metuula he 969 makahiki ua pau no. (2) Ina i ola mai o Adamu ma ka honua nei a hiki I keia la, a make iho oia, ua pau koke iho la no ia wa kona kino, a me kona mau mea a pau, aole no hoi e mau loa ana. (3) Ina ! mahele ia ka lepo o keia mo kupuni 1 mau hunahuna makalii loa, & e lawe aku kekahi manu i hookahi hunahuna i kela la a i keia la i kahi e, | i ka wa hea la e pau ai keia mokupuni i ka lawe ia. (4) Ehia mau makahikl o ko ka Lani. mau puali Anela? Gaberiela. (5) Owai ka mea hikt iaia ke helu aku. na makahiki o ke Akua, aole, aole . loa no, me na makahlkl o ke Akua I ola I mau ai, ma keia hope aku, aole no, pela 'no ke ola ana o na uhane ana 1 hana ai. S Eia ka manao hope loa e akaka'i ka waiwal o ka uhane'. O ke kumu* kuai I haawi ia no ka Uhane. (1) Aole paha he kanaka mlnamina ole i ka mea kumukuai nu). no k& mea, : ua noonoo no oia, he waiī)ral nui loa iloko o lallau (a) He nul ke kumukuai o kekahi waU gula. a e mlnamina ana no ke kanaka i loaa iaia o ka watl gula, & no ka mea. he pll kona kumtzlraal. Cb) Pela no ka mea i loaa ka lole paIna malkai loa o ka be!u ekahi a me ke silika nanl ola ano like. B mlnamina ana no ka mea i loaa ia man mea, a no ka mea he kumukual nui tk> ko laua. ; I (e) Ina hoi e ioaa ana i kekabf o eu-

kou he wahi puu liHii o ke <? mlnamiea aea la Lede a m? ia Ke-oui-mana oial ua ioaa pono iho ia ia laua _ ka mea oi aku o ka nanL Oiai. he wahi mea uuku ia aka. he nul nae k* kumukuai no ka mea, he wahl maiamalamA A Uoko'ona. (2) Heaha ia ke kumukual o ka uhane. O ke gula an«ei. dala a me ke Daimana anei? aole ao!e oia kona ku-1 mukuai \ (a) Ke olelo nei ka mea ehaeha oia ) o loba me ka noeau. pela no kuu olelo t no ka uhane i keia !a penei loba 35:15 ! 17. "Aoie e haawi ia ke gu!a maikai nona. Aole e kau pu la oia me ke gula o Opin3. me ka pohaku onika maikai a ; me ka Sapina. aole e h«»haiike ia ke | guia a me ka pohaku aaiani me ia. j Aole e Hoolilo ae ia mau mea no na ipu . gula maikai. 1 tb) E nana ma Malaio 16:26. heaha [ ka pomaikai no ke kanaka ke loaa iaia ; keia ao a pau a liio aku kona uhane? | Heaha hoi ka ke kanaka e haawi aku ; ai i uku no ka uhane? Ua hoole loa ( mai ke Akua maioko o kela Baibaia, • Aole! aole!! aole loa no!!! \ (e) I ole e kuai ia ka uhane me ia j mau mea heaha la ka hoi ke kumukuai j 0 ka Uhane.. [ Eia ka haina. E nana ma Petero 1:- • 18 ame 19 a iloko oia mau pauku e mao- { popo pono ai ia oukou ke kumukuai no j *ka uhane, a aia kela la. "Ua kuai ia ; oukou ame ke koko hala ole o ke ; keiki hipa Kina o!e a me ka hala ole: j (a) O keia iho la ke kumukuai o ko j kakou mau uhane, ana i hana mai ai | a he oiaio no, no kakou. Make iho la | oia. i ola ai kakou, no ka pono i Ilihune j ai oia, a i mai, mai ai hoi kakou a la j kakou na ehaeha iho la oia, i pakele ai , kakou. | E na hoahanau e. e na hoahanau hoi. j e hoomanao iloko o ko oukou mau puu- j wai pakahi i ka nul paleha ole o ke kumukuai no ko oukou mau uhane. a e < leha aku na maka o ko oukou mau | naau a nana pono ma Betelehema, kahi j poha mua ai ka olelo kuahaua i plha , 1 ka walohia penei: "He mau lua ko ] na Alopeka. he niau punana ko na manu o ka lewa, a o ke keiki hoi a ke kanaka aole wahi e hoomoe ai i kona poo. Auwe alolia ino pela hoi lee nana pono iho aukou ma ka mala o Gekemane kahi i hookui ai o ke ola nui me ka make, a e nana pono oukou ma ka puu o Kalewale a e ike pono oukou ma iaila no i hanini mai ai na kulu koko ehaeha o ko kakou Nai Aupuni ola no 0 Karisto a ola koko la. aia ke pookela a ine ka waiwai nui i loaa ia kakou no ko kakou uhane hewa. M. P. E na hoahanau—E kupaa me lesu a hiki i ka hopena oiai, he kumukuai nui ko kou uhane. Ma ka nana ana o ka mea 1 nana e kope nei hkela haiolelo manao, 'a pihi i ka uhana. ua hoi aku ke • analna me'he mea ala ua moni lakou » me ka hauoli nui, a he anaina nui no, , hoi keia i oi aku i ko ke Sabati May 12 a ua Anela nei no i ai. j Ala ka Uhane, a maona ka uhane i | ka ai lani, a inu ana i ka wai lani. Na j ' ke Akua e kokua ia oe ame ka Ekalesia . au e noho kahu hipa uei.a pomaikai . nui oukou i ko oukou makua oluolu a 'akahai, oia maoli kai ike. Amene. • J E ninau hou kakou i ke kiai, "E ke > kiai ua pau anei na ino o ka po?" Aole mai palaualelo a "Ea, eia hou no keia kumu. He mea kaumaha , ke Kilohi ana i ke kulana o na Hawaii ' kane a w'ahine hoi, a he mea eha no hol l i na pepeiao ka lohe ana i kela mau . olelo iwaena o na Hawaii. "E aho ka i pake me ka haole, aole luhi i ka hana. > male aku no hoi i kanaka o ka hoowali [iho la no ia i kahi ai, holoi no hoi i ka . lole, he luhi rhaoli." He olelo ehaeha ;' maoli keia ke lohe aku, aole no hoi he | mea haku epa wale aku no na keia) I; penei, aka, he io o na io a he oiaio o na 1 olalo. i Ke hoike mai nei keia olelo i ka pa- • lauaolelo a me ka molowa o ka Hawaii. oial no nae, aia no iloko o keia mau > pua Hawaii he ola no ka lahui Hawaii , eia nae molowa ia iho ka hooulu ana i i ka lahui a hoaikane aku la ia hal, a i hoU ae la i lahui hou. , ] Eia kela poino iwaena o na home. j Ua ulu pu mai ka makemake e molowa , _ i kekahi manawa mawaena o na keiki. • a I kekahi wa mawaena no o ka makua ! me na kelki, He pilikia nui keia i ike ' ia ma na home, a he mea .malkal e hoala ia na noonoo maikai iwaena o na home, no ka hooholomua ana i ke i Aole no hoi i ike ia keia |S<Ulana wale no iwaena o na kaikamahine aka, iwaena no o na keiki kane kekahi. O ka Ike ia ana mal o na keikl kane e lawelawe ana i na hana I me ka molowa ole, he mea ia e hooholhoi aku a,na i ka Haku hana. a pili mau ka pomaikai ia lakou. He mea no hoi ia e kono aku ana i na manao o na makua mea kaikamahine, a aole wale no hoi ia lakou aka, ina kaikamahine pu, "ua ola ka noho ana Ina oia nei ko'u hotu" O ka pili ana o keia kulana me ka hoopono he mau haawina pomaikai ia a he mau mea hol e kono ana i na manao no ka hooulu lahui Hawaii ana. Ina paha o keia ae la ke kulana o na keiki kane Hawaii, aole e hoopuka ia kela me ka hookumu ana o keia manao. malalo o keia mau ano nul. | Malia paha o ehaeha mai oukou e kuu lahui i keia mau olelo a'u. aka nae, ke manao nei au aole keia he mau olelo e ehaeha ai oukou. aka, he mau olelo kela e kula aku ana ia oukou e makaala, He mea pono ka hele ana i ka hana mamua o ka hoolilo ana I ka manawa ma na hana uhaai lealea, a me na hana pillwaiwai a apuka i ko hai pomaikai. no ka manao ana e hanai 1 ka wahine meia mau loaa. He lehulehu na mea I koe no na home & ua hiki i ko oukou mau luna Ike hala ke nana iho, mahope o keia mau hoalai pokole ana malalo o kela haina a ke kiai. j "E ke kiai, heaha hou aku koe o ka po? "Ka Noho lauia ana," Nana mal kakou i keia haina, & lawe ae kakou a mahelehele iloko o na mahele Ilke ole He mea oiaio o keia noho laula ana o na kanaka Hawaii me na lahui iike oie e noho nel, ola ka mea nana i haawi mai i keia kulana naauao a kakou e noho hauoli nei, alla mal kakou e puapuahulu Uoko o ka hauoli aka, e huli aku kakou Ooko o ka poopoo huna o kela kul&na, a nana aku i ua mea pohihihi, oia nae ia mau mea he moakaka e like me kou kilohi ana iloko o ke anlani nana. O ke komo nui ana mai o na lahul e« ola kekahi mea nana I hoomake ka !ahui Hawali. a he kulana keia I ikeia ma na lahuī a pau o ke ao uei, e hoomaka ana mal ka hookumu la ana o ke ao nel a hikl wa!e 1 keia wa. Kana ! ka ohana o ka Tsane!a, eiai lakoo e komo aku ana Hoko iho o la- ■ koa ulu mahuahua keia ohana, a hlki i ko lakou helaia aaa mawaena o na

hanen o n& tausani. aka. ia lakou i ike ( ai i ka nanī *> na lahui e ae niawaho ae | 0 iakou a haawi aku i ko lakou kuiana ; ' n< > kew mau nani. ame ke kono aku ia : lakou e pu me lakou emi mai k«ia ; lahuī a fcīsti i kona nalowal* ana. Aole \ ī nal'.n»*!!- k? kanaka Isaruela. oUi .ūa n*> h* ko*r.a oia lahui ke n*>ho -1. aka. ua ku laxo-u Lkeia arui ma ke ' ar.o iahui a ma ko lakou mau makaala. I ' ua paniia na e na hapa a me na iahui j je ae. Ua ikeia keia kuiana ma Keiema j ; nia. Falani. Pelekane. Amerika a rne j 1 na'iahui e ae. Ma na moolelo o keia • mau lahoi, ua hoike moakaka fa aoie o j na kanaka e noho nei i keia w& na ; kupa o keia mau aina, aka, o na maka- | ;maka i hele ae no ka maka'u i na !hana pepehi hoomainoino hoowalewale a me na hana ino e ae a ko iakou mau ; lahui i ha'l ia ae ia a e ike ia no ka j lolaio o keia. O ka mooielo kokoke loa < ; a kakou e nana ai. oia no ka moolelo ! { oAmerika Huipuia. Aole o na haole na | | kupa, aka o na ilikini. a mamuli o ka ; hana pepehi hoomainoino i ikeia ma Pe | lekane iioko o ke au o Hanaie VIII. j |Meie, ka Puni Koko," a me na alii mai | : ; mahope ua nee ae keia lahui a hooka- i (hua ma Amerika. a mai ka hookaiiua ; iana o keia lahui ma Amerika a hiki i i |keia manawa ke nalawale aku nei ka i (lahui nona ka Aina. O keia kulana. ! | eia ia iwaena o kakou. a he mea. ke- ; . kahi mau mea e ulu pu nei me ka pa j Jaoa ma Hawaii. i j I.—Na ma'l ahulau ame na ma'i eae I i ike ole ia ma Hawaii nel niai na ku- ) ! puna mal. j I Ika makahiki 1826, ma Lahaina.Maui j ,i laha ae ai ka makika ma Hawaii nei , ' i ka wa i ku ae ai ka moku Welling- 1 |ton malaila. (Nana i ka buke Moolelo i ja Prof. Alexander aoao 195) Ke hoike j nei na Kauka naauao, loa o ke ao nel. ; ;o keia holoholona kekahi o na elele »• 1 jlawe nei i ka make a ka ma'i Iwaena : !o na lahui like ole o ke ao nel. Na'keia imakika e amo nel i ke koko o ka mea Ima'i, a'laweaku i ka mea mai I ka jana e kau ai maluna o ka ili o ke kainaka. Ua maopopoia oukou ke aki a ka niakika a o keia aki ana ke amo ala ia i ke koko me kela kul hookahi no ana I hoohana'i maluna o ka mea ma'i Mailoko mai o keia makika na ma'i flva ano hou e laha nel iwaena o kakou e na Hawaii. Ke hooia mai nei kela ike a na Kauka naauao i ka pllikia o ka noho huikau a laula ana a ke hoike mau ia nei i ko kakou Papa Ola l kela a me keia mahina na make mailoko mai o keia mau ma'i, a i oi aku hoi ke koikoi mawaena o na : Hawa!l. 0 na ma'l luku, e like me ka hepera (small pox.) lepera, kolela, bubonlka, a me na ma'i luku e ae. ua loaa mai no mailoko mai o keia noho laula ana. 1 ka makahiki 1853 ka ike mua loa la ana ma Hawaii nei na ma'i hepera a me ka lepera. A kela mau ma'l a i elua (> €#ukali ana kekahi i kekahi. U,a hoea mai ka ma'l hepera ma Honolulu nei I mai Kapalakiko mai maluna o ka moku j Charles Mallory i ku mai ma ka la 10