Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 22, 31 May 1901 — Nui na Mea Hou ano nui o ka Aha Kaapuni. Hoopaiia o Hakuwela, Kini ame Balu no ka Hoowahawaha i ka Aha. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Nui na Mea Hou ano nui o ka Aha Kaapuni.

Hoopaiia o Hakuwela, Kini ame Balu no ka Hoowahawaha i ka Aha.

KOKE IA E KA HOPE-KI-AAINA COOPER NO KE ANO OLB O KA HOOPAI IA ANA O KEIA MAU LOIO KAULANA LOA UA MA AHA O HAWAII NEI.

Aol? i lolki loa ae nei ua hoopai ia o Kakina e ka. Lunakanawai Humphreys no ka hoowahawaha i ka aha, a o keia hoi ua hoopai ia he ekolu o na loio kaulana loa ma Hawaii nei no keia hewa hookahi no. Nui na hana kupaianaha - hana ia mai nei ma ka aha kaapuni o Honolulu nei. Akahi no a ike ia keia ano mai kahiKo loa mai. Mamua ua maluhia ka noho ana o ka aha ame kek&hi o na kamaaina o ka aina nei. I mea e maopopo ai ia oukou e o'u mau makamaka heluhelu na kumu nui 0 keia hoopa'i ia ana o keia mau loio no ka hoowahawaha l ka aha e pa'i aku ana makou i ke ano o ka hoomaka ina mai o keia pllikia a hiki i ka wa i nuka mal at ka olelo hoopa'i. 0 ke kumu nui loa o keia kuee oia no, ma ka maoao o ka mea kakau, na kuee mawaena o ka nupepa Advertiser ame ka Napepa Repupallka. O ka nupepa Hepupalika ke hoopuka ia nei malalo o ke alakai ana a ka lunakanawai o ka aha kaapuni, pela ka oielo mai a ka poe i ike. A o ka nupepa Advetiser hol ke hoopuka ia nei ia e Kakina ma. K kue mau ana keia mau nupepa i kekahi iho no o laua. Ua hele aku keia mau kuee a hikl i ka nui loa ana. O kekahl kumu huhu loa paha o ka Lunakanawai oia no ke pa'i mau la o kona kil ma ke ano hoohenehene. No kekahi manawa ioihi keia mau hana kuee e ikeia nei aka aole 1 loaa i ka Hinakan&wai ka manawa e hoike mai *i i kona. manao no keia mau hana. K*ks«u rmu ka nupf;pa R*pupalika i nx manao no keia mau hana. Kakau rrau ka nupepa Hepupalika i na manao R i ka Advertiser a pela no hoi ka nupej-.il Advertiser i ka nupepa Repupal!kv 1 noho ana iho nei o ka ahaolelo nui na mea i olelo ia maioko o na Ttup« pa e plli ana i ka lawe o na lunamakaalnana i ke kala kipe. Olelo ae kekahi mau nupepa he mea kupono e huli pono la keia mau mea a Ina ua lawe io keia poe i ke kaia kipe he mea pono no e hoopa'i ia ka iakou hana 1 hana ai. Ao)e he mea i hana ia a hiki > ka puka ana mai o ka olelo a ke Kiasina o kekahi kumu nui o kona hoole ana i ka ae ana mai e haawi i kau ku > ka wa oia no ka nui o kona lohe mai 1 ka lawe o na lunamakaainana i ke kala kipe. I ka lohe ana o ka Lunaka nawai kaapuni 1 keia mau olelo mai ke rvK> mai o ka Teritori ua kauoha koke i kana makai e ohi i mau kiule no Wa noonoo ana i keia mau olelo ame ki imi pono ana i ka oiaio ame ka oiaio Ua kupono keia mau mea a pau '"a i ka manao o ka lehulehu aka, o ka mra wale no i kue nui ia he poe wale "•"> keia i Hieia i ke kokua i. na Lunamakaainana a he poe' nohoi i pili i na hui kuai waiona o Honolulu nei kekahi i manao nui ia mai laila mai ka Tta manao kekahi poe aole i '"•aikai loa keian kiule a aole e imi pono * ana ka oiaio. Aka, aole i hoo'.ohe «i mai ko lakou leo e ka Lunakanawai < hoi.maka kela kiule e noho. Nul na k.inaka koikoi o ka aina i kahea ia e imua o keia kiule no ka hoike ana ; ka lakou mea i lohe ai. Mawaena o na hoike mua loa i kahea » kii ia mai ka Lunahooponopono o » N'npepa Advertiser a lawe ia aku i "'ua r> ke kiule. Hoopai ia oia no ka t"»ike hoopunipūni a hemo mai malalo o ;» pela ia ana e Kakina. I ka Poaono ki pule i haJa ua hiki aku keia hlhla ''Mir\ o ka Lunakanawai kaapuni no i nnonoo ana i ka hewa ame ka hewa o kela Lunahooponopono. OHaku*»Ui. Kini ame Balu na loio o ka Lu- • <hooponopono Kamika o na nupepa Mv.»rtJser. Mamua o ka hoomaka o ka aha 1 keia hihia, ua ninau ik'» o Kini ina e noonoo ana ka aha < kHa hihia. Ua pane kikoola ia "•ii la oia me ka nlnau pu ia ii ina i makemake ka aha e pane "*ku i ka manao o ka ninau ana aku i k '*ia ninau? Pane aku la o Kini ina i "\mao ka aha e noonoo i keia hihia palapala noi kana e makemake nui " heluhelu mai. Kahea ka aha Kamika, ka Lunahooponopono o ka N '»pepa Advertiaer a ua like no hoi la '• <» ka olelo ana mai e noonoo ia ana k-'ia hihia. la manawa oia i ninau mai "i ina he palapala noi kekahi e heluh > '<> koke ia aku ia manawa. Hooi'nka o Kini e heluhelu i keia palapala o ka manao nui o keia palapala ' ,: a no ke noi e lawe ia keia hihia na ' K "kahi Lunakanawai okoa e noonoo na manao ka mea 1 hoopii ia ua hiihu keia Lunakanawal Humphries Uia x ua hiki ole hoi iaia me kona huke haawi i ka olelo hooholo pololei r 'ia keia hihia. E hoike ana ka mea i ia i kona manawa i ike ai 1 keia I'Unakanawai Kaapuni, ko laua noho hoaloha ana, ke noi ana mai o ka aha ' kona kaikaina e lilo i kakauoieio no ka aha ina e hoopau keia Lunahoopo»*opono I kona hue ana iaia ma na kos<mu5<mu o kana pepa. Hoole aku oia i i n«» keia wahi i kona kaikaina me . k <* manao o ka lunakawai oia ka mea " Pau ai o ka hooiaha ia ana o kona ! kuI »na ame kana mau hana, aka, ua oi ,r> a aku kona hoino ia e like me ka nui ° kana mau hana I ikeia. No keia kumu hoopau ia keia kaikalna mai kela

wahl aku a pau pu me ko laua noho hoaloha ana. Kue aku kekahi 1 kekahi ma na kolamu o na nupepa elua 1 olelo ia maluna ae. Mai ia manawa mai a hiki i keia manawa ko laua noho kuee ana a ke mau nei no ia ano kuee, a nolaila ua manao oia aole e loaa iaia ka noonoo maikai ia ana o kona hihia e ka Lunakanawai i kue iaia. O na olelo i huhu loa ai ka Lunakanawai oia no na olelo e wehewehe ana i ke ano pilikino me kana mau hana ino. I ka helu helu ana ia o ka palapala a hiki i waena konu, ua papa mai Ia ka Lunakanawai iaia aole e heluhelu hou aku Noi mai la o Kini e hai aku ka aha i ke kumu o kona papa ana mai aole e heluhelu hou ia aku keia palapala oiai ua manao oia he palapala kupono keia no ka pono ame ka pomaikai o ka mea ana e ku nei e hoopakele. Papa loa mai la ka Lunakanawai me ka olelo pu ana mai aole ona makemake e loh* 1

na olelo o keia ano imua o kona alo. Hoopaakiki loa aku no o Kini a makemake oia e hai mal ka aha i ke kumu nui o kona ae ole ana e heluhelu ia aku keia palapala i maopopo ai malaila ka pono ame ka loaa o ka noonoo maikai ia ana o keia hihia. No kekahi manawa loihi ko laua olelo ana aku o kekahi i kekahi a hoopau o Kini I kana olelo ana mai i ka Hanohano o ka aha. Ia manawa i kauoha koke aku ai o Humphrle© ( ka lunakanawai kaapUni, e hele mai lakou imua o ka aha a hoike mai i ke kumu e hoopai ole ia ai keia poe loio no ka hoowahawaha i ka aha. I ka hora i olelo ia ai maluna ae hiki mai la keia mau loio me na palapala e hoike ana i ke kumu e hoopai ole ia ai lakou no ka hoowahawaha 1 ka aha. O ka manao nui o keia mau olelo, a palapala noi hoi, oia wale no ka makou e hoike aku. E olelo āna lakou aole lakou i hoowahawaha i ka aha aka ua

lawe mai iakou i keia palapala no ka pono ame ka pomaikai o ka lakou mea l hele mai ai e imi i kona pomaikai ame ka hoolohe ia o kona hihia e kekahi mea i paa mua ole kona manao huhu ame kona manao hoopa'i. ' Ua nana pono loa lakou ina olelo o keia palapala noi mamua o ko lakou lawe ana mai 1 keia palapala imua o ka aha a ua hookomo lakou ina.olelo wale no e hoike ana ua paa ka manao huhu i ka Lunakanawai Humphriea e hoopai ia Kamika, ka mea I hoopil ia a no ia kumu ua manao lakou he mea maikai e lawe ia aku keia hihia imua o kekahl lunakanawai huhu ole a i loaa ole hoi na manao kue 1 ka mea ! hoopii ia i loaa ai laia ka manao pololei o ke kanawal no na meā e pili ana i keia hihia. Hoike mai lakou aole he mau manao ino 1 loko o keia palapala a iakou i lawe mai ai imua o ka aha. Aole lakou 1 hoowahawaha i ka aha aka ua lawe mai

lakou i na olelo ike a lakou 1 njanao al he mau oleio ia i kupono no ka pomalkai ame ka pono o ka mea i hoopii ia. He ekolu o keia mau paiapala i iawe ia mai. Hookahi mai ka loio hookahi mai i makemake ia e hoopai no ka hoowahawaha I ka aha. I ka pau ana o keia mau olelo hoomoakaka i ke kumu o ka lawe ia ana mai o keia mau oieio imua o ka aha ua ku mai la ka Luanakanawai Humphries a oleio mai "Ua papa aku ka aha i ka heluhelu ana ia mai o keia palapala no ka mea ua manao oia he palapala kela e hoinoino mal ana 1 ka aha. a he palapala I piha i na olelo e hoino mai ana I ka aha I ka wa hoomaha iho nel o keia aha ua heluhelu iho nel au a pau keia palapala a ua ike hoi i na manao hoinoino i kakau ia maloko o keia palapala. Ke

a.e nei au ua polok-i kekahi mau mea a i olelo ia maloko o keia palapala oia hoi na mea e pili ana i kou haawi ana aku i ka mea i hoopii ia e noho ma ke ano h« Lunahpoponoiwno na ka nupepa Repupalika. Mamua nae ia o kou li!o ana i lunakanawai. No na mea e pili ana i kou haawi aku i ka hana i kona kaikalna i mea e pau ai o kona kakau ana i *oa olelo kue ia'u aole ia i pololoi aka Tie hoopunipuni ino loa. Oia no kai hele mai a noi mai ia'u ina h- wahi hakahaka kekahi o ka aha nei e haawi ia iaia la wahi. Ae pu mai ka aha i ka *>oJol('i o na olelo e pili ana i kona hc<ouna ana mai i kekahi mau olelo kue t«il i keia lunahooponopono no kokahi mau olelo ana i olelo ai. A ka mawaho ne o keia he hoopunipuni loa na mea i oOelo ia mnloko o keia palapala. Ke inanao nei k i aha ua lawa ole na mea •i hoike ia mai nei no ka hookuu ana aleu l keia mau loio mai keia hihia mai. VJa maopopo loa no hoi ko lakou hoao Ana mai e hoohihia i ka hana a ka aha olal oia e hoao ana e lawelawe i kana bana e like me ka mea ana i manao ai •ola ka pololel. Nolaila o ka oieio hooT>al a keia aha e hoopaahao ia o A. S. Hartwell no kanakolu la no ka hoowa>iawaha i ka aha, e hoopaahao ia o Kini lie kanakolu Ia no ka hoowahawaha i ka aha a e hoopaahao ia o Balu no ka hoowahawaha 1 kela aha. Ke kauoha aku nei au ia oe e Mr. Makai Nui e paaaku oe i keia mau kanaka ma kou llma a hlki i ka manawa e makaukaū ai o ka palapala hoopai ia lakou." TJa lawe koke ia keia mau kanaka e Makai Nui a malama -malalo o kona anau. I ka lohe ana o ke Kiaaina Kuikawa Henry B. Cooper i keia mau mea i ?hanaia ua kakau koke oia i keia palaipala hookuu no keia mau kanaka i hoo ipaahao ia e ka Lunakanawai Kaapunl. Owau, o Henry E. Cooper, Kiaaina Kulkawa o keia Teritori, malalo o ke--stahl kumu kupono i lawe ia mai imua o'u ke haawi aku nei au i keia palapala hookuu ia S. M. Balu i hoopai ia e ka Liunakanawai kaapuni o keia Teritor! ! kela la 25 o keia mahina no ka ihoowahawaha i ka aha a i hoopaahao 'ea hoi no kanakolu la.. No ka oiaio o keia olelo ke kau nei au h ka kila nui o keia Teritori a ke kakau 7*iei nohoi au i ko'u inoa. HENRY E. COOPER. ITa hanaia he palapala pakahi no keia ®*>e 1010 e hookuu ana ia lakou.