Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 26, 28 June 1901 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

Hoopukaia na kakahiaka Poalima a pau.

BUKE XXXIX-Helu 26   HONOLULU, POALIMA IUNE 28, 1901.  NA HELU APAU 2865

E HUI ME KALEPONI.

Kue na Lala o ka Ahaolelo i keia.

Ke Hoao nei o Humphreys ma e Alakai hewa ia kakou.

I ka Poakolu nei i ike nui ia ai na mea e pili ana i ka hui o keia Teritori me Kaleponi a like me ka mea e makemake ia nei e kekahi poe o kakou i kokua ia e kekahi mau malihini i maopopo ole i ke ano o ka hookele ana ia Hawaii nei. O kekahi keia o na hana a kahi Lunakanawai i hoio aku nei no Amerika. Ua makemake nui oia e lilo i kanaka nui a komo i na ahaolelo ma Amerika a i kona ike ana iho nei ua nui kona kue ia ma Hawaii nei ua manao oia ina e hoohui ia ana kakou me Kaleponi e loaa ana iaia kekahi mau balota mai laila mai a hui pu ae me na wahi blaota o na hoaloha kakaikahi ona ma Hawaii nei o kona komo no ia iloko o ka Ahaolelo o Amerika. Aole oia wale ke hoao nei e hana i keia hana aka o Tom Fitch, he haole malihini i hiki mai nei a noho ma Hawaii nei no kekahi manawa pokole, kekahi e makemake nei e hana ia keia hana.

 

I ka manawa i makemake ai kekahi poe o kakou nei e hoohui ia kakou ia Amerika nui ke kue o na Hawaii a hiki wale no i keia manawa. I ko kakou hoohui ia ana ua hiki ole ke hana hou aku, aka o ka hana maikai wale no o ka hooko aku i ka mea i kau mai maluna o kakou. Ua hoolilo ia mai kakou i Teritori a ua hiki loa ke manao ia e hiki mai ana ka mana ma keia mua koke iho e lilo ai kakou i Mokuaina no keia Aupuni nui. I ko kakou manawa e lilo ai i mokuaina ua oi loa aku ia o ka maikai mamua o na mea a pau a kakou e makemake nei. Ke hooikaika nui ia nei e hiki mai keia ia. Oiai kakou e kali aku nei o ka hiki mai o keia la i makemake nui ia ke hoao mai nei keia wahi Humphreys ame keia Fitch ame kekahi poe okoa ae e hoolilo aku ia kakou malalo o Kaleponi. Heaha na pomaikai e loaa mai ana ia kakou ina kakou e komo aku ana malalo o Kaleponi? Ua oi aku auanei ka maikai oia mamua o ko kakou noho ana ma ke ano Teritori a hiki mai ka manawa e ae ia ai kakou e lilo i Mokuaina? Ua lilo ko kakou kuokoa mamua aku nei, a loaa mai he kuokoa okoa ma kona wahi a e haawi hou aku auanei kakou i keia wahi kuokoa uuku i loaa ia kakou a hoi aku malalo o ka maiu i Kaleponi? Aole loa peia ka pono ame ka maikai.

 

Mahalo nui makou ia Rekale ame kona mau hoa i kokua i ke kue ana aku i keia hana alunu. Ua hiki no ia kakou ke hooponopono i ko kakou mau pilikia ina he mau pilikia kekahi. Ua hiki no ia kakou ke malama ia kakou iho me ka nana ole mai o Kaleponi. Ua hiki no ia kakou ke hooikaika a hiki i ko kakou lilo ana i Mokuaina e like me Kaleponi. O keaha ia ke kumu maikai nana e kono mai i ka manao e hui aku kakou me keia Mokuaiana i keia manawa? Ina e hooko ia ana ka makemake o keia poe e hooikaika nei, e hiki mai ana ka ia e piha ai ka aina i na kanaka apokaka mai keia wahi mai. Ina ma Kaleponi e noho mai ai ko kakou Kiaaina ame na poo aupuni heaha ka kakou mea e hana ai? E pomaikai ana auanei kakou ma ke komo nui ana mai o keia poe apokaka a noho me kakou? E hiki ana auanei ia kakou ke paa aku ia lakou iwaho? He mau ninau keia na kakou e noonoo ai.

 

I ka manawa e hiki aku ai o keia ninau imua o oukou e ka lehulehu mai ae e kokua a haawi aku i kahi nohoana lanakila i loaa ia kakou i keia manawa. E paa kakou a e hooikaika e hoike aku ia Amerika ame kona mau milliona he lahui kakou i hoonaauao maikai ia a ua hiki ia kakou ke malama ia kakou iko. Hoike aku ua hiki ia kakou ke koho i ka Peresidena o Amerika me ka noonoo maikai, me ka noonoo o ke kanaka i hoonaauao ia. Ina kakou e hoomanawanui e hiki mai ana ka ia e lilo ai kakou i Mokuaina a hiki ia kakou ke koho i ko kakou mau poo aupuni ame ke koho pu ana i ka Peresidena o keia aupuni nui. E haawi ana auanei kakou ia kakou iho malalo o Kaleponi a lilo i mea ole, i wahi puu lepo iloko o kekahi kihi ike ole ia o Kaleponi a i ole e hooikaika ana auanei kakou e ku no kakou iho a hiki mai ka lei o ka pomaikai ame ka holomua? E noonoo pono e ka lakui a mai ae wale i na hana maalea a keia poe.

 

HOIKE KULA KIEKIE.

E walu i hookuu maikai ia mai i keia Makahiki

Ekolu Kaikamahine a he Elima Keikikane-Maikai na Haiolelo a na Haumana.

Iloko o ka Progress Hall ma ke kihi o Alanui Beritania ame Papu i ka po Poaha o ka pule i hala i malama ia ai ka hoike o ke Kula Kiekie. Ua piha keia lumi i na makua ame na hoaloha o na keiki i hele ae e ike ia lakou. Maikai na halolelo ame na himeni.

 

O Miss Daisy Pohunui Smith, Miss Emma Marsden Taylor, ame Miss Alice Johnson ka inoa o na kaikamahine i hookuu maikai ia mai keia kula mai. O. E. S. Crabbe. W. C. Alvarez. J. Greenwell. Kau Kui Yin ame Too Shau Shinn na keikikane.

 

Maikai na haiolelo i puka mai ka waha mai o keia mau keiki opio. O ka mea mahalo loa ia oia no o Miss Daisy Smith, ke kaikamahine a ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Maikai kana haiolelo ana mai a moakaka pono hoi kana namu ana. Ua like maoli no kona leo me ka leo o ka wahine  haole a me he mea ala o kana olelo makua ia. Maikai ka pepa i heluhelu ia mai e Kau Kui Yin, kekahi o na keiki Pake o keia kula. He elua o keia papa i himeni mai i ka laua himeni solo. O Miss Taylor ame Mr. Crabbe. Maikai ka laua himeni ana a nui ka paipai ia e na kanaka i hele ae e ike i ko lakou la hauoli. Ua kokua ia ka lakou mau hana i keia po e ka bana lahui malalo o ke alakai ana o Berger.

 

HOI HOU MAI KA ZEALANDIA.

Puka kekahi mau paipu Mahu i waena Moana.

Hookahi haneri mile ka mamao mai ka aina aku i ka wa i ike ia ai keia poino.

I ka hora eha o ka auwina la Poaono o ka pule i hala i haalele mai ai ka mokuahi Zealandia ia Honolulu nei a holo aku ia no Kapalakiko. Ua ohu na ohua i ka lei a haawi mai i ko lakou aloha hope i na hoaloha mahope nei a kau aku ia me ka manao o ka ike i ka Ipuka Kula ame ke kulanakauhale o Kapalakiko. Hoi mai na hoaloha me ka naau kaumaha no na hoaloha i haalele mai a holo aku la no ka aina hoopuakea ili o Amerika.

 

Mawaena o na ohua o keia moku ua ike ia aku ka hui keaka i keaka iho nei ma ka Opiuma. Ua ohuohu lakou i ka lei mai na hoaloha lehulehu i loaa ia lakou oiai lako ue noho ana ma Honolulu nei. O kekahi keia o na hui keaka i ohohia nui loa ia e na kanaka o keia kulanakauhale a hiki wale no i ko lakou haalele ana mai. Ua olelo ia o ka lakou ka oi o na loaa mai loko mai o na hui a pau loa i keaka ma ka Opiuma. Ua haalele mai keia poe me ka manao ole e ike koke hou ana i keia aina nani a lakou i hoohihi nui ai. Ua nana aku lakou no ka hana e waiho mai ana imua o lakou ma Kapalakiko, ko lakou wahi e keaka ai no keia mau pule e hiki mai ana.

 

I ka hora 1:55 o ka auwinala Lapule nei ua hoike mai la ka mea nana moku ma Daimana Hila ua ike ia ka mokuahi Zealandia e hoi hou mai ana. I ka lohe ana o na kanaka i keia ua hoopahaohao ia ko lakou mau noonoo. He nui na manao ano e i kupu ae. Manao kekahi poe he pepehi kanaka weliweli ko luna a e hoihoi ia mai ana ka mea hewa e hoopaa. Manao kekahi poe ua pau ka moku i ke ahi, a i ole ua pahu ka mahu. I ka hora ekolu ua ku mai la ka mahu. I ka hora ekolu ua ku mai la ka moku i ka uapo a ike ia iho la ua puka kekahi mau paipu mahu. I ka hora 9 o ka po Poaono, elima hora mahope iho o ka haalele ana o ka moku ia Honolulu nei ua ike ia keia pilikia, aka ua manao ia aole e nui loa mai ana a e hiki ana no ia lakou ke holo loa aku no Kapalikiko. I ka hora 4 o ke kakahiaka Lapule ua hui ke kapena me ka wiliki helu ekahi a noonoo no ka hiki ame ka hiki ole ia lakou ke holo loa aku no Kapalakiko. Ua nui loa ae la keia puka a hiki pono ole ke hoohana ia ka mahu e like me ka mea i makemake ia. Ua hooholo laua e hoi hou mai ka moku i hope nei, a ua kauoha koke ia e hoohuli i ka ihu o ka moku no Honolulu nei. Aole i maopopo keia mea i na ohua, e hiamoe ana ma ko lakou mau wahi moe me ka manao e ala ae ana i waena moana. I ko lakou ala ana mai i ke kakahiaka ua kokoke loa i ka aina nei. Nui ko lakou puiwa a ninau koke i ka manao o keia hoi hope ana. I ka hoike ia ana aku ua hauoli kekahi o lakou a huhu no hoi kekahi. Aka he mea waiwai ole ka huhu ana. I ka hora 3 ua ku mai la ka moku i ke awa nei a maopopo ke kumu o keia hoi hou ana mai.

 

Ua poino mua no keia moku mamua o ka haalele ana ia Honolulu nei. Ua noi ia na kanaka hana mikini o Honolulu nei e hana i keia pilikia, aka ua hoole lakou no ke kue o ko lakou mau hoa ma Kapalakiko i keia hui mokuahi. Ua hooponopono ia keia mau poino e ka wiliki helu ekahi o keia moku, aka ua hiki pono ole iaia ke hana e like me ka mea ana i makemake ai iloko o ka manawa pokole i loaa iaia. Ua pahonohono wale ia no keia mau pilikia a hoomaka aku lakou e holo me ka manao i Kapalakiko aku e hoopau ai keia pilikia, aka ua hiki ole ia lakou ke holo a hoi hou mai ia i ka aina e kali ai no hookahi pule paha a oi aku no paha.

 

Ka Lio o ke Keikialii.

Ike ia na hana lapuwale a ka poe pili mahope o na Lio Heihei.

 

Eia imua o Lunakanawai Wilikoki kekahi hihia ano nui e pili ana i ka makemake o kekahi mau haole e hanai i ka ilo heihei o ke Keikialii i kekahi laau make. O Weller, keia lio holo loa i ka la 11 o Iune ame na la mahope mai, keia lio i makemake ia e hanai i ka laau make i hiki ole iaia ke holo a oi mamua o kekahi mau lio okoa i makemake ia.

 

Ma ka olelo ike a na hoike ua hele aku keia Cunningham a haawi ia Morgan i kekahi huaale laau make ame elua haneri kala no ka haawi ana aku ia Leeper, ke keiki malama lio o ke Keikialii, e hanai i keia lio ame ka malama i ke kala nana. Ua lawe ia aku keia mau mea a haawi ia e like me ka mea i olelo ia. Aka i ka manawa o keia keiki i ike ai i keia mau hana ua holo koke aku oia a hoike i keia mea i ke Keikialii. I ka lohe ana o ke Keikialii i keia mea ua nui loa kona inaina a hoomaka koke oia e huli i ka oiaio. I kona ike ana i ka oiaio o keia mau mea i hoike ia aku iaia ua hoopii a keia mau haole i hoao e lawe ae i ke ola o keia lio kumukuai nui. Ua hoole loa na mea i hoopii ia a eia no keia hihia ke noonoo ia nei. Ke imi pono ia nei na mea a pau i maopopo pono ai ka oiaio ame ka oiaio ole o keia hoopii.

 

Ma keia hihia i ike ia ai na hana kolohe a ka poe ona lio, poe kau lio paha, poe malama lio, a pela wale aku. Ina lakou i makemake e pili nui mahope o kekahi lio a lakou i makemake ai a hoohaule i ko lakou lio ua hanai ia keia lio i kekahi laau e hooemi mai ai i kona hoio. I ka manawa e holo ai keia mau lio ua hiki ole iaia ke holo e like me kona mama i ike ia. Ma keia hana e lilo ai ka heihei i ka lio okoa a loaa ka puu kaia nui i ka ona lio. Aole oia wale aka i kekahi manawa o ka mea nana e hana ke kamaa hao kekahi mea nana e kolohe. Ka mea ai e ai ai ka lio ia mea nana pono loa. Me ke kiai mau wale no e pono ai. Hoohemahema iki ae no oe o ke komo mai la no ia o ka enemi a haule kou mau manaolana.

 

Mahalo nui ia ke Keikialii no kona lawe ana ae i keia mau hana kalaima lapuwale imua o ka aha a na ka aha e a o mai i ka poe hana kolohe. He mau mea keia e hoolilo ana i ka heihei lio i mea makemake ole ia. O ka hapanui o ka poe e hele nei e nana i ka heihei makemake lakou e ike i na heihei maikai a aole o na lio holo ole ke oi.

 

PAU NO KA MANAWA.

Aole Ikaika Kupono o ka Uila.

He ewalu no Mile Hiki ke Holo i ka Hoopiha hookahi Ana-Makemakeia e Hoonui ae.

No kekahi manawa i kaahope ae nei ka ike ia ana o na kaa Otomobile e holo ana ma o a maanei o keia kulanakauhale. I kinohi nui ka makemake ia, aka mahope mai ua ike na kanaka aohe he hiki pono ke holo i kekahi mau wahi loihi, he nui ka nakeke, a ua oi aku no ka maikai o ke kaa pio. No keia kumu ua nui ole ka poe kau maluna o keia mau kaa a nui ke poho o ka hui. O keia hui kekahi o na nui maikai loa a ua makemake lakou e hana i ka mea maikai, aka ua kulike ole me ka lakou mea i manao ai keia mau kaa i hoouna ia mai nei. Mamua o ka hoouna ia ana mai o keia mau kaa ua hooia mai ka poe nana i han e hiki ana ke holo no iwakalua a oi aku mile me ka hoopiha hou ole ia, aka i keia manawa he ewalu wale no mile hiki ke holo a hoopiha hou no. I kekahi manawa aole no i piha aku ka ewalu mile o ka pau e ae la no ia o ka ikaika a ku maile ke kaa poino na ohua. No keia kumu ua hiki ole ke lawe ia na ohua i ka Pali o Nuuanu ame kekahi mau wahi mamao i makemake la e lawe. Ua ike ka hui he mea waiwai ole ka haawi ana aku i ka lehulehu i kekahi mau kaa o keia ano i hiki pono ole ke hana i ka hana i manao ia ai lakou e hana a no keia kumu ua hoouna ia aku nei ko lakou poo hoohana e holo i ka aina haole e nana pono ai i ke kumu o keia pilikia a e nana ina e loaa ana kekahi wahi wa iho uila i hiki ke lawe aku i ke kaa no kanalima mile a oi aku me ka hoi hou ole mai e hoopiha hou ia aku mamua o ka hiki ana ke holo hou aku. Ina aole e loaa ana ia lakou kekahi wahi waiho uila i hiki ke lawe i keia mau kaa no keia loa me ka hoi hou ole mai e hoopiha hou a oi aku alaila e hoao ana lakou e hookomo i mahu ka mea nana e lawe. E hoao ana lakou ma na ano a pau loa e haawi mai i ka lehulehu i kekahi mau kaa maikai i hiki ke lawe ia lakou ma ka lakou mau wahi a pau i makemake ai me ka pilikia ole.

 

Ua olelo ae o Atherton, ka peresidena o keia hui, aole oia i hana i kekahi hana ma Hawaii nei me ka holomua ole a ua hiki loa iaia ke olelo ae e holomua ana no keia hana ma keia mua koke iho. E hoao ana oia e hana ia ka hana a maikai mamua o ka ae hou ia ana e haawi mai i ka lehulehu. Aia no a maikai alaila hiki ke makemake ia mai. Ina aloe maikai aole no e laki ana.

 

I keia mau la ua pani ia ka puka o keia hale kaa a e pani ia aku ana a hiki i ka loaa ana mai o ka lohe, a hiki i ka maopopo loa ana o ka hiki o ka lakou mea i makemake ai mamua o ka hoohana hou ia ana aku. O ka poe a pau loa i loaa aku na kikiki mai na kalaiwa aku no ke kii ana i ka pakeneka e hoihoi ia mai ana o kau kala i lilo e lawe ae i keia mau kikiki i ke keena o keia nui mamua o ka la 15 o keia mahina ae. Ina aole e lawe ia aku mamua oia manawa aole e loaa mai ana ka pakeneka hoihoi hou ia mai.

 

I keia ame keia la ua loaa hou mai kekahi mau mea e hooia mai ana i ka maikai o ka laau Pain -killer. Ma na ma'i pili i ka opu, ka waihona hoowali ai ame na pilikia okoa ae ua hiki loa ke hooia ia me ka eleu loa. He mea pono loa e malama ia keia laau e na poe apau no ka wa pilikia. E nana pono i na laau hoohaoike. He hookahi no Pain-killer pololei oia hoi ka laau a Perry Davis. He 25 keneka o ka pahu liilii a he 50 keneka o ka pahu nunui.

 

HAIOLELO A JORDAN.

Piha ka Luakini o Kamehameha ma ka Lapule aku nei.

Ka waiwai o ka imi ana i ka Ike a nui no keia mua aku.

Ma ka po Lapule o ka pule i hala i lohe ia ai kekahi haiolelo naauao ma ka luakini nani o na keiki o ke Kula o Kamehameha mai ka waha mai o Jordan, ke poo o kekahi kula nui loa ma Kaleponi. Kekahi keia o na haole naauao loa ma Hawaii nei i keia manawa. Ua hoouna ia mai nei oia e ke Aupuni Amerika e hele mai e nana pono i na i'a o Hawaii nei.

 

"Ka waiwai o ka naauao kiekie," ka manao o kana haiolelo. O ka manao o ka huaolelo naauao, aole o ka hele ina kula kiekie wale no, aka o ka imi ana o ke kanaka a loaa iaia ka ike kiekie loa i hiki iaia ke imi. O ka ike e loaa ana i na kanaka mai na halekula mai he ikeia e kokua mai ana i kekahi o lakou a he ike waiwai ole hoi i kekahi o lakou. Aole o ka hele ana i ke kula kiekie wale no ka mea e naauao ai ke kanaka aka o ka hooikaika ana ma ka hana ana i makemake ai a hiki i ka hiki ana iaia ke hana ia hana a oi ae mamua o kekahi poe okoa. Ina ua hiki ia oe ke hana i kekahi hana e loaa mai ai na pomaikai a oi ae mamua o na poe okoa a pau ua hiki ia oe ka kapa ia he kanaka naauao ma ia hana. E hoouna wale no oe i kekahi kanaka i makemake ole e ike i na mea oloko o ka buke i na kula kiekie aole loa e loaa ana iaia ka ike e like me kau i makemake ai. Ina o kana hana makemake o ka hana mikini e hoouna iaia e a'o ia ma ia hana a e loaa ana auanei iaia ka naauao ana i makemake nui ai. Ina he makemake oia i na hana mahiai e hoouna iaia ma na kula a'o mahini i loaa ai iaia ka ike no ka malama pono ana i kana mau mea kanu. E nana pono i ka mea makemake a ka oukou mau keiki a malaila e hoonaauao ai i loaa ai ia lakou ka ike a lakou i makemake ai, i lilo i mau kanaka naauao no keia mua aku. He nui na kanaka naauao i ike ole i ka heluhelu ame ke kakau aka ua oi aku ko lakou ike ma kekahi mau mea mamua o na kanaka i hoonaauao ia ma na kula kiekie loa o ka aina.

 

O ka waiwai wale no o na kula kiekie aia i ke kanaka ame ke keiki e hooikaika ana e ike i na mea ano nui o keia ao. He mea ia e hoike mai ana iaia i na mea pohihihi o keia ao a e lawe aku ana iaia iluna o kekahi puu kiekie a nana iho i lalo a ike mai i ka nani o ka honua mamua ona.

 

O ke kanaka i hoonaauao ole ia ua like ia me ke kanaka e noho ana iloko o kekahi wahi awawa a o keia wahi wale no kana e ike ana a aole i moeuhane mua he nani okoa aku kekahi i oi ae i keia nani ana e ike mau nei. He mea maikai ka ike aku ua oi ae ka naauao. O ka naauao ka mea nana e alakai ke kanaka a hiki i kona kau ana iluna o na wahi kiekie o ka aina, o ka ike he mea ia nana e hapai ae i ka naau hookiekie o kekahi poe a lilo oia i mea ole. Aka ina e hele like ka ike me ka naauao ua maalahi ke alahele oia kanaka. Aohe ana mea e makau ae ai. Aole oia e nele i ka hana e oia ai. Nolaila e imi i ka ike a e hoohele pu i ka ike me ka naauao i koaa ia oe.

 

Ma kou hele ana i na kula kiekie e hui ana oe me na kanaka naauao mai na wahi like ole mai o ka aina a e lohe ana hoi i na mea e hoonaauao mai ana ia oe mai a lakou mai. I kekahi manawa oiai au ma ka Teritori o Utah ua pii aku wau i kekahi mauna oneanea a maikai ole ke nana aku. I ko'u kau loa ana aku iluna ike aku la wau i kekahi wahi uliuli a manao ae la wau he kahawai ko laila. He oiaio. I ko'u nana ana mai i lalo aia hoi e waiho ana ke kulanakauhale me kona nani nui mamua o ko'u maka. Ua hiki ia'u ke nana mao a maanei. Hiki ia'u ke ike i ka nani o kela ame keia wahi. Pela no ka imi ana i ka naauao. I ka manawa e pii aku ai i ka pali o ka naauao he oneanea a maikai ole ke nana aku, aka i ka loaa ana o ka naauao e ike ana oe i ka muliwai e kahe ana, e ike ana oe i ka pohaka uliuli. A kau aku iluna huli mai nana i ka nani o ke ao nei, pau ka ike ana i ka oneanea, o ka uliuli ame ka nani kau e ike. O ke kanaka i hoonaauao ole ia o ka oneanea wale no kana e ike ai i hiki i kona hooluoiu ana.

 

PAU KA HOKELE I KE AHI.

 

I ka ia 14 o keia mahina i loaa mai ai ka lohe ua pau ka hokele nui loa ma Indiana i ke ahi. He ewalu haneri lumi iloko o keia hokele a ua oi aku mamua o ka milliona kaia na hoolilo no ke kukulu ana. Aole i maopopo ke kumu o ka a ana o ke ahi. Ua manao ia ua hiki aku ka nui o ka poe i make ma keia pauahi nui i ka elua haneri. Aole i maopopo loa ka inoa o ka poe i pau pu i ke ahi oiai ua pau ka buke e hoike ana i ko lakou mau inoa. Ina i loaa keia buke me nei ua maopopo ka nui ame ka inoa o ka poe i pau i ke ahi. Aka ma ka hoomanao a ka luna nui o keia hokele ua hiki aku i ka elua haneri ka lakou nui.

 

Ua ini@ua ia keia hale no hookahi haneri kaukani wale no a aole i hoi mai na lilo.