Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 27, 5 July 1901 — Page 1

Page PDF (1.29 MB)

This text was transcribed by:  Kevin Callahan
This work is dedicated to:  Go raibh maith agat, Lillis O'Laoire

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Buke XXXIX-Helu 27 Honolulu, Poalima Iulai 5, 1901.  NA HELU APAU 2806@

 

 

MAKE IKE KAA HEHIWAWAE

 

Hookui na Huila a Make ke Kepani.

Hopui ke Kelemania no ka Holo Pupule elike me keia-Ike pono ka Hope Maki Nui.

 

 

Oiai ka Hope Luna Makai nui e hoi ana i kekahi ahiahi aku nei ua ike aku la oia i kekahi kaa-hehi wawae e iho mai ana me ka pau kiki nui mai ka iho ana mai o Alanui Emma. Kahea aku la oia iaia e hooemi mai i kona holo aka aole i hoolohe ia mai kana kauoha a iloko o kekahi mau minute pokole ma hope mai ua hookui aku laua haule ke ua Kelemania nei me kekahi Kepani maluna o kona huila apau na huila o laua i ka hakihaki a make loa ke Kepani. O ka hopena keia o ka holo naaupo na poe kau kaa-hehi wawae.

O A. Ahrens ka inoa o keia Kelemania a aole i maopopo ka inoa o keia Kepani i make. O ka hora ewalu ia o ka po i ka manawa i hana ia ai o keia hana. · Ua hopu ia keia Kelemania a eia oia ma ka halewai kahi i maluma ia ai. Ua ike maka ka Hope Ilamuku i keia hana a ma kana olelo e poino ana keia wahi haole no keia hana ana i hana ai. E iho mai ana @ola ma ke alanui Emma mai kona home mai a i ke kokoke ana i ke alanui Vineyard ua lohe aku nei oia i ka hu ana ae o kekahi kaa-hehi waewae e holo ana me ka paukiki nui. Ua kahea koke aku @ia oia e ku mai aka aole i hoolohe ia mai kono leo. Ma kana olelo aole oia i ike i kekahi kaa holo maoli e like me keia ana i ike ai e iho mai ana. Ua awiwi koke aku la ka Hope-Makai Nui a i kona kokoke ana mai i ke alanui Vineyard ua ike aku la oia i kekahi kaa i ka puka ana mai. E holo malie ana no keia wahi Kepani me ka ike ole ae eia ka pilikia mamua o ke alo. Iloko o ka imo ana o ka maka ua hookui ae ia keia mau kaa a ike aku la oia i ka lele ana o kekahi o laua he mau anana ka mamao mai keia wahi mai a laua i hookui ae ai. Ua holo koke aku la oia e nana pono i ka poino i loaa a ike aku ia oia i ke koko e kahe mai ana mai keia Kepani mai. Ua hopu koke ia keia Kelemania mamua o kona holo ana aku a eia oia ke malama ia nei ma ka Halewai a hiki i ka

maopopo ana mai o ka olelo hooholo a ke Kiule Koronelo. He Kepani keia i komo i kona iole maikai, he kaula waki me ka waki kuia kekahi i loaa aku ma kona puliki a ua manao ia he Kepani kuonoono oia no keia kulanakauhale. Ua naha kona poo a he mau hora pokole wale no kona oia ana. Ua kelepona ia ke kaa o ka Halewai a lawe ia aku kona kino i ka hale ma'i o na Kepani a lawe ia aku hoi ka mea nana i lawe ae i kona oia a e kali ana no ka hoopai e hiki mai ana. Ua pau ko laua mau hulai@ i ka hakihaki a he laki wale no ke oia ana o keia wahi Kelemania holo naaupo. He nui na ola makamae e maka'u ia nei i ka poe holo naaupo maluna o na kaa e like me keia. Ke manaolana nei makou he mea keia nana e a'o mai ma keia hope aku a hoopau loa ia ka holo naaupo ana ma ka wahi kokoke i na kihi alanui.

 

KA HALA KAHIKA,

Manaoia e kanu nui ia aku ana.

Nui ka makemake ia o ka Hala Kahiki o Hawaii nei ma Kaleponi.

I ka holo ana aku nei o Wray Taylor ma Amerika ua nana pono oia i ka makemake ia o keia hua mea ai ma Kaleponi. Ua ike oia i ke kumu o ka makemake ele ia oia no ka inoino o ka hala i ka· puhipuhi ia me na laau hoomake ma'i mamua o ke kuai ana ia aku. Ua paa aku keia hohono kukaepele a maikai ole ka ea o ka hala ke ai iho. I ka holo ana aku nei o Wray Taylor ma Amerika ua nana pono oia i ka makemake ia o keia hua mea ai ma Kaleponi. Ua ike oia i ke kumu o ka makemake ele ia oia no ka inoino o ka hala i ka· puhipuhi ia me na laau hoomake ma'i mamua o ke kuai ana ia aku. Ua paa aku keia hohono kukaepele a maikai ole ka ea o ka hala ke ai iho.

 

 

AOHE LAWA O KA IKAIKA HUKI.

 

"Ea, aohe keia he hana palupalu elike me ka kaua i manao ai."

 

 

Ke manaolana ia nei e hiki mai ana ka manawa e lilo ai keia hua mea ai i mea imu kala no Hawaii nei ma keia mua koke iho.

 

HUI NA MAHIKO,

Ka Mahiko ma Kona Akau ame Kona Hema

Manao ia he Hookahi Miliona Dala e komo mai anna mai waho mai no keia. 

Eia ke hoolala ia nei ka houhui ana o ka Kona Sugar Co., o Kona Akau me ka South Kona Agricultural Co. o Kona Hema. O ka nui ana o keia mau mahiko he mea maikai ia no na Kona a e lilo ana o keia kekahi o na mahiko nui ma Hawaii nei.

Aole imaopopo loa i keia manawa na hoolaia ana aka ua maopopo loa e hui aku ana ma keia mua koke iho. E lawe ia ana ka inoa o kekahi o keia mau mahiko e ku nei i keia manawa a kapaia aku i ka hui hou me kekahi mau wahi hoololi uuku.

He $1,500,000 ke kumupaa e hoomaka ia aku ai keia mahiko. Ua manao ia me keia ua hiki ke hana ia na hana ano nui hou a lakou e makemake nui nei e hana no ka hooholo mua ana aku i ka hana. Ua lawe ia ka @hona no ke kukuiu ana i kekahi halewai i hiki ke wili 150 tona ko i ka la hookahi. E kukulu ia ana keia halewili mawaena o keia mau halewili ma ka wahi kokoke ia Kealakekua. E hoomoe ia aku ana ke alanui hao a hiki i keia wahi e manao ia nei e kukulu keia halewili. E hana ia aku ana iuapo a hiki loa i waho i hiki ai na moku nunui ke hoopiha ia me ka ukana. Ke wili nei o Kona Sugar Co. he 500 eka ko i keia manawa, a he 1,500 eka ko ka lakou i ka hoomaka ana o keia makahiki ae. Iloko o ka makahiki 1903 ua maopopo loa ia lakou e loaa ana ia lakou he @3,500 eka ko. Ua loaa aku ka lohe o ka hui o keia mau mahiko ma ka aina haole aua makemake lakou e hookomo mai i hookahi miliona kaia ma keia hana. Ua makemake ia e paa no ka hapanui o na kea ma Hawaii nei o na @hona ke haawi ia aku i ka poe o waho.

No elua makahiki o ke ku ana o ka mahiko ma Kona Akau a ua pili mau ae keia mahiko a hiki i keia manawa ua hiki aku ko lakou loaa i ka $800,000@. Ua hana ia ka hana me ka hoomaka liilii loa a hiki i keia manawa o keia kekahi o na mahiko maikai loa. He halewili maikai ko lakou aua hiki loa ke lawelawe i ka hana o keia mahiko. Ua manao ia iho nei e hoonui hou ae ikeia halewili i hiki ia lakou ke lawelawe i na hana apau, aka o keia hui ana ka mea nana e hoopau ae i keia mau pilikia.

Aohe pilikia o keia mahiko i ka wai oiai he nui ka wai mai na wai-mapuna mai ame ka ua nohoi e haule mau mai ana. He nui ka aina e paa ia nei e keia mau mahiko a lelua.

 

 

 

MAKE O PAULO NUMANA,

 

He Kamaaina i ALoha a e na Hoa'loha he nui.

 

Oia kakahi o na Loio Kaulana Loa i hiki mai a noho pu me kakaou no keia mau makahiki Loihi.

 

 

Hon. Paulo Numana.

 

 

E like me ka mea mau e noho ana, e lealea ana e aka ana, e hui ana me na hoa'loha, me ka maopopo ole ua kii ia mai la ke ola o ke kanaka a kaili ia aku la a me ka pahaohao nui lohe aku ia na mea aloha, na makamaka·ua hala ku ma kela ao o Paulo Numana. Ua maopopo loa he mahu ke ola o·ke kanaka i pua ae nalo@ aku, ua like me kekahi mea i maalo ae a nalo@ aku mai ka ike @ ka maka. Aole i maopopo ka hora ame ka minute e kii ia mai ai a kaili aku i ke ola makamae o na mea i aloha ia.

I ka wanaao Poalua nei, i kii ia mai ai a lawe aku ke ola hoi o Paulo Numana. He haole oluolu, hooikaika ma ka hana, e ike man@·ia ana oia me kona wahi wawae oopa e o'i hele ana ma na alanui o keia kulanakauhale i kela a me keia la.

No kekahi mau mahina i kaahope ae nei ua ike ia kona emi ame kona·ano nawaliwali. O ka rumakika kekahi mea nana i hooala laia a kaili ae i kona

 

 

 

 

hiamoe no kekahi manawa loihi Aka me keia ano nawaliwali no ona ua hooikaika oia ma na ano apau e ku mai a e kokua aku hoi i na hoa kanaka i makemake i kona kokua ma ke kanawai ame na hana e ae. Iloko o ka mahina o Sekemaba ua koho ia oia e haiolelo i ka ahaaina a na keiki hanau o·Kaleponi e noho nei ma Hawaii nei. Iwaena o kana mau mea i olelo mai ai ua lohe ia aku la oia i ka olelo ana mai 'Aole keia o ka Paulo Numana·i kamaaina ia oukou aka he Paulo okoa loa" @ola hoi aole i like kona ano i keia manawa e like me na la i hala aku. Ua maopopo loa kona ano nawaliwali i keia manawa aka nae aole i manao ia e halele koke mai ana oia i keia oia ana. I keia mau la aku·nei,·ua kamailio aku oia i kona mau hoa'loha ma ka lumi hookolokolo me ka oluolu me he mea aia oia mau no kona ano aka ia lakou ke nana mai ua ike mai ia lakou ke kokoke mai nei la e pau ai ka ike ana ia e@ kona mau maka kahaaina@ ma na

 

 

 

 

lumi hookolokolo o keia ao. I kona puka ana aku e hoi ua ike ia ka nawali·maoli o kona kino ame ka hiki pono ole iaia ke hele e like me na oia  maikai o ke kino. Ma ka nana aku me he mea ala aole oia i ike i ka pilikia mamua ona aka ua hoao mai oia ma i na ano apau e hoohauoli i na hoa'loha e like me kana i hana mau ai i keia mau makahiki loihi o kona noho ana ma keia pae aina ana i aloha ai, a e apo aloha mai ana hoi i kona kino i hoi aku la iloko o ka opu o na lepo aloha o Hawaii. He kanaono kumamalua ma kahiki ka loihi o kona ola ana maluna o ka ili o ka honua. Ua hanau ia oia ma Prussia iloko o ka makahiki 1839. I ka piha ana o ka umikumamalima o kona mau makahiki ua holo mai oia no Amerika a noho ma Kaleponi. Ua lilo ola i makaainana no keia Panalaau. E like me na poe i hele mua ma keia wahi i ke au kahiko, i ka manawa akahi no a pii ae keia·wahi, he nui maoli ka hana ame na pilikia i hiki mai imua ona aka ua hoao oia ma na ano apau e hana i·ka hana e like me kahi ikaika i loaa iaia.

Ma keia wahi oia i hooikaika ai i ka imi ana i ka naauao a mahope mai ua a'o kanawai oia. iloko o ka makahiki 1864 ua ae ia oia e lilo i loio no ka aha o keia Panalaau. Mai keia manawa mai kona lawelawe ana i keia oihana a hiki wale no i kona hala ana aku la ma kela@ ao, ua like ia me kanakolu kumamahiku makahiki ma keia oihana hookahi. He nui na wahi maikai i makemake ia e haawi iaia ma Kaleponi aka aole oia i makemake o kana wahi wale no i makemake oia ka holo Senatoa ana no keia Panalaau. Ua koho ia oia no keia hana ana i makemake ai a paa no ekolu makahiki.

Iloko o ka makahiki 1883. mahope i kona lohe ana i ka maikai a me ka nani o keia aina, ua hooholo oia e hoi mai a noho ma keia wahi. Mai keia manawa mai a hiki wale no i kona haalele ana mai la ia kakou ua noho oia maanei a maanei i lawelawe ai i ka hana a hiki i ka hora hope loa o kona ola ana. He umi kumamawalu makahiki o kona noho ana ma Hawaii nei a hiki aku ia i ka hora hope loa o kona oia ana. Ua koho ia oia i Lolo@ Kuhina i ka manawa e oloa ana o Kalakaua a ua paa oia i keia oihana no kekahi manawa loihi@.  Ua haawi hou ia iho nei no keia wahi iaia i ka wa e noho Moi ana ka Moiwahine Liliuokalani. Ua koho ia oia e hela ma Wakinekona e kue i ka hoohui aina iloko o ka makahiki 1893, oia ka hoomaka·mua ia ana e noonoo keia mea ma ka Ahaolelo o Amerika. He hoa oia no ka Hale Ahaolelo o na Alii i ke au o Kalakaua. I ka makahiki 1884 ua hoouna ia oia i Mekiko ma ke ano he elele mai keia aupuni aku. I ka makahiki 1896@, malalo o ke kauoha a ke Aupuni ame na Mahiko ua hoouna ia oia i Iapana e hooponopono i ka ninau pili i na lima hana mawaena o Iapana ame Hawaii nei. Mahope mai o keia manawa ua koouna ia oe e Peresidena Dole ame kona mau hoakuka no Amerika Waena o hana i kekahi hana i makemake ia no keia aupuni.

Iloko o ka makahiki 1876@ ua mare oia ia Miss Elise Dinklage he kaikamahine

 

 

 

 

 

u'i no Mekiko. Iloko o keia mau makahiki he iwakalua kumamaono o ko laua noho mare ana ua hoopomaikai ia mai laua me eha kaikamahine ame elua keikikane. Ua mare kekahi o kana kaikamahine i ke kane a ua loaa na moopuna. Hookahi o kana mau keiki kane aia ma ke kula a'o kaua Moana ma Amerika a hookahi aia iloko o kekahi kula kiekie loa ma Enelani. Ua aneane kela keiki ma Enelani e puka mai kekahi kula kauka mai a hoomaka e lawelawe i ka oihana kauka. I ka hoomaka ana o ke kaua ma Aferika ua hele oia i ke kaua malaila. He ekolu kaikamahine i mare kane a hookahi aia ma Enelani kahi i hoonaauao ia ai malalo o ka malama ana a kekahi o kona mau kaikuaana i mare i kekahi haole Pelekane. Hookahi wale no o lakou e noho nei ma Honolulu nei oia hoi o Mrs. H. Fooke.

Oiai oia e noho ana ma Kaleponi ua haki kona wawae. Hana ia·e ke kauka a kokoke e ola haki hou iho no apau ka hiki ana ke hoola ia. Ola kona oopa a hiki wale no i kona haalele ana mal@ la. O kona mea kaumaha loa i ka loaa ana o keia pilikia oia lona hiki ole ke hele i ke kaua kuloko ana ai o Amerika. I kona mau la opio he kanaka kamaaina oia no Kaleponi a e ike mau ia ana kona kino mawaena o na wahi eli lanahu nana i hoowaiwai i kekahi poe he nui ma keia wahi.

Ma kona keena hana ola i ka Poaouo a he maikai wale no kona ola kino ke nana aku oiai no nae ua hoike mai oia i kona mau hoa'loha aole he maikai loa o kna ole kino. Aole nae i manae ia e nui loa mai ana keia ma'i a ilio i mea pilikia. I ka lapule ua ike ia kona ano kukule a hoihoi ole mai e kamailio a hoouna koke ia ke kauka. I kona nana pono ana ia ua ike iho la oia aohe pono i koe a he manawa wale no haalele mai.

He ma'i iloko o k alolo o ke popo ka mea nana i kaiki ae i kona ola. I ka wanaao o ka Poalue ua hala aku oia me ka ehaeha ole.

Na ka Hui-Kuka0Malu e lawelawe ana na hana o kona hoolewa. He lala oia no na hui he lehulehu a e hele like ae ana lakou e ukali i kona kino i kona home hope loa. I ka hora eha o ka Poalua i malama ia ai kona hoolewa mai ka hale mai o ka hui kuka malu ma ke kihi o alanui Hotele me Alakea.

He nui na la lealea i hoohala la ma ka home o keia kamaaina i na la kahiko a he mea hoi e poina ole ai na kanaka oia manawa. Iloko no o kona elemakule iho nei e malama mau ana oia i mau ahaaina hoolaulea na kona mau hoa'loha i keia ame keia makahiki. He kanaka oia i aloha ia a ma jona o na makaainana maikai loa o keia aina ana i aloha ai, a i noho a waiho na iwi maanei.

Ua hoouna aku nai i ke Kiaaina@ Kuikawa i kekahi mau palapala hookuu o kekahi mau Kepani e hoopaa ia nei ma ka hale paahao ma Hilo. Ua hoopai ia laua no hookahi makahiki. He nihou hauoli ke hiki aku ana ia laua i ka la eha o keia mahina a he la hoi ia na laua e hoomanao mau ai.