Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 27, 5 July 1901 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa  IUALI 5, 1901

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NA KE KAUOHA

                                                                        HOOLAHA WAI.

            I kulike ai me ka pauka ekahi o ka Mokuaa XXVI o na Kanawai o 1884:  Ke hoike ia aku nei ka loke i na kanaka a pau e lawe nei i ka wai, a e uku a pau e lawe nei i ka wai, a e aku nei hoi i ke aupuni, e hiki mai ana ka manawa e uku ai, a e uku ia hoi ka uku wai no ka hapa makahiki e pau ana i ka la 31 o Dekemaba, i ka la ekahi o Iulai, 1901.

            O na uku wai e uku ole ia ana no 15 la mahope o ka manawa i olelo ia e ka@ ia ana he umi pakeneka.

            O na kuleana wai e uku ole ia mai ana i ka la 15 o Aukake, 1901, (kanakolu la mahope o ka manawa) e pani la ana ka wai me ka hoike hou ole la aku.

            @ uku ia ka uku wai ma ke Keena Wai ma ka lumi malalo o ke Kapikala (Halealii).

ANDREW BROWN.

Luna Nui o ka Oihana Wai.

Honolulu, Iune 20, 1901.

HOOLAHA.

            Ke papa ia aku nei na kanaka apau mai ka hele ana me ka ae ole ia maluna o ka aina o ka mea nona ka inoa malalo @ ma Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, a oi loa aku no nae na apana aina i ikeia ma Kaumalumalu, Holualoa ame Kaupulehu.

J. A. McGUIRE,

Huehue Kona Akau, Hawaii, Iune 1, 1901.

Me ka Olalo loa,

            THEO H. DAVIES & CO., LTD.

(Kakau inoa ia:)-

            E. H. WODEHOUSE.

(3 months)-Iune 7, 14, 21, 28, -July 5, 12, 19, 26-Aug. 2, 9, 16, 23, 30.

KUAI AINA A KA MEA HOOPONOPONO WAIWAI.

            Ke hoolaha ia aku nei, malalo o ka mana i loaa mai kekahi kauoha mai a ka Aha Kaapuni mai, o ka Apana Elima, ma ka la 19 o Iune, 1901, no na mea e pili ana i ka waiwai i J. W. Lota, i make, o Hanalei, Kauai, e kuai ia aku ana e ka mea nona ka inoa malalo iho, ma ke kuai kudala i ka mea koho kiekie loa, ma ka Poaha, Aukake 1, 1901, i ka hora umikumamalua o ke awakea, ma ka Hale Hookolokolo ma Hanalei, Kauai, na kuleana a pau loa o ka mea i make, i, a e pili ana, i, na aina i hooakaaka ia malalo iho, ma Hanalei, Kauai, a i hoike ia ma ka buke o ke aupuni R. P. Helu 6461, L. C. A. Helu 5@7:

APANA 1.

            Hoomaka ma ke alanui aupuni e pili ala i ke kihi N. W. o ka pa o Kawainui a holo aku mag:

            N. 24@ 30' E. 300 kapuai ma ke alanui aupuni:

aupuni:

            S. 61@ 20' E. 156 kapuai a hiki i ka loaa ana o ekolu omole i kanu ia penei:.

            N. 56@ 00' E. 82 kapuai a hiki i ka loaa ana o ekolu omole i kanu ia penei:

            S. 26@ 00' E. 100 kapuai ma ke kuleana o Kealaike;

            S. 56@ 00' W. 41 kapuai ma ke kuleana o Kealaike:

            S. 20@ 00' E. 356 kapuai a hiki i ka hoomaka ana o ka pa hau:

            S. 74@ 00' W. 169 kapuai ma ka pa o Hekekia:        

            S. 40@ 00' W. 141 kapuai a hiki i ke kumulaau i olelo ia he kihi N. E. o ka pa o Kawainui.

            N. 68@ 30' W. 295 kapuai a hiki i ka hoomaka ana.

            I huiia he 4.3 eka.

APANA 2.

            Hoomaka ma ke kihi N. E. o keia mai ka palena pau o kekahi pa hau a holo aku mag:

            S. 20@ E. 887 kapuai i ka palena pau o ke alanui aupuni:

            S. 64@ W. 502 kapuai ma ke alanui aupuni:

            N. 21@ W. 660 kapuai a hiki i ka wahi i olelo ia ke kihi o ke kuleana o Kawainui:

            N. 26@ E. 308 kapuai ma ke kuleana o Kawainui:

            N. 40@ E. 141 kapuai ma ka pa o Lota:

            N. 74@ E. 169 kapuai a hiki i ka hoomaka ana.

            I hui ia he 9.6 eka.

            Kala kuike, na ka mea kuai na hoolilo o ka palapala kuai, a aia ka pono o keia kuai ana a apono ia e ka Aha Kaapuni o ka Apana Elima.

            Kakaula ma Lihue, Kauai, Iune 22, 1901.

W. G. SMITH.

            Malama Waiwai o ka Waiwai o J. W. Lota, i make.

            @-4ts-June 28, July 5, 12, 19

He Bebe U'i

            Ka olioli o na makuahine.  Ka olu o ka makuakane.  O ka makani makamae loa kela a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka.  Auwe ka mea nani, ke ike aku, he keiki puipui, mohaha, e olioli mau ana aohe wa e loli ae ai o ke kulana maikai.  Auwe ka mea menemene o ke keiki omaimai, wiwi, kino ole e uwe mau ana e hana kuli ai i ka moe ana o ka po.  I ka hapanui o ka manawa he ko'e ke kumu o kela pilikia o ke keiki.  Pomaikai ke loaa hookahi wahi keiki iloko o eiwa i loaa ole i ka haawina o ke ino.  Ma ka huki e ike ia ai ke nanahu o ka opu.  A i na wa a pau loa, o ka laau Kikapu Ilikini Pepehi Koe wale no ka mea a pau ai.  He laau keia mai ka honua mai, a oiai o ke keiki ia na ka mea o ka honua e hoola.  Nana Ilikini, ka poe moe i ka lepo, i imi mua keia laau kupaianaha, a loaa ai he mea hoola i ka pilikia o ko ka honua nei.  Mamua aku, he onawaliwali na keiki a ka poe Ilikini, a no keia pilikia, ua huli nui keia poe, a hiki i ka loaa ana o ka mea e olu ai o ka lakou mau keiki, a i ka nui ana ao, lilo lakou he poe koa, a he ku i ka manaonao na hana ke ike aku.  E like me ke ola o ke keiki o ka nahelehele, pela ne ke ola o ke keiki o ke kulanakauhale.  Oia ka mea i hana ia i na makahiki loihi i hala ae.  He loaa no keia ma @ hale kuai laau a pau no ka 26 kanaka.

            @ makaala e kuai i ka laau pololei.  He momi ke oia o ke keiki a nolaila e kuai ai i ka laau maikai.

            O HOBRON DRUG CO. na Agena no ka Laau Kikapa Ilikini.  

HOOLAHA HOOKO MORAKI

HOOLAHA HOOKO MORAKI AME KA MANA KUAI.

            I kulike ai me ka manao o kekahi moraki i hana ia mawaena o George Washington Smith ame Elizabeth K. Smith, kana wahine, o Honolulu, Mokupuni o Oahu, i hana ia i ka la 23 o Iulai, 1900 a i kakaia ma ka buke o ke aupuni ma Honolulu nei, Liber 215, Aoao 436:

            Ke hoolaha ia aku nei ka mea paa moraki e hooko i keia moraki, no ka uhaki ia o ka aelike, oia hoi ka uku pono ole ia ana mai o ke kumupaa ame ka ukupanee:

            A ke hoike pu ia aku nei, i ka pau ana o ekolu pule mai keia ia aku, e kuai ia aku ana na waiwai i olelo ia ma keia moraki ma ke kuai kudala, akea, ma ke keena kudala o James F. Morgan, ka mea kudala, ma Honolulu, ma ka Poaono, la 27 o Iulai, A. D. 1901, i ka hora 12 o ke awakea o keia la.

Kakaula ma Honolulu, T. H. Iulai 3, 1901.

JOHN EMMELUTH,

Mea paa moraki.

O ka aina i olelo ia ma keia moraki oia keia:

            1.--Hookahi hapa kuleana i mahelehele ole la iloko o kela aina i hoike ia ma ka R. P. 7103.  L. C. A. 7364 ia Kekaliwahea ma Keauhou, Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, he 3 eka ka nui.

            2.--Hookahi hapa kuleana i mahelehele ole ia i ka aina i olelo ia ma R. P. 4497, L. C. A. 85559 Apana elua, ia C. Kanaina, ma Mananaiki, Ewa, Mokupuni o Oahu, he 24 hapa 100 eka ka nui.

HOOLAHA AINA AUPUNI.

            I ka Poaono, Aukate la 3, 1901, i ka hora 12 awakea, ma ke keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii, e kuai kudala ia aku ai he 4.2 eka o ka aina aupuni ma Olaa, apana C. o ka pa 27.

            Kumukuai haahaa loa:--$75.00 o ka eka.

Kuai ana:--Kala Kuike ma ke Gula.

            No na mea aku i koe e hele ae ma ke Keena o ke Komikina o na Aina Aupuni, Honolulu, a i ole ma ke Keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii.

EDWARD S. BOYD.

Iulai 1, 1901.   Komikina o na Aina Aupuni  

            (3times)

KOMIKINA O NA AINA AUPUNI.

            I ka la 10 o Aukate, 1901. a mahope aku oia la, ma ke keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii, e hiki no ke loaa, malalo o na mea i olelo ia ma ke Kanawai Aina o 1895 a i hoomau ia ma ke "Kanawai no ka hooponopono ana i Aupuni no ka Teritori o Hawaii.," ka mana kuai hoolimalima, 1 hoakaka ia ma ka Hapa VIII o keia Kanawai Aina.

            Na aina apau i lilo ole ma Olaa, Puna, Hawaii, ma ka 3 mile a hiki i ka 9 mile o ke alanui hou o Olaa.

            Waiwai o ka aina mai ka $1.00 a hiki aku i'ka $12.00 no ka eka.

            Hookahi no hapa aina no ka mea hookahi.

KA POE I AE IA E LAWE I KA AINA.

            Aia a piha ka 18 makahiki, ma ka aina a i oleua lawe i na pepa e hoomakaukau ana iai e lilo i makaainana no

KE ANO O KA MANA KUAI HOOLIMALIMA.

            Manawa:--Iwakalua    kumamakahi makahiki.

            Uku hoolimalima:--Ewalu pakeneka o ka waiwai o ka aina, uku ia i kela a me keia hapa makahiki.

            E noho ka mea hoolimalima maluna o ka aina mai ka makahiki mua a hiki i ka makahiki elima, me ka haalele ole.

E mahi ka mea hoolimalima a hiki i ka pau ana o na makahiki mua ekolu he elima pakeneka o ka aina, i ka pau ana o elima makhiki, he umi pakeneka, a e malama i ka aina mahi ia o umi kumulaau i ka eka hookahi.

            E pa ia ana ka Aina hanai holoholona.

            Aole hiki ke haawi ia keia mana hoolimalima i ka mea okoa aka me ka ae ole o ka Komikina o na Aina Aupuni, aka ua hiki ke hoihoi hou ia i ke Aupuni.

            Ina e kaili ia a i ole hoihoi ia mai keia mana hoolimalima, e kau hou ia no i waiwai hou no ka aina, a i na e lilo hou keia aina, e uku no ka mea e noho hou aku ana ma ka aina no na hana hoomaemae i hana ia, a o ke kala e loaa mai ana mai ka aina mai e haawi ia no i ka mea i noho mua ma ka aina.

KE ANO O KE KUAI ANA.

            I ka pau ana o ekolu makahiki hoolimalima, ua hiki ke loaa i ka mea hoolimalima, ka palapala kuai e hoolilo loa ana i keia aina, i kona manawa e uku ai a pau ka waiwai i kau ia no keia aina, Kumukuai, a ina ua mahi ia he 25 pakeneka o ka aina, a hooko pono hoi ina mea apau i makemake ia oia e hana.

            No na mea aku i koe e hele ae ma ke Keena o ke Komikina o na Aina Aupuni Honolulu, a i ole ma ke Keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii.

EDWARD S. BOYD.

Iulai 1, 1901.   Komikina o na Aina Aupuni.

            Ke hoolaha ia aku nei ua koho ia na inoa malalo iho no ka Papa Alanui o Hana, ma ka la ekahi o Iulai, 1901:  MESSRS. R. J. McGETTIGAN, Lunahoomalu:  M. H. REUTER, Lala.

J. H. BOYD,

Luna Nui o na Hana Aupuni.

Keena o na Hana Aupuni, Honolulu, Iulai 2, 1901.

KAHI MEA KAHIKO NO.

            Ua hoike ae o J. A. Kelley i kekahi moolelo i lohe mua ia ma na wahi apau o keia aina nui o Amerika.  Penei kana olelo:--"I keia hooilo aku nei ua loaa ia wau i kekahi ma'i nana i hoonawaliwali loa mai i ko'u oia kino a hoomaka koke wau e kuai i omole Laau Chamberlain, no ka ma'i umii, hi, ame korera a loaa mai ia'u ka oluolu.  Ua uhai wau i na olelo kuhikuhi a he hikiwawe maoli no ke ola ana.  O J. A. Kelley, kekahi kanaka kuonoono o Henderson, N. C., U. S. A.  Loaa keia laau ma ka hale kuai Laau o Benson Smith & Co., na Agena ma Honolulu nei.

            Holo aku kekahi kaa Okomobila he 1,100 mile mai Nu Ioka a hiki i Kikako me ka hoomalia ole, iloko o umi ia wale no.

KA Nupepa Kuokoa

He ka Makahiki - - $2.00

He Eoao Mahina - - 1.00

Kuike ka Rula.

PUKA A@A. 1Pule   2 Pule. 3 Pule. 1 Mal. 2 Mal. 3 Mal.   1 Mak.

1 Iuiha             $1.00   $2.00   $2.50   $3.00   $5.00   $6.75   $12.00

2 Iuiha               2.00    2.75    3.50    4.00    7.00    9.00    18.00

3 Iuiha               2.50    3.50    4.00    5.00    9.00  12.00    24.00

4 Iuiha              3.00    4.00    5.00    6.00  11.00  13.50    30.00

5 Iuiha             3.50      4.75    6.00    7.00  12.00  15.00    36.00

6 Iuiha             4.00      5.50    7.00    8.00  13.00  16.50    42.00

            O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.

O na Dala a pau o ka Pepa nei e 'hoouna polo lei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETE CO.

Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa nalaau, o Hawaii, ma ke ano mea e ka Papa Elua.

A. W. PEARSON, Luna@Nui D. KANEWANUI, Lunahooponopono.

Honolulu, Oahu

POALIMA     :           :           :           IUNE 28, 1901.

            E hoopoina iho kakou i ka like ole o na manao kalaiaina ame na aoao kalaiaina o kakou no ka manawa a e ku like ku e paio i keia hana ke hoao ia mai nei kakou e hoolilo i Kalana no Kaleponi.  O ka pau loa aku no ia o na oihana aupuni ina haole e like me ka Hale leka e noke ia mai nei lilo ko kakou wahi mana hooponopono i na hana o kakou nei a pehea oe e Hawaii aloha?

            Mai puni i na malihini o alakai hewa ia kakou.  O na kamaaina ko kakou hoa'loha, ka poe i noho pu me kakou a i ike ia kakou.  Eia ka hana a na malihini e hana mai nei, ke hoao nei e huki aku ia Hawaii i lilo i apana piliwale aku no Kaleponi.  He nui na malihini e komo mai nei a e like me ko lakou nui pela no e nui pu mai nei me ka ino o ka lakou mau hana, e makaala kakou e pili i kuono.  Aohe keia he manawa no ka huhu ame ka hukihuki aka he manwa no ka hana like no ka pono, ka pomaikai ame ka holomua o Hawaii aloha.  E like me ka nee ana aku o na makahiki pela no e nee pu aku ai me ka nui o na hana maalea e hiki mai ana imua o kakou a me ka makaala wale na e palekana ai kakou.

            Kupaianaha na Home Rula.  Mamua aku nei nui ko lakou makemake e hooemi i ka uku o na Oihana aupuni apau loa aka i keia manawa ke ike aku nei makou o lakou kekahi poe e makemake loa nei e hoopii ae i ka uku.  No ka ike paha i ka nui ino o ke kala o ka waihona i keia mau la oia ka mea e makemake nei e hoonui ae i ka uku.  Pehea ana ia e loaa ai ke kala e uku ia ai keia mau uku a lakou e noke mai nei?  O ka hana pono loa o ka hoemi iho e like me ka nele o ke aupuni i keia manawa.  Ua hoohala wale iho nei no lakou i ka manawa maikai aole i imi i na mea e loaa mai ai o ke kala a i keia a mahope o ka hoolilo ana iho nei he puukala nui ke hoao hou mai nei e hoonui ae i ka aie.

            Ke manaolana nei makou o ka make ana o kela Kepani i keia Kelemania maluna o ko laua mau kaahehi wawae he mea ia nana e a'o mai ana i na kanaka apau loa e kau nei maluna o na kaahehi wawae e holo me ke akahele loa, a oi loa aku ma na kihi alanui.  I kekahi manwa oiai oe e holo paukiki ana a hiki i ke kihi aole oe e ike aku i ka mea e holo mai ana ma kekahi aoao o ka hookui no ia a loaa na pilikia.  Aole i na poe kau kaahehi wawae wale keia olelo a'o aka i na kalaiwa kaa kekahi.  He nui loa na manawa i hookui ai na kaa hehi wawae me na kaa-pio mamuli o ka holo naaupo mai o keia mau kaa me ka nana ole mai ia mua.  He mea maikai loa e hoopai ia na poe e loaa ana e kue ana i keia mea ka hoopai ikaika loa oiai e lawe ana lakou i ke oia o kekahi poe okoa aku ma ka poho o ko lakou mau lima.

            Ma ka make ana o Paulo Numana ua lawe ia aku la ma kela ao kekahi o na kamaaina maikai i noho mekakou no kekahi mau makahiki loihi me ka lohe ole ia o kana mau hana ino.  He oluolu mau oia i na manawa apau a e hana ana i kana hana me ka pololei a me ka hoomanawanui nohoi.  Ua noho oia ma na wahi hanohano loa o ka aina i kona mau la aua ike hoi i ke aloha i na kanaka.  Haalele oia i kona home i kona wa opiopio loa ame ka hana a me ka hoikaika maoli i loaa ai iaia ke kulana kiekie ana i paa ia.  Aole oia mai ka oihana waiwai mai aka me ka hooikaika i loaa ai iaia ka ike ame ka hooikaika i loaa ai iaia ka hanohano ma keia ola ana.  He mea keia e a'o mai ana i na keiki ilihune aia no he ala i ka waiwai ame ka hanohano ina e hooikaika e pii aku ilaila.  Ke komo pu aku nei makou me kona ohana i ke kanikau ana i kona nalo ana aku.  Ua kaili ia aku kekahi o na kamaaina i aloha ia o keia mau pae aina.

            O ka la 4 o Iulai he la ia e hoolele aku ana i ko kakou mau manao ame ko kakou mau hoomanao he hookahi haneri me iwakalua kumamalima makahiki i hala aku nei.  E hoikeike mai ana ia kakou i keia mau kanaka koa i aa aku e kue ia Enelani ame kana mau hana hoopilikia a ku no lakou iho.  Ua haawi aku lakou i ko lakou oia, ka waiwai ame na mea apau i loaa ia lakou no ka loaa ana mai o ka noho'na Kuokoa a me ka Maluhia ia lakou.  Ua aa aku lakou e kue i kekahi o na mana aupuni ikaika loa ia manawa me na wahi kanaka kakaikahi i loaa ia lakou ame na wahi pu kakaikahi no hoi.  Aka ua kokua na Lani ia lakou a hiki i ko lakou lanakila ana a i keia la o lakou kekahi o na mana aupuni e weli ia nei e na aupuni o Europa.  I keia manawa o keia wahi aupuni uuku a lakou i hoomaka ai kekahi o na aupuni waiwai loa ma ke ao nei me kona mau moku kaua he lehulehu e holo ana mao a maanei e rula ana hoi na ale o ka moana.

            Ua komo aku kakou a lilo i keiki hanai na keia aupuni nui a he mea kupono ia kakou e hauoli pu me ka aina makua i keia ia ma nana i haawi mai ka lanakila ia kakou.  Aohe la i oi ae mamua o keia i ka manao o na Amerika a oiai he mau Amerika kakou he mea pono no ia kakou e hoolilo ae i keia la ka la nui loa ia kakou.  E hoike aku i ka aina makua he mau keiki oiaio kakou a e like me kona hauoli ana ma keia la honau ona pela no kakou na keiki e hauoli pu aku ai.

Ma ka nana aku e awiwi ana na Lunamakaainana a pau ka bila haawina i kei mau ia koke iho e nee nei.  Ua loihi ka noke ana iho nei mai lalo a ke pii hou ae nei iluna e like me ka ke Kiaaina i hoike aku ai.  He manao lana nei makou o ka hanuhope loa keia o na Home Rula.  Ua hoike mai lakou ia kakou ka lahui aole i lawa ko lakou ike ke hana i keia hana ano nui no ka pono o ka lehlehu.  Aole oia wale aka ua hoike pu mai lakou i ko lakou ano alunu maoli, a uhauha hoi i ke kala a ka lehulehu.  E nana pono e ka lehulehu a mai puni hou ia lakou ke hele mai ia oukou i keia kau aku.  He nui na mea a lakou i olelo mai ai e hana ana no ka pomaikai o ka lehulehu a ia la i hea ua mau mea nei?  Ua hoohaahaa iho lakou ia kakou ka lahui ma ko lakou hoike ana aku i na poo aupuni ma Amerika i ko lakou hupo, hoopau manawa, uhauha ame ka manao kue haole.  Aole lakou i hana i ka hana me ke kaulike a me ka naauao hoi, a hoao e hooemi mai i na hoolilo.  Mamua o ka noho ana o ka Ahaolelo ua olelo mai lakou e hoao ana lakou ma na ano apau e hooemi mai i na hoolilo aka i ka ike ana ua komo na punahele a lakou o ka pii koke no ia o ka uku, nui na kakau olelo ame na poe noho wale iho no.  Ku-e.

            Ma kekahi o ko makou mau manao o keia Helu e ike ai na poe heluhelu i kekahi manao i laweia mai e makou mai ka nupepa namu Buletina mai o ka Poakahi nei e pilo ana no ko kakou hoohui aku me Kaleponi ma ke ano he wahi kalana a e hoopau ana hoi i ko kakou kulana Teritore, a ua kukulu ae hoi lakou he hui e hooikaika ana e hookoia ko lakou manao ma ka hoohui hou ana aku ia kakou me Kaleponi.  Ina e hookoia keia manao o keia poe puni oihana, alaila, he mea maopopo loa e lilo ana kakou i mea ole, a i kuewa hoi maluna o na oihana e hoopau ia ana lakou a noho mai he malihini i kamaaina ole ia kakou, a heaha ka hopena?  He nele a me ka hoaa.  Nolaila, mai ae i keia manao o keia poe aea e na Hawaii, oiai, o ko kakou pau loa ia ina kakou e hoohui ia aku ana me Kaleponia.  E hookuu aku no na lakou e hana me ko kakou kakoo ole aku i ko kakou lua kupapau a keia poe e hana mai nei ma kuono.

            He mea oiaio anei ua papa ia ma ke kanawai ke kuaiia ana o ka paka Hawaii, a i ole na keia poe kuai kika ma Honolulu nei keia mau hana e papa nei ma Pake aole e kuai i ka paka Hawaii, i wahi e kuai ia ai ka lakou mau kika e na poe puhi paka Hawaii, a kani no ka likaou ala aka.  A ina na keia poe keia hana he mea pono loa e hoopuia lakou, a i ole, na ka Papa Ola anei keia kauoha, a heaha la ke kumu o kona papa ana?

            Ina aole e loaa ana he haawina no na makai kaulio o Honolulu nei no keia mau makahiki elua e nee nei, he mea maopopo loa e pau ana lakou, eia nae kahi mea pilikia loa.  Ina kakou e hoomaopopo iho me ka moakaka e ala mai ana na hana hoohaunaele ma na apana mawaho nei, oiai, o na makai ku huina ua lawa wale no lakou no ke kiai ana maloko o ke kulanakauhale, no ka malama ana i ka maluhia o na halekuai, a pehea iho la hoi na kauhale moe ia e na kanaka?  He mau hana hawawa loa keia ina aole e loaa ana he mau haawina no na makai kaulio, a e ulu mau mai ana hoi na hana hoohaunaele ma na hale inu bia o na kanaka, a i ole no hoi, e hoomahuahua hou ae i na makai kuhuina a ka haneri i loaa ai he mau makai nana e kiai mawaho nei, no ka malama ana i ka maluhia o na poe hiamoe o ka po a makepono hoi ka hooholoia ana iho nei o kela puu dala he iwakalua tausani no kela pahu kahea makai, no na mea, aole he waiwai o kela mea, ina aole he kanaka nana e hoohana i ua mea la e hiki ai i ka Halewai ke lohe.  Nolaila, e ka Ahaolelo, he mea pono ia mau Hale hanohano e noonoo mai me ke akahele, aole e pono e hoopau loa i ka haawina o keia mau kauwa hooko pololei, oiai, eia na lahui o kela a me keia ano ke komo mau mai nei iloko o ka aina nei, a pehea la e loaa ai ka maluhia ina e hoopau loa ana keia haawina o na makai kaulio.

            Ua ike iho la na keiki Hawaii i ka waiwai ole o ka haalele ana i na haku hana a uhai wale aku mahope o na haole mai kahi e loa mai.  O ka hana pono e hana i kahi hana e like me ka ikaika i loaa ia oe.  Ina aole i uku ia mai oe e like me kau i makemake ai o ka mea pono e hana ai o ka hele aku i kau mau haku hana a hoike aku ia lakou aole i loaa mai ka uku kupono ia oe no kau hana e hana nei.  Ina mahoe o kou hoike ana aku ia lakou ua hoomau ia no ka haawi ana ia mai o ka uku mua no ia oe o ka hana pono loa au e hana ai o ka huli aku i hana hou nau a i ka manawa e loaa ai ola hana hele aku imua o kou mau haku hana a hoike aku no ka uku maikai ole ia ua loaa hou ka hana a e hele ana oe malaila e hana ai, me kou manao e loaa mai ana ia oe ka uku kupono au i manao ai ma keia wahi.  O keia wale iho la no ka hana kupono.  O ka haalele ana i ka hana me ka manao e kii hou mai ana kou mau haku e hoomalimali ia oe e like me ka hoomilimali ia ana o na bebe he hana hupo loa ia.  He kakaikahi loa na haku hana e hoomalimali mai ana ia oe.  O ka hapanui o lakou e huhu ana lakou ia oe no k@ haalele i ka hana a hoopau loa ia mai oe.  Aole he kanaka ma keia kulanakauhale i hiki ke olelo ae ua hiki ole i kekahi mea okoa ke lawe i kona wahi.  I kou manawa e haalele ka hana he nui a lehulehu wale na kanaka e komo ae ana e noi ia wahi.  Aole no paha e like ana ka maikai o ka lakou hana ana me kau ak@ e hana ia ana no ka hana me kou hoi hou ole aku.  Pela no e hana liilii ai a hiki i ka loaa ana o ka makaukau o ka pau ae la no ia oka pilikia.  O @ olelo a'o a kekahi haole oia no keia.  :Mai hookuu i ka mea i paa ma kou lima akau a hiki i ka paa ana o kekahi mea i oi ae ma kou lima hema," oia hoi mai hookuu i ka hana i loaa ia oe a hiki i ka loaa ana o ka hana i oi ae ka maikai mamua o ka hana ma kou lima ia manawa.  Manao makou he manao maikai loa keia na kakou na Hawii e hoopaanaau ai.  O kekahi hana maikai loa oia no ka hana ana a ike ma kekahi hana lima.  O ke kanaka ike i ke kukulu hale e loaa mau ana no ka hana i na manawa apau loa.  O ke kanaka ike i ka amala e loaa mau ana ka hana iaia ina e huli.  A pela pu nohoi me ke kanaka ike i ka mahi ai.

            I kekahi la hiki ae kekahi wahi keiki imua o kekahi kanaka waiwai loa ma Amerikda e noi i hana nana.  "Heaha ka uhana ike?"  wahi a ke kanaka waiwai.  "Oh, na ano hana apau loa e loaa mai ana." wahi a keia wahi keiki.  "Ina pela aole o'u makemake ia oe.  E hele oe e ae a hiki i ka hiki ana ia oe ke hana i kekahi hana me ka maikai alaila hele hou mai oe imua o'u.  Ina no he kakia kui ua hiki no, aka e a'o oe a ike."  I ka lohe ana o keia wahi keiki i kela kanaka waiwai.  I ka ike ana mai o keia kanaka waiwai aole oia i maopopo o kahi keiki mua no keia.  "Heaha kou makemake?" wahi ana.  "Makemake wau i hana na'u."  wahi a kahi keiki.  "Heaha kau hana ike?" wahi hou a ke kanaka waiwai.  He kakia kui."  Ua lawe koke ia oia i ka haku kamana a olelo ia aku e haoa iaia ma ke kakia kui i na he hiki alaila e a'o aku iaia i ke kamana.  I kona hoao ia ana ua ike ia kona makaukau, a hoomaka koke ia oia e a'o i ke kamana.  Mahope mai ua lilo oia i ke poo o keia hale kamana.

            O keia ka waiwai o ka hana ana a ike ma kekahi hana.  Aole manawa e nele ai o ke kanaka ike.  Hoao e oi ae kou ike mamua o ka ike i loaa i kou mau hoahana i mau kou makemake ia.

            O ka hoouna ana i na opio Hawaii i na aina e. no ka hoonaauao ana ma na hanalima, a me na ike e ae, he hana maikai a waiwai maoli no ia.  O ka makou nae hoi i manao ai i mau kaikamahine Hawaii kekahi, aole hoi o na opio kane wale no.  Oiai, malia he wahi pomaikai no kahi e loaa mai ana i kekahi kaikamahine Hawaii o k hoouna ole ia hoi ka hewa.

            (Mai ka Elele Hawaii Mai.)

            I ka pule i hala ua hoike pokole aku makou i ko makou manao no ka hilinai ana o kakou, na Hawaii, ina malihini, aka aole i pau ko makou manao no ka uuku o ka manawa.  O ka hana a Mr. Humphreys i ka hoao ana e hoolilo la Hawaii nei i kauna no Kaleponi, oia kekahi mea nui loa a kakou e noonoo ai.  He hana ekaeka loa keia e kue mai ana i ka pono o kakou, na Hawaii.  Ua maopopo ia kakou apau, o Mr. Humphreys kekahi mea nana i kokua iho nei na Home Rula, me ko lakou manao mai he hoa'loha oiaio keia, aka, ma keia hoao ana ana e haawi aku ia @akou ia waho, ua hoike mai oia ke imi nei oia i kona pomaikai a kaili ae hoi i ko kakou.  Ina kakou e lilo ana i Kauna no Kaleponi, e pau ana ko kakou hiki ana ke lawelawe ina hana pili hookele Aupuni, e pau ana ka loaa ana ia kakou ona hana Aupuni, oiai he nui na haole i nele i ka hana ma Kaleponi a o' lakou ke hoouna ia mai ana no keia mau wahi, a aole e loaa kahi hana haahaa loa ia kakou.  O keia iho la na popilikia e loaa mai ana la kakou no ka hilinai kuhihewa ia Humphreys, he haole i maopopo ole kana mau hana maikai i hana mai ai.

            Aole i hana na kamaaina e like me ka kakou i makemake mau ai, aka, he mea pono ia kakou e mahalo aku ia lakou no ka imi ana ina mea e pomaikai ai ka aina, oiai maanei lakou i hanau ia ai, eia maanei ko lakou ohana ame ko lakou mau waiwai a e imi mau ana lakou i ka mea e holomua ai o ka aina a pomaikai like kakou.  Aole loa lakou eimi ana ina mea e poino ai ka aina, no ka mea e poino pu ana, me ko lakou mau waiwai.  Aole i like ko kakou manao ma kekahi mau mea, aka, ke hana like nei kakou i na mea e loaa mai ai ka pomaikai ia Hawaii aloha.  Ona kamaaina o lakou ko kakou mau kokua ina manawa apau.   O keia poe malihini e hele mai nei ma Hawaii nei, a olelo mai he aloha ia kakou a e kokua ana ia kakou ma na ano apau, he mau hana hoohamani wale no keia, he mau hana hoomalimali i loaa aku na kokua a loaa na hana aupuni a lakou i makemake ai.  Aole auanei jela?  Ke hana mai nei lakou ia kakou e like me ka lakou i hana aku ai ina Paele o ka hema mahope o ke kaua Kuloko ma Amerika.  O keia Humphreys, ame Fitch, ame keia Little o Hilo, o lakou na kanaka nana e hoohalike nei ia kakou me na Paele.  Eia wale iho nei no ko lakou ike ana ia kakou.  Eia wale iho nei no ka hoa'loha hoomaalea ana.  Aole i komo ia ke aloha iloko o lakou aka he aloha oihana ko lakou.  O na kamaaina i hanu pu ia me kakou, paani pu, hele pu i ke kula, noho pu, o lakou ko kakou mau hoa'loha oiaio.  O lakou ke kokua mai ana ia kakou i ka wa o ka pilikia.  Ua ike lakou i ka kakou olelo, a mapopo i ko kakou mau manao.

            O keia poe malihini i mapopo oe i ka kakou olelo ke manao nei lakou ua like ko kakou hupo me ko na Paele, a ina kakou e puni wale ana mahope o ka lakou, e pololei ana keia noonoo ana o lakou.  Hoike aku kakou ia lakou he lahui naauao ka lahui Hawaii ma ka ae ole ana e uhai mahope o ka lakou mau alakai lalau.  Hoike aku kakou ia lakou, aia ko kakou hiilinai maluna o na kamaaina e like me W. D. Alexander, J. B. Atherton ame na kamaaina lehulehu oia ano, oiai ua ike kakou a kamaaina ia lakou a ua maopopo ka lakou mau hana, a aole maluna o keia poe malihini e like me Humphreys, Fitch ame Little o Hilo.  Aole i maopopo ko lakou ano ia kakou, a e hilinai aku ana auanei kakou mahope o lakou?  Aole, aole loa.  Mai ae e alakai lalau ia, mai ae e haawi i ko kakou Teritori ame na mana hooponopono aupuni i loaa ia kakou malalo o Kaleponi e like me ka keia poe aea e koi mai nei.

KE KALAI AUPUNI AME KE KALAIAINA.

            Mr. Lunahooponopono o ke' 'Kilohana."  Aloha kaua:--E ae mai ia'u i wahi ko-wa iloko o ka kaua milimili no ka hoopuka ana i keia poo manao e kau ae la maluna.

            He pinepine na manawa e lohe ia ai keia mau huaolelo maluna ae, "Ka lai Aupuni," "Kalaiaina," ma na alanui o Honolulu nei a ma na nupepa o Honolulu nei.

KASTOL.

            O KE KASTOL ka inoa o kekahi AILA HOONAHA maikai loa i hoomakaukauia me ka maemae loa e kupono ai ke inu me ka paku ole.  Ua pau pono no na meteria o ke oia ileke o keia aila.  He hiki loa i na keiki iliili ke i@ me ka hakalia ole, a he oi aku he lakou makemake i keia laau ke loaa aku, no ka like me ka home.

            O ka lepo paa kekahi mea nana e hooulumai i na mea inoino ai o ke koho.  Ina e nele i ke koko maemae, aole loa e hiki i kekahi mea ke manao@ no ke oia loihi.  Oia iho ia no ka mea nui no ke oia kino.  Oke KASTOL he mea nana e hookaawale i na mea paakiki a pau e ka naau.  I na e loaa kekahi lanakila i na paahana i hookumu mua ia iloko o ke kino, alaila, e ikeia auanei ka holomua o ke oia.  Pela ino ia e hoopihaia ai na mea i hoopoino ia e ka mai..  He elua ano o na omole KASTOL e kualia nei, he omole 35 keneta a he omole 50 keneta.

            Hoomakaukauia e ka Hui wale no HOBRON DRUG CO. King & Fort.

            Ma na kalai mano ana, a i hoopukaia hoi keia mau huaolelo, ma ko'u hoomaopopo ana, ua like no ka manao o ka huaolelo "Kalai Aupuni" ame ka huaolelo "Kalaiaina."  Ina pela io, alaila owai o laua ka huaolelo pololei maoli e hoopukaia?

            E Mr. Lunahooponopono, ma ko'u manao, ua okoa ka manao o kekahi huaolelo i kekahi.  O ka huaolelo "Kalai Aupuni," ua pili no ia i na hana kau kanawai, hooko kanawai ame na oihana aupuni a pa u e hana io ana ma kekahi aupuni, a o ka huaolelo "Kalaiaina," ua pili ia i ka oihana mahiai, kalepa ame na oihana e hooholomua ana i ka waiwai maluna o ka aina.

            Ma keia, ke manao nei au, he mea pono loa e akahele ke kamailio ana.  Ina e kamailio kekahi mea ma na mea e pili ana no ke aupuni e hoopuka i ka huaolelo "Kalai Aupuni;" ina hoi ma na mea e hooholo ai i ka waiwai maluna o ka aina, e hoopuka i ka huaolelo "Kalaiaina."

            E ninau kaua:  "Heaha ke kalai aupuni naauao e pono e hana ia?"  Eia-ka imi ana i na kanawai e pomaikai ai ka mea waiwai ame ka mea ilihune; ka hana ana i na kanawai e hoopomaikai ai i na kupa ponoi o ka aina, aole i ka poe aea haukae; ka hana ana i na kanawai e kono ana i na waiwai e wahoe komo nui iloko o ka aina, a pela hoi na waiwai e hemo aku ana mai ka aina aku; ka imi ana o ka mana kau kanawai i ka noho lokahi ana me ka mana hooko kanawai ka hoemi ana mai i na lilo o ka mana kau kanawai aole i ka uhauha wale ame na hana eae e hooholomua ai i ke aupuni.  Ina pela ke kau Ahaolelo o Hawaii nei e noho nei i keia mau la, ua hiki maoli no ke kapa ia o Hawaii "Ka Teritore Opiopio Naauao o Amerika Ka Nui."  Aka mai ka hookumu ia ana o keia Ahaolelo a hiki i keia manawa, ua hoikeia aku o Hawaii imua o ke ao holookoa, "Ka Teritore Naupo o Amerika Ka Nui."

            E ninau hou kaua: --Heaha ke Kalaiaina naauao e pono e hanaia e na kanaka?"  Ua loaa na kanawai maikai e pono e apo aku a e hoohana aku.  E hana ina hana e like me Senatoa Aki.  Hanai i na moa, puaa a me na kaka.  Mahi i ka aina i ke kalo, kulina, uala, kope, ko a pela wale aku.  Hopu na lima i ka hamare, kuea a me ka pahiolo a hele i ke kamana.  Mai ku a nana wale i na lahui e ae e paeli ana i na alanui o kakou, aka e hopu na lima i ke kipikua a me ke kopala a hana aku.  E hana i na hana e loaa mai ai ke dala me ka hoopoino ole aku i kou hoa kanaka, aka e pomaikai ai oe a me kou hoa kanaka.

            O ke kalaiaina naauao keia, a o ke aloha aina maopopo ia.  Aole o ka hele wale no ma na alanui me ka olelo ae,-- Aloha Aina, aloha aina," a ma kahi hoi e hoike mai ana i ke aloha aina he ole, a ma kahi hoi o ke kalaiaina, he sanana wale iho no.

            He aloha aina oiaio anei, a he kalaiaina naauao anei ka hana "suaipa" a me "7-11?"  Ma kekahi ano o ka huaolelo "Kalaiaina" ua pono no, aka ma kekahi ano, a oia no hoi ke koikoi maoli o ka huaolelo "Kalaiaina."  a me ka hua olelo "Aloha Aina," aole i naauao.  O ka manao maoli o ka huaolelo "Kalaiaina," oia ka hana ana i na hana e loaa mai ai ke dala me ka hoopoino ole ia o kou hoa kanaka.  Nolaila, aole o "Suaipa" a me "7-11" he "Kalaiaina" a me "Aloha Aina" naauao, a he mea pono i na Hawaii ke poola a palaki kamaa hoi mamua o ka hele ana e lulu 7-11 a me ka hana Suaipa.

            E Mr. Lunahooponopono, malia paha ua oolea loa keia mau olelo a'u, aka nae ke manao nei au e hoolilo i keia mau olelo i mau mea nana e hoala mai i na noonoo ana o kuu mau hoa Hawaii, aole i manao inaina, aka i na mano hoonaauao.

            Ke hoomaikai nei au ia oe e Mr. Lunahooponopono a o ko'u aloha me na Keiki o kou papapai.

            Owau iho no,

            MILLIE.

            Honolulu, Iune 24, 1901.

            He loaa no auanei ia oe kekahi ma'i a mau eha ano e paha maloko o ka maka ia a i ole Rumakika, paha?  Ina pela e kuai koke i omole Pain-killer a uhai i na olelo alakai i kakau ia maluna.  He hikiwawe loa ke ola ana a me ka mau o keia ola ana.  Aohe he waiwai o ka noho ana iloko e ka ehaeha oiai ua loaa kekahi laau maikai loa e like me ka laau Pain-killer.  He kanaono makahiki ka lapaau ana ia e keia laau me ke ola mau o ka ma'i.  E kuai i ka laau a Perry Davis a aole i na laau e ae.  He 25 keneka ko ka omole liilii a he 50 keneka ko ka omole nui iki ae.