Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 27, 5 July 1901 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, IULAI 5, 1901

NA MEA HOU O HILO.

            @ hoopau i kau hana maau hele ma na kauhale i ka po e kela kanaka opio, i@a he makemake i kahi mea e hele pololei a komo iloko o ka hale, aole pee @aiaio o ke a@apii. O ia nae paha ua kuhi @ he opae ko la wahi.

            Oiai e paani mahiki ana ma Olaa kekahi keiki kula Pukiki ma ka Poakahi @@@ ia, ua haule iho ia oia mai luna o ka mahiki a paa ka hano a i ka Pualua ko@@ make ana. Ma ka nanaia a@ e ke Kauka Blake aole he wahi alina o ke ki@@.

            Ua @a@a o Mr. Kia Nahaolelua o Lahaina ma Honolulu. I keia ao, i ka Poaha, la 13, keiki hookama a Kiaaina Nahaolelua o Maui i ke au o na Kamehameha. Ua hoihoiia ae kona kino lepo no Lahaina e hoomoe ai ma ka ilina o ka ohana.

            Ua hoolaha mai nei ka Papa Oia mai a mahope aku o keia manawa o na poe a pau e kuhakuha ana, maluna o na kaa hapaumi o Honolulu, na wahi hooluana a me na alahele aoao o ke alanui ke ku ka hewa, e hoopaiia no i $10. He ano hou keia o ka Papa Oia.

            Aole hiki ia makou ke uumi iho i ka pahola ana aku i na mahalo piha ana i ka papa himeni o Waiakea me ka po Poaha i haaw@@a ai ke anaina hoolaulea i na lala o ka Ahahui Euanelio, ma o ka lakou mele ana maloko o Haili.  He @i kela!

            Wahi a kekahi mau makamaka e u kamailio ana i kahi mau ia o ka pule i @@ia, he hana maikai loa ka keia uhaai ana o na Home Rula i na lilo o ka Ahaolelo, Kupaianaha! Aole o na haole ke pilikia ana o kakou no o na Hawaii. @e pae hoi, ala no a hou ponoi na manamanalima @a na puka, alaila pau kuhihewa.

            Ua hala aku ma ke Kinau a lele ma Kohala o Kiaaina Dole a ma kahi o kanahunona E@ena Low e hoohala ai i kekahi mau ia mamua o ka hoi ana i ke kulanakauhale.

            Ua hele na anela a ohu i na lei maile @na ko lakou huli hoi ana ma ka Poalima o kela pule, pela pu no hoin me na @e@e. O ko makou makamaka Simeona Kaleo kekahi i hele a "ha'i e malule na pua o ke kula."

            Mahope iho o na paio hahana ana @nawaena o na lala o ka Ahahui Euamelio i noho iho nei ma Haili no ka @ono a me ka pono ole o ka hoihoi hou ana i ke Mr. Lukela inoa kahunapule, @ia hooholo iho la ka hapanui e hoihoi hou aku no i kona inoa Levi.

            Eia ke pahonohono ia nei ka mokupea popopo Senatoa e na poe hana o ke Ala@ukimoku o Honolulu. Ua paa kekahi mau puka liu a kokoke e pau loa, a me @e laina pau pono na hemahema e haa@elo koke iho ana no ianei no Livapulu, Enelani, ke loaa na sela.

            (Mai ka Elele Hawaii Mai.)

HEAHA MAI NEI HOI KEIA?

Hoopi hou ia ka Uku o na Luna Aupuni.

Aneane e holo ka Bila Haawina o Like me ka ke Kiaaina i waiho aku ai.

            He mea kupaianaha ka ike ana aku i na @ala o ka Senate o ka aoao Home Rula i kue nui iho nei i ka hooholo ana i ka bila haawina e like me ke noi a ke Kiaaina e hoao ana e hooholo ia i keia manawa e like me kana i haawi mai ai. Ua hooikaika nui iho nei lakou e hooemi ia ka uku o na luna aupuni a heaha @a hoi keia a makou e ike nei? Puiwa o 'Emaluka i ka ike aku i kekahi o na namu ana i hooikaika nui ai e hooemi i lalo e pii ae ana a like me ka ke Kiaaina i makemake ai.

            Ua hoomaka ia mai ke keena mai o ke Kakauolelo o keia Teritori a hooholo ia na mea apau e like me ka mea i @waiho ia aku ia lakou. He mau wahi hoololi liilii wale no ka mea i ike ia. O kekahi o na hoololi aia ma ka wahi i olelo mai ke poo o keia keena ua hiki no iaia ke hana me kahi uku haahaa mai oia wale no kei hooemi ia mai.

            Aneane e piha ke kanaha ia o ka hana ana o keia poe a ua hooemi  ia i lalo a nui na mea i kamailio ia a pela wale aku a akahi no nae lakou a ike o ka mea a k@ Kiaaina i olelo ai ola maoli no ka pololei. Ina lakou i hana mua e like me keia me nei aole e pau wale keia mau la i ka hoohala wale ia ma na mea a@@ ole. Aka ua lilo loa ko lakou hooikaika ma na hoopaapaa ano ole a me na hana waiwai ole a i ke kokoke ana nae o ka manawa e pau ai o ka hana ke ike aku nei makou ia lakou e hoao ana e hana i ka hana e like me ka mea i makemake ia e ka poe ike o ka aonoa Repupalika. Nui ke kala i lilo wale aku me ka poho maoli no na wahi hana mailuilu i loaa mai

            Ua hele ae o Enialuka ma ka Hale o na Senatoa e nana pono i ka hooemi ia o keia i@amu ana i hooikaika nui ai e hoemi ia i lalo. Ua ike aku oia i ka haule ana o kana mau mea i manao nui ai a hooko ia ka hoonohonoho a Kiaaina Dole.

            He mau wahi la heiu wale no koe, nau ko kakou ike ana ina han aa ka Ahaolelo mua loa, a waiwai ole loa hoi, o keia eritori.

HE KOKUA I KA WA PILIKIA.

            I ka wa wela o ka aina e loaa mau ana ne keiki liilii i ka ma'i a he mea pono no e kuai koke i ka Laau a Chamberlain, no na ma'i like ole e loaa mai ana. O kekahi keia o na laau maikai loa a he mea pono e malama ia ma na home apau loa i kokua no ka wa pilikia. Aole makou e hoike aku ana i keia i kuai ia ka iaau aka he mau olelo kokua keia no ka poe e loohia ana i na pilikia a maopopo ole ka laau e loaa mai ai o ka oluolu. He mea maikai loa e molomo ia keia laau ma na home apau loa i kokua no na pilikia like ole e hiki mai ana. E loaa no keia laau ma ka hale kuai Laau o Benson Smith & Co., na Agena no Honolulu nei.

HOLOAKU NO MICRONESIA

Hoi@aku o Oliva Nanape no kona Aina Hanau.

Piha ka uwapo no ka ike ana i na Misionari i holo aku no Micronesia.

            I ka auwina ia Poakahi nei i holo aku ai kahi moku kuna misionari "Carrie and Annie" no ka pae aina o Micronesia Piha ka uapo i na kanaka i hele ae e ike i ka puka ana o keia wahi moku me kana hana nui e lawe aku ana i keia mau aina liilii o ke kai.  Mawaena o keia poe ua ike ia aku ka hulali mai o ka lauoho keokeo o na elemakule poohina i hele ae e ike i keia mea ano nui loa ia lakou. Mawaena o lakou he poe kekahi i haalele iho ia Hawaii aloha a hele aku ma keia mau pae moku e lawelawe i ka hana a ka Makua Lani me ka nana ole ae i ko lakou ola ame ka paino i ike ole ia mamua aku o lakou. O ko lakou akoakoa ana ae ka mea nana i hoike mai i ke ano nui o ka hana a keia wahi moku kuna liilii e hana aku ana a e hana nei @oi. Ke lawe aku nei oia i ka ai o ke ola ame ka ai o ke kino, ke lawe aku nei oia i kekahi mau holoholona a hoike aku ia lakou i ko lakou home hou ma keia mau aina liilii o ke kai. Ke lawe aku nei ola i ka papa no ke kukulu ana i kekahi mau hale nui ma keia wahi a hoike aku i na kamaaina i ke ano o ka noho ana o na kanaka naauao ma ko lakou mau aina. Ke lawe aku nei oia i ka olelo o ke ola a me ka malamalama o ka olelo a ke Akua.

            Mamua o ka holo ana o ka moku ua malama ia kekahi anaina pule malalo o ke alakai ana a Emekona ame Likeke Ua himeni ia kekahi himeni. "Ma ke kai Kupikipikio o keia ola ana, Iesu ke Pailaka, kokua mai." I ka pau ana o keia mele ua lohe ia aku la kekahi elemakule i maa i ka holo ana maluna o na aie kupikipikio o keia ola ana i ka olelo ana ae, "Ua lawe keia himeni i ka hoomalu ana aku i na ale kupikipikio o ka moana a hiki i ka pae maalahi ana aku o keia mau koa wiwo ole o ka olelo o ke Akua ma ka lakou kihapai i hoomakaukau ia. He nui ka hana aka ua uuku ka mahi waina. He nui na ola ma keia mau aina i makemake e loaa aku ka leo o ke ola mai na kauwa aku a ka Haku a e ola ana ka uhane o keia poe mamuli o ka hana e hana ia aku ana e kekahi o keia poe i holo aku.

            Mawaena o na ohua o keia moku ua ike ia aku o Oliver Nanapei. He keiki keia na Henry Nanapei kehaki o na alii o keia mau aina liilii. He kanaka oia i aloha ia e kona poe kanaka a ua hoouna mai oia i kana keiki ma Hawaii nei e hoonaauao ia ai. Hiki mai oia i kona wa kamalii a hoonaauao ia ma ke kula o na keiki liilii ma Kamehameha. I keia manawa ua nui oia a kanaka makua a ua komo aku i ke kula o na keiki nunui o Kamehameha. Aole oia i ike hou i kona home mai kona haalele ana he mau makahiki loihi ae nei i hala a kahi no a ike hou i ka aina ame na maka aloha o kona mau makua. He keiki naauao a hoholo ma ka imi ana i kana mau haawina. Ua aloha ia oia e kona mau hoa'kula apau loa no ka maikai o kana mau hana ma na ano apau. Aole i maopopo kona hoi hou mai e hoopau i kona noho ana ma ke kula. He mau makahiki wale no koe puka maikai oia mai keia kula mai. Hele ae kekahi o kona mau hoa'kula e hoohanohano i kona hoi ana no kona aina.

            Ua piha pono maoli keia wahi moku i na ukana like ole. O ka papa ka popoki, ka ilio ame na mea ai, ka lole a me kekahi mau mea e ae i makemake nui ia no keia ano wahi mamao loa mai na wahi e loaa mai ai o ia mau inea kekahi i lawe nui ia aku. Ua hele ka moku a luuluu maoli i ka ukana. Mawaho ae o keia ua ike ia aku la kona mau waapa nunui. He mau waapa hoopakele ola keia i ka wa e loaa ai o ka moku i kekahi pilikia. Ma ka olelo mai a kekahi poe akahi no a lawe ia ka popoki ma keia aina. He mau makahiki mai keia manawa aku e lohe ia aku ana lakou e me-a-o mai ana ma keia mau aina liilii o ke kai.

            O Kapena Garland ke kapena o keia moku. Aia meia kana wahine ame ka laua mau kaikamahine. He kapena ike keia i kana hana a he karistiano hoi. Me lakou ua ike ia aku kekahi ilio nui eleele. E holoholo ana oia mao a maanei me ka maka'u ole i ka moana nui a lakou e holo aku ai.

            O ka makou pule e pae maalahi aku lakou ma ko lakou aina, a e nui ka lanakila e loaa ai ia lakou ma ka lakou hana. He mea pono no hoi ia Oliver ka hoike aku i kona lahui i ka ike i loaa iaia ma Hawaii nei, ame ka pono i a'o ia iaia e kana mau kumu oini oia ma ke kula.

Na Poe kuai Waiona me ka Luakini.

Hoolei ia kekahi Poka Dainamaika ilo@ ko o ka Luakini a nui ka Poho.

            Ma Manhattan, Kan., Amerika i ike ia ai ka ka hana ina o na kanaka kuai waiona i ka Luakini o ka Hoomana Methodist no ko lakou huhu i ka kue nui o ke Kahunapule o keia Luakini i ka waiona. Ua lawe aku lakou i kekahi poka pahu, he Dainamaika a hoolei ia iloko o ka Luakini. Ua pahu keia poi@@a loaa kekahi puka nui iloko o ka pap@@@@@e a me ka pau pu ana o kekahi m@@@@@kaaniani i ka nahaha. He mau ha@@@@kala ke poho o ka Luakini mamu@@@@@@a hana.'

            O ke @@@u huhu loa o keia poe i keia kahunapule oia no ko lakou hoopai ia ana e ka @@@akanawai no ke kuai waiona me ka @@ikini ole mamuli o ka olelo ike a keia kahunapule. Ua huli aku oia i keia poe @@na hewa a i ko lakou loaa ana ua imi oia i hoopai no lakou. Aole o keia wale na hana aka he kue nui mau oia i ka waiona mai mua loa mai. I mea e ike ai oia i ka poino ua hele aku keia poe ma ka ike ole ia a hoopoino i kona Luakini. Laki loa kona hale noho i ka hoopahu ole ana ia, oiai he kokoke loa i keia Luakini

            Ma ka olelo a kekahi kanaka Rukia kaulana o @@@lani ka mea nana e paa nei ka pau o ke kaua ma Kina.

 

MA KAWAIAHAO.

Maikai ka Hoike Hapaha

Piha ka Luakini a kuku kekahi Poe iluna.

            Ma ka hora 10 A.M. o ka la 30 o Iune nei i malama ia ae ai na hana Hoike Kula Sabati o Kawaiahao, o ka Hapaha Elua o keia makahiki.

            Mamuli o ka hiki ana mai o ka Okana hou, a oiai ke hana ia nei me ka awiwi, ua pani ia na puka o ke keena halawai nui, a ua hoihoi ia ae na hana o keia la ma ke keena malalo. No kekahi manawa i kaahope ae nei, ua hooponopono ia keia keena me ka manao e hoolilo aku i keena no na hana hoolaulea e malama ia aku ana ma keia mua aku, a ua laki maoli i ka paa e ana mamua o ka hoea ana mai o keia pilikia, ina paha me nei, aole e malama ia na hana hoike Kula Sabati, a poho wale ka luhi o ka hoomakaukau ana.

            I ka hiki ana mai o ka manawa i hoolaha ia ai, ua ike ia, ua piha na noho i hoomakaukau ia ai, a ua kuku na kane a me kekahi poe wahine iluna, aka nae, aole i loihi iho mahope, ua hoolawa ia lakou me na noho mai ke keena mai o luna. Ua hiki pu ae no hoi na papa e hoike ana no lakou keia mau inoa malalo iho nei:-

            Papa Pokii a Mrs. May Wilcox, Kula Hanai o Kawaiahao, Keoneula, Kapalama, Maunakiekie, Kamoiliili, Manoa Waikiki, Lunalilo Home, Papa Makuakane, Papa Makuahine, Papa Kilibati a me Puaikalani. Ua hiki aku ka nui o na haumana a me na kumu o keia mau papa i ka 270 a ke hui ia me na poe makaikai aia no ka heluna mawaena o 500 a me 600.

            O kekahi keia o na hoike maikai loa i ike ia ma keia luakini no kekahi wa i kaahope ae nei. O ka mea hauoli loa, oia no ka ike ana i na pulapula hou o Hawaii nei e alakai ia ana ma na hana maikai o keia ano, a ua ike ia, o ka elua hapakolu o na poe i hoike ia, ua lilo no ia i na pokii liilii mai ka ekolu makahiki a hiki i ka 16.

            O ka papa nui loa o na haumana oia no ka papa Pokii a Mrs. May Wilcox, kekahi o na kaikamahine hanau o ka aina, a lima hana ikaika ma na hana Kula Sabati. Ke hui ia na pokii a me ka lakou mau kumu, ua hiki aku ka heluna nui i ke 97. Maikai na hana hoike o keia papa, a ua hoike ia mai ka ikaika o keia wahine i ke a'o ana i keia mau pokii ma ka lakou mau hana. Aole i lawa keia peni no ka haawi ana i na olelo paipai, aka o ka poe i hiki ae, ua laki lakou i ko lakou ike maka ana, a o ka poe i hiki ole ae, "pomaikai lakou ke ike ole a manaole mai."

            O ka helu elua ma ka nui o na haumana, oia no o Kamoiliili, nona ka heluna o 59 haumana a me na alakai. Kehaki keia o na Apana hauleule mau, aka, ua paa ko lakou hale halawai, a ua hoala hou ia na hana haipule a me na hana Kula Sabati, a ke manaolana nei na alakai e hoomauia ana na hana ma keia apana, a e pii mahuahua aku ana na haumana. Maikai na hana o keia ppa, a e haawi ia ka mahalo ia Philip Naone a me k@ona hope.

            Mrs. May Wilcox a me ko laua mau lima kokua, no ka hooikaika pauaho ole ma ke alakai ana i na hana o keia apana. O kekahi keia o na hua o ka Ahahui Hooikaika Pono Karistiano o ka Ekalesia o Kawaiahao.

            Iwaena o na papa i hoike ia, ke manao nei ka mea kakau, ua lilo aku ka helu ekahi i ka papa o na elemakule o Lunalilo Home ma ke kuhohonu o ka lakou mau haawina. Ua hoopaanaau ia mai ka moo-kuauhau o Karisto Ma ka hoi hope ana, e hoomaka ana mai ia Karisto aku a hiki i ke kanaka makamua me ka pololei maoli a me ka paanaau no hoi i loaa ole i na opio o keia mau la. Waiwai ka home aia Alii aloha i hala aku i kukulu ai.

            O ka papa o Manoa, oia kekahi o na papa maikai ma keia la. He papa keia o na keiki o ka Aina pua o Kina, a i hoike ia hoi ma ka olelo Beretania. Maikai ka lakou @mau haawina, a pela no hoi me na himeni. Na kekahi haumana pake i himeni mai kekahi himeni haole me ka maopopo o na hopuna olelo, a me ka oluolu maikai o ka leo.

            Ina e hoike ia aku ana na hana o kela a me keia Kula Sabati, e piha ana kekahi aoao o keia pepa, a e haule ana kekahi mau manao waiwai e ae, a no ka hoopokole ana, ke hai ia aku nei, ua maikai na hana o keia hoike, a ua oi ae ia i ko na wa i kaahope ae nei, a i mea e lohe pepeiao ole ai, he mea pono e akoakoa ae ma Kawaiahao ma keia hoike hapaha ae, a e ike i na hana maikai.

            Ma ka po iho ua malamaia ke anaina himeni ma ke keena halawai ma ka lumi mahope e Rev. W. D. Westrvelt, Mamuli o ka hana ia ana o ka okana, ua waiho ia kekahi mau leo mele, a ua pani ia ko lakou mau makalua e Dr. Rice kekahi o na kumu misionari o ka paeaina Makala, kekahi o na kahua hana a na Misionari Hawaii a me Bosetona e lawelwe nei ma Maikonisia.

            'Ua hiki mua mai au i Hawaii iloko o Iulai, 1894, maluna o ka mokuahi Mariposa." wahi ana i ka hoomaka ana o kana kamailio, "a iloko no oia mahina kau aku maluna o ka mokuahi Misionari Morning Star, a holo aku no keia mau pae aina. He mau pae aina keia aole i like me ko kakou nei, aka he haahaa loa lakou, a aia hoi e ku poai puni ana no mokupuni liilii, a @aloko aku he kai hohonu e like no ka hohonu me ko waho.

            Ua hoonoho ia au ma Kusaea, ma kahi hoi e hoonaauao ia nei na keiki, a ua lilo ka'u hana mawaena o ka poe Makala. I kela a me keia makahiki e hele ana au a me kekahi mau hoa paahana no ke kaapuni ana i na mokupuni o Makala maluna o keia mokuahi Misionari, a ua ike au i ke kulana o na kanaka o keia mau pae aina, a me ko lakou iini no ka hoonaauao ia.

            He nui na Mokupuni i noho ole ia e na kanaka, a he nui no hoi na Mokupuni i noho ia, mai ka 25 a hiki i ka 2,500 kanaka, a i ike ole no hoi i ka pono Karistiano a i loaa ole hoi na hoonaauao ia ana, aka ke nee aku nei na hana Karistiano a me na hoonaauao ana i o lakou ala mamuli o na haumana i hoonaauao ia ma ke kula o Kusaea.

            Ua kukuluia he kula no na keiki kane a pela no hoi he kula no na kaikamahine, a mai loko aku o keia mau kula na kumu a me na kahunapule e hoounaia nei. O na Kahunapule o lakou no na keiki a na kumu Misionari i a'o ai, a i hoounaia no ka hoomahuahua ana i ko lakou ike ma keia mau kula ma Kusaea."

            Mahope o kona hai ana i ka moolelo o kekahi kaikamahine i paaia e kona mau makua aole e hoi hou i ke kuia a me ka hoopaakiki ana o keia kaikamahine no ka hoi hou a me ka hook@ia ana o kona makemake, ua olelo ae oia - "Ua mareia keia opio wahine me kekahi opio naauao a eia laua ke hoonaauao nei i ko laua mau hoakanaka.

            Ma kekahi wahi, ua hiki aku ka heluna o na kumu ame na kahunapule i ke 30, a e hele ana mai kekahi pe'a a i kekahi pe'a o ka aina maluna o na waa. Ua malama ia keia mau kumu a me ua. Khunpule e ko lakou mau hoahanau, mamuli o ke ake e hoonaauao ia."

            Ua kamailio ae keia "hoahana" i ke ano o ka noho ana o keia lahui a me ko lakou kahakaha ana i ko lakou kino ma ke ano kuni e like me kekahi poe Hawaii o kakou nei, i kuni ia na lima a me ka umauma me na inoa, a mau huaolelo no hoi. Ua hoike pu ae no hoi oia i ka hanaia o na puka nunui ma ko lakou mau pepeiao.

            Ma ka hoopau ana a kana kamailio ana ua hai mai oia, aia he 1,500 mau puke kauoha Hou maluna o ka moku e holo aku ana no keia mau paeaina, a e lawe ia aku ana no ke kuai ana i keia lahui.

            Nui na manao waiwai, aka nae aole i lawa keia peni no ka hai ana aku i na mea apau. Minamina keia haiolelo no ka piha ole o ka hale, a o ka poe i akoakoa ae, ua uuku, a ua waiwai nae lakou i ka lohe ana i na olelo a keia misionari. Hookahi makahiki i hala ae nei ma Amerika keia haole, a ke hoi hou nei oia no ke kahua hana ana i waiho ai, a hoi aku no ka hoomaha ana ma Amerika.

PEPEHI IA O SILVA

            I ka po Lapule nei ua ike ia kekahi wahi haunaele iki ma Puowaina mawaena o kahi Pukiki Makai kau lio Silva ame na Pukiki ana i kii aku ai e hopu no ka pili waiwai. Ua pepehi ia keia makai a nui kona eha a i ka loaa ana mai o ka lohe ia Chillingworth ua holo koke aku oia e hooponopono i keia pilikia a ku'i ia kona a'i e keia poe Pukiki.  Ua hopu ia ko lakou alakai oia hoi o H.F. Freitas a hoopaa ia ma ka halewai no ka hoeha i ka makai oiai oia e lawelawe ana i kana hana.

            I ka hora eono o ke ahiahi ua kii ia mai o Chillingworth e ka makai kau lio Silva e hele aku i ke kihi o Alanui Ema ame Puowaina e hopu i kekahi puulu Pukiki e piliwaiwai ana malaila. Ua hoike mai oia aole i hiki iaia ke hele hookahi aku imua o keia poe o loaa iaia kekahi poino. Ua holo koke aku ka Hope Makai Nui a pau lakou i ka puehu. I ka hoi ana mai o ka Hope Makai Nui ua akoakoa hou ae ia kekahi o keia poe. I keia manawa i kii aku ai o Silva e hoopuehu ia lakou a ia manawa i lele mai ai kekahi o keia poe a pepehi iaia. He iwakalua kumamalima ka nui o keia poe ma kona manao. Ua haki ka ihu o keia makai a moku kona kuekue maka. Ua olelo mai oia na keia Freitas keia hana ino a i hoao paha oia e hana i keia hana no kona ano ona.  Ua lawe koke ia aku ia ka lohe ia Chillingworth a holo koke aku ia ioa no keia wahi. Oiai oia e lawelawe ana i kana hana ua kui ia mai ia oia ma ka a'i e kekahi o keia poe a ma kona hoomaopopo na keia Freitas no keia hana. Ua lele mai keia poe kekahi me ka lakou kika hookani apau kekahi mau kika i ka nahaha liilii no ka hoohana ia ma ke ano he kalapu e hili ai i keia mau kanaka o ka lehulehu.

            Ua hopu ia o Fritas no ka hoeha i ka makai oiai oia e lawelawe ana i kana oihana a hoopaa ia ma ka Halewai. Ua khea ia o aKuka Camp e hele mai e nana i ka pilikia o keia makai a malalo o kana lawelawe ana ua hooponopono ia na wahi pilikia.

PAU O ANAKALEA I KA MANO.

            Ma ka olelo mai a ka poe i ike ua manao wale ia no ua ai ia o Moke Anakalea e ka mano mawaho ae o Lanai oiai oia e hoao ana e kii i kekahi waapa o ka moku kuna Golden Gate i hemo.  He kanaka akamai loa keia i ka au a i ka ike ia ana o keia waapa e lana ana ma kekahi wahi kaawale mai ka moku aku ua kauoha ia aku ia oia e kii aku. Au aku oia me ka ikaika a hiki i kona pae ana iluna o ka wahi e ku mai ana ka waapa ana i kii aku ai aia manawa oia i ike ia aku ai i ka hapai ana i kona mau lima iluna a nalowale aku oia iloko o ka opu o ka Moana. Ua ike aku o Kapena M. Napela o ka Mokolii i keia hapai ana ae ona i kona lima iluna a nalowale. Kali lakou a o kona puka hou ole ae iluna ua kau koke lakou maluna o kekahi waapa a hoe aku no ka wahi a lakou i ike aku ai i keia kela. I ko lakou hiki ana aku ilaila aole he ike ia o kona kino. Huli lakou mao a maanei aka aole loa i loaa aku ia lakou I keia manawa lakou i manao ae ai ua pau keia kanaka i ka mano. Ua ike lakou i kekahi mau poopoo hohonu kokoke i keia wahi a manao wale ae la no lakou aia iloko o kekahi o keia mau poopoo kahi i noho ai o kekahi mano nui a nana i kii mai e ale aku i ke kino o keia kanaka. Ina oia i piholo me nei ua ike ia kona kino oiai he paapu wale no ke kai a he ike wale ia iho no o lalo loa. Aole hiki ia lakou ke noonoo ae i ke kumu o keia nalowale ana o keia kanaka koe wale no ua ai ia oia e ka mano. He nui ka mano o keia wahi i ike mau ia i na manawa mamua aku o ka make ana o keia kanaka iluna o ka wahi papau oia wale no ka mea pohihi loa. Malia paha ua paa oia oiai oia e au ana ma kekahi o keia mau malua hohonu a paholo aku iloko o ka opu o keia holoholona nui o ke kai.

            Nui loa ke kaumaha o ke kapena a me na keia moku i ka lilo ana aku o keia hoa hana o lakou i punahele oia ia lakou. Kaumaha pu me kona ohana ke lohe aku aia iloko o ka opu o ka moana a i ole iloko o ka opu o kekahi mano ai kanaka ke kino o keia mea a lakou i aloha ai.

MA KE KAHUA KINIPOPO

            Ma ke kahua kinipopo o na keiki o Punahou i ka Poaono i haia i paani ia ai kekahi paani popo maikai loa mawaena o ka hui Hoku ame ka hui kinipopo o na Makai. Ua kaili ae ka hui Hoku i ka hanohano o ka ia. He umi puni i loaa ia lakou a he elima wale no i loaa i na Makai. Ina e like me keia ka hooikaika like o na aoao elua ame ka maikai o ka hili ana ame ka holo ana e pii hou mai ana ke kinipopo a like me na la mamua. No kekahi manawa loihi ka make ana iho nei o keia paani maikai loa a akahi no a hoomaka hou ia. Aole no nae i loaa aku ka maikai o ka paani ana a ka poe o ka wa mamua aku nei. He nui na makaikai i hele ae e ike i keia paani ana a ua hoi mai me ka hauoli no ka ike ana i ka maikai maoli no o ka paani ana a na aoao elua.

            Mawaho ae o kekahi mau wahi hewa iki o ka olelo hooholo a na mea nana popo, lunakanawai o ka ia, ua maikai na mea apau loa i hana ia. O ka mea maikai loa nae aole i hoopilimeaai na lunakanawai i kekahi aoao aka ua hewa like no ka laua olelo hooholo no na aoao aielua. I ka ewalu o na komo ana ua nui maoli ka pihoihoi o na hoa'loha o na aoao aielua oiai aole i maopopo owai ana ia ka mea nana e lawe ka hai ka hopu popo ame ka holo ana. He hana nui ka ka nou popo e nana pono ai i keia poe i na manawa apau loa. Ma ka uhau popo no ua hooikaika lakou ma na ano apau loa e pa ka popo ia lakou. Ina aole loaa o ka popo ma ka hili ikaika ana ua hili malie a i ole hoopa wale no a hoomaka e holo ina no i hapa mai ko lakou akamai me nei ua haule no lakou i na makai. O kekahi mea maikai loa i keia poe o ka Hoku oia no ko lakou hauoli mau ina manawa apau loa. Aole manawa e ike ia aku ai lakou e kukule mai ana. O kekahi mea aka loa i ka manawa e loaa ai o ka puni ina makai ua holina mai ia kekahi poe o lakou. E lohe mau ia ana ka ho-li-na i keia ame keia manawa. Ua hele ae na makai i paaole i ka hana e kokua i ko lakou mau hoa hana ma ka uaua ana. Ina e oi iki ae ko lakou aoao nui ko lakou u-a ame ka hauoli.

            O kekahi mea mahalo loa ia oia no ka paa ana o kekahi popo ikaika loa i ka pahuekolu o ka Hoku. Ua nanea oia i ke ku i ka manawa i hili ia aku ai o keia popo ikaika loa ma kona wahi. Ua lele koke mai ia oia a papa keia popo i manao ole ia e loaa ana iaia. Nui kona paipai ia e na kanaka i ike aku i keia hopu popo akamai.

(Mai ka aoao 4 mai).

            "Pehea no la hoi, i noonoo ae ai ka Haku Lanasawela, i loaa ai na manao ku-e ame na manao pono ole i ka'u keiki i kona hoopoina ana iloko o na mahina he umikumamalua, a lilo aku oia i ka wahine ana i lawe ae la i wahine mare nana. Ua huli ae la ia a nana aku la i ke kaunawahine a olelo aku la:

            "Eia keia mea ano nui ke waiho nei iloko o ka iwi o kekahi hua paakiki, a aia wale no maluna o Lance ka hilinai, ina e@ mau ana kono oiaio ame kona aloha i keia kaikamahine, aole paha. A ina e mau ana no kona oiaio ame kona aloha, e iilo ana kau hana e hoolala nei i mea ole; @ ina e hoao ana ia ma ke ano wahahee, alaila, ua holopono no mea a pau, elike me kau e manao nei."

            "E hoopau ae kaua i keia kumu manao," wahi a ka Lede Lanasawela i olelo aku ai i kana kane. "E hoopalupalu oe i kou noonoo ma keia mea; a owau hoi, ke hooia aku nei au i ko'u ike a pau, aole no kona hoopoina wale ana i keia kaikamahine iloko o na mahina he umikumamalua mai keia manawa aku, aka, e hila@ila ana oia ina e haawi hou aku ana ia i kona aloha i keia wahi kaikamahine i hanau kauwa ia."

            Ia wa ka Haku Lanasawela i haalele iho ai i kana wahine me kona hoolohe pono ana i kana mau kauoh no ke kokua ana'ku i ka hookuinu ana i ka hana; a i ka wa i noho iho ai ua lede ia oia wale no, ua hoomaka iho la oia e kakau i kana keiki. Ua hai aku ia oia i kona manao maloko o ua palapala nei ma na huaolelo moakaka loa, e i aku ana, o ka mare au i mare iho nei, aole no kona ku ole ana ma ke kanawai, aka, ua mana ole, aohe waiwai, no ka mea, eia no oe malalo o ka mana o ka makua, aole hoi i piha kou mau makahiki, a ua hiki ole ia oe ke haawi i kou ae no keia made i ku i ke kanawai, me ko maua ae ole ana'ku. Ua nui no ka manaolo o kuu lede i kona hoike piha ana aku no i kona manao ma ke akea. Ua hiki no ia oe, e ka'u keiki ke hana elike me kou makemake, i ka wa e piha ai kou mau makahiki i ka iwakalua-kumamakahi; alaila, ua hiki no ia oe ke mare hou aku i keia kaikamahine me ko maua keakea ole aku ia oe; aka, o ko'u manao, aole loa oe e hana hou elike me ia. O ka manawa i ha@a ae me ka loaa ole o na hooluolu maikai ana i ka manao o ke alii ame ke kaunawahine, he wa hauoli ia, he wa hoi e pumehana ana ke aloha manawena o ka wahine mare hou ame ke kane  mare hou. I ka wa i haalele iho ai o na paa mare hou ia Danamoa Hale, ua hiolo mai ia kekahi ma u waimaka awahia mai na maka mai o Leone, aka, o ka Haku Sanadoa hoi he akaaka kana i haawi aku ai i kana wahine, a i ka wa i ala mai o kekahi manao iloko on, oia hoi, no ka hookipa ole ana mai o kona makuakane i kana wahine opio, ua piha inaina a hoonaukiuki loa iho la oia; aka, me he mea ia iaia, aole no e loihi ana ko laua noho pu ana, he kane, a he wahine.

            I KA POE KULI: - Ua haawi ae kekahi lede waiwai i hoola ia mai kona kuli ame ka halululu iloko o ke poo mamuli o ka pahu hoolohe hanalima a Dr. Nicholson he, $25,000 i kana kula kokua kuli i hiki ai ke loaa keia pomaikai i na poe kuli me ka lilo ole. E kakau mai, THE NICHOLSON INSTITUTE, 780, Eighth Avenue, New York, 1564.

TERITORI O HAWAII

Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.

            Hoopau noho hui o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia.

            Oiai, o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia, he hui i kukulu ia a e ku nei malalo o ka mana o na kanawai o ke Teritori o Hawaii, ua hooko i ka manao o ke kanawai i na mea e pili ana i ka hana, ua lawe mai i ka lakou palapala noi i keia keena, no ka hoopau ana i ko iakou noho hui ana, me ka palapala i kauoha ia ma ke kanawai a e hoolilo ia nei i hapa no keia.

            Nolaila, ke haawi ia aku nei ka lohe i na kanaka a pau i kuleana mamua a i keia manawa, ma na ano a pau e pili ana i keia hui, e lawe ia mai na kue no ka ae ana ia o keia noi i keia keena i ka ia 30 o Aukake, 1901, a i ole mamua mai, a o kela ame keia kanaka i makemake e lohe ia no keia e hele ae i ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho, ma Kapikala Hale, Honolulu i ka hora 12 m. o ka la i olelo ia maluna ae, e hoike i na kumu, e ae ole ia ai keia noi hoopau hui.

WM. H. WRIGHT,

Puuku Teritori o Hawaii.

Honolulu, Iune 17, 1901.

June 28, July 5, 12, 19, 26, Aug. 2, 9, 16, 23, 30.

He Mau Olelo no ka

LAAU PENIKILA

            Wahi a Rev. James H. Dixon, kekahi @@@ kahunapule kaulana o Montreal, a kahuna pule hoi o ka St. Judes a me Hon. Ca@@@ o ka halepuleo Christ Church Cathedral. @@ ae mai i au e kaena iki aku i ka laau @@ia eha a Perry Davis. No kanakolu kumanaiima makahiki ho'u ho@o ana i keia l@@ @@@ @@@ i kupono e hoaola e na poe a @@@ loa."

Penikila

 Laau hoola Eh@@ @@@, Ku@@. A@@anu, @@@ ka@@@ a pela aku

            Hookahi wale no laau maikai, ka Perry Davis

KA HUAALE A DOAN NO KE KUAHANEENEE.

O keaha ia ka oi: O ka hoao paha. @ i ole o ka uhai paha mahope o na meheu o kekahi o na kamaaina o kakou nei i ike a i hoomaopopo i ka oiaio.

            Okekahi mea hou e hoaola.

            E pono e hooiaia koona io.

            E ikeia kon apono ma ka home mamua o ke kanalua ana iho.

            Aole o na olelo a ka mea nana i hana i ka hooia o ka waiwai io.

            O na kakoo ana o na hoaloha

            A e hoomanao mau i keia.

            O ka hooia a na kamaaina oia ka hooia o na poho huaale kikala haneenee a pau a Doane.

            Eia ka Mr. H.S. Swinton olelo o ke ia kulanakauhale e olelo nei: "He manawa loihi ko'u loohia ana i na ehaeha o ke kua haneenee no na makahiki he 12. I ka hoomaopopo ana he hiohiona o ke kua haneenee ka ma'i e nali mau ana ia'u, nolaila, ua hoao au e ai i ka huaale a Doane no ke kua haneenee i hoolahaia no ia ano ma'i. Ua loaa io la'u ka oluolu a noaila au i hoomau ai i ka ai ana a i keia wa, ua ola loa u. Ua ike lea ia ka ikaika o ka huaale kikala haneenee a Doane ma ko'u ma'i, a oia ka'u e haawi aku nei i na poe a  pau i loohia i keia ehaeha."

            He kii lau ko ka Huaale a Doane no ke Kikala Haneenee mawaho o ka wahi. Ke kuai i ua Huaale nei a Doan o ke Kikala Haneenee, e ninau i ke ano i oia ai o Mr. Swinton, a e nana a ike i ke kii lau mawaho o ka wa-hi.

            O keia Huaale Kikala Haneenee, he kuaila e na poe kuai laau a pau no ke 50 keneta o ke poho, eono poho no ka $2.50 a i ole ia, e hoounala no i ka loaa na mai o ke kumukuai ia HOLLISTER DRUG CO., o Honolulu, na Agena Kuai Kukaa no Ko Hawaii Pae Aina.

KUAI HOEMI NUI

O NA

SILIKA,

LOLE OKOA AE,

KUPONO I NA

KEONIMANA,

NA PAPALE O NA

LEDE AME NA

KEONIMANA.

Hoomaka ana Iulai 1, No Ekolu Pule

Mai Noho E Hele Ae

S. OZAKI

Waverly Hale. Alanui Hotele

EHAEHA NUI

Ka Moolelo o Kekahi Wahine Iloko o ka Ehaeha i Hiki Ole ke Hoola ia e na Kauka.

            O ka moolelo o Mrs. Nellie M. Hedden, o ke alanui Summit, Connersville, Ind., helu 621, he mea ia e a'o mai ana i na wahine i ae e noho mumule iloko o ka ehaeha mamua o ka hoao ana e imi i ka mea e loaa mai ai ka oluolu. He moolelo i piha i ka ehaeha, a aole i hoike ia mai hookahi o kona mau pilikia. O na wahine i komo aku iloko o keia mau haawina wale no ka mea i ike i keia mea hiki ole ina nupepa ke hoike aku. Penei kana mau olelo:

            "Aneane hookahi makahiki ko'u noho ana iloko o ka ehaeha, emi pu mai ke kino, haalulu, a puka maikai ole ka ma'i wahine. He nui maoli no ka eha a hiki pono ole ke noho malie. Aohe maikai o ka holo ana o ko'u koko, a e poniuniu mau ana ke poo ina manawa a pau. I kekahi manawa me he mea 'la e kau ana kekahi mea kaumaha maluna o ko'u puuwai. Aole no he maikai loa o ko'u ola kino, a e keia hoi ka mea nana i hooemi loa mai.

            "Hoao na kauka a aohe hiki. E ole kekahi aikane a ka'u kane i hoike mai i ka maikai o ka Huaale Akala a Kauka Williams, me nei aole e loaa ia'u ka oluolu. I ka pahu mua loa no ike e no wau i ka maikai o keia laau. Hoomau wau a hiki i ko'u oluolu loa ana.

            "O ka'u wale no e olelo aku nei, ina i loaa i kekahi o oukou keia mau pilikia e like me ko'u e hoao i ka Huaale Akala a Kauka Williams, a e loaa no ka oluolu."

Kakauinoaia. NELLIE M. HEDDEN.

            Kakauia a hoohiki ia imua o ko'u alo i keia la 14 o Novemaba, 1900.

FINLY H. GRAY

            (Sila)    Notari no ka Lehulehu.

            E loaa no ka Huaale Akala a Kauka Williams ma na halekuai laau a pau a i ole e kakau mai ia Dr. Williams Medicine Co., Schenectady, N.Y. He 50 keneka no ka pahu. Eono pahu $2.50.