Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 27, 5 July 1901 — Leone Noela Ke Kaikamahine a ke kanaka Mahiai. [ARTICLE]

Leone Noela

Ke Kaikamahine a ke kanaka Mahiai.

Ia wa i pane mai ai ke alii i kana wahine, "E, auhea oe e kuu lede, he kafkamahine io no oia n3 ke kanaka mahial, aka, aole o\a he peiapeia." A eia hoi ka kuu iede i pane mai ai, "Aoie oia 1 kohu pono i Lede Sanadoa." "E pono kaua e hoonee i ka lani ame ka honua no ka hookaawale ana'ku i kela mare." ' "Aole nohoi au i hoomanao iki i kela mea." wahi a ke alii i oielo mai ai. A ia wa, a kahi no kuu lede a wehe ae i kona koloka mai'kona poohiwi ae. a noho iho la ilalo ma ka aoao o ke pa-kaukau-kakau. "E kauoha aku ana au ia Mr. Suweia," wahi a ka Lede Lanasawela i olelo ae ai. "Ina kekahi mea e haawi mai ana 1 kekahi olelo "a'o maikai. aka, ua manao au, ua hiki no iaia." Ua Ike ia o Mr. Suwela, ola kekahi 0 na loio maikai, noeau, a akamai loa ma Enelani nei; he akena oia no ka poe Lanasawela o Kawedoa no na makahikl he iwakalua a oi. Ua ike oia i na papa kuhikuhi a pau o ko lakou moolelo, a i na ouli hoi a pau i loohia ai; a ua makemake aku la ke kauna-wa-hine ia Mr. Suwela, no ka mea, ua makee oia i ke kulana alil i ka hoolohe ana'ku i kona mau manao a pau. Ia wa i kauoha aku ai ua Lede Lanasawela la e hele koke kekahl mea me ona kaa a hiki i kona keena oihana me ka hookaulua ole, a ina aole oia alaila e imi aku a hiki i kona wahi e loaa aku ai. Aole i piha ka hora ku ana ua loio mama la a plha makaala imua o na makua i hoomokumokuahua ia ko laua noonoo, a hoolohe pono aku la i ka moolelo o ka mare ia ana o ka hooilina opio o ka ohana Lanaeawela. Ua ninau aku ia o Mr. Suwela, ka loio, i ka Haku Lanasawela, "Ua ike anei oe i keia kaikamahine?" "Ae, ua ike au iaia," wahi ana i pane mai al. "Ua kohu pono no anei oia?" wahi a ua loio nei i noii hou aku ai. "Aole anei i loaa kekahi kulana hanohano o ke a'o ana a kokua aku hoi iaia i mea e loaa ai ona kulana?" Aole i pau pono ke kamailio ana a ka loio, ua akeakea koke mai la ka Lede Lanasawela iaia, me kona olelo ana aku, me ka hookano, "Aole loa o'u makeinake e ninau hou ia mai kekahl ninau oia ano. Ke hoole loa aku nei au no ka ike ana'ku iaia, a hoapono aku paha iaia. Ke koi ikaika aku nei au e kapae ia ae kela mare." "E akahele mal nohoi paha ka noonoo ana e kuu lede," wahi a Mr. Suwela I olelo mal ai"Aohe o'u ike iki he mea nui ia a'u e akahele aku ai," wahl a ka Lede Lanasawela i pane hoohuhu aku ai. "Aole 1 noi mua mai kuu keiki ia maua, aole nohoi maua e nol mua aku ana iaia no keia hana a maua e makemake nel. Ua oi aku kuu makemake i kuu mau waiwai a pau e hoopoino ia & e hoolilo aku i kekahi o na keiki a Kale Seton& mamua o ka haawi ana'ku i kekahi mahele rxo kuu keiki a kuleana like mai hol kana wahine i hanau kauwa ia." I ka nana aku i ka helehelena o kuu lede ala ke kupaa ke halU mai la maluna ona. Ua ike aku la ke aiii ame ka loio ua paa ka manao o tt& lede la —aole loa ia e haawi pio mai ana, aole nohoi e maliu mai an& i ke kalokalo leo aku. he mea ole na olelo koi e koi ia mai an& iaia. Ua ike like iho la no iaua, ina he nul loa hou &kn na hua olelo e kamaiiio &t u& lede poo pa& 1& ua waiwal ole no. Ua p&& ka m&nao o kuu leōe; e aho l&u& e hakoko jnt aku me k& m&k&ni leie miii o Nuuanu ame n& &le kupiklpikio o ka mo&n& kai hohonu mamoa o k& hoopa&kiki &n& &kn : e p&l6 me ua lede 1&. U& nui nohoi k& hilin&i o k& manao o k& H&ku L&n&- < s&wela, kon& &Ioh&, &me kon& menemene no ksn& kelki, & ua hoom&nao mai i 1& hoi oi& i kel& helehelen& u'i an& | i ike aku ai, &ka, aohe hoi e hiki u& pa& k& m&n&o o kuu !ede. **<> k& me& pono wale no o k& hooka«w&le koke &e l kei& mare wahi no ;

a ua lede ia i olelo hou aku alUa nana mai !a ke alii iaia me ke ano eehia a kaumaha hoL "Owai ka mea nana e hookaawale *1 ka mare i mare pono ia maialo o ks| kaeawai?" w ahi a ka Haku Lana«awe!a j i ninau aku ai i kana lede. | loaa ana no ia oe ke alaheie e; kaawale ai o kela mare. T wahi a kuu lede i oleio ae ai, me ka huii ana ae a nana aku ia Mr. Sowela. "He mea hiki loa ia ia*u ke hana aku e Lede Lanasaweia; aka, nau no nae ia e noonoo pono; aka. aohe kanalua ana no keia mare, aohe no ta ht* mea e hoopaapaaia ai Ina ua ike oe i ke kumu kupono e kaawale ai—e pono oe e noonoo pono mai, no ka mea, 'eia Ewa ia ua haunaele i ka Moae.' Ina ua manao !oe ua hiki ke a'o hou aku a hoopono|pono aku i ke ano o kona noho ana mawaena o oukou —malia paha o ka ma!nao hooko moakaka a kuj>ono oia ka | hookuu ana'ku nohoi i keia inare ellke ; iho la no me ia, a e hana aku nohoi oe ! i ka mea ku i ka maikai iaia." wahi a ' ka loio i oielo aku ai i ka Lede Lanasaweia. "Aoie loa!" wahi a kuu lede i uwe mai ai me ka hookano. "Ua oi aku o Kawadoa e puhi la i ke ahi a iilo i puu lehu mamua o ka noho alii ana mai oia ano kaikamahine maluna ona. He mea makehewa ka hoopau manawa wale iho no, e hoomaloeloe ai i ka ko'u (Lede LanasaWela) waha i ke kamaiiio ana, ka'u waie no e kauoha aku nei, e hookaawale koke ia keia mjre." Ia wa ka 1010 i nana aku ai l kekahi a i kekahi, a olelo aku la: "Aohe no ia he mea piiikia i ka hookaawale i kela mare; Uoko o na kumu manao olaio, e pono au e hai aku ia oe i ka mea a'u 1 manao wale ae no, a u* ike no oe ia mea." Ia wa kuu lede i nana pono aku ai ia Mr. Suwela me ka manao papalua e paila ana iloko ona. "Heaha ia," i ninau koke aku ai ua lede la Ua hoolohe pono mai la ke alil me ke akahele loa i ka wa a kana lede i olelo mai ai. "A eia wale iho no e Lede Lanasawela, o keia mare aohe ia he mare; no ka mea, o ka Haku Sanadoa, aole 1 piha pono kona mau makahiki—aole e hiki iaia ke mare me kou ae ole. ana aku; o ka mare ana i hooholo iho ai me kou ae ole ana aohe ia i ku 1 ke kanawai a ua mana ole hoi ia aohe mare I koe—aohe e hoomaopopo mai ana ke "Ola anei ke kanawai Pelekane?" wahi a ka Lede Lanasawela i ninau aku ai "Ae, o ka mare o kekahi keiki aia no oia malalo o ke kanawal, e like me kau keiki, me ka haawi ole ana mai o kona mau makua i ko laua ae, aohe ia he mare; aole loa nohoi e nana aku ana ke kanawai i4 mea. Nolaila, aia no ka pono lloko o kou poho lima kahi i waiho ai. Ua nana aku la ke kane i ka wahine a pela hoi ka wahine i ke kane; he manawa poho loa ia, a he hooponopono poho hoi. No kekahi wa pokole ua noonoo like iho na makua no ke ano hoano o ka hipuu mare. a pela pu hoi na mea a pau i komohia iloko o ka hookaawale ana, Ua noonoo like iho laua i ka mea weliweli a ka laua keiki i hana'i a e hoomanawanui ana paha oia ina e hooko mai ana ke kanawai no ka mea e piH ana i ko laua mare. A ia manawa i ano kuoo mai ai ka helehelena o kuu lede a ua ike nohoi ke alii i ka mea e lioea mai ana mahope Ua koe mai la no kaua, a nolaila e Mr. Suwela," wahi a ka X«ede Lanasawela i olelo aku ai, "nau e hana aku na mea a pau e pono ai." "Ae, e pono oe e hana i parapala hoopii i ka aha hookolokolo kiekie a o ka hookaawale koke ia ae no ia o kela mare," wahi a Mr. Suwela i olelo mai ai. "Aka nae hoi, he kaumaha maoli ke hoomanao ae no ka wahine opio." B Heaha no ka mea i noonoo pono mua ole ai oia mamua o kona mare ana me kuu keiki," wahi a kuu lede i uwe ae ai. "He aloha no au i kuu keiki —a no kela wahi kaikamahine, aole loa au e haawi i kau wahi lihi o ko'u aloha nona." "Ua manao au o ka mea maikai e hana ai e hai aku i ka lohe i ka Haku Sanadoa i kau mea e hana nei," wahi a Mr. Suwela i olelo* mai ai. "Aole no kona ku-e ana mai a kaupaie mai paha —ua mana ke kanawai." "Heaha ana la ke ano o ka hopena e hoea mai ana?" wahi a kuu lede i ninau mai ai. "E hoolaha ia aku ana ua noa ke mare mawaena o ka Haku Sanadoa ame ka u'i i ohuwale ia; e pono e hai koke ia aku ka lohe ia laua, e hookaawale kekahi mai kekahi mai; aka nae, aia no iaia ka pono i keia manawa, A ina oia e koho ana e noho malie me ka oiaio ame ke kupaa iaia, a i ka la mua mahope mai o ka piha ana o kona mau makahiki, ua hiki no iaia ke mare hou i kela kaikamahine, a oia iho la kona wa e lilo ai i wahine ku i ke kanawai; a ina hoi e hoopoina ana ka Ifaku Sanadoa iaia, a o ka mea pono hvale no 0 ka uku dala aku." "Oia aku ana ka'u hana nui iloko o keia mau la o ko'u ola ana, o ka ike aku e hoopoina ana kuu keiki iaia." wahi a kuu lede i olelo mai ai. "Ua hiki no ia oe ke hoomaka i kau hana i keia manawa koke ano," wahi a Mr. Suwela 1 olelo mai ai. "Ua hiki no ia oe ke waiho aku i kau palapala noi i ka la apopo." "Alaiia, o ka laulaha loa ae no ia o keia mea i ke akea?" ua ano kanalua iho la kuu lede la manawa. "Ae, ola wale no ke kumu nana e keakea mai i kou manao. Mahope aku olaila aohe au mea e nana ai," wahi a Mr. Suwela I olelo aku ai. he nui wale na kanaka opioplo i hana i na hana naaupo ia lakou iho iloko o keia alahele hookahL Aohe no he ano hoolaulea mai o na kanaka. Ua nana &ku la ka Haku Lanasawela I ka heleheleua u'i a kupaa o kana wahine. "He mea poho loa keia o ka hana la ana, e wahi a ka Haka Lanasawela i olelo aku ai i kana iede, "no ka mea, ua aloha o Lanee 1 kela kalkamahine me kona naau a pau." u He hana poho loa no 1» ana 1 hana &i iaia Iho I kona mare ana me kona kuka ole ana mai me kaua," wahl a kuu jlede I olelo mal aL **E piba pono &tta kona mau makahiki i ka iwakalua-kumamakahi i keia lune ae,** wahi a ke alii I olelo aka ai | i kana lede, "he manao oo anei kou e ana iaia ke noho me ka olaio Mi»ar | "Aole," wahi a ke kauna-wahine ) olelo hookano mai aL "ūa Mki ta*u Ke hoopaa aku I ka*u olelo hoohiki ia oe aole loa e hoomanao ana ka Hakn Saiala* M I ' **E hoomaikai ia sa Lani.** wahi a ke kaunawahine i oieio ae ai« "uokamea e poīolei aku ana na mea a pau. Ina aohe mea uana 1 hooponopono mai i&a

haule pu kou manaiolana r« kei* haiia | puaj>uahulu a kuu k»*tki. Ta piha ioīi- ' ina r~aha kela keiki, a i «!*». ua paa i pah* kar.a mau ruaka I ka pvjiuiiu ia." l'a !%nakvta kuu !ed»> i keia maoawa, «» * o iua; anu ka maiimalama i ko?u\ helēi.a m> St? ku .ma o kvr.a niutJcen;:ike. • aka, ke ahi hvi kela, uaoaiaa s maha kooa e u&na mai aoa. Ua hoi aku la ka ioio. a o laua wale no koe e ; īMiiioo ana no na mea i hanaia. Aohe \ no he ano oluolu lea o ka Haku Lana-1, sawela; ua hele aku la oia a hiki l, ; kkhi o kuu lede e ku mai arsa. | "K Rosa." wahi a kuu le<ie i olelo ; mai at F. manao ana au oia kekahi o na hana pono )oa a'u i hana ai iloko 0 ko'u mau la o ke ola ana." wahi a ke alii. "ke kaumaha > nel au no ke ano kuikahi ole o ko'u ; manao me kou. Aohe kanalua ua hoouluhua io mai no keia mare. aka, ina he mea pono ka anal ana'ku i na me- [ heu 'a pau o ia mea, a i ole ia o ka \ hoopoina loa aku no, he mea okoa no- j hoi ia." "Owau ka iunakanawai kupono i ka j nana ana i ka mea pono no keia hihia," j wahi a kuu lede i olelo mai ai me ka; haakei; "aohe o'u makemake e komoj kuieana ole mai kekahi mea." | "Nolaila e pono oe e kakau aku ia| Lanee me ka kai ana'ku laia i kau mea 1 e hana nei?" "Ae, aohe no a'u olelo hoohalahala no ia mea," wahi ana i pane aku ai; "aohe no ia he mea nona e ano e ae ai." "E pono ia e hoao mai e hana i kekahi olelo aelike," wahi a ka Haku Lanasawela i olelo aku ai, ka mea hoi nana 1 uhau aku i kona puuwai i kona hoomanao ana ae i na helehelena u'i o Leone. "Aohe loa e hana ia kekahi olelo aelike; e pono ia e haalele koke iaia i j keia manawa, a e mare aku i kekahi | mea elike me kona kulana," wahi a ke j kaunawahine i olelo mai ai. "E kakau i aku ana au i ka Haku Lanasaweia i j keia manawa, a ke nol aku nei au ia oe e Rosa, noho oe a hoonawaliwali ia oe. O ke kanaka nawaliwali oia ka mea hoowahawaha loa iloko o na hana | a pau." | "E hoao ana au aole e hoonawaliwali | ia'u iho. e kuu aloha," wahi a ke alii > i olelo aku ai me loa; ' aka, ; ua pilihua ia au no Le^|." "E pono e loaa ona mwiawa kupono no Lanee," wahi a kuu lede i olelo rnai ai me kona piha huhu, "ua%iana oia i kekahi hana hewa, a e pono ia e ehaeha ia. E hoomaikai aku ana oia i na Lani iloko o hookahi makahiki mai keia manawa aku no ko'u hoopakele ana iaia mailoko mai o ka hana kuhlhewa ana i hana'i." Aka, e nana pono mai ana. no ka Haku Lanasawela i kana wahine me kekahi inanao kaumaha a kanalua nohol. "Ua manao anei oe e Lueia, iloko o hookahi makahiki mai keia la aku e hoopolna ana ke keiki i kela opiopio ilihune ana?" "Ua maopopo loa ia mea ia'u. He wa loihi mamua o ko'u lohe ana i keia hana naaupo a kuu keikl ua koho mua ko'u manao hooko." Ia wa i komo mai ai ka minamina ame ke aloha o ka Haku Lanasawela j no ka wahine opio e hoonele ia aku ana i ke kane ole.

"Pehea m> la ho}, i noonoa ae ai ka Haku Lanasawela, i loaa ai na manao i ku-e ajue na manao pono ole i ka u | keikl i kona hoopoina ana iloko o na I mahina he umikumamalua, a lilo aku I oia i ka wahine ana i lawe ae la.-i wahine mare nana, T. T a huii a»? la is> a nana aku Ja i ke kaunawahine a olelo ;aku la: i ' Eia keia meaf ano nui ke waiho nel iloko o ka iwi o kekahi hua paakikl, a > aia wale no maiuna o Lanee ka hlllnai, ina ana kona oiaio ame kona aloha iWkeiu kaikamahine. aole paha, A ina rmau ana no kona oialo ame kona aloha, ana kau hana e hoolala nei i mea ole; £yna e hoao ana ia ma ke ano wahahee, alaila, ua holopono na mea a pau. elike me kau e manao nei. ,, "E hoopau ae kaua i keia kumu manao," wahi a ka I-ede Lanasawela i olelo aku ai i Kana kane. "E hoopalupalu oe i kou noonoo ma keia mea; a owau hoi, ke hooia aku nei au l -ko'u ike a pau, aole no kona hoopoina ana 1 keia kaikamahine iloko o na ma-. hina he umikumamalua mai keia ma- j nawa aku, aka, e ana oia Inaj e haawi hou aku ana ia i kona aloha i keia wahi kaikamahine i hanau kauwa ia." * Ia wa ka Haku Lanasawela i haaleie iho ai I kana wahine me kona hoolohe pono ana i kana mau kauoh no ke kokua ana'ku i ka hookumu ana i ka hana; a i lia wa t i noho iho ai ua lede la oia waie no, ua hoomaka iho la oia e kakau i kana keiki. Ua hal aku la oia i kona manao maioko o ua paiapala nei ma na huaoielo moakaka loa, e i aku ana, o ka mare au l mare iho nei, aole no kona ku ole ana ma ke kanawaj, aka, ua mana ole, aohe waiwai, no ka mea, eia no oe malalo o ka mana o ka makua, aole hoi i plha kou mau makahiki, a ua hlkl ole ia oe ke haawi I kou ae no keia made i ku i kej kanawai, me ko maua ae ole ana*ku. Ua njii no ka manaoio o kuu lede i kona hoike piha ana aku n<* 1 kona manao ma ke akea. Ua hiki no ia oe, e ka'u keiki ke hana ellke me kou makemake, i ka wa e piha al kou mau makahiki i ka iwakalua-kumamakahl: alaila, ua hiki no ia oe ke mare hou aku i keia kaikamahine me ko maua keakea ole aku ia oe; aka, o ko'u manao, aole loa oe e hana hou elike me ia. O ka manawa i haia ae me ka loaa oie o na hooluolu maikai ana i ka manao o ke. alii ame ke kaunawahine, he wa hauoli ia, he wa hoi e pumehana ana ke aloha manawena o ka wahine mare hou ame ke kane mare hou. I ka wa I haalele iho ai o na paa mare hou ia Danamoa Hal€?, ua hiolo mal la kekahi ma u waimaka awahia mai na maka mai o Leone, aka, o ha Haku Sanadoa hoi he akaaka kana i haawi aku ai i kana wahine, a l ka wa i ala mai o kekahl maII ao iloko on, oia hoi, no ka hookipa ole ana mai o kona makuakane 1 kana wahine opio. ua piha inaina a hoonaukiuki loa iho la oia; aka, me be mea Ia iaia, aole no e loihi ana ko laua noho pu ana, he kane, a he waiiine.