Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 35, 25 August 1901 — Page 2
| This text was transcribed by: | Cathy Peloso |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
2 NUPEPA KUOKOA. AUGATE 23, 1901
Ma Ke Kauoha.
MA KE KAUOHA.
HOOLAHA I KA POE E PAA NEI I NA BILA KIKOO I UKU OLE IA.
Keena o ka Puuku.
Honolulu, Augate 13, 19l01.
Ke hoike ia aku nei ka lohe i na kanaka apau loa e paanei i na kanaka apau loa e paanei i na bila kikoo i ke aupuni i uku ole ia no lakou na helu mai ka @ a hiki ika 2009 ma ka helu pololei, e lawe ai i keia mau bila kikoo e uku ia aku ma ka la 23 o Augate 1901, ka la e pau ai ka uku ia ana o ka uku panee, a i ole mahope aku oia la, ma ke Keena o ka Puuku, ma Honolulu.
W. H. WRIGHT,
Puuku o ka Teritori o Hawaii.
(Aug. 16-23-30.)
HOOLAHA AINA AUPUNI.
Ma ka la 21 o Sepatemaba, 1901, a mahope aku, ma ke Keena o W. O. Aiken, Paia, Maui, e loaa no ke noi ia, ka mana kuai hoolimalima i na aina aupuni i hooakaka ia malalo iho, e like me ka manao o ke kanawai Aina o 1895.
Apana Aina, Helu 7, ma Kaupo, Maui, nona ka nui he 35@50 eka aina. Waiwai o ka aina, $340.00.
Apana Aina ma Kupau, Wailuanui, Maui, nona ka nui he 92.46 eka aina, Waiwai o ka aina, $924.50.
No na mea aku i koe, e hele ae ma ke Keena o W. O. Aiken, Paia, Maui, a i ole ma ke Keena o Na Aina Aupuni ma Honolulu.
EDWARD S. BOYD.
Komisina o na Aina Aupuni.
Augate 19, 1901.--(23-30 Sept. 6-13.)
HOOLAHA AINA AUPUNI.
Ma ka Poalua, Sepatemaba 24, 1901, ika hora 12 o ke Awakea, ma ka puka komo mamua o ka Hale Aupuni, e kuai ia ai ma ke Kuai Kudala, kekahi apana aina. Aupuni, nona ka nui i hiki aku i ka 3.21 eka aina, e waiho aia ma ka aoao Kona o ke alanui Aupuni e hele ala mai Waiohinu a hiki i Naalehu, ma Kau, Mokupuni o Hawaii, o keia no ka aina i noho ia e ka Anglican Church Mission.
Kumukuai koho, $130.00.
Kala kuike, ma ke gula o Amerika.
Lilo o ke ana ia ana o keia aina, i ka mea kuai, $40.00.
No ka pepa kuhikuhi ame na mea aku i koe e hele ae ma ke Keena o na Aina Aupuni, Honolulu.
EDWARD S. BOYD
Komisina o na Aina Aupuni.
Augate 19, 1901.--(23-30 Sept. 6-13.)
TERITORI O HAWAII.
Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.
Hoopau noho hui o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia.
Oiai, o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia, he hui i kukulu ia a e ku nei malalo o ka mana o na kanawai o ke Teritori o Hawaii, ua hooko ika manao o ke kanawai i na mea e pili ana i ka hana, ua lawe mai i ka lakou palapala noi i keia keena, no ka hoopau ana i ko lakou noho hui ana, me ka palapala i kauoha ia ma ke kanawai a e hoolilo ia nei i hapa no keia.
Nolaila, ke haawi ia aku nei ka lohe i na kanaka a pau i kuleana mamua a i keia manawa, ma na ano a pau e pili ana i keia hui, e lawe ia mai no kue no ka ae ana ia o keia noi i keia keena i ka la 30 o Aukake, 1901, a i ole mamua mai, a o kela ame keia kanaka i makemake e lohe ia no keia e hele ae i ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho, ma Kapikala Hale, Honolulu i ka hora 12 m. o ka la i olelo ia maluna ae, e hoike i na kumu, e ae ole ia ai keia noi hoopau hui.
WM H. WRIGHT.
Puuku Teritori o Hawaii.
Honolulu, Iune 27, 190.
June 28, July 5, 12, 19, 26, Aug. 2, 9, 16, 23, 20.
KUAI A KA ILAMUKU.
Aina Waiwai Nui no ka Laiki ame Kalo
Mamuli o ka mana o ka palapala ohi Waiwai i hoopukaia e ka Aha Hookolokolo Kaapuni Apana Ekahi Teritori o Hawaii ma ka la 9 o Augate M. H. 1901, ma ka hihia a Kwong Mow vs Kiliona.
Ke hoomalu nei au i ka waiwai paa o Kiliona i oleloia ma keia la 30 o Augate M. H. 1901. A e kuai ia ana keia maiwai ma ke kudala akea a i ka mea koho kiekie ma ka Hale Hookolokolo ma Hauula, Koolauloa, Mokupuni o Oahu ma ka hora 12 awakea o ka Poaha Sepatemaba 19 M. H. 1901, i hiki aku ka huina i $1,314 me ka uku hoopanee na koina ame ko'u mau hoolilo apau.
Eia ka waiwai i hoomalu ia penei:
Aina waiwai nui no ka Raiki ame Kalo ke waiho nei ma Punaluu, Koolauloa, Mokupuni o Oahu.
Palapala Sila Nui Helu 3959, L. C. A. Helu 7694 ia Kahaleahu.
He 8.15 eka oi a emi iki paha.
FRANK PAHIA,
Hope Makai Nui o Koolauloa Mokupuni o Oahu.
(Aug. 23-30 Sept. 6.)
HOOLAHA HOOPAU NOHO HUI.
Ke hoolaha ia aku nei, o na mea nona na inoa malalo iho, T. Leslie De Cew ame John H. Thompson, e noho ana ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ma ka la 15 o Iulai, 1901, ua hoopau ae laua i ko laua noho hui ana malalo o ka inoa o "THE UNION ELECTRIC COMPANY."
T. LESLIE DE CEW,
JOHN H. THOMPSON,
Honolulu, Augate 17, 1901. (Aug. 23-30.
HOOLAHA NOHO HUI
Ke hoolaha ia aku nei, o na mea nona na inoa malalo iho, John H. Thompson ame Daniel McKenzie, e noho n ei ma Honolulu nei, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ua komo laua iloko o ka noho hui ana no ka lawelawe ana i ka hana kuai waiona i hana ia ma keia Teritori, malalo o ka inoa hui o Thompson & McKenzie, a e lawelawe ia ana ka laua hana ma ke kihi o ke alanui Moiwahine ame Puowaina, ma Honolulu nei.
JOHN H. THOMPSON
DANIEL McKENZIE.
Honolulu, Augate 17, 1901. (Aug. 23-30.
Hoolaha Hooko Moraki.
HOOLAHA HOOKO MORAKI.
Ke hoolaha ia aku nei mamuli o kekahi mana kua. i haawi ia u ina kekahi moraki, kakauia Maraki 6, 1879. i hanaia e D. Malo ame Hilo, o Honolulu, Oahu, ia F. M. Hatch, o Honolulu i olelo ia maluna ae, a i kakau kope ia ma ke keena kakau o ke Aupuni, Honolulu, ma ka buke (Liber) 221, aoao 486 ame 487, a ua hoolilo ia mai keia moraki e F. M. Hatch ia Liliuokalani ma ke kuai, i ka la 21 o Iulai, 1881, a i kakau kope ia ma ka keena Aupuni i olelo ia maluna ae, ma ka buke 221, aoao 486 ame 487, a ke makemake nei o Liliuokalani i olelo ia maluna ae e hooko aku i keia moraki no ka uha'i ia o ka olelo aelike i olelo ia ma keia palapala moraki, oia hoi ka uku ole ia mai o ke kumupaa ame ka ukupanee i ka manawa i olelo ia.
Ke hoolaha ia aku nei, e kuai kudala ia ana na mea apau loa, na waiwai o kela ame keia ano i olelo ia ma keia palapala i ka Poaono, la 31 o Augate, ma ka lumi kudala o James F. Morgan, ma ke alanui Moiwahine, ma Honolulu, i ka hora 12 oke awakea o kala iolelo ia.
O ka waiwai i olelo @a ma keia moraki, oia kela aina ma Kaahaloa, Manoa, Oahu, a i hoike pono ia ma ka R. P. helu 3485 ia Kuamoo, nona ka eria he .67 eka.
Kalakuike, na ka mea e kuai ana ka hoolilo o ka palapala kuai.
LILIUOKALANI.
Ka mea e Paa nei i keia Moraki.
No na mea aku i koe e hele ae ia Robertson & Wilder, na ioio o Liliuokalani.
Kakauia i keia la @ o Augate, 1901.
(Aug. 9-16-23-30.)
HOOLAHA A KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI.
O ka mea nona ka inoa malalo iho. oiai na koho ia oia i Lunahooponopono waiwai no James Munden, o Koloa Kauai, i make, ke haawe ia aku nei ka lohe ina poe apau loa ana i aie aku ai e hookomo mai i ka lakou mau palapala koi aie, me ka pepa kupono e hoike ana i ka oiaio, i ka mea nona ka inoa malalo iho, ma Kealia, Kauai, maloko mai o eono mahina mai keia manawa aku, a i ole e hoonele ia no lakou no ka wa mau loa, a o ka poe i aie iaia ke kauoha ia aku nei e uku koke mai i ka mea nona ka inoa malalo iho.
J. W. NEAL,
Luna Hooponopono Waiwai o Jas. Munden, Kealia, Kauai, Augate 6, 1901.
(Aug. 9-16-23-30, Sept. 6.)
HOOLAHA.
Ke papa ia aku nei na kanaka apau mai ka hele ana me ka ae ole ia maluna o ka aina o ka mea nona ka inoa malalo iho ma Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, a oi loa aku no nae na apana aina i ikeia ma Kaumalumalu, Holualoa ame Kaupulehu.
J. A. MaGUIRE,
Hueuhe Kona Akau, Hawaii, Iune 1, 1901.
Me ka Oiaio loa,
THEO H. DAVIES & CO. LTD. (Kakau inoa ia:)-
E. H. WODEHOUSE.
(3 moths.) -- Iune 7, 14, 21, 28, -- July 5, 12, 19, 26-- Aug. 2, 9, 16, 23, 30.
HOOLAHA AINA AUPUNI.
Ma ka Poalua, Sepatemaba 24, 1901, hora 12 o ke awakea, ma ka puka komo mamua o ka Hale Aupuni e kuai ia ai, ma ke kuai kudala lakea, ka hoolimalima o ka aina i ike ia ma ke ano ka aina o Manuka e waiho ala ma Kau, Mokuu poin Hawaii
Loihi o ka Hoolimalima-10 makahiki.
Hoolimalima koho-$75.00 no ka makahiki.
Penei ke ano o ka Hoolimalima:
E paa ana ke Aupuni i ka mana e lawe ae i kekahi wahi a mau wahi paha o keia aina no ka pono ame ka pomaikai o ka lehulehu a e malama ka mea hoolimalima aole e ae e ulu ka mikinolia iluna o ka aina oiai oia e paa ana i ka hoolimalima o keina aina.
EDWARD S. BOYD.
Komisina o na Aina Aupuni.
Augate 20, 1901, (Aug. 23-30 Sept. 6.
OLELO HOOLAHA.
Owau o ka mea nona ka inoa malao iho, ke hoopau aku nei au i ko Hu Feast noho hope ana no'u ma ka malama ana i ko'u mau waiwai ma Waipouli, Apana o Kawaihau, Mokupuni o Kauai. Aohe ona kuleana i koe e malama a hooponopono ai i ko'u mau waiwai ma kahi i olelo ia maluna.
MRS. WAHINE KAIU,
Aug. 10, 1901. Lihue Kauai.
Aug. (23-30 Sept. 6-13-20.)
HOOLAHA.
Ke papa loa ia aku nei ka hele ana ma na aina lawaia o Moanalua ame Kalaiwa. Ke hoike aku nei ka mea nona ka inoa malalo iho e hoopii no oia ma ke kanawai i kela ame keia e hele anan ma keia mau aina lawaia me ka ae ole ia. O ka i'a kapu loa oia no ka Amaama, ua hoolimalima ia e T. Heu. E malama ia ana no nae ka kuleana o na hoa aina.
Ke papa loa ia aku nei ke kiana pauda ame kekahi mau mea pahu e ae ma keia wahi.
Augate 21, 1901 S. M. DAMON,
(Aug. 23-30 Sept. 6.)
Honolulu Oahu Aug. 22, 1901.
Me ka ae maikai o ke Kiaaina Kuikawa o ka Teritori o Hawaii, ua hookohu aku wau ia,
ELMER E. CONANT ESQ,
i Luna Ohi Auhau Nui no ka Apana Auahu Eha o ka Teritori o Hawaii (Mokupuni o Kauai ame Niihau) ma ka wahi o J. K. Farley Esq., i waiho mai, a e hoomaka oia i ka hana mai ka la 24 aku o Augate 19l01.
WM. H. WRIGHT,
Pu uku o ka Teritori o Hawaii.
(Aug. 23-3. Sept. 6.)
Mai pau ka Hale o kekahi pake ma Waikiki mamuli o kekahi uea uwila He paila mauu laiki kei a ia.
Eia hou aku no kekahi moku koa me na kumukula no Filipino. E kau mai ana lakou maluna o ka Moku-ahi Warren.
KA Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki - - $2.00
No Eono Mahina - - 1.00
(NOTE: The following table was printed sideways)
Kuike ka Rula.
PUKA ANA. 1 Pule 2 Pule 3 Pule 1 Mal 2 Mal 3 Mal. 1 Mak.
1 Iniha $1 50 $2.00 $2.50 $3.00 $5.00 $6.75 $12.00
2 Iniha 2 00 2.75 3 50 4.004 7.00 9.00 18.00
3 Iniha 2 50 3.59 4 50 5.00 9.00 12.00 24.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 11.00 13.5 30.00
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 12.00 15.00 36.00
6 Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 13.00 16.50 42.00
O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOONAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE AOHE NO E HOOKOMOIA.
O na Dala a pau o ka Pepa nei e hooun a po lei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY,
HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETTE CO.
Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa nalaau o Hawaii, ma ke ano mea o ka Papa Elua.
A. W. PEARSON, Luna Nui
D. KANEWANUI, Lunahooponopono.
Honolulu, Oahu
POALIMA : : AUGATE 23, 1901.
Heaha la ke kumu e pau mai nei na hale i ke ahi? O ka lua keia o na hale hana nui i pau i ke ahi iloko o ka manawa pokole loa.
O ka loaa o na lima hana emi a paa ma ka hana ka mea nui loa a na mahiko e noonoo nei i keia manawa. O ka manawa maikai loa keia no na Hawaii e noho wale nei ma ke kaona nei ame na kuaaina e imi ai i hana na lakou mamua o ke komo nui ana mai o na lahui okoa a pau loa ae ka hana. Me ka hana pololei ame ka hoomanawa nui e loaa ai na pomaikai.
O ke awa ku moku o kakou kekahi mea nui loa e hooikaika aku ai ka Elele Wilikoki e hooakea ia ae, a e nana pono ia na wahi i kahiko a ano popopo. O ka uuku o ke awa ku moku, ame ka papau o ka wai- kekahi mea nana e paa nei i kekahi mau moku nui mai ke ke@a ana mai ma ko kakou awa nei. He nui na moku e komo mai nei a i kekahi manawa he nui ka manawa i hoolei wa le ia no ka loaa ole o ka uapo e ku ai a hoolei mai i na ukana o keia awa. Ua hoike ae ka Elele e hooikaika ana oia e hana ia keia hana a o ka makou e pule nei e hooko ia keia iini ame keia hana maikai.
Ma ka make ana o ka Hon, John Ewaliko ua lawe ia aku kekahi o na makua Hawaii i pii ae mai ka ilihune a e ka kuonoono. Ua waiho mai oia he haawina na kakou e ike aku ai, oia hoi ka pomaikai o ka hooikaika ame ka malama ana i na loaa liilii. O kekahi mea nui loa i kona wa e ola ana o ia kona kupaa i ka aoao ana i manao ai oia ka pono, a ua hiki keia hana no ka mea he kanaka kuokoa nona iho a ua hiki ole ia hai ke paa mai i kona manao. Iloko o ka Ahaolelo ua hoike ae oia i kona ike kalaiaina. O kekahi hana nui loa ana i hana ai malaila oia no kela hike naauao ana e pili ana ina koa. Ua nui ka mahalo ia o keia hoike ana e he mau hana naauao e ae no kekahi. Haalele mai la oia i ka ohana iloko o ka lako ame ka noho'na maikai. Ua hala aku oia aka aole e poina kona ola ana i ka lehlehu i ike iaia.
He nui na holoholona ino i hookomo ia mai i keia aina mamuli o ka makemake ia e make kekahi holoholona e aku. O ka holoholona e ku-e nui loa ia nei i keia manawa oia na iole rapika (Belgian Hare). Ua ike ia ka lakou hana ino ma Aukekelalia ame kekahi mau wahi e ae a ua maopopo loa i na kanaka mahiko ame kekahi poe mahi ai e ae ina e laha ana keia ano holoholona ma Hawaii nei e nui ana ka poino e loaa ana i ke ko ame kekahi mau mea kanu e ae. He hikiwawe loa ko lakou laha ana a he hana nui ka pepehi ana aku ia lakou. He mea maikai e pepehi aku ia lakou i keia manawa. Ua hopuhopu ia kekahi o lakou a eia ke paa ia nei ma ka Halewai. O ke ko ka mea nana e hoowaiwai nei ka aina a he mea maikai e malama ia kona pono ame kona ulu maikai ana ae ina ua makemake kakou e holomua ka aina.
He nui na mea i olelo ia iloko o na Nupepa o ka pule i hala no ka pani ana i ka hale kuai i ka hora ekahi o ka auwina la o kela ame keia Poaono. Ua ae mai kekahi mau hale kuai, aka, o ko lakou makemake o ka hana like o na ha le kuai apau loa. Aka, he mau hale kuai kekahi i ike i ka nui o ka poho ma keia hana a aole lakou i ae mai. No ko lakou hoole ana ua ae ole na hale kuai e ae e pani.
O ka pilikia wale no o ke pani i ka Poaono oia no ka nui loa o ka hana oia la. Ina e pani ia ana i keia la alaila e pau loa ana ka hana i na hale kuai pake ame na kapani. Ina paha e hemo na hale kuai a hiki i ka hora ewalu o ka po alaila pani e ahona iki paha ia. Ma keia hana mai ka hora eha mai a hiki i ka hora ewalu e kuai ai i ka lakou mau wahi mea i makemake ai. I keia manawa aia no ke pani o na hale kuai a hiki ka hapalua o ka hora umi. Ma keia hana ana ua luhi a ua paa ia na kupakako mai na lealea mai o keia po, a mai na ea oluolu mai.
KE ALOHA AINA OIAIO.
Oiai he nui na kanaka e kapa nei ia lakou iho he "Aloha Aina," he mea maikai paha e huli pono kakou i ka manao oia olelao he "Aloha Aina." Ua maopopo i kela ame keia kanaka ke ano oia mea he Aloha, a ina eia ke ola nei kekahi kanaka i ike ole ia mea he aloha, ua oi loa aku ka maikai e make oia. He nui na ano e hiki mai ai ke aloha. He okoa no ke aloha i ka Aina, he okoa no ke aloha i ka makuahine, he okoa no kea aloha o ke keiki, a pela wale aku.
O ka aina i manao ia ma keia oia no ka aina holookoa. Oia hoi, ina ua hanau ia oe ma Kauai, e aloha ana no oe ia Hawaii holookoa, aole ia Kauai wale no. Ina ua hanuia oe ma Kapalakikio e aloha ana oe ia Amerika holookoa. I na ua hanau'ia oe ma Ladana e aloha ana oe ina aina a pau o Pelekane i Hui ia. Nolaila ua maopopo ae la ia kakou ka manao o ka "Aina" ma keia ano. Ua hiki o le i kekahi kanaka i hanau ia ma Kauai, a i hoowahawaha ia Hawaii holookoa ke olelo ae he "Aloha Aina," o ka pololei "He aloha ia Kauai.
I kupono ai ke olelo ana a kekahi kanaka he aloha oia i ka aina, he mea maikai e hanau ia oia ma kekahi wahi o ka aina. He hiki ole i kekahi kanaka ke hoopoina i kona aina hanau, kahi hoi anan i holoholo ai i na la kamalii. E hele wale no oia a poohina, aole loa e poina iaia kona aina hanau.
Aole loa e poina ana kahi hale nana oia i hoopunana i kona mau la opio, ina no he wahi hale popopo ia a e noho ana oia iloko o kekahi kakela nani e lele mau ana no kona hoomanao i kela wahi hale popopo nana oia i hoopakele mai ka ino mai o na la opio.
He hiki ole i na Hawaii ke poina ia Hawaii i na la apau o ko lakou ola ana. E hele wale no oia e ike i ka nani o na aina e a pau, e kaena ana no oia aole i loaa mai ka nani o kona aina hanau. Pela no hoi na Pelekane. E kaapuni wale no lakou a puni, a puni hou ka honua aole loa e poina ia lakou ko lakou aina hanau, Pela no na Pake He nui na Pake e olelo mau nei, Okina no ka oi.
Nolaila, ua hiki loa ia kakou ke ike iho, aole e hiki i kekahi kanaka i hanau ia ma Amerika a i hoohala i na la opio on kona ola ana malaila ke olelo ae he aloha Aina oiaio oia noK ina, no ka mea aia kona aina i kahi e a e hoi ana no kona aloha hoi i kona aina hanau. Ina ua hoowahawaha oia i kona i ike ole ia mea he aloha.
O kekahi mea ano nui loa oia no ka ike. He nui na kanaka i hanauia ma kekahi mau aina i hoowahawaha i ka aina no ko lakou ike ole a puni wale ina olelo hoino mai a kekahi poe naauao i kona aina hanau. E like paha me kakahi kanaka pepehi kanaka i mahuka mai kona aina hanau mai i pakele ai mai ka lima mai o ke kanawai. Hele mai kona mau hoa'loha a hoino mai i kona aina hanau no ka imi hala iaia, no ka makemake e hoopaa iaia ma ka hale paahao, a i ole no ka makemake e kaili ae i kona ola a pela wale aku a mamuli o keia mau kumu ua ulu ae na manao hoowahawaha no kona aina hanau. Ina oia he he kanaka ike, e nana ana oia ma na aoao no kona aina hanau Nolaila he mea pono e lilo oia i kanaka ike i ka pono ame ka hewa, i hiki ole ai oia ke alakai hewa ia.
He mea pono nohoi e lilo oia i kanaka kuokoa, ma ka noonoo, ma na olelo, ma ka hana a mana mea apau. Aole e hiki iaia ke kuokoa ina aia kona pono apau loa malalo o kekahi kanaka, a mau kanaka paha, aka he mea pono e hiki iaia ke imi nona iho me ka loaa ole mai o na kokua maiwaho mai. He hiki ole no hoi i ke kanaka puni oihana aupuni ke olelo ae he aloha aina oiaio oia, no ka mea e luli ana kona aloha e like me ka luli ana o na lala laau i ka makani. O ka hapanui o na kanaka puni oihana aupuni e olelo nei he aloha Aina, he poe aloha Hana lakou, oia ka pololei maoli. O ke kanaka kuokoa i aloha i kona aina, he kanaka alunu ole oia. Aole oia e imi aha i kona pono wale no, aka e imi ana oia i ka pono o ka lehulehu. E nana ana oia ma o a maanei, e hele ana me ke akahele. I ka manawa koho balota e koho ana oia ma ke aoao e pomaikai ai kalehulehu a aole oia e ae iki ana e imi i ka pono ame ka pomaikai o ka poe kakaikahi.
He kanaka hoopono ke kanaka Aloha aina. Elike me kona aloha i kona aina pela oia e aloha ai i kona hoa kanaka a oia iho la no ke ki o ka noho'na hoopono, o ke Aloha i kou hoalauna e like me kou aloha ia oe iho. Ina aole e hoopono kekahi kanaka alaila e ae wale ana oia e hoopio ia kona aloha no kona aina hanau e ke kala ame kekahi mau wai hoopau i ka enaena o ke aloha.
O ke kanaka Aloha Aina oia ke kanaka i makaukau e haawi i kona ola no ka pono, ka pomaikai ame ka holomua o kona aina. Ua aa loa oia e hele aku ma ke kahua kaua a paio aku me na enemi o kona aina. A i kona manawa e make ai e puana ae ana oia i na olelo kaulana a Nathan Hale, "O ka'u wale no e kaumaha nei, o ka haawi ana ia mai ia'u hookahi uhane e paio aku ai no ka pono o ko'u aina." Kaumaha oia i kona ike ana e make ana oia a hiki hou ole ke ku ae a paio aku i na enemi o kona aina. Oia iho la ke anao o ke Aloha Aiana Oiaio.
O ka mea nui loa i ka manao oke kanaka aloha aina e na mea e pomaikai ai ka lehulehu, na mea e holomua ai ka aina, na mea e hoowaiwai mai ana i ka aina i loaa ai ka hana a na kanaka a maluna ae o na mea pau e ku ana oia ma ka aoao Kalaiaina e imi ana i ka pono o ka lehulehu. Oiai eia kakou ame ko kakou pono malao o Amerika keia manawa, o ke aloha aina aoiaio, oia no ke kanaka e hoike aku ana ia Amerika i kona ike, kona hoopono, kona imi ina mea e pomaikai ai o Hawaii ame ka aina makua. Mai imi kakou i ka pono o Hawaii wale no a haalele aku i ka aina makua, ua like ia me ke keiki nana ole i ka makua, aka e nana i ko kakou ame ko Amerika pono, a ina kakou e hana i keia e holomua ana kakou e like me ka holomua o keia aina kaulana.
O ke kopaa ka mea nana e hoowaiwai nei ka aina, he mea maikai no e imi kela ame keia kanaka i ka pono, ke ola o keia hana hoowaiwai i na manawa apau, no ka mea aole o na mahiko wale ka mea e hoowaiwai ia nei ma keia hana aka o kakou like no a pau loa.
O ka aoao Repupalika ka aoao nana e hooholomua nei o Amerika i keia mau la, oia hookahi ka aoao ikaika ma na hana hooholomua o ka aina, a ina kakou he poe aloha i ka aina ame ka holomua o ka aina e koho i keia aoao a hookahi ka hooikaika pu ana me na miliona ma Amerika no ka pono, ka pomaikai ame ka holomua o ka aina hanau ame ka aina makua.
Rev. J. Hapuku ua Hala.
Ua make o Rev. Z. Hapuku, Zakaria ma ka la 28 o Mei iho nei 1901 mahope iho o kona moe ana i ka ma'i no ekolu paha pule, he La Gripp kona ma'i i make ai. Ua laha ae no keia ano ma'i a puni ka Pae aina o Nuuhiwa, a ua nui no na kamaaina i make i keia ano ma'i lele.
Ua hoouna ka Papa Hawaii ia Mr. Z. Hapuku me kana wahine e lawelawe pu me I. Kekela ma, ma ka oihana misionari ma ka Paeaina o Nuuhiwa ma ka makahiki 1862 paha, i pae aku ai laua malaila.
Ua hoonoho mua ia Z. Hapuku ma me Rev. I. W. Kaiwi ma, ma ka mokupuni o Fatuiwa e hoomakukau ia laua iho, i ka olelo Nuuhiwa.
A lohe o Tamooheainui, eia kekahi misionari hou mai Hawaii mai, no Atuona, Hivao a keia alii. Ua nonoi koke keia alii ia Rev. kS. Kauwealoha e kii aku ia Hapuku me kana wahine, e hele mai, a e noho pu me lakou ma Atuona a e a'o aku ia lakou i ka olelo maikai a ke Akua.
Ua kii aku o S. Kauwealoha ia Z. Hapuku ma mahope iho o ko laua noho ana ma Fatuiwa no na mahina eha a eono paha. Ua komo o Z. Hapuku ma iloko o ke kihapai hou oia paha ka makahiki 1863. Ua haawi mai no ke alii i wahi e kukulu ai no ka Hale.
O Atuona, oia ke awawa nui o kanaka a puni ka moku o Hinaoa, o Puamau ka helu elua.
No Atuona he 800 kanaka a oi aku a emi mai paha. No Puamau he 500 kanaka a oi aku a emi mai paha.
Ma ka 5,000 a 6,000 paha ka nui o kanaka ua emi mai no ka nui o na kamaaina i keia. No ka nui o na make, a he hapa wale no na mea hanau.
O Atuona: -- He poe hihiu loa no ma keia manawa, ka poe noho iuka lilo, aole launa pu ko kai me ko uka poe. "He poe ai kanaka." Ua kapaia o Atuona he "Taipi o Hinaoa" He wahi ai kanaka aia ma Nuuhiwa kekahi wahi i kapaia o Taipi, he poe ai kanaka no.
Ua hoolilo o Z. Hapuku ma ia Atuona i Home no laua, ua kukullu i wahi hale noho, a i hale pule, i wahi e hoomana pono ai ia Iehova.
Me na pilikia he nui ma na aoao a pau, mai na kamaaina mai o ka aina, hoomanawanui no nae laua i ka hana a ka Haku, e noho pu ana me kela poe naaupo.
O ke kaua pinepine iwaena o lakou iho kekahi me kekahi, no ia mea, nui ka haunaele ma ka aina aole malu, pela wale no ma na mokupuni apau.
Ua kukuluia ma Atuona, he Ekalesia, no ka Haku, a he kula kamalii no hoi, a e kaahele ana no hoi ma kekahi mau apana e aku, ma Taaoa, Hanamenu, Hanaiapa, Hanatakuu me Tahautu, e launa pu me na kamaaina a e hoike aku ia lakou i ka Lamaku o ka Euanelio a Karisto.
E holo hou i Fatuiva me Tahuata, ke loaa ka manawa maikai, e launa me na kamaaina oia mau mokupuni.
Ua noho mai o Z. Hapuku me kana wahine ma ka makahiki 1863 1901--Ua like me 38 makahiki a Z. Hapuku ma i noho ai ma Atuona. He mau keiki i hanau mai na laua maanei ekolu, ua make e no elua i ko laua wa opiopio hookahi i ola mai he kaikamahine maikai a i kona nui ana ae ua mareia oia me Ioane Kekela, kekahi keikikane a Rev. I. Kekela ma, ma ka mareia ana e o keia mau opio, ua piha moopuna ka hale o ua Z. Hapuku nei ehiku no ko lakou nui eono nae e ola ana i keia manawa a ua make e kekahi i kona wa opiopio.
Eia no o Mrs. Hana Hapuku, ke ola nei a e noho pu ana me na keiki a me na moopuna, me na naau kaumaha a ehaeha, no ka mea ua hala ka makua, ka lima akau ikaika aloha no ka paahana maikai o Karisto.
Ua hanauia o Hapuku ma Kula Maui o Keokea paha ko lakou wahi noho, he kaikaina oia no Kapohaku, kekahi kanaka koikoi oia wahi.
Ma ka makahiki 1833 paha kona manawa i hanauia ai ua hiki aku i ke 68 ka nui o kona mau makahiki o kona ola ana ma keia ao, ma Kula no oia i hoonaauao ia ai, ma na kula hele la, oia mau la.
A i ka manawa i noho aku ai o Rev. J. S. Green i Makawao, i kahu noka Ekalesia o Kula me Hamakua. E malama ana o Rev. J. S. Green i kekahi kula huli Baibalal no na kanaka makua a me na kanaka u'i i makemake i makaukau noka hana haiolelo, ma kekahi mau kihapai e aku.
Ua komo aku o Z. Hapuku ma keia kula o Rev. J.S. Green, ma Makawao, ma ia kula ua loaa iaia ka hoonaauao maikaiia ma na palapala hoonaauao e pili ana i ka Baibala, a no kona manao oiaio i ka Haku, ua lilo no oia i lala no ka Ekalesia o Makawao, a he kumu kula no Keokea i kekahi mau makahiki a he kokua Haiolelo no Rev. J. S. Green. No ia makaukau i loaa ia Mr. Z. Hapuku ua ae ka Papa Hawaii ia laua e hele no ka hana misionari ma ka Pae aina o Nuuhiwa i ka makahiki 1862.
No keia kula no a Rev. G. Green o Mr. Paulo, Kapohaku, kela misionari maka po i kaahele ma keia Paeaina kaulana oia no kona akamai i ka Liaiolelo nui aku no na haumana makaukau a J. S. Green ma ka Haiolelo a ua hala aku ka nui o lakou ma kela aoao, o Kamakele paha ke ola nei oia poe a Green i hoonaauao ai.
"Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku ma keia hope aku he oiaio, wahi a ka Uhane e hoomaha lakou i ko lakou luhi a ke hahai nei no hoi ka lakou mau hana me lakou."
Ma ka leta mai Hivaoa mai, i kakau. ia ma ka la 22 o Iune 1901 e hoike mai ana i keia lono kaumaha no ka make ana o Rev Z. Hapuku ma ka Poaono i hala, la 3 Augate nei, i hiki mai ai keia nuhou i o makou nei ma Waianae nei, a no kuu ma'i, hakalia au i ka hoopuka ma ka Nupepa Kuokoa, a eia mai hoi me ke aloha nui.
I. KEKELA,
Waianae, Augate 7, 1901.
He mau mea e ae no kekahi i makema Hivaoa.
O Mrs. Paul Vierner, wahine a Rev. Paul Vierner, ua make oia ma Atuona
Note: the rest of this story continues after the KASTOL ad
KASTOL.
O KE KASTOL ke inoa o kekahi AILA HOONAHA maikai loai hoomakaukauia me ka maemae loa @ai ke inu me ka pakui ole. Ua pau pono no na meteria o ke ola iloko@ keia aila. He hiki loa i na keiki liilii ke inu me ka hakalia ole, a he oi aku ko iakou makemake i keia laau ke loaa aku no ka like me ka hone.
O ka lepo paa kekahi mea nana @ aooulu mai i na mea inoino ai o ke koko. Ina e nele i ke koko maemae, aole loa e hiki i kekahi mea ke manaolana ne ke ola loihi. Oia iho la no ka mea nui no ke ola kino. O ke KASTOL ke mea nana e hookaawale i na mea paakiki a pau o ka naau. I na e loaa kekahi lanakila i na paahana i hookumu @ ia iloko o ke kino, alaila, e ikeia @ nei ka holomua o ke ola. Pela iho @ e hoopihaia ai na mea i hoopoino ia e ka mai. He elua ano o na omole KASTOL e kuaiia nei, he omole 25 keneta a he omole 50 keneta.
Hoomakukauia e ka Hui wale no o HOBRON DRUG CO.,
King and Fort
ma Aperila 1901 nei, he @ keiki ka @ ma'i ai a make. Ua hoouna ka Papa Misionari hoole pope o Papeete ia laua ma Hivaoa, a na Rev. Z. Hapuku i haawi i wahi e kukulu ai no ka hale ma Aperila 1899--ua pae aku la laua ma Atuona, a noho pu me Hapuku ma i na la mua a paa ko laua hale ponoi @ hoi malaila laua. He mau kanaka opio loa keia ma Tahiti i hanauia ai o Paulo Vierner, na ka makua Rev Veiner oia ke Kahunapule o na kanaka ma Papaeete a ua hoouna na makua i Fara@ i ka laua keiki, malaila i hoonaauaoia ai, a hookahunaia, a mare i ka wahine a ma ka 1897 ua hoi mai laua ma Tahiti e lawelawe pu me ka makua ma ka oihana misionari.
A no ka leo kahea mai o Hivaoa aku ia laua "E hele mai e kokua ia lakou no ka hana misionari ma ka Paeaina o Nuuhiwa. Ua ae ka papa Misionari ma Papeete ia laua nei, e hele e lawelawe i ka hana a ka Haku. Elua ae @ makahiki ia laua ma Hivaoa a ua kii @ mai la no ka Haku i keia wahine opiopio maikai a haipuile ua ike au ia laua ma Papeete ma ka makahiki 1898-00 aka, ua kii e mai la no ka Haku i kana kauwa wahine me ke aloha nuiia. "N@ ke Akua i haawi mai, a na ke Akua @ i lawe aku. O kona makemake ke @ koia. Ke noho nei ke kane me ka @ bebe hou me ka manao kaumaha @ kana wahine opiopio wale no o 19 a @ paha makahiki.
Aloha ia@paa hana a ka Haku.
O Rev Ariiata ua make.-He kahuna pule keia kanaka, no Tahiti no e kona aina hanau no ia. Ua hoouna o Rev Vierner makua o Papeete i keia ka hunapule Tahiti me kana wahine no Puamau, no ka mea, ua lohe lakou ma Tahiti. Aole e hoi hou aku ana o @ Kekela me kana wahine no Hivaoa @ pau ko laua hana ana ma ia Paeaina Nuuhiwa, ua palupalu, a ua elema@ no hoi.
Ma ka makahiki 1899 hiki mai @ Ariiata me kana wahine i Puamau @ haawi kuu keiki i ka hale no laua @ hale laau maikai no, a ua lawelawe @ i ka hana a ka Haku.
Ma Aperila iho nei 1901 ua hele oia ka lawaia ma na pali kahakai o Puamau, me ke o i'a. Oia ka lawaia a @ Tahiti poe i ike "O ke o i'a" ma na @ hola a me na pali-kai-uli o Tahiti.
Aole i ike kekahi poe kokoke @ kona hele ana i ka lawai'a, a awakea imi ia ma kona hale, aole mea maloko a hai mai la kekahi. Ua ike lakou @ e hele ana i ka lawai'a me ke o i'a @ kona lima." Ua hele ka poe huli @ ma ka wahi i kuhikuhiia mai, a ua loaa aku ka papale me ka i'a, a me ke @ o ke kanaka, nae aole, ua huli @ io a iol, aole i loaa kona kino.
Ua manao oia, ua haule oia @ ke kai a poholo ilalo, he wahi hoh@ nu no ua wahi ia ana i haule ai, ua p@ paha i ka mano. Pela i make ai o Rev Ariiata ke kahunapule mai Tahiti @ Pokole na la o kona lawelawe ana i @ hana, a hala aku la ma ka aoao mau @ ka honua aole i ike kana wahine i ka make ana o kana kane ua holo aku i Tahiti e ike i na makamaka. Aloha @ keia kauwa paahana a ka Haku, @ aihue la ka la o ka Haku, ua hiki @ i ka manawa i manao ole ia'@ mana ko ka Haku, aole e hiki @ ia aku. Pela ka olelo oiaio. Aole ka naka e hiki ke malama i ka hanu a @ iaia, aole lmea ikaika i ka e mae@ aole hoi i hookuuia kekahi maikeia ka @ uwa aku, aole nae e hoopakele ka @ i ka poe hana hewa. Pela ka ma@ ana o Rev. Ariiata, ke kahunapule @ Tahiti mai me ke aloha nui no.
La 2 o Aug. ma Kalaupapa, Molokai
E Mr. Lunahooponopono e Maliu m@
Eia mai na lealea i malamaia ma @ Panalaau nei ma ka la 12 o Augate @
1.-Heihei Lio Nui 1/2 Mile-- Na Lio ikomo:
Spanish ame James M. naka @ ka eo Makana 7.00.
2.-Lio Liilii 1/2 Mile.
Na Lio i komo
Paiaaia ame Kaukaohu na ka @ mua ka eo Makana $6.00
3.-Heihei Paulu noa ina lio a pau
Na Lio i komo.
1 Kaukaopua, 2 Snake 3 Waim@ Laiesapoheo, 5 C. B. M. 6 Ai Pineki @ Kaukaopua ke eo makana $4.50 a@ ae la na mea i hanaia no ka la huki ha@ me oe ke aloha nui.
Kou Oiaio.
A. P. KAIPO
Kalaupapa Aug. 15 1901.